آموزه های قرآن و حدیث PDF

‫خالصه کتاب آموزههای روانشناسی در قرآن‬ ‫نویسنده‪:‬‬ ‫دکتر محمد کاویانی‬ ‫‪1‬‬  ‫فصل اول‪ :‬کلیات‬ ‫‪ ‬روانشناسی معاصر در چارچوب اثباتگرایی و تجربه...

‫خالصه کتاب آموزههای روانشناسی در قرآن‬ ‫نویسنده‪:‬‬ ‫دکتر محمد کاویانی‬ ‫‪1‬‬  ‫فصل اول‪ :‬کلیات‬ ‫‪ ‬روانشناسی معاصر در چارچوب اثباتگرایی و تجربهگرایی شکل گرفته است‪.‬‬ ‫‪ ‬مراد از روانشناسی در رهیافت قرآنی آن است که همه مبانی آن براساس قرآن باشد‪.‬‬ ‫روانشناسی در رهیافت قرآنی‪:‬‬ ‫✓ شاخهای معرفی است که به توصیف‪ ،‬تبیین‪ ،‬پیشبینی و کنترل رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان بعنوان مخلوق الهی در‬ ‫ابعاد جسمانی‪ ،‬روانی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اخالقی و معنوی با استفاده از منابع و روشهای تجربی‪ ،‬عقلی و وحیانی میپردازد‪.‬‬ ‫✓ روانشناسی در رهیافت قرآنی‪ ،‬از روانشناسی معاصر‪ ،‬گستردهتر خواهد بود‪.‬‬ ‫✓ از نگاه توصیفی صرف به نگاه توصیفی‪-‬تجویزی و ارزشی تعمیم مییابد‪.‬‬ ‫✓ همه آموزه های اسالمی بصورت یک مخروط ترسیم شده که در راس آنها‪ ،‬خداشناسی (با نگاه دروندینی) یا هستی شناسی‬ ‫(با نگاه بروندینی) قرار میگیرد‪.‬‬ ‫✓ همه این آموزهها در کنار یکدیگر بصورت یک سیستم مفهومی جامع عمل میکند‪.‬‬ ‫✓ شکلگیری و وجود این سیستم مفهومی‪ ،‬پیوستاری است نه صفر و یک؛ بلکه بین صفر و یک است‪.‬‬ ‫✓ از طریق محتوا و روش پژوهشی ویژه ای که دارد (اجتهاد)‪ ،‬همه ابعاد زندگی را از جمله علوم انسانی زیر چتر خود دارد‪.‬‬ ‫تفاوت دیدگاهها و افقها‪:‬‬ ‫✓ اصلیترین حلقه انقالب اسالمی‪ ،‬بازسازی و اصالح علوم انسانی است‪.‬‬ ‫✓ تکنیک تداعی آزاد فروید‪ ،‬از نظر اسالم مردود است چون مستلزم خودافشایی کامل بوده و در اسالم‪ ،‬پذیرفته نیست‪.‬‬ ‫اهداف نظری روانشناسی با رهیافت قرآنی‪:‬‬ ‫✓ اهداف تخصصی روانشناسی با رهیافت قرآنی‪ ،‬همان اهداف روانشناسی معاصر است‪.‬‬ ‫✓ به لحاظ نظری‪ ،‬هدف غائی روانشناسی اسالمی‪ ،‬هرگونه معرفتسازی روانشناختی است که زیر مجموعه اهداف عام باشد‪.‬‬ ‫✓ همه آنچه (موضوعاتی که) انفسی هستند‪ ،‬به نوعی با روانشناسی ارتباط مییابند‪.‬‬ ‫اهداف کاربردی روانشناسی با رهیافت قرآنی‪:‬‬ ‫✓ اه داف کاربردی روانشناسی اسالمی‪ ،‬تمام کاربردهایی هستند که در زندگی انسانی در یک جامعه اسالمی وجود داشته که‬ ‫برآمده از آموزههای قرآنی هستند‪.‬‬ ‫✓ تنها تفاوت روانشناسی با رهیافت قرآنی با روانشناسی معاصر‪ ،‬در جهتگیری کاربردهاست‪.‬‬ ‫✓ در تربیت نظامی‪ ،‬هدف این نیست که افراد را هرچه خشن تر تربیت کنند بلکه آن است که آنان را شجاع‪ ،‬مومن و فداکار بار‬ ‫آورند‪.‬‬ ‫✓ در مهدکودک‪ ،‬هدف این نیست که کودکان را شهروندانی سازگار باور آورند بلکه آنان را انسانهایی خداشناس‪،‬‬ ‫وظیفهشناس‪ ،‬نوعدوست و ‪...‬تربیت میکنند‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫✓ در روانشناسی بازار‪ ،‬افراد را به گونهای تربیت نمیکنند که هرچه بیشتر مصرف کنند بلکه به گونهای تربیت میکنند که‬ ‫هرچه بیشتر بکوشند و در حد ضرورت‪ ،‬مصرف کنند‪.‬‬ ‫✓ بکار گرفتن روانشناسی به منظور تقویت روحیه توکل‪ ،‬نوعدوستی و ایثارگری‪ ،‬از اهداف کاربردی محسوب میشود‪.‬‬ ‫ضرورت روانشناسی با رهیافت قرآنی‪:‬‬ ‫✓ برای جاری شدن آموزه های اسالمی در زندگی روزمره‪ ،‬مراحل زیر الزم است‪ :‬الف) آنچه را از طریق کلمات و واژههای‬ ‫مکتوب دریافت و تلقی می کنیم‪ ،‬معلوم ساخته که واقعا از سوی شارع بیان شده است‪ ،‬ب) این یافتهها به علوم اسالمی‬ ‫تبدیل شوند و ج) از دل این علوم اسالمی‪ ،‬نظاموارههای علوم انسانی‪ ،‬کشف و استخراج شوند‪.‬‬ ‫روششناسی روانشناسی با رهیافت قرآنی‪:‬‬ ‫✓ روش در روانشناسی اسالمی از روش تجربی صرف‪ ،‬تعمیم پیدا میکند‪.‬‬ ‫✓ روشهای معرفتی اعم هستند از تجربه درونی و بیرونی‪ ،‬پیمایش میدانی و تاریخی‪ ،‬استداللهای عقلی‪ ،‬تعبد نقلی نسبت‬ ‫به آنچه منبع منقول دارد‪ ،‬تحلیل محتوای متون دینی و ‪...‬‬ ‫✓ روانشناسی با رهیافت قرآنی‪ ،‬خود را در روش تجربی بیرونی محدود نکرده و از هر روش اثبات شدهای بهره میگیرد تا به‬ ‫دستاورد دقیقتر برسد‪.‬‬ ‫✓ در روانشناسی با رهیافت قرآنی‪ ،‬روش‪ ،‬معیار روانشناختی بودن یا نبودن مباحث نیست بلکه هر بررسی که به توصیف‬ ‫مربوط شود‪ ،‬تبیین‪ ،‬پیش بینی و تغییر رفتار و تجلیات روانی انسان‪ ،‬روانشناختی خواهد بود و در روانشناسی اسالمی جای‬ ‫میگیرد‪.‬‬ ‫جایگاه روانشناسی با رهیافت قرآنی در میان علوم‪:‬‬ ‫✓ بررسی جایگاه روانشناسی در میان سایر علوم‪ ،‬دارای ‪ ۲‬بعد تاریخچهای و جاری است‪.‬‬ ‫✓ در بعد تاریخچهای‪ ،‬ارسطو و فالسفه یونان‪ ،‬علم النفس را بخشی از طبیعیات دانسته و بخشی دیگر از مسائل روانشناسی را‬ ‫در مجموعه علوم عملی بحث کردهاند‪.‬کندی نیز از ارسطو پیروی کرده است‪.‬‬ ‫✓ رواقیان‪ ،‬مسائل روانی را بخشی از طبیعیات میدانند‪.‬‬ ‫✓ جابر بن حیان‪ ،‬مسائل روانشناسی را در زمره علوم عقلی الهی جای داده است‪.‬‬ ‫✓ فارابی‪ ،‬مسائل روانشناسی را از جمله علوم طبیعی دانسته که مرتبط با علوم الهی هم هست‪.‬‬ ‫✓ ابن سینا‪ ،‬مسائل روانشناختی را میان علوم طبیعی و علوم عملی میبیند‪.‬‬ ‫✓ غزالی‪ ،‬مباحث مربوط به جوهر نفس را از علوم مکاشف (نظری) و مباحث مربوط به پدیدههای روانی را تحت عنوان (علم به‬ ‫احوال قلب) در علوم معامله مطرح کرده است‪.‬‬ ‫✓ فقه با وظایف رفتاری مسلمانان در ابعاد مختلف زندگی سر و کار دارد‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫✓ فقه از ‪ ۲‬جهت ممکن است از روانشناسی اسالمی بهره گیرد‪ :‬الف) از یافتههای روانشناسی در فرایند اجتهاد و استنباط‬ ‫احکام اسالمی استفاده شود و ب) بسیاری از موضوعات فقهی همانگونه که با حیثیت فقهی بررسی میشوند‪ ،‬میتوانند با‬ ‫حیثیت روانشناختی نیز بررسی شوند‪.‬‬ ‫✓ فلسفه با روانشناسی میتواند ‪ ۲‬نوع تعامل داشته باشد‪ :‬الف) موضوعات مشترک دارند و ب) روش عقالنی که از قبل‬ ‫برچسب فلسفی خورده است‪ ،‬با روانشناسی قرآنی مشترک خواهد بود‪.‬‬ ‫✓ اخالق اسالمی برای پیشبرد اهدافش‪ ،‬نیاز به روانشناسی اسالمی دارد‪.‬‬ ‫پیشفرضهای روانشناسی اسالمی‪:‬‬ ‫✓ روانشناسی در رهیافت قرآنی‪ ،‬یک شاخه علمی تجربی نیست بلکه یک شاخه معرفتی است‪.‬‬ ‫✓ محور وحدتبخش معرفت روانشناسی اسالمی‪ ،‬عبارتست از روانشناختی بودن موضوعات و مسائل آن نه روش‪ ،‬هدف یا‬ ‫امور دیگر‪.‬‬ ‫✓ اسالم دارای دو گزاره اخباری و انشائی است‪.‬‬ ‫فرضیههای روانشناختی در قرآن‪:‬‬ ‫✓ فرضیه‪ ،‬حدس یا گمان اندیشمندانه است درباره ماهیت‪ ،‬چگونگی و روابط بین پدیدهها‪ ،‬اشیا و متغیرها که محقق را در‬ ‫تشخیص نزدیکترین و محتملترین راه برای کشف مجهول کمک میکند‪.‬‬ ‫موضوعات رواشناختی قرآنی‪:‬‬ ‫✓ معیار وحدتبخش روانشناسی با رهیافت قرآنی‪ ،‬عبارتست از موضوع آن‪.‬‬ ‫✓ روح بعنوان موضوع روانشناسی‪ ،‬قابل پذیرش نیست چون فقط به بعد تجردی نفس نظر دارد و بعد ارتباطی آن با بدن و‬ ‫تجلیات رفتاری آن را شامل نمیشود‪.‬‬ ‫✓ فطرت و عمل‪ ،‬فقط بخشی از مسائل روانشناسی را پوشش میدهند‪.‬‬ ‫✓ نفس میتواند موضوع روانشناسی اسالمی تلقی شود‪.‬‬ ‫✓ می توان نفس را در بر دارنده فطرت و عمل و نیز بعد تعلقی روح دانست‪.‬‬ ‫✓ نفس در ‪۳‬بعد شناختی‪ ،‬عاطفی و رفتاری انسان حضور دارد‪.‬‬ ‫مسائل روانشناختی با رهیافت قرآنی‪:‬‬ ‫✓ اثرگذاری خداوند در زندگی روزمره انسان از طریق الف) تاثیر روانشناختی و تصرف در روان آنها‪ ،‬ب) استفاده از عوامل‬ ‫غیبی مثل جن و فرشته‪ ،‬ج) دادن مبانی اعتقادی قدرت و توان و تشخیص ویژه‪ ،‬د) عوامل طبیعی که در اختیار انسانها‬ ‫نیست و ه) توانمندیها و ظرفیتهای به فعلیت رسیده روانی خود فرد‪.‬‬ ‫✓ آسیبهای روانشناختی‪ ۲ ،‬ویژگی دارند‪ :‬الف) به بعد روانی انسان مربوط میشوند و ب) اختالل بودن آنها در حدی است که‬ ‫کنش فردی و اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار میدهد‪.‬‬ ‫✓ روانشناسی معاصر‪ ،‬مشکالت اخالقی را بدلیل نداشتن قید دوم (ویژگیهای فوق)‪ ،‬آسیب تلقی نمیکند‪.‬‬ ‫‪4‬‬  ‫عواطف و انفعاالت از نگاه قرآن‪:‬‬ ‫✓ یکی از ساحتهای بسیار مهم انسان‪ ،‬عواطف اوست‪.‬‬ ‫✓ عواطف‪ ،‬از دریچه هوش هیجانی به آنها نگریسته شده و سهم بسیاری از موفقیت افراد در برنامههای زندگی دارد‪.‬‬ ‫✓ انفعال (نامی که برخی محققان روانشناسی اسالمی‪ ،‬به عواطف دادهاند)‪ ،‬عکسالعملی است که در نتیجه تعامل نفس و بدن‬ ‫حاصل میشود مثل غضب‪ ،‬اضطراب‪ ،‬حب و ‪...‬که باعث رفتارهایی همچون فرار‪ ،‬هجوم‪ ،‬لرزش و ‪...‬میشود‪.‬‬ ‫✓ انفعاالت به ‪ ۲‬قسم انفعاالت سلبی (مثل ترس و غضب) و ایجابی (مثل محبت و شادی) قابل بررسی هستند‪.‬‬ ‫✓ غضب به اموری از قبیل نارضایتی‪ ،‬دشمنی‪ ،‬تحقیر شدن و تحقیر کردن و حسد ورزیدن مربوط میشود‪.‬‬ ‫✓ ترس به اموری همچون اضطراب رعب و ‪...‬مربوط میشود‪.‬‬ ‫✓ حزن به اموری همچون ناامیدی‪ ،‬احساس گناه‪ ،‬پشیمانی و ‪...‬مربوط میشود‪.‬‬ ‫✓ محبت باعث عاطفهورزی‪ ،‬شعف‪ ،‬رجا و ‪...‬میشود‪.‬‬ ‫✓ شادی مشتمل بر سعادت‪ ،‬احساس رضایت و ‪...‬است‪.‬‬ ‫✓ احساس عبارتست از برخی حاالت درون انسان بوجود میآیند که میتوانند مستمر باشند و الزاما به یک رفتار بیرونی یا‬ ‫یک تظاهرات آشکار فیزیولوژیک منجر نمیشوند‪.‬‬ ‫مفاهیم اساسی روانشناسی اسالمی‪:‬‬ ‫✓ برخی مفاهیم اساسی مکتب فروید عبارتند از تداعی آزاد‪ ،‬هوشیار‪ ،‬نیمه هوشیار و ناهوشیار‪ ،‬بن‪ ،‬من و فرامن‪ ،‬تحلیل‬ ‫آموزشی‪ ،‬مکانیزمهای دفاعی‪ ،‬عقده ادیپ و الکترا و ‪...‬‬ ‫✓ برخی مفاهیم اساسی نظریه رفتارگرایی اسکینری عبارتند از شکلدهی‪ ،‬تقریبهای متوالی‪ ،‬تقویت‪ ،‬تقویتکنندهها‪ ،‬تنبیه‪،‬‬ ‫برنامه های تقویت‪ ،‬رفتار خرافی‪ ،‬خودگردانی رفتار و ‪...‬‬ ‫✓ برخی مفاهیم اساسی روانشناسی فردی آدلر عبارتند از احساس کهتری‪ ،‬جبران‪ ،‬سبک زندگی‪ ،‬غائیت‪ ،‬عقده برتری‪ ،‬اثر‬ ‫ترتیب تولد و ‪...‬‬ ‫✓ برخی مفاهیم اساسی نظریه مالنی کالین عبارتند از تکنیک بازی‪ ،‬موضع افسردگی‪ ،‬شخصیت و رفتار‪ ،‬نقش رفتاری و ‪...‬‬ ‫✓ مفاهیم اساسی هر مکتب‪ ،‬بیان کننده بخش مهمی از آن نظریه بوده و با نبودن آن مفاهیم‪ ،‬آن مکتب هم نیست‪.‬‬ ‫✓ برخی از مفاهیم اساسی در روانشناسی با رهیافت قرآنی عبارتند از ‪۲‬بعدی بودن انسان‪ ،‬روح‪ ،‬فطرت‪ ،‬نفس‪ ،‬رابطه نفس و‬ ‫بدن‪ ،‬عمل‪ ،‬ایم ان‪ ،‬خدا باوری‪ ،‬معاد باوری‪ ،‬ایمان به غیب‪ ،‬رشد متعالی‪ ،‬سلسله انگیزههای معنوی‪ ،‬هدفمندی اخروی و ‪...‬‬ ‫رویکردهای روانشناسی اسالمی‪:‬‬ ‫✓ رویکردهای کلی در مورد روانشناسی موجود به ‪ ۳‬دسته پذیرش کامل روانشناسی موجود‪ ،‬رد کامل روانشناسی موجود و‬ ‫پذیرش روانشناسی موجود با اصالح تقسیم میشود‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫✓ دیدگاه های موجود در رویکرد پذیرش روانشناسی موجود با اصالح آن عبارتست از الف) تغییر در مبانی‪ ،‬ب) گرفتن‬ ‫موضوعات و مسائل از اسالم‪ ،‬ج) تغییر در هدف و کاربرد‪ ،‬د) تغییر در روش‪ ،‬ه) تغییر در آزمودنیها و و) تغییر در محققین و‬ ‫اندیشمندان‪.‬‬ ‫✓ قوام علم و هویت آن به م بانی‪ ،‬موضوع‪ ،‬مسائل‪ ،‬هدف و روش بوده و اگر علمی بخواهد تغییر کند‪ ،‬باید در تمام این ‪5‬عنصر‪،‬‬ ‫تغییر ایجاد شود‪.‬‬ ‫‪6‬‬  ‫فصل دوم‪ :‬مبانی روانشناسی در رهیافت قرآنی‬ ‫مبانی انسانشناختی روانشناسی از دیدگاه قرآن‪:‬‬ ‫‪.1‬انسان‪ ،‬مخلوق است‪:‬‬ ‫✓ این مخلوق‪ ،‬همواره تحت تاثیر خالق خود است‪.‬‬ ‫‪.2‬انسان‪ 2 ،‬ساحتی است‪:‬‬ ‫✓ خلقت نخستین انسان‪ ،‬به اراده خودش نبوده اما کیفیت و شکلیابی خلقت بعدی (وجود روحانی) و تکامل او‪ ،‬با اراده‬ ‫خودش مرتبط است‪.‬‬ ‫‪.3‬انسان‪ ،‬گل سرسبد مخلوقات‪:‬‬ ‫✓ انسان کامل در روانشناسی اسالمی‪ ،‬بسیار متفاوتتر از انسان کامل در روانشناسی معاصر است‪.‬‬ ‫‪.4‬انسان‪ ،‬خلیفه روی زمین‪:‬‬ ‫✓ مالک حقیقی تمام ثروت ها‪ ،‬استعدادها و مواهبی که خدا به انسان داده‪ ،‬خود خدا بوده و انسان‪ ،‬تنها نماینده و مأذون از‬ ‫طرف اوست‪.‬‬ ‫✓ انسان‪ ،‬امانتدار الهی بر روی زمین نیز شمرده شده است‪.‬‬ ‫‪.5‬انسان‪ ،‬بنده خداست‪:‬‬ ‫✓ خداوند همه گناهان انسان را بجز شرک‪ ،‬قابل بخشش میداند‪.‬‬ ‫‪.6‬انسان‪ ،‬مختار است‪:‬‬ ‫✓ اگر انسان مجبور بوده و از خود اختیاری نداشته باشد‪ ،‬عهد خدا با وی‪ ،‬کاری لغو است‪.‬‬ ‫✓ آدمی با علم حضوری در مییابد که مختار است‪.‬‬ ‫✓ از دیدگاه اسالم‪ ،‬انسان مختار و دارای سرشتی مثبت بوده و جبر اجتماعی در مورد او‪ ،‬پذیرفته نیست‪.‬‬ ‫‪.7‬انسان‪ ،‬دشمنی به نام هوای نفس دارد‪:‬‬ ‫✓ در آیات و روایات‪ ،‬دو نوع سخن درباره نفس آمده است‪ :‬یکی نفس را در جایگاهی باال مینشاند و دیگری نفس را موجودی‬ ‫شریر دانسته که دشمن اوست‪.‬‬ ‫✓ در واقع دشمنترین دشمنان برای هرکس‪ ،‬همان نفس خود اوست که در درون اوست‪.‬‬ ‫✓ حضرت علی میفرماید‪ :‬اطمینان به نفس‪ ،‬از استوارترین فرصتهای شیطان است‪.‬‬ ‫‪.8‬انسان‪ ،‬دشمنی به نام شیطان دارد‪:‬‬ ‫✓ شیطان فقط می تواند از راه هوای نفس و وسوسههای درونی انسان وارد شده و بطور مستقیم هیچ تسلط فیزیکی و بیرونی‬ ‫بر افراد ندارد‪.‬‬ ‫‪7‬‬  ‫‪.9‬انسان به قدر تواناییاش وظیفه دارد‪:‬‬ ‫✓ امور بالفعل زندگی مثل توانایی های جسمانی‪ ،‬علمی‪ ،‬مالی‪ ،‬شغلی و ‪...‬در قطعی شدن برخی تکالیف موثرند‪.‬‬ ‫✓ قانون کلی این است که از هیچکس بیش از تواناییاش تکلیف خواسته نمیشود‪.‬‬ ‫✓ این مبنا‪ ،‬در آرامشدهی به افراد‪ ،‬بسیار موثر بوده و گرفتار ابهام و سردرگمی نمیشود‪.‬نقش خود را زود تشخیص داده و‬ ‫براساس آن عمل میکند‪.‬‬ ‫‪.10‬انسان با مشکالت آزمایش میشود‪:‬‬ ‫✓ فتنه و محنت‪ ،‬یکی از سنتهای الهی بوده که به هیچوجه درباره هیچکس تعطیل نمیشود‪.‬‬ ‫✓ این مبنا‪ ،‬مصداقهای مطلوب و نامطلوب را جابجا میکند‪.‬‬ ‫✓ نه سختی ها ارزش ذاتی دارند نه آسانی و آسایش؛ بلکه مطلوب آن است که مطابق رضایت الهی باشد‪.‬‬ ‫‪.11‬این آزمایش‪ ،‬به تمام مسائل زندگی تعمیم مییابد‪:‬‬ ‫✓ عزیزترین داراییهای ما‪ ،‬ابزار امتحان ما بوده و برخی از ما‪ ،‬ابزار امتحان بعضی دیگر هستیم‪.‬‬ ‫✓ غرایز ما‪ ،‬ابزار امتحان ما هستند از جمله غریزه جنسی‪.‬‬ ‫✓ امتحانها‪ ،‬فقط در سختیها و مشکالت نیست بلکه خوبیها و نعمتها نیز اسباب آزمایش ما هستند‪.‬‬ ‫✓ مشکالت‪ ،‬ارج گذاری خداوند به مومنان هستند‪.‬خداوند آنگاه که بندهای را دوست بدارد‪ ،‬او را در گرداب بال فرو میبرد‪ ،‬فرو‬ ‫بردنی شدید‪.‬‬ ‫✓ در حقیقت کرامتهای خداوند‪ ،‬پایانههایی هستند که آغاز آنها‪ ،‬بالست‪.‬‬ ‫‪.12‬انسان در چالش با مشکالت به کمال میرسد‪:‬‬ ‫✓ معیار برتری‪ ،‬فقط و فقط تقوای الهی بوده که زنان و مردان در سیدن به آن‪ ،‬امکان مساوی دارند‪.‬‬ ‫✓ در رهیافت قرآنی‪ ،‬زن و مرد مسلمان‪ ،‬کمال و تعالی خود را نه در بریدن از ویژگیهای طبیعی خود بلکه در کسب خشنودی‬ ‫خداوند جستجو میکنند‪.‬‬ ‫✓ همه انسان ها از هر صنف‪ ،‬از یک گوهر و ذات خلق شدهاند و مبادا قابلی آفرینش همه افراد‪ ،‬یک چیز است‪.‬‬ ‫✓ جوهر اصلی هر دو جنس‪ ،‬انسانیت بوده و بعضی تفاوتهای جسمانی و روانشناختی‪ ،‬برای شکلگیری نظام خانواده و قوام و‬ ‫استمرار نسل بشری است‪.‬‬ ‫‪.13‬دو جنس انسان‪ ،‬در ارزش انسانی برابرند‪:‬‬ ‫✓ انسان دارای ظرفیتی دو سویه (بطرف خوبیها یا بدیها) است اما طبع مادی انسان باعث میشود حرکت روی این پیوستار‬ ‫بطرف منفی‪ ،‬بسیار آسان و به طرف باال‪ ،‬مشکل باشد‪.‬‬ ‫مبانی هستیشناختی‪:‬‬ ‫‪.1‬هستی‪ ،‬مخلوق خداوند است‪:‬‬ ‫✓ مخلوق دانستن جهان بر تفسیرها و نتیجهگیریهای انسان اثر میگذارد‪.‬‬ ‫‪8‬‬  ‫✓ اعتقاد به خداوند‪ ،‬اصل اولیه و پایه اساسی برای همه فعالیتهای انسان است‪.‬‬ ‫‪.2‬هستی‪ ،‬هدفمند است‪:‬‬ ‫✓ قرآن‪ ،‬هدف خلقت را بازگشت به خدا و رسیدن به کمال مطلق و لقای حق میداند‪.‬‬ ‫✓ انجام دادن عمل نیک‪ ،‬یکی از اهدافی است که رسیدن به کمال را تسهیل میکند‪.‬‬ ‫✓ عبودیت و بندگی‪ ،‬هدف دیگری است که انسان را در رسیدن به کمال مطلق‪ ،‬یاری میرساند‪.‬‬ ‫✓ هدفمند بودن جهان و به تبع آن‪ ،‬هدفمند بودن انسان‪ ،‬یکی از مبانی قرآنی است‪.‬‬ ‫‪.3‬هستی‪ ،‬هماهنگ است و خالق واحد دارد‪:‬‬ ‫✓ خداوند‪ ،‬تنها موثر بالذات در سراسر هستی بوده و هیچ موجودی‪ ،‬وجود مستقل ندارد‪.‬‬ ‫‪.4‬طبیعت‪ ،‬برای انسان خلق شده است‪:‬‬ ‫✓ قرآن‪ ،‬طبیعت را سرمایهای میداند که خدا در اختیار انسان قرار داده است‪.‬‬ ‫✓ خداوند‪ ،‬انسان را بعنوان بهترین مخلوقات خود معرفی میکند و هدفی برای زندگی او معین میسازد که همان بندگی در‬ ‫برابر خداست‪.‬‬ ‫‪.5‬زمین‪ ،‬مناسب زندگی انسان است‪:‬‬ ‫‪.6‬هستی به ‪2‬بخش غیب و شهود تقسیم میشود‪:‬‬ ‫✓ غیب شامل اموری همچون خداوند‪ ،‬فرشتگان‪ ،‬جن‪ ،‬شیطان‪ ،‬روح‪ ،‬برزخ‪ ،‬قیامت‪ ،‬بهشت‪ ،‬جهنم و ‪...‬است‪.‬‬ ‫✓ بخش غیب از نظر کمیت‪ ،‬قابل مقایسه با بخش شهود نب وده و از نظر اثرگذاری نیز سهم بسیار بزرگی دارد‪.‬‬ ‫✓ اگر کسی نتواند مسئله غیب را برای خود حل کند‪ ،‬نمیتواند به اسالم‪ ،‬اعتقاد واقعی داشته و به آن عمل کند‪.‬‬ ‫‪.7‬شیطان از امور غیبی است‪:‬‬ ‫✓ شیطان‪ ،‬قدرت قاهرهای علیه انسان نداشته‪ ،‬بلکه دعوتگریها‪ ،‬وعدهها و وسوسهگریهای او بسیار شدید و قوی است‪.‬‬ ‫✓ موضوع شیطان در سبک زندگی اسالمی به حدی قوی بوده که مسیری در مقابل مسیر الهی تلقی میشود‪.‬‬ ‫‪.8‬روح از امور غیبی است‪:‬‬ ‫✓ روح در ایجاد اولیهاش‪ ،‬چیزی جدا از ماده نیست‪.‬‬ ‫✓ شناسایی کامل ماهیت روح‪ ،‬در اختیار پروردگار و منسوب به خود او است‪.‬‬ ‫✓ روح‪ ،‬اصل بوده و بدن‪ ،‬پایگاهی است برای زندگی کردن و رشد دادن روح در این دنیای مادی‪.‬‬ ‫✓ روح‪ ،‬ستون دین و دانش‪ ،‬ستون روح و بیان‪ ،‬ستون دانش است‪.‬‬ ‫✓ به بدن ‪ ۶‬حالت سالمت‪ ،‬بیماری‪ ،‬مرگ‪ ،‬زندگی‪ ،‬خواب و بیداری دست میدهد‪.‬‬ ‫✓ روح نیز دارای ‪ ۶‬حالت است‪ :‬زندگی آن‪ ،‬دانش اوست و مرگش‪ ،‬نادانی او‪.‬بیماریاش‪ ،‬شک او و سالمتش‪ ،‬یقین اوست‪.‬‬ ‫خوابش‪ ،‬غفلت او و بیداریاش‪ ،‬هوشیاری اوست‪.‬‬ ‫✓ شادی‪ ،‬باعث انبساط روح و غم باعث گرفتگی روح است‪.‬‬ ‫‪9‬‬  ‫‪.9‬دنیا و برزخ و آخرت‪ ،‬پیوستهاند‪:‬‬ ‫✓ دنیا‪ ،‬ارزش اصیل نداشته و فقط بعنوان مزرعه ای برای آخرت بوده و اصالت‪ ،‬با زندگی آخرت است‪.‬‬ ‫✓ مقاطع زندگی‪ ،‬به هم پیوسته بوده و امکان ندارد کسی در آخرت‪ ،‬چیزی غیر از کِشتههای خود را درو کند‪.‬‬ ‫مبانی اعتقادی‪:‬‬ ‫✓ آنچه انسان به آن اعتقاد دارد‪ ،‬بصورت هوشیار و ناهوشیار در تمام ساختار روانی او اثر میگذارد‪.‬‬ ‫✓ اعتقادات دینی‪ ،‬معموال از راسخترین اعتقادهای انسانها محسوب میشوند‪.‬‬ ‫‪.1‬اعتقاد به خدا‪:‬‬ ‫‪.2‬اعتقاد به نبوت و امامت‪:‬‬ ‫✓ باور داشتن به انبیا و امامان‪ ،‬ادامه همان اعتقاد به خداوند است‪.‬‬ ‫‪.3‬مرگ‪ ،‬پایان زندگی نیست‪:‬‬ ‫✓ ایمان به اینکه مرگ‪ ،‬پایان زندگی نیست و درونیسازی آن‪ ،‬چیزی فراتر از شناخت بوده و الزم است به این نگرش در ‪۳‬بعد‬ ‫شناخت‪ ،‬عواطف و آمادگی رفتاری برسیم که زندگی‪ ،‬مستمر است‪.‬‬ ‫✓ انسانهای خوب‪ ،‬فرشتگان خوب و خوشخلق را به هنگام مرگ دیده و مرگ برای آنها‪ ،‬آسان میشود‪.‬‬ ‫✓ انسانهای بد‪ ،‬فرشتگان سخت گیر و خشن را به هنگام مرگ دیده و مرگ برای آنها‪ ،‬سخت و آزاردهنده خواهد بود‪.‬‬ ‫‪.4‬مراحلی از زندگی‪ ،‬گذشته و مراحلی در پیش هستند‪:‬‬ ‫✓ پس از مرگ‪ ،‬وارد مرحله جدیدی شده که آن را زندگی برزخی مینامیم‪.‬‬ ‫✓ هنگام دیدن رویا‪ ،‬قالب مادی باقی می ماند و در بستر خفته است و قالب برزخی است که از انسان خارج شده و ممکن است‬ ‫به جاهای مختلف برود‪.‬‬ ‫✓ عالم برزخ‪ ،‬مادی صرف نیست بلکه مثالی است‪.‬زمان وجود دارد‪ ،‬شب و روز وجود دارد و ‪...‬‬ ‫✓ قیامت در بردارنده مراتب و نشئههای متعددی است که برای انسان متصور است‪.‬هم نشئه مادی دارد‪ ،‬هم مثالی‪ ،‬هم عقلی‬ ‫و هم روحانی‪.‬‬ ‫‪.5‬زندگی دنیا‪ ،‬کوچک است‪:‬‬ ‫✓ آخرت‪ ،‬همیشگی و خلود دارد اما دنیا‪ ،‬فانی است‪.‬‬ ‫✓ دنیا‪ ،‬مادی بوده و ماده‪ ،‬محدودیت دارد‪.‬‬ ‫✓ اصالت انسان با روح بوده و دنیای مادی برای او‪ ،‬مرحله اول و پایین محسوب شده و به تعبیر قرآن‪ ،‬نوعی بازی است‪.‬‬ ‫‪.6‬باید به زندگی‪ ،‬خوشبین و امیدوار باشیم‪:‬‬ ‫✓ در رهیافت قرآنی‪ ،‬جایی برای بدبینی به زندگی وجود ندارد چون همه سختیها‪ ،‬راحتیها‪ ،‬غم و شادیها و تمام فعالیتهای‬ ‫فرد‪ ،‬محاسبه میشود‪.‬‬ ‫✓ بسیار نکوهش شده است از اینکه مومن‪ ،‬از مشکالت‪ ،‬ناله و شکوه داشته باشد‪.‬‬ ‫‪10‬‬  ‫‪.7‬زندگی دنیا‪ ،‬مزرعه آخرت است‪:‬‬ ‫✓ کسی که گمراه است‪ ،‬به سوء اختیار خود‪ ،‬گمراه شده است‪.‬‬ ‫‪.8‬زندگی‪ ،‬هدفمند است‪:‬‬ ‫✓ هدف نهایی‪ ،‬الزاما آشکار و خودآگا ه نیست بلکه هدفی است که همه وجود فرد را تسخیر کرده است‪.‬‬ ‫✓ در تفسیر جمله «نیت مومن‪ ،‬بهتر از عمل اوست»‪ ،‬مشخص میشود که درست کردن نیت‪ ،‬از سختترین و دشوارترین کارها‬ ‫بوده و تابع حالت نفسانی است نه یک حالت صرفا شناختی‪.‬‬ ‫✓ هدف نهایی دین‪ ،‬ایمان است و هدف نهایی ایمان‪ ،‬یقین‪.‬‬ ‫✓ در بیان هدف نهایی از دیدگاه قرآن‪ ،‬به مفاهیمی چون سعادت‪ ،‬فالح و رستگاری میرسیم که تعلیل بردار نیست‪.‬‬ ‫‪11‬‬  ‫فصل ششم‪ :‬روانشناسی اجتماعی (پیشنیازها)‬ ‫روانشناسی اجتماعی‪ :‬دانشی است که به مطالعه علمی تاثیر متقابل افراد بر یکدیگر پرداخته و درصدد یافتن علل و چگونگی‬ ‫پدیدایی رفتار‪ ،‬احساسات و افکار افراد در موقعیتهای اجتماعی است‪.‬‬ ‫موقعیتهای اجتماعی‪ :‬موقعیت هایی هستند که تحت تاثیر حضور واقعی‪ ،‬خیالی یا ضمنی دیگران باشند‪.‬‬ ‫✓ اصطالح حضور ضمنی‪ ،‬اشاره به رفتارهایی دارد که شخص‪ ،‬بعلت جایگاه خویش در یک ساخت اجتماعی پیچیده یا بدلیل‬ ‫عضویت در یک گروه فرهنگی خاص‪ ،‬آنها را انجام میدهد‪.‬‬ ‫✓ در روانشناسی اجتماعی مستخرج از قرآن‪ ،‬موقعیت های اجتماعی واقعی را در اختیار نداریم چون جامعه قرآنی عینی در‬ ‫بیرون‪ ،‬محقق نشده است‪.‬‬ ‫✓ روانشناسی اجتماعی با رهیافت قرآنی‪ ،‬تجویزی است نه توصیفی‪.‬‬ ‫روش تحقیق در روانشناسی اجتماعی از دیدگاه قرآن‪:‬‬ ‫✓ مشاهده‪ ،‬مستلزم نظاره و ضبظ رفتار اجتماعی بصورت آشکار یا به کمک ابزارهای علمی یا توسط خود آزمودنی است‪.‬‬ ‫✓ برای توصیف و اندازهگیری پدیدههای اجتماعی از مقیاسهای خودگزارشی‪ ،‬رفتاری‪ ،‬روانی‪-‬زیستی‪-‬اجتماعی و مقیاس غیر‬ ‫واکنشی استفاده میکنند‪.‬‬ ‫✓ مفاهیم متعارف در روانشناسی اجتماعی‪ ،‬از مشاهده رفتار دیگران یا خودگزارشی آنان حاصل میشوند‪.‬این رفتارها از‬ ‫هنجارها و هنجارها از ارزشهای اجتماعی ناشی میشوند‪.‬‬ ‫✓ مفاهیم روانشناسی اجتماعی در رهیافت قرآنی را باید از اجتماع و رفتارهای اجتماعی مورد تایید قرآن استخراج کرد‪.‬‬ ‫هنجارهای اجتماعی‪ ،‬مبتنی بر ارزشهای اجتماعی هستند‪:‬‬ ‫✓ برای برقراری هر نوع رابطه میان افراد‪ ،‬وجود نمادها‪ ،‬ارزش ها و هنجارهای مشترک میان آنان که همفکری مشترک نامیده‬ ‫میشود‪ ،‬ضرورت دارد‪.‬‬ ‫✓ در صورت عدم وجود ‪۳‬عنصر فوق‪ ،‬فرد قدرت برقراری ارتباط با دیگران و انجام کنش متقابل را از دست میدهد‪.‬‬ ‫✓ ارزش های اجتماعی‪ ،‬واقعه یا امری است که مورد اعتنای جامعه قرار داشته و شامل همه چیزهایی میشود که عالقه‪ ،‬توجه‬ ‫و احترام انسانها را به همراه داشته و انکار آنها غیرممکن است‪.‬‬ ‫✓ ارزشها به ‪ ۲‬قسم غائی و ابزاری تقسیم میشوند‪.‬‬ ‫✓ ارزشهای غائی‪ ،‬کیفیتهایی فی نفسه خود شمرده میشوند که میتوانند غایت و هدف باشند‪.‬‬ ‫✓ ارزشهای ابزاری‪ ،‬بعنوان وسیلهای برای کسب هدف‪ ،‬ارزش مییابند‪.‬‬ ‫✓ از نظر مازلو‪ ،‬نیاز به یک شی‪ ،‬آن را به ارزش بدل میسازد‪.‬‬ ‫✓ نیازهای احترام‪ ،‬از جمله نیازهای اساسی انسان هستند‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫✓ نیازهای احترام در بیان کلی‪ ،‬متکی بر مفاهیم ارزشی و ضرورتی است که فرد‪ ،‬برای دستیابی به رشد و کمال‪ ،‬در خود‬ ‫احساس میکند‪.‬‬ ‫✓ ارزشها‪ ،‬زیربنای هنجارها‪ ،‬نهادها و ساختهای اجتماعی را تشکیل میدهند‪.‬‬ ‫✓ ارزشها را میتوان بر مبنای جهانی‪ ،‬ملی یا قومی و محلی تقسیم کرد‪.‬‬ ‫✓ هنجارهای اجتماعی به قواعدی گفته میشود که الف) با تایید و تصدیق گسترده مردم روبرو بوده و مردم‪ ،‬آن را درست‬ ‫بدانند و ب) ضمانت اجتماعی الزم برای تداوم خود داشته باشد و مردم به راههای مختلف‪ ،‬پایبندی خود را نشان دهند و‬ ‫ج) ریشه در نظام ارزشی و عقیدت ی جامعه داشته و در پس هر هنجار اجتماعی‪ ،‬ارزش(هایی) نهفته باشد‪.‬‬ ‫✓ ارزشهای اجتماعی باید ارزشهای مورد احترام عموم جامعه را به نمایش بگذارد‪.‬‬ ‫✓ هنجارها‪ ،‬تجلی بیرونی ارزشهای اجتماعی و تعیینکننده چگونگی تنظیم روابط اجتماعی و ایجاد نظم است‪.‬‬ ‫✓ هنجار‪ ،‬دارای ‪ ۳‬ویژگی است‪ :‬الف) قاعده و استاندارد رفتار اجتماعی است‪ ،‬ب) اکثریت‪ ،‬آن را رعایت میکنند و ج) در‬ ‫صورت رعایت نکردن‪ ،‬مجازات میشوند‪.‬‬ ‫✓ هنجارها به شخص کمک کرده تا بداند در هر وضعیتی‪ ،‬چگونه رفتار کند‪.‬‬ ‫✓ هنجار‪ ،‬هم خصلت ترغیبکنندگی دارد و هم خصلت تحریمکنندگی‪.‬‬ ‫✓ بعضی از عواملی که موجب پیروی افراد از هنجارها میشوند عبارتند از اجتماعی شدن‪ ،‬عادت‪ ،‬سودمندی هنجار‪ ،‬تعلق‬ ‫گروهی و جزا‪.‬‬ ‫تفاوت ارزشها و هنجارها‪:‬‬ ‫‪.1‬ارزش‪ ،‬تصور ذهنی است اما هنجار‪ ،‬به شیوهای از رفتار اشاره میکند‪.‬‬ ‫‪.۲‬ارزش‪ ،‬فرا موقعیتی است اما هنجار‪ ،‬تجویز یا منعکننده رفتار خاص در موقعیتی خاص است‪.‬‬ ‫‪.۳‬ارزش‪ ،‬شخصی و درونی است ولی هنجار‪ ،‬حاصل اتفاق نظر است‪.‬‬ ‫‪.4‬بعضی از ارزشها‪ ،‬در اثر تداوم‪ ،‬تبدیل به هنجار میگردند‪.‬‬ ‫‪ ‬ارزشها‪ ،‬مفهوم خوب و بد را می رسانند اما هنجارها به باید و نباید اشاره دارند‪.‬‬ ‫‪ ‬ارزشها‪ ،‬مفاهیم کلی بوده اما هنجارها‪ ،‬جزئیات را میرسانند‪.‬‬ ‫‪ ‬ارزشها‪ ،‬منشا همبستگی و وفاق ملی می شوند اما هنجارها‪ ،‬بصورت عملی باعث تداوم و وحدت اجتماعی میشوند‪.‬‬ ‫‪ ‬ارزشها معموال بصورت یک کلمه مفرد یا مرکب بیان می شوند اما هنجارها‪ ،‬در قالب یک جمله یا بصورت یک عبارت‬ ‫آورده میشوند‪.‬‬ ‫‪ ‬ارزشها‪ ،‬منعکس کننده نیازهای طبیعی و اجتماعی انسان هستند ولی هنجارها‪ ،‬کامال قراردادی و قابل تغییرند‪.‬هر‬ ‫هنجار‪ ،‬دست کم در یک ارزش اجتماعی‪ ،‬ریشه دارد‪.‬‬ ‫‪ ‬نظم اجتماعی‪ ،‬همبستگی اجتماعی و پیوندهای عاطفی‪ ،‬از مهمترین ارزشهای اجتماعی هستند که هرکدام‪ ،‬چندین‬ ‫هنجار و سپس چندین رفتار را شکل میدهند‪.‬‬ ‫‪ ‬هنجارهای اجتماعی در قالب رفتارهای اجتماعی و میان فردی‪ ،‬خود را نشان میدهند‪.‬‬ ‫‪13‬‬  ‫رفتار اجتماعی‪ :‬رفتاری است که انجامدهنده آن یا مخاطبان آن یا هردو‪ ،‬گروه و جامعه باشند‪.‬‬ ‫رفتار میان فردی‪ :‬رفتاری است که میان افراد از حیث فردی رخ میدهد‪.‬‬ ‫برخی هنجارهای اجتماعی موجود در قرآن‪:‬‬ ‫‪.1‬عامیانه و بلند صحبت کردن با پیامبر‪:‬‬ ‫✓ حرمت گذاری به پیامبر‪ ،‬یک ارزش دینی است اما تبدیل به ارزش اجتماعی نشده است‪.‬‬ ‫✓ هنجارهایی مثل صدا نکردن پیامبر از راه دور‪ ،‬بلند نکردن صدا بیش از صدای پیامبر‪ ،‬صبر کردن و از نزدیک به حضور‬ ‫پیامبر رسیدن و سخن گفتن و ‪...‬مبتنی بر آن ارزش است‪.‬‬ ‫‪.2‬والیت داشتن پیامبر بر مومنان‪:‬‬ ‫✓ پیامبر بر مومنان‪ ،‬از خودشان سزاوارتر و اولیتر است‪.‬‬ ‫✓ اگر پیامبر نسبت به امور شخصی یک مسلمان تصمیمی بگیرد‪ ،‬آن تصمیم درست بوده و الزماالجراست‪.‬‬ ‫‪.3‬والیت اقوام و بستگان بر یکدیگر‪:‬‬ ‫✓ هر قدر این ارتباط رَحِمی نزدیکتر شود‪ ،‬این والیت نیز بیشتر و جدیتر خواهد بود‪.‬‬ ‫‪.4‬جهاد در راه خدا‪:‬‬ ‫✓ تحریم اجتماعی برای ‪ ۳‬نفری که به میدان جنگ تبوک نرفتند‪ ،‬نشان از هنجار اجتماعی آن زمان دارد‪.‬‬ ‫‪.5‬مطلوبیت ذاتی نداشتن مال‪:‬‬ ‫✓ داشتن مال به معنی تایید از طرف خداوند نیست بلکه گاه‪ ،‬عکس آن صحیح بودده و موجب عذاب دنیایی میشود‪.‬‬ ‫‪.6‬مطلوبیت انفاق کردن در راه خدا‪:‬‬ ‫‪.7‬مطلوبیت ذاتی نداشتن اشرافیگری‪:‬‬ ‫‪.8‬تعصب جاهلی کفار‪:‬‬ ‫‪.9‬خشونتطلبی کفار‪:‬‬ ‫✓ جاهالن صدر اسالم‪ ،‬خشونت طلب بوده و جنگ و خونریزی‪ ،‬از افتخارات آنها محسوب میشد‪.‬‬ ‫‪.10‬تبعیض طبقاتی مخالفان اسالم‪:‬‬ ‫✓ واژه مأل به معنی اشراف زورمند و متکبر ترجمه شده که در مقابل توده مردم است که جایگاه اقتصادی باالیی ندارند‪.‬‬ ‫‪.11‬قتل پیامبران و بهانهگیریهای بسیار‪:‬‬ ‫‪.12‬فرعون پرستی‪:‬‬ ‫‪14‬‬  ‫رفتارهای اجتماعی و میان فردی قرآنی‪:‬‬ ‫‪.1‬پذیرش خشونت و پرخاشگری‪:‬‬ ‫✓ در مقابل کشته شدن پسران و زنده ماندن دختران خود‪ ،‬اقدامی نمیکردند‪.‬‬ ‫‪.2‬مردمفریبی فرعون‪:‬‬ ‫✓ فرعون به اموری که برای مردم اهمیت دارد‪ ،‬متمسک شده تا آنان را در مقابل موسی قرار دهد و آن‪ ،‬عبارتست از سرزمین‬ ‫آنان و آداب و رفتارهای آنها‪.‬‬ ‫‪.3‬نفاق‪:‬‬ ‫‪.4‬تطیر و فال بد زدن‪:‬‬ ‫‪.5‬پیروی از آبا و اجداد‪:‬‬ ‫‪.6‬اهمیت دادن به افکار عمومی‪:‬‬ ‫✓ رفع اتهام از خود‪ ،‬یک رفتار اجتماعی مورد تایید قرآن است‪.‬‬ ‫‪.7‬ترس از دیگران‪:‬‬ ‫✓ مسلمان اگر در موضعگیری خود بر حق باشد‪ ،‬از انسانهای دیگر نمیترسد حتی پادشاه‪.‬‬ ‫‪.8‬ابراز کردن یا مخفی کردن منویات‪:‬‬ ‫‪.9‬روی برگرداندن از دیگران‪:‬‬ ‫✓ این رفتار در بعضی موقعیت ها که عواطف بین افراد بشدت منفی است‪ ،‬حتی بصورت خودکار و غیر ارادی از افراد سر‬ ‫میزند‪.‬‬ ‫✓ این حالت‪ ،‬در میان مومنان طوالنی نشده و برای مدت طوالنی با یکدیگر قهر نمیکنند‪.‬‬ ‫‪.10‬گذشتن از خطاهای دیگران‪:‬‬ ‫✓ عفو و بخشش‪ ،‬یکی از رفتارهای میان فردی بسیار موکد و مهم از نظر قرآنی تلقی میشود‪.‬‬ ‫‪.11‬ارتباط با انسانهای شایسته‪:‬‬ ‫✓ در تنظیم روابط بین فردی‪ ،‬قرآن ما را بسوی کسانی سوق میدهد که ویژگیهای الهی و انسانی مطلوبی دارند‪.‬‬ ‫قواعد کلی مربوط به ارزشها و هنجارها‪:‬‬ ‫‪.1‬فساد‪ ،‬برآمده از رفتار خودمان است‪:‬‬ ‫✓ خداوند میخواهد به این وسیله‪ ،‬آثار منفی برخی رفتارهای انسان ها را به آنان بچشاند تا شاید از آن خطا برگردند‪.‬‬ ‫‪.2‬وفای به عهد‪ ،‬ضروری است‪:‬‬ ‫‪.3‬امکان عذاب در زمان ما‪:‬‬ ‫✓ در موارد متعددی قرآن‪ ،‬عذاب اقوام گذشته را ناشی از اعمال گناهآلود خود آن قوم میداند‪.‬‬ ‫‪15‬‬  ‫‪.4‬معافیت از برخی تکالیف‪:‬‬ ‫✓ کسانی که ضعیف و بیمار هستند و چیزی برای انفاق کردن ندارند‪ ،‬تکلیف جهاد از آنان خواسته نشده است‪.‬‬ ‫‪.5‬حضور خداوند در زندگی روزمره‪:‬‬ ‫✓ خداوند در جایجای زندگی روزمره حضور و اثر ملموس داشته‪ ،‬میبیند‪ ،‬میشنود‪ ،‬با ماست و از ما حمایت میکند‪.‬‬ ‫‪.6‬همکاری و همافزایی‪:‬‬ ‫✓ مسلمانان در کارهای درست به یکدیگر کمک کرده اما در کارهای غلط‪ ،‬مشارکت نخواهند کرد‪.‬‬ ‫‪.7‬توجه به مشترکات‪ ،‬موجب وحدت است‪:‬‬ ‫✓ عبادت کردن‪ ،‬موجب وحدت مسلمانان و اهل کتاب میشود‪.‬‬ ‫‪.8‬ریز و درشت رفتارها‪ ،‬حسابرسی میشوند‪:‬‬ ‫✓ نجوا کردن و در گوشی گفت ن‪ ،‬بد است مگر در مورد کارهایی مثل صدقه دادن‪ ،‬آشتی دادن میان افراد و ‪...‬‬ ‫‪.9‬کافران‪ ،‬نباید بر مومنان تسلط یابند‪:‬‬ ‫✓ یکی از قاعدههای کلی که در جامعه اسالمی نقش اساسی ایفا می کند‪ ،‬این است که «خداوند‪ ،‬هرگز کافران را بر مومنان‬ ‫تسلطی نداده است»‪.‬‬ ‫تجویز ایجابی اجتماعی در قرآن‪:‬‬ ‫‪.1‬ضرورت دینشناسی و تبلیغ دین‪:‬‬ ‫✓ این امر‪ ،‬از جهاد‪ ،‬اهمیت بیشتری دارد‪.‬‬ ‫✓ جهاد‪ ،‬ابزار و مسیری برای فراهمسازی زمینههای دینشناسی و تبلیغ دین است‪.‬‬ ‫‪.2‬ضرورت تقوا‪:‬‬ ‫✓ معیار برتری و کرامت انسانها نسبت به یکدیگر‪ ،‬تقوای آنهاست‪.‬‬ ‫‪.3‬اصالح ذاتالبین‪:‬‬ ‫✓ از مفاهیم بسیار با ارزش در جامعه اسالمی است‪.‬‬ ‫‪.4‬امانتداری‪:‬‬ ‫✓ وقتی صفات مومنان و اهل بهشت بیان می شود‪ ،‬یکی از صفات مهم آنها این است که به امانت و عهد خود‪ ،‬پایبند باشند‪.‬‬ ‫✓ خیانت در امانت‪ ،‬در ردیف خیانت به خدا و رسول قرار گرفته است‪.‬‬ ‫‪.5‬احسان کردن و سخن نیکو گفتن‪:‬‬ ‫✓ را بطه فرد با والدین‪ ،‬اقوام‪ ،‬یتیمان‪ ،‬مساکین و دیگر مردم براساس احسان و سخن نیکوست‪.‬‬ ‫‪.6‬تکالیف‪ ،‬فردی هستند‪:‬‬ ‫✓ محاسبات و پاداش و تنبیه در جامعه اسالمی به گونهای است که هرکسی‪ ،‬دقیقا مسئول اعمال خویش است‪.‬‬ ‫‪16‬‬  ‫✓ این قانون هم درباره افراد و هم درباره گروهها صادق است‪.‬‬ ‫‪.7‬پیروی از رهبر دینی‪:‬‬ ‫✓ این امر‪ ،‬بسیار مهم بوده و افراد در این جهت‪ ،‬آزمون میشوند‪.‬‬ ‫‪.8‬افکار عمومی‪ ،‬اهمیت دارند‪:‬‬ ‫‪.9‬جهاد با تردید و دو دلی پذیرفته نیست‪:‬‬ ‫✓ رفتن به میدان جنگ‪ ،‬باید با تشخیص و اعتقاد بوده و تردید‪ ،‬گاه موجب اضطراب و دو دلی در میان دیگران هم میشود‪.‬‬ ‫✓ مرددها‪ ،‬بدنبال فتنه میگردند‪.‬‬ ‫‪.10‬عزت نفس دینی باید حفظ شود‪:‬‬ ‫✓ این عزت آنچنان برای افراد و جوامع اسالمی مهم بوده که حتی هزینه کردن از سوی غیر مومنان برای عبادتگاه و مساجد‬ ‫مسلمانان‪ ،‬پذیرفته نیست‪.‬‬ ‫‪.11‬حیا‪ ،‬بسیار اهمیت دارد‪:‬‬ ‫✓ حیا عبارتست از محصور شدن نفس و درماندگی آن از ارتکاب به حرامهای شرعی‪ ،‬عقلی و عرفی به جهت ترس از سرزنش‬ ‫و نکوهش مردم و این‪ ،‬اعم از تقواست‪.‬‬ ‫‪.12‬باور به غیب‪ ،‬بسیار مهم است‪:‬‬ ‫✓ ترتیب اثر دادن به غیب در زندگی روزمره‪ ،‬یکی از باورهای مهم و اصیل اسالمی بوده که در رفتارهای فردی و اجتماعی‬ ‫افراد تاثیر فراوان دارد‪.‬‬ ‫‪.13‬برای آرامش دلها‪ ،‬باید خدا را یاد کرد‪:‬‬ ‫✓ هر قدر انسان ها بیشتر بتوانند به یاد خداوند و صفات او باشند‪ ،‬قلبهای آنان بیشتر ترسان شده و در نهایت‪ ،‬ایمانشان‬ ‫افزایش یافته و آرامش بیشتر پیدا میکنند‪.‬‬ ‫‪.14‬قسط و عدل‪:‬‬ ‫✓ از مبانی بسیار اساسی و اغماضناپذیر بوده و در روانشناسی اجتماعی یک جامعه‪ ،‬موثر است‪.‬‬ ‫‪.15‬کار خیر‪ ،‬مطلوبیت ویژه دارد‪:‬‬ ‫✓ یک قاعده بوده که اشکال مختلفی نظیر مساوات‪ ،‬ایثار‪ ،‬صدقه‪ ،‬عدالت و ‪...‬بیان شده است‪.‬‬ ‫‪.16‬ربا‪ ،‬ممنوع است‪:‬‬ ‫✓ بسیاری از حالل و حرامهای فقهی‪ ،‬در کل جامعه حضور داشته و بخشهای مختلف را تحت تاثیر قرار میدهد‪.‬‬ ‫تجویز سلبی اجتماعی در قرآن‪ :‬منظور از تجویز سلبی‪ ،‬دستورالعمل های صریح و روشنی است که بر ترک بعضی امور و منفی‬ ‫بودن آنها صادر شدهاند‪.‬‬ ‫‪.1‬خونریزی ممنوع است‪:‬‬ ‫✓ خون هیچکس‪ ،‬بدون دلیل موجه نباید ریخته شود‪.‬‬ ‫‪17‬‬  ‫‪.2‬خوردن اموال دیگران‪ ،‬ممنوع است‪:‬‬ ‫‪.3‬ممنوع بودن ریا‪:‬‬ ‫✓ ریاکاری و ممانعت از رسیدن خیر به دیگران‪ ،‬ممنوع است‪.‬‬ ‫‪.4‬بدگمانی‪ ،‬تجسس و غیبت ممنوع است‪:‬‬ ‫✓ مگر در مواردی خاص که نفع مهمتری را بدنبال دارد‪.‬‬ ‫‪.5‬تفرقه بین مسلمانان ممنوع است‪:‬‬ ‫✓ تفرقه‪ ،‬یک عذاب الهی تلقی میشود‪.‬‬ ‫‪.6‬استهزای مسلمانان ممنوع است‪:‬‬ ‫✓ با کسانی که استهزا می کنند‪ ،‬نباید نشست و اگر پیش آنها بودیم و سخن تمسخرآمیزی گفتند‪ ،‬باید برخیزیم و برویم مگر‬ ‫اینکه از آن سخن برگردند‪.‬‬ ‫✓ تمسخر نسبت به رسول خدا‪ ،‬عذابی دردناک دارد ولی ما موظفیم پاسخ دقیق و مودبانه به آنان بدهیم‪.‬‬ ‫‪.7‬رواج زشتی‪ ،‬ممنوع است‪:‬‬ ‫✓ مطرح بودن امری به نام گناه‪ ،‬وجه افتراق مهمی است میان جامعه اسالمی و غیر اسالمی‪.‬‬ ‫‪.8‬بهانه گیری در مسیر بندگی و عبادت الهی‪ ،‬کاری ناپسند است‪:‬‬ ‫✓ قرآن از قوم بنیاسرائیل به گونهای یاد کرده که معلوم میشود‪ ،‬بسیار بهانهگیر بودهاند‪.‬‬ ‫✓ آنان حتی از حضرت موسی درخواست کردند که خداوند را آشکار ببینند‪.‬‬ ‫ارائه راهکارهای کلی برای برپایی و تقویت جامعه قرآنی‪:‬‬ ‫✓ مفهوم قرآنی امت واحده‪ ،‬تعیینکننده مناسبات رفتاری بسیاری از افراد و گروهها در درون خویش است‪.‬‬ ‫✓ از نظر اسالم‪ ،‬امت‪ ،‬مهمترین مالک تقسیم بندی جوامع بشری بوده و حیطه شمول آن‪ ،‬افراد مسلمانی هستند که در یک‬ ‫زمان زندگی کرده و میراثدار امت اسالمی قبل از خود هستند‪.‬‬ ‫✓ امت واحد‪ ،‬امام واحد دارد‪.‬‬ ‫✓ مسجد‪ ،‬بعنوان یک پایگاه مهم در جامعه قرآنی محسوب میشود‪.‬‬ ‫✓ قبله‪ ،‬یکی از مهمترین نمادها برای جامعه اسالمی بوده به گونهای که مورد نقد دشمنان و دوستان‪ ،‬قرار گرفته و همچون‬ ‫یک پرچم عمل میکند که شناسایی بیرونی و اجتماعی مسلمانان‪ ،‬با آن پرچم صورت میگیرد‪.‬‬ ‫✓ قبله باعث میشود غیر مسلمانان‪ ،‬بهانهای علیه مسلمانان نداشته باشند‪.‬‬ ‫✓ نماز جمعه‪ ،‬ی ک رفتار جمعی‪ ،‬عبادی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی بوده که نقش مهمی در اداره جامعه اسالمی ایفا میکند‪.‬‬ ‫✓ یکی از راهکارهای مهم برای تدبیر جامعه اسالمی‪ ،‬عدالت است‪.‬‬ ‫✓ توجه به افکار عمومی‪ ،‬یک راهکار اجتماعی است‪.‬‬ ‫✓ هنجارهای اجتماعی‪ ،‬به تدریج تحت تاثیر افکار عمومی قرار گرفته و تثبیت شده و بر رفتارهای اجتماعی اثر میگذارند‪.‬‬ ‫‪18‬‬  ‫✓ امر به معروف و نهی از منکر‪ ،‬از راهکارهای مهم جامعه قرآنی بوده که تضمینکننده نظارت اجتماعی و میانفردی است‪.‬‬ ‫✓ برادری ایمانی‪ ،‬قانونی بسیار کلی بوده که در همه جا میتواند حضور داشته باشد‪.‬‬ ‫✓ جایگاه برادری در فرهنگ اسالمی‪ ،‬باال بوده و موجب همدلی و الفت قلوب‪ ،‬میان مومنان میشود‪.‬‬ ‫✓ بهترین و مفیدترین الفتها آن است که در راه خداوند باشد‪.‬‬ ‫✓ خوار و رسوا شدن دشمنان اسالم و رسوا و ذلیل شدن کافران و پیمانشکنان بدست مومنان‪ ،‬مطلوبیت دارد‪.‬‬ ‫✓ حج‪ ،‬یکی از مناسک اسالمی بوده که بازتابی کامال اجتماعی دارد‪.‬‬ ‫✓ سعی بین صفا و مروه‪ ،‬یکی از شعائر اسالمی است‪.‬‬ ‫✓ هجرت در راه خدا‪ ،‬مفهومی عبادی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی بوده که قابل تحلیل روانشناختی است‪.‬‬ ‫✓ هدف از هجرت این است که از محیط و جامعه ای که انکان انجام تکالیف دینی در آن وجود ندارد‪ ،‬دور شده و در جامعهای‬ ‫زندگی کنیم که مانعی برای دینداری نباشد‪.‬‬ ‫✓ پاداش جهاد‪ ،‬ذاتا آخرتی است اما در محاسبات دنیایی نیز نقش تعیینکنندهای دارد‪.‬‬ ‫✓ احترام اجتماعی جهادگران‪ ،‬باال بوده و سالمت و صداقت افراد‪ ،‬با آن سنجیده میشود‪.‬‬ ‫✓ در جامعه اسالمی‪ ،‬سکوت در برابر ظلم هم محاسبه دارد‪.‬‬ ‫✓ شعائر الهی‪ ،‬مفهومی فراتر از یک مناسک است و اختصاص به بعضی مناسک ندارد‪.‬‬ ‫✓ حضور نمادها و ارزش های الهی به ویژه در بعد اجتماعی که آشکار است و همه با آن درگیر هستند‪ ،‬بعنوان شعائر الهی تلقی‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫✓ شعائر الهی‪ ،‬نماد و پیشانی گروه و جامعه اسالمی تلقی میشود‪.‬‬ ‫✓ قاطعیت بموقع‪ ،‬امری موکد در جامعه اسالمی است‪.‬‬ ‫✓ تقیه یعنی صرفنظر کردن از ابراز و علنی ساختن امری که کمتر اهمیت دارد بخاطر امری مهمتر‪.‬‬ ‫✓ افرادی که ایمان دارند‪ ،‬نباید بجای مومنان‪ ،‬کافران را دوست و سرپرست خود بگیرند مگر اینکه از آنها بپرهیزند و برای‬ ‫هدفهای مهمتر‪ ،‬تقیه کنند‪.‬‬ ‫✓ متقین‪ ،‬بعنوان تیپ شخصیتی است نه گروه اجتماعی‪.‬‬ ‫✓ مومنان‪ ،‬کافران و منا فقان‪ ،‬افزون بر اینکه تیپ شخصیتی هستند‪.‬گروه نیز هستند‪.‬دارای رهبر و پیرو بوده و جریانسازی‬ ‫اجتماعی میکنند‪.‬‬ ‫‪ ‬یکی از گروهبندیها در قرآن‪ ،‬حزباهلل و حزب شیطان است‪.‬‬ ‫‪ ‬تقسیم دیگری از مردم‪ ،‬به اینصورت است‪ :‬الف) کسانی که خوب بودهاند و مورد لطف و نعمت خاص الهی قرار گرفتهاند‪ ،‬ب)‬ ‫کسانی که گمراهند و گمراهی آنان‪ ،‬از روی قصور و نادانی و جهل نبوده و عذری برای آنها نیست و به همین دلیل‪ ،‬با غضب‬ ‫الهی مواجه می شوند و ج) کسانی که گمراه هستند اما مورد غضب الهی نیستند چون گمراه بوده و راه را اشتباه تشخیص‬ ‫دادهاند‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪ ‬یک تقسیمبندی دیگر‪ ،‬با عناوین استوار‪ ،‬مردد و گوشی میباشد‪.‬استوارها‪ ،‬محکم پای کارهای اسالمی و ترویج اسالم‬ ‫ایستاده و خودشان صاحب تشخیص هستند‪.‬مرددها‪ ،‬آمادگی فداکاری و حضور دارند اما چندان صاحب تشخیص نبوده و‬ ‫بدون فکر و تامل‪ ،‬هرچه را بشنوند‪ ،‬باور میکنند‪.‬گوشیها گرفتار تردید و دو دلی بوده و حضور آنان در امر مهمی همچون‬ ‫جهاد‪ ،‬آسیبزاست‪.‬‬ ‫‪ ‬مومنان با یکدیگر خودی بوده و گروههای کافرا و منافق برای آنان‪ ،‬غیر خودی بحساب میآیند و نباید به آنها اعتماد کرد‪.‬‬ ‫‪ ‬مرزبندی با مشرکان به لحاظ اعتقادی‪ ،‬آنقدر مهم است که نه تنها مومنان بلکه حتی پیامبر هم حق ندارد که آن را نادیده‬ ‫بگیرد‪.‬‬ ‫‪20‬‬  ‫فصل هشتم‪ :‬سالمت روانی‬ ‫در جامعه اسالمی افراد ممکن است به ‪3‬طریق کلی‪ ،‬سالمت روانی خود را از دست بدهند‪:‬‬ ‫‪. 1‬نیازها و امیالی در خود بیابند که از نظر اسالم‪ ،‬ارضای آنها منحصر به مسیر خاصی بوده که آنان‪ ،‬ظرفیت آن را ندارند‪.‬‬ ‫‪.۲‬افراد و گروهها در جوامع اسالمی و غیر اسالمی در مسیری حرکت می کنند که درست نبوده و هرکدام دچار نوعی استرس و تنش‬ ‫روانی هستند‪.‬‬ ‫‪.۳‬بطور مستقیم‪ ،‬مربوط به آخرت خود فرد هستند‪.‬‬ ‫‪ ‬دو نوع استرس اول‪ ،‬بطور غیر مستقیم به آخرت اشاره داشته اما مورد آخر‪ ،‬بطور مستقیم مرتبط است‪.‬‬ ‫مفهومشناسی سالمت روانی در قرآن کریم‪:‬‬ ‫✓ اختالفات درباره سالمت روانی‪ ،‬مربوط به جهانبینی و نگاه انسانشناختی و همچنین مربوط به توانمندیها و ظرفیتهای‬ ‫انسان و اهداف او هستند‪.‬‬ ‫✓ آموزههای قرآن در زمینه سالمت روانی‪ ،‬جامع و جهانشمول بوده و سعادت و کامیابی دنیایی و اخروی بشر را در ابعاد‬ ‫مختلف لحاظ نموده است‪.‬‬ ‫✓ سالمت و سالمت روانی به سطحی از عملکرد اشاره دارد که در آن‪ ،‬فرد با خود و سبک زندگیاش آسوده و بیمشکل است‪.‬‬ ‫✓ مفهوم فوق نیازمند رشد بهنجار و متعادل در همه ابعاد وجودی فرد از نظر جسمانی‪ ،‬روانی‪ ،‬اجتماعی و معنوی است‪.‬‬ ‫✓ سالمت و سالمت روانی از نگاه قرآن عبارتست از‪ :‬بهرهمندی فرد از وضعیت مطلوب جسمی‪ ،‬روانشناختی‪ ،‬اجتماعی و‬ ‫معنوی به گونه ای که افراد را به یک زندگی رضایتبخش و سعادتمند‪ ،‬رهنمون میشود‪.‬‬ ‫✓ از نظر قرآن‪ ،‬همه تالشها باید در راستای کمال و سعادت نهایی (قرب الهی و رسیدن به بهشت) قرار گیرند‪.‬‬ ‫✓ مفاهیم فوق از تعبیراتی نظیر فوز عظیم‪ ،‬عیشه راضیه‪ ،‬راضیه مرضیه و حیات طیبه بدست میآید‪.‬‬ ‫✓ خداوند‪ ،‬راه رسیدن به این زندگی را ایمان به خدا‪ ،‬اطاعت از خدا و رسول‪ ،‬انجام اعمال صالح‪ ،‬تزکیه‪ ،‬رعایت تقوا و خود‬ ‫کنترلی میداند‪.‬‬ ‫✓ مفهوم فوز عظیم به معنای رستگاری و سعادت و نعمت پایدار بوده‪ ،‬معطوف به جهان آخرت و نهایت آرزوی هر مومنی است‪.‬‬ ‫✓ از نظر قرآن‪ ،‬تحقق حیات طیبه و زندگی همراه با آرامش‪ ،‬امنیت‪ ،‬رضایت قلبی‪ ،‬رفاه‪ ،‬صلح‪ ،‬محبت و ‪...‬در سایه ایمان و‬ ‫عمل صالح دستیافتنی است‪.‬‬ ‫✓ آرامش‪ ،‬اطمینان قلبی‪ ،‬رضایتمندی و نشاط‪ ،‬مهمترین مولفه سالمت روانی هستند‪.‬‬ ‫✓ یاس‪ ،‬اضطراب و افسردگی‪ ،‬بزرگترین عوامل از بین بردن سالمت روانی هستند‪.‬‬ ‫اهداف سالمت روانی از دیدگاه قرآن‪:‬‬ ‫✓ قرآن‪ 4 ،‬هدف عمده را برای خلقت انسان و جهان ارائه کرده که عبارتند از عبادت و بندگی‪ ،‬تشخیص و انتخاب راه درست از‬ ‫نادرست‪ ،‬آبادانی و عمران زمین و مشمول رحمت پروردگار شدن‪.‬‬ ‫‪21‬‬  ‫✓ اهداف فوق‪ ،‬در طول یکدیگر بوده و هدف غائی‪ ،‬رسیدن به کمال است‪.‬‬ ‫✓ سعادت ابدی همانا داخل شدن در بهشت است‪.‬‬ ‫✓ سالمت روانی‪ ،‬با سالمت جسمی ارتباط وثیق داشته و بر ‪۳‬نوع پیشگیری اولیه‪ ،‬ثانویه و ثالثیه مبتنی بوده که از دیدگاه‬ ‫قرآنی میتوان به مراحل پیشگیری‪ ،‬درمان و مراقبت اشاره کرد‪.‬‬ ‫الف) پیشگیری‪:‬‬ ‫✓ منظور از پیشگیری‪ ،‬طرح و اجرای برنامههایی است که با تاثیر بر عوامل بوجود آورنده اختاللهای معنوی و روانی‪ ،‬از بروز‬ ‫بیماریها جلوگیری میکنند‪.‬‬ ‫✓ ایمان واقعی و ثبات قدم‪ ،‬انسان را بیمه میکند‪.‬‬ ‫ب) درمان‪:‬‬ ‫✓ دومین هدف‪ ،‬اصالح و درمان آسیب های روانی است که از مشکالت اعتقادی و اخالقی فرد ناشی میشود‪.‬‬ ‫✓ نفاق‪ ،‬بطور صریح از بیماریهای روحی دانسته شده که خود فرد آن را در نیافته و بلکه خود را سالم میپندارد ولی در‬ ‫شرایط بحرانی‪ ،‬تعادل خود را از دست داده و تصمامات نادرستی میگیرد‪.‬‬ ‫ج) مراقبت‪:‬‬ ‫✓ عالی ترین هدف سالمت روانی از نظر قرآن‪ ،‬رشد متعالی و قرب به خداوند است‪.‬‬ ‫✓ تا زمانی که رشد متعالی حاصل نشود‪ ،‬سالمت روانی مورد نظر اسالم بدست نمیآید‪.‬‬ ‫✓ یکی از نیایشها و اعمالی که در قرآن کریم مورد تاکید قرار گرفته و به تاثیر بیبدیل آن در خودسازی و مراقبت اشاره‬ ‫شده‪ ،‬تهجد و راز و نیازهای شبانه بخصوص نماز شب است‪.‬‬ ‫✓ شب‪ ،‬بهترین زمان برای سیر و حرکت معنوی بوده و مس جد‪ ،‬بهترین سکوی صعود است که باعث ثبات قدم و تقویت عقیده‬ ‫مومن شده و او را به مقام محمود میرساند‪.‬‬ ‫ابعاد و مولفه های سالمت روانی در قرآن کریم‪:‬‬ ‫الف) نگرشها و بازخوردها نسبت به خود‪:‬‬ ‫✓ از نظر قرآن‪ ،‬نیازمندی انسان نسبت به خدا‪ ،‬بیهوده نبودن خلقت انسان‪ ،‬داشتن اختیار‪ ،‬وابستگی آینده فرد به تالش‬ ‫خویش و بازگشت نتیجه اعمال هرکس به خود او‪ ،‬از مسائل اساسی و مبنایی است‪.‬‬ ‫✓ قرآن‪ ،‬مهمترین تهدیدها را ابتال به خطاهای شناختی در مورد خود و غفلت‪ ،‬پیروی از هواهای نفسانی‪ ،‬اطاعت از شیطان‪،‬‬ ‫گرفتاری به رذایل اخالقی و هیجانات کاذب و غافالنه میداند‪.‬‬ ‫ب) نگرشها و بازخوردها نسبت به دیگران‪:‬‬ ‫ج) نگرشها و بازخوردها نسبت به زندگی‪:‬‬ ‫✓ یکی از روشنترین جنبه های سالمت روانی از منظر قرآن‪ ،‬نگرش به زندگی دنیاست‪.‬‬ ‫‪22‬‬  ‫د) نگرشها و بازخوردها نسبت به خدا‪:‬‬ ‫✓ بدون توجه به نقش خداوند در زندگی‪ ،‬دیگر نگرشها و بازخوردها‪ ،‬پوچ و بیارزش خواهد بود‪.‬‬ ‫اساسیترین نیازهای انسان از نگاه قرآن‪:‬‬ ‫✓ نیازها‪ ،‬از شرایط وجودی انسان سرچشمه میگیرد‪.‬‬ ‫✓ نقش نیازها چنان مهم و بنیادی است که برخی روانشناسان‪ ،‬سالمت روانی را به معنای ارضای نیازهای اساسی انسان‬ ‫میدانند‪.‬‬ ‫✓ انسان سالم و بهنجار از نظر مازلو کسی است که نیاز ارضا نشده ای در او باقی نمانده است مگر در شرایط که یک عامل‬ ‫موقعیتی زودگذر‪ ،‬او را تهدید کند‪.‬‬ ‫✓ در بینش قرآنی‪ ،‬سراسر وجود انسان نیاز بوده و تنها خدا‪ ،‬بینیاز است‪.‬‬ ‫نیازهای زیستی‪:‬‬ ‫الف) تغذیه‪:‬‬ ‫✓ تغذیه‪ ،‬نقش مهمی در سالمت جسمی و در نتیجه در سالمت روانی فرد دارد‪.‬‬ ‫✓ برخی غذاها بدلیل تاثیرات منفی که در روح و جان دارند‪ ،‬در قرآن ممنوع شدهاند‪.‬‬ ‫✓ مالحظه حالل و طیب بودن غذاها‪ ،‬از نکات برجسته در آموزههای قرآنی است‪.‬‬ ‫ب) خواب‪:‬‬ ‫✓ خواب‪ ،‬نیاز اصلی بدن را در ذخیره انرژی برای انجام کار مفید آینده تامین میکند‪.‬‬ ‫✓ خواب راحت و مفید و خواب دیدنهای آرام و خوشایند‪ ،‬از نشانههای سالمت جسم و روان هستند‪.‬‬ ‫✓ خواب و شب از نظر قرآن‪ ،‬موجب سالمتی‪ ،‬کسب انرژی و آرامش روان هستند‪.‬‬ ‫✓ خواب د