Διαχείριση Διατροφικών Κρίσεων PDF

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ Καθηγητής Γιάννης Τσάκνης Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής ΟΡΙΣΜΟΙ Βάση Καν.178/2002  Διατροφική Κρίση Διατροφική κρίση είναι η ρήξη που απειλεί το σύστημα προστασίας της ανθρώπινης υ...

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ Καθηγητής Γιάννης Τσάκνης Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής ΟΡΙΣΜΟΙ Βάση Καν.178/2002  Διατροφική Κρίση Διατροφική κρίση είναι η ρήξη που απειλεί το σύστημα προστασίας της ανθρώπινης υγείας από την παρουσία κινδύνων σχετικών με τα τρόφιμα. Διαχείριση της κρίσης ορίζεται η διαδικασία της εκτίμησης της βαρύτητας της κρίσης, η υιοθέτηση συγκεκριμένων πολιτικών και η εφαρμογή μέτρων για την μείωση των επιπτώσεων της κρίσης 3  Τρόφιμα και κίνδυνοι «Τρόφιμα ή είδη διατροφής» είναι ουσίες ή προϊόντα, είτε αυτά έχουν υποστεί πλήρη ή μερική επεξεργασία είτε όχι, τα οποία προορίζονται για βρώση από τον άνθρωπο. Στα «τρόφιμα» περιλαμβάνονται ποτά, τσίχλες και οποιαδήποτε ουσία, περιλαμβανομένου του νερού, η οποία ενσωματώνεται σκόπιμα στα τρόφιμα στη διάρκεια της παραγωγής, της παρασκευής ή της επεξεργασίας τους. «Πηγή κινδύνου» (hazard): Κάθε βιολογικός, χημικός ή φυσικός παράγοντας, ή κατάσταση του τροφίμου, που είναι ενδεχόμενο να προκαλέσει αρνητική επίδραση στην υγεία των καταναλωτών. 4  «Κίνδυνος»(risk): ο βαθμός στον οποίο είναι πιθανή μια επιβλαβής συνέπεια στην υγεία και η σοβαρότητα αυτής της συνέπειας, ως αποτέλεσμα της ύπαρξης μιας πηγής κινδύνου. Δηλαδή ο κίνδυνος (risk) είναι συνάρτηση της πιθανότητας της αρνητικής επίπτωσης στην υγεία (π.χ. ασθένεια) και της σοβαρότητας της επίπτωσης αυτής (θάνατος, νοσηλεία, απουσία από την εργασία κτλ.) κατά την έκθεση του καταναλωτή σε συγκεκριμένη πηγή κινδύνου. 5  Ανάλυση – Αξιολόγηση- Διαχείριση Κινδύνου Ανάλυση του κινδύνου (risk analysis): η διαδικασία που αποτελείται από τρεις διαδοχικές αλληλένδετες συνιστώσες:  διαχείριση του κινδύνου (risk management)  ενημέρωση σχετικά με τον κίνδυνο (risk communication)  Αξιολόγηση του κινδύνου: Η διαδικασία επιστημονικής βάσης που αποτελείται από τέσσερα βήματα:  (1) τον προσδιορισμό των πηγών κινδύνου,  (2) τον χαρακτηρισμό των πηγών κινδύνου, 6  (3) την αξιολόγηση της έκθεσης στον κίνδυνο και τον  (4) χαρακτηρισμό του κινδύνου. Διαχείριση του κινδύνου : η διαδικασία της στάθμισης εναλλακτικών πολιτικών (αφού προηγουμένως ζητηθεί η γνώμη των ενδιαφερόμενων μερών και αφού ληφθούν υπόψη η αξιολόγηση του κινδύνου και άλλοι παράγοντες) για την αποδοχή ή την μείωση ή την εξάλειψη του κινδύνου. Εφαρμόζονται, εάν απαιτείται, κατάλληλα μέτρα δράσεις πρόληψης και ελέγχου. 7  Δράση - Ενημέρωση Μέτρα δράσης: Σε περιπτώσεις που αφενός τα τρόφιμα είναι πιθανό να αποτελέσουν σοβαρό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, την υγεία των ζώων ή το περιβάλλον, και αφετέρου ο κίνδυνος αυτός δεν μπορεί να περιορισθεί ικανοποιητικά, θεσπίζονται αμέσως ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω μέτρα, ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασης: i) αναστολή της διάθεσης στην αγορά ή της χρήσης των εν λόγω τροφίμων ii) καθορισμός ειδικών όρων για τα εν λόγω τρόφιμα ή ζωοτροφές, iii) κάθε άλλο κατάλληλο προσωρινό μέτρο. Ενημέρωση σχετικά με τον κίνδυνο: ορίζεται η αμφίδρομη ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων για τον κίνδυνο, την επικινδυνότητα, τους παράγοντες που συνδέονται με τον κίνδυνο και τις επιμέρους αντιλήψεις μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων μερών. Αυτό περιλαμβάνει την επεξήγηση των ευρημάτων της αξιολόγησης του κινδύνου και των αποφάσεων για τη διαχείρισή του. 8  Αρμοδιότητες και υποχρεώσεις των επιχειρήσεων Τα άρθρα 19 και 20 του Κανονισμού ΕΚ 178/2002 αναφέρονται: Στην υποχρέωση των υπευθύνων των επιχειρήσεων τροφίμων για την απόσυρση ή την ανάκληση των επικίνδυνων τροφίμων και ζωοτροφών από την αγορά. Στην υποχρέωση των υπευθύνων των επιχειρήσεων να ενημερώνουν τις αρμόδιες αρχές όταν υπάρχουν ενδείξεις ότι ένα τρόφιμο ή μία ζωοτροφή δεν είναι ασφαλής. 9  Στις περιπτώσεις που το προϊόν ενδέχεται να έχει φθάσει στους καταναλωτές, οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων τροφίμων θα πρέπει να ενημερώσουν τις αρμόδιες αρχές επί των δράσεων που αναλαμβάνουν για την πρόληψη των όποιων κινδύνων για τους καταναλωτές, συμπεριλαμβανομένης της απόσυρσης, ανάκλησης και κοινοποίησης. Στην υποχρέωση των υπευθύνων των επιχειρήσεων να συνεργάζονται με τις αρμόδιες αρχές για την αποφυγή ή τη μείωση των κινδύνων που προκαλεί ένα τρόφιμο ή ζωοτροφή, που έχουν διαθέσει στην αγορά. 10 ΚΡΙΣΗ  Διάκριση των κρίσεων Κρίσεις που προκλήθηκαν από φυσικές καταστροφές: από κάποιο φυσικό φαινόμενο και δεν έχει καμιά ανάμιξη με αυτές ο ανθρώπινος παράγοντας (σεισμοί, καταιγίδες, ανεμοστρόβιλοι, πλημμύρες κ.ά.) Κρίσεις που προκλήθηκαν από απρόβλεπτα περιστατικά: εκρήξεις λεβήτων, διαρροές γραμμών αερίου (χημικών αερίων), πυρκαγιές κ.ά. Κρίσεις που επηρεάζουν την εικόνα μιας επιχείρησης: μη χειροπιαστές κρίσεις, οι οποίες μπορούν εξίσου να παρουσιαστούν και να διαταράξουν την ομαλή λειτουργία της. 12  Κατηγορίες κρίσεων (στοιχεία από το Ινστιτούτο Διαχείρισης Κρίσεων) 17% κρίσεις προέρχονται από διαρροή πληροφοριών (white collar crimes), 14% κρίσεις από κακή διοικητική διαχείριση (mismanagement), 13% κρίσεις από δικαστικές διαμάχες με επιχειρήσεις ή καταναλωτές (class action lawsuits), 12% κρίσεις από διαμάχες με εργαζόμενους (Labour disputes). 13  6%, κρίσεις προερχόμενες από φυσικές καταστροφές (catastrophes), ελαττωματικά προϊόντα και η ανάκληση αυτών από την αγορά (defects and recalls), καθώς και ατυχήματα με απώλειες (casualty accidents). 5% κρίσεις από διακρίσεις – μεροληψίες (discrimination) καθώς και οι κρίσεις που προκαλούνται από καταναλωτικούς ακτιβιστές (consumerism activism), 3% ανέρχονται οι περιβαλλοντικές καταστροφές (environmental). 14  Κύκλος ζωής της κρίσης Η πρόδρομη κρίση: το στάδιο στο οποίο δημιουργούνται όλες οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας κρίσης. Το στάδιο όξυνσης της κρίσης: η κρίση έχει ξεσπάσει με αστραπιαία ταχύτητα οδηγώντας στην απώλεια του ελέγχου και τη δημιουργία εντάσεων Το στάδιο της χρόνιας κρίσης: η κατάσταση σε αυτό το στάδιο αρχίζει να σταθεροποιείται περιορίζοντας τις πιέσεις που δημιουργήθηκαν. Το στάδιο ύφεσης (ή επίλυσης) της κρίσης: εξάλειψη της κρίσης, επαναφορά κανονικών ρυθμών 15  Αίτια Κρίσης Οικονομικά Αίτια: κακή οικονομική διαχείριση. Οργανωτικά – Διοικητικά Αίτια: ανεπαρκές μάνατζμεντ, κακή κατανομή αρμοδιοτήτων, ανάμειξη σε κάποιο σκάνδαλο. Νομικά Αίτια: παραβάσεις. Ανταγωνιστικά Αίτια: προσπάθειες εξαγοράς, δυσφημήσεις που έχουν στόχο την αύξηση των κερδών ή την επικράτηση της επιχείρησης στην αγορά έναντι των ανταγωνιστών. Αίτια Ανωτέρας βίας: φυσικές καταστροφές, εσκεμμένη ανθρώπινη παρέμβαση, μόλυνση του περιβάλλοντος. Εμπορικά Αίτια: ανεπαρκές δίκτυο διανομών, διοχέτευση ελαττωματικών ή επικίνδυνων προϊόντων στην αγορά, βλάβη των μηχανών της παραγωγικής διαδικασίας. 16 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ  Αντικειμενικός σκοπός Περιορισμός επιπτώσεων στον πληθυσμό. Έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών. Διατήρηση της ηρεμίας στους καταναλωτές και της εμπιστοσύνης τους απέναντι στις συνήθης διατροφικές τους συνήθειες. Μείωση του χρόνου αναστάτωσης στην αγορά. 18  Γενικές αρχές Είναι σημαντικό να εφαρμόζονται συστήματα και διαδικασίες οι οποίες να ελαχιστοποιούν την πιθανότητα διάθεσης επισφαλών ή ακατάλληλων τροφίμων στην αγορά, προκειμένου να υπάρχει ανταπόκριση στις νομικές υποχρεώσεις απέναντι στους καταναλωτές. Η πιθανότητα να φθάσουν στους καταναλωτές επικίνδυνα τρόφιμα μπορεί να ελαχιστοποιηθεί εάν έχει ήδη αναπτυχθεί και εφαρμοστεί ένα Σχέδιο Διαχείρισης Διατροφικών Περιστατικών ή Κρίσεων και αποτελεσματικές διαδικασίες απόσυρσης. 19  Στάδια διαχείρισης κρίσεων Πρόληψη και Έλεγχος: Στο στάδιο αυτό επιβάλλεται να αναγνωριστούν όλες τις πιθανές κρίσεις που τυχόν θα πρέπει αντιμετωπιστούν καθώς και να γίνουν οι απαραίτητες προσπάθειες για να την απομάκρυνση ή/και αποτροπή τους. Προετοιμασία της κρίσης: Στο στάδιο αυτό, κάθε φορέας που προετοιμάζεται για τη κρίση, θα πρέπει να προβεί στη δημιουργία και ανάπτυξη κάποιων πιθανών σεναρίων αντιμετώπισης της κρίσης, καθώς και στη δοκιμή τους με σκοπό την επιλογή του καλύτερου και πιο αποτελεσματικού σχεδίου διαχείρισης κρίσης. Αποκατάσταση της ζημιάς που προκλήθηκε από την κρίση: Μετά από την κρίση θα πρέπει να διορθωθούν οι ζημιές που προκλήθηκαν, καθώς και να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη της κοινωνίας αλλά και η φήμη των εμπλεκόμενων ομάδων. 20  Ομάδα διαχείρισης Διατροφικών Περιστατικών ή Κρίσεων Η Ομάδα διαχείρισης πρέπει να είναι σε θέση να λάβει αποφάσεις, στις περιπτώσεις συμβάντων που αφορούν στην ασφάλεια των διατιθέμενων προϊόντων. Η ομάδα θα πρέπει να αποτελείται κατά προτίμηση από ανώτερα στελέχη, που διαθέτουν γνώση και έχουν άμεση εμπλοκή με τις ακόλουθες δραστηριότητες/λειτουργίες: Τεχνική Διεύθυνση /Παραγωγή Διεύθυνση Διαχείρισης Ασφάλειας /Ποιότητας Τροφίμων Πωλήσεις 21  Μάρκετινγκ / δημόσιες σχέσεις Προμήθειες Διανομή / logistics Νομοθετικές απαιτήσεις και υποχρεώσεις Εξυπηρέτηση πελατών Εκπρόσωποι ορισμένων ή όλων εκ των παραπάνω λειτουργιών μπορεί να συμμετέχουν στην ομάδα, στην οποία οπωσδήποτε συμμετέχουν εκπρόσωποι της Διεύθυνσης/Τομέα/Τμήματος Διαχείρισης της Ασφάλειας/Ποιότητας τροφίμων Σημαντικό είναι όμως να διασφαλιστεί η ταχύτητα στην ανταπόκριση της Ομάδας, διότι οι ενέργειες σε περιπτώσεις κρίσεων πρέπει να είναι άμεσες. Είναι δε γνωστό ότι όσο μεγαλύτερη είναι μία Ομάδα, τόσο καθυστερούν οι αποφάσεις της. 22  Απόσυρση - Ανάκληση Απόσυρση προϊόντος ορίζεται η διαδικασία κατά την οποία ένα προϊόν απομακρύνεται από την αλυσίδα διακίνησης και διάθεσής του, με εξαίρεση τα προϊόντα τα οποία έχουν ήδη αγοράσει οι καταναλωτές. Ανάκληση προϊόντος ορίζεται η διαδικασία κατά την οποία ένα προϊόν απομακρύνεται από την αλυσίδα διακίνησης και διάθεσής του και κατά την οποία δίδονται οι απαραίτητες συμβουλές στους καταναλωτές για να προβούν στις κατάλληλες ενέργειες, για παράδειγμα να καταστρέψουν ή να επιστρέψουν το προϊόν. 23  Ενημέρωση των ενδιαφερομένων για τα χαρακτηριστικά και το μέγεθος της κρίσης Οι επιχειρήσεις τροφίμων έχουν τη νομική υποχρέωση να πληροφορούν και να ενημερώνουν έγκαιρα τους αρμόδιους φορείς και το καταναλωτικό κοινό, στις περιπτώσεις που αποφασίζουν να ανακαλέσουν ένα προϊόν. Η ενημέρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορους τρόπους, για παράδειγμα με καταχωρήσεις ανακοινώσεων στα ΜΜΕ, με ενημέρωση των καταναλωτών στα σημεία πώλησης, με ανακοινώσεις σε ιστοσελίδες, με ενημέρωση μέσω γραμμών εξυπηρέτησης καταναλωτή κ.ά. Οι επιχειρήσεις τροφίμων πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι καταναλωτές των προϊόντων τους θα έχουν πλήρη ενημέρωση για τους λόγους που αποφασίστηκε ανάκληση προϊόντος και ότι θα έχουν την απαραίτητη γνώση για να εφαρμόσουν τις απαιτούμενες ενέργειες. 24  Κοινοποίηση της Διατροφικής Κρίσης Τα άρθρα 19 και 20 του Κανονισμού ΕΚ 178/2002 επιβάλλουν στις επιχειρήσεις τροφίμων να ειδοποιούν άμεσα τις αρμόδιες αρχές όταν:  σε περιπτώσεις τροφίμων, υπάρχει η υποψία ότι κάποιο τρόφιμο μπορεί να αποτελεί δυνητικό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία.  σε περιπτώσεις ζωοτροφών, διαπιστωθεί ότι δεν πληρούν συγκεκριμένες απαιτήσεις ποιότητας και ασφάλειας. 25  Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ  Ορισμοί ISO 9000: Η δυνατότητα ιχνηλάτησης του ιστορικού, της εφαρμογής ή της θέσης αυτού το οποίο είναι υπό εξέταση (μέσω καταγεγραμμένων αναγνωριστικών στοιχείων) Codex Alimentarius (ISO 22005:2007): Η ικανότητα παρακολούθησης της διακίνησης ενός τροφίμου κατά τις φάσεις της παραγωγής, επεξεργασίας και διανομής. Καν (ΕΚ) 178/2002: H δυνατότητα ανίχνευσης και παρακολούθησης τροφίμων, ζωοτροφών, ζώων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τροφίμων ή ουσιών που πρόκειται ή αναμένεται να ενσωματωθούν σε τρόφιμα ή ζωοτροφές σε όλα τα στάδια της παραγωγής, μεταποίησης και διανομής τους. 27  Είδη ιχνηλασιμότητας Εσωτερική Ιχνηλασιμότητα: Σε μικρό περιβάλλον πχ μια εταιρία -που είναι μέρος μια μεγαλύτερης αλυσίδας- και συνδέει πληροφορίες των υλικών και των επεξεργασιών ως το τελικό προϊόν (μέρος συστήματος HACCP). Ιχνηλασιμότητα Αλυσίδας Εστιάζεται στις πληροφορίες που συνοδεύουν το προϊόν από ένα στάδιο της αλυσίδας στο επόμενο - κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού που περιλαμβάνει όλα τα στάδια παραγωγής, επεξεργασίας και διανομής. 28  Χρησιμότητα Ιχνηλασιμότητας Ανταπόκριση σε κινδύνους που ενδέχεται να προκύψουν στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές, βεβαιώνοντας ότι όλα τα προϊόντα διατροφής στην ΕΕ είναι ασφαλή προς κατανάλωση. Προσφέρει Δυνατότητα στις εθνικές αρχές ή τις επιχειρήσεις τροφίμων με την ανίχνευση ενός κινδύνου, να ανατρέξουν στην πηγή του, για την ταχύτατη απομόνωση του προβλήματος και πρόληψη, πριν τα μολυσμένα τρόφιμα φτάσουν στους καταναλωτές. Επιτρέπει στοχευμένες αποσύρσεις και παροχή κατάλληλης πληροφόρησης στο κοινό, ελαχιστοποιώ- ντας έτσι διαταραχές στο εμπόριο. 29  Εφαρμογή Ιχνηλασιμότητας Η εφαρμογή της ιχνηλασιμότητας προϋποθέτει την ανάπτυξη ενός συστήματος ιχνηλασιμότητας, δηλ. ενός μηχανισμού καταγραφής και διατήρησης όλων των πληροφοριών που αφορούν τη διαδρομή που ακολούθησε μία συγκεκριμένη μονάδα ή παρτίδα ενός προϊόντος ή συστατικού από τον (τους) αρχικό (-ούς) προμηθευτή (-ες) έως τον τελικό καταναλωτή. 30  Χαρακτηριστικά ενός συστήματος ιχνηλασιμότητας Η αποτελεσματικότητα ενός συστήματος ιχνηλασιμότητας βασίζεται στην ικανότητά του να προσδιορίζει μοναδικά την κάθε παραγόμενη και διακινούμενη μονάδα, με τρόπο που να εξασφαλίζει τη συνεχή παρακολούθησή της, από την πρωτογενή παραγωγή μέχρι τη διάθεσή της στον καταναλωτή. Το μέσο και η τεχνική αναγνώρισης της μοναδικότητας του διακινούμενου προϊόντος μπορεί να διαφέρει από στάδιο σε στάδιο καθώς αυτό κινείται στην Εσωτερική Αγορά. Η επιτυχία ενός συστήματος ιχνηλασιμότητας έγκειται στην ικανότητά του να συνδέει όλες αυτές τις τεχνικές και μέσα αναγνώρισης σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης του προϊόντος 31  Για να υπάρχει η δυνατότητα αναγνώρισης των διακινούμενων μονάδων, θα πρέπει αυτές να φέρουν κάποια σήμανση. Είδη σήμανσης: Ετικέτες Σήμανση μηχανικής ανάγνωσης (machine readable labels) Γραμμωτοί κώδικες Portable Data Files (PDF) Radio Frequency Identification systems (RFID) 32  Σχεδιασμός συστήματος ιχνηλασιμότητας Η ανάπτυξη συστημάτων ιχνηλασιμότητας απαιτεί τα παρακάτω βήματα: Προσδιορισμός του σκοπού της ιχνηλασιμότητας. Προσδιορισμός της πληροφορίας που θα διατηρείται. Ανάπτυξη συστήματος καταγραφής, φύλαξης και ανάκτησης των πληροφοριών. Περιοδική αξιολόγηση του συστήματος. 33  Σκοπός ιχνηλασιμότητας Στόχοι που θέτει η νομοθεσία, Στόχοι που θα εξυπηρετούν την ίδια την επιχείρηση, Τα συστήματα ιχνηλασιμότητας αποτελούνται από ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω μέρη : α) ιχνηλασιμότητα προμηθευτών β) ιχνηλασιμότητα παραγωγικής διαδικασίας (εσωτερική) γ) ιχνηλασιμότητα πελατών. Το εύρος των συστημάτων που θα εφαρμόσει μια επιχείρηση εξαρτάται από τη φύση της επιχείρησης. 34  Υλοποίηση συστήματος Δέσμευση της επιχείρησης για την εφαρμογή του συστήματος ιχνηλασιμότητας Ορίζει αρμοδιότητες διαχείρισης και παρέχει τον τρόπο για την επίτευξη του. Ορίζει σαφείς υπευθυνότητες στο προσωπικό σχετικά με την ιχνηλασιμότητα. Εκπαιδεύει το προσωπικό ώστε να είναι ενημερωμένο Εισάγει πρόγραμμα παρακολούθησης της ιχνηλασιμότητας που να υποστηρίζεται και από εσωτερικές επιθεωρήσεις προκειμένου να αποδεικνύεται η αποτελεσματικότητα του 35 συστήματος.  Γίνονται ανασκοπήσεις του συστήματος σε καθορισμένο χρόνο ή οποτεδήποτε είναι απαραίτητες κάποιες αλλαγές. Οι ανασκοπήσεις πρέπει να βασίζονται: σε αλλαγές στο προϊόν ή στη διαδικασία παραγωγής στα αποτελέσματα των επιθεωρήσεων σε πληροφόρηση από άλλες επιχειρήσεις που εμπλέκονται στην τροφική αλυσίδα στις διορθωτικές ενέργειες που ελήφθησαν σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης στα παράπονα των πελατών σε νέες ή τροποποιημένες νομικές απαιτήσεις 36  Νομοθεσία Ισχύοντας κανονισμός (ΕΚ) 178/2002 (σε πλήρη ισχύ από 1/1/2005). Το άρθρο 18 του κανονισμού περιγράφει το πλαίσιο των απαιτήσεων για την ανάπτυξη συστημάτων ιχνηλασιμότητας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε ερμηνευτικές οδηγίες (7) με κατευθύνσεις για την εφαρμογή της ιχνηλασιμότητας με βάση τα όσα ορίζει ο κανονισμός. Οι οδηγίες απευθύνονται τόσο στις επιχειρήσεις τροφίμων όσο και στις ελεγκτικές αρχές. Νέο πακέτο Υγιεινής Τροφίμων με τους κανονισμούς 852/2004 και 853/2004 Η υπάρχουσα κάθετη ευρωπαϊκή νομοθεσία που αφορά απαιτήσεις ιχνηλασιμότητας σε συγκεκριμένους επί μέρους κλάδους (πχ βοοειδή – βόειο κρέας, ΓΤΤ, προϊόντα αλιείας, αυγά κλπ), εξακολουθεί να υφίσταται και να εφαρμόζεται παράλληλα. 37  Κυριότερα σημεία Οι επιχειρήσεις τροφίμων είναι υποχρεωμένες να γνωρίζουν από πού προμηθεύονται και σε ποιους προμηθεύουν τα προϊόντα τους. Ισχύει η αρχή –1 / +1 ή one back /one forward, με άλλα λόγια επιβάλλεται η τήρηση στοιχείων για τον άμεσο προμηθευτή και τον άμεσο πελάτη. Η υποχρεωτική ιχνηλασιμότητα καλύπτει και τα συστατικά τροφίμων, τα πρόσθετα και τις αρωματικές ύλες. Η υποχρέωση καλύπτει όλες τις επιχειρήσεις που ασχολούνται με: πρωτογενή παραγωγή, μεταποίηση, βιομηχανική παραγωγή ή επεξεργασία, αποθήκευση, μεταφορά, διανομή και διάθεση τροφίμων. Δεν είναι υποχρεωτική η «εσωτερική ιχνηλασιμότητα». Ωστόσο οι επιχειρήσεις ενθαρρύνονται για την εφαρμογή της. 38  Κυριότερα σημεία Στο είδος των πληροφοριών που πρέπει να συλλέγονται και να φυλάσσονται περιλαμβάνονται υποχρεωτικά:  Η επωνυμία και η διεύθυνση του προμηθευτή (ή πελάτη),  η φύση των προϊόντων που διακινήθηκαν  η ημερομηνία της διακίνησης. Συστήνεται ωστόσο να διατηρούνται επιπλέον και οι πληροφορίες που αφορούν  την ποσότητα των προϊόντων  τους αριθμούς παρτίδας των προϊόντων  επιπλέον στοιχεία που θα καθορίζει η κάθε επιχείρηση ανάλογα με το είδος της δραστηριότητας 39 και το διαχειριστικό της σύστημα.  Το χρονικό διάστημα που θα πρέπει να φυλάσσονται οι πληροφορίες καθορίστηκε στα 5 χρόνια, με εξαίρεση τα προϊόντα που έχουν χρόνο ζωής μεγαλύτερο των 5 ετών (διατήρηση για χρονικό διάστημα ίσο με τον χρόνο ζωής και 6 μήνες επιπλέον) ή τα προϊόντα που φθάνουν στον τελικό καταναλωτή με ημερομηνία λήξης μικρότερη των τριών μηνών ή χωρίς συγκεκριμένη ημερομηνία (διατήρηση για χρονικό διάστημα έως και έξι μήνες μετά την ημερομηνία παραγωγής ή παράδοσης). 40  Ευρωπαϊκές δράσεις Σύστημα Ταχείας ειδοποίησης για τρόφιμα και ζωοτροφές (RASFF) Το δίκτυο RASFF που λειτουργεί από το 1979, ενισχύθηκε από τη Γενική Νομοθεσία Τροφίμων το 2002. Μέλη του δικτύου είναι τα 27 κράτη-μέλη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας των Τροφίμων, η Ισλανδία, το Λιχνενστάιν και η Νορβηγία. Αυτό το σύστημα προειδοποίησης στηρίζει το σύστημα ιχνηλασιμότητας ενεργοποιώντας τη γρήγορη ανταλλαγή πληροφοριών κάθε φορά που ανιχνεύεται κίνδυνος σε τρόφιμα ή ζωοτροφές. Όταν ένα μέλος του δικτύου ενημερωθεί για έναν ενδεχόμενο κίνδυνο για τη ανθρώπινη υγεία, ενημερώνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία μεταφέρει άμεσα αυτή την πληροφορία στα άλλα μέλη – και όχι μόνο – έτσι ώστε τα διορθωτικά μέτρα να ληφθούν γρήγορα. 41 Ενοποιημένο Μηχανογραφικό Κτηνιατρικό Σύστημα, Σύστημα TRACES : Κοινοτικό σύστημα διαχείρισης για τη μεταφορά των ζώων και πρόληψης της εξάπλωσης των ζωονόσων. Προκειμένου να ενεργοποιήσει την πιστοποίηση των ζώων στα σημεία εισόδου της ΕΕ, τον Απρίλιο του 2004, η ΕΕ εισάγει τον έλεγχο TRACES. Ο έλεγχος αυτός τροφοδοτεί μια κεντρική βάση δεδομένων για τον εντοπισμό της μεταφοράς των ζώων τόσο εσωτερικά της ΕΕ όσο και από τρίτες χώρες. 42  Διεθνείς δράσεις Food Trace (2002 ): Σχεδιάστηκε για να ενισχύσει τις διαδικασίες ιχνηλασιμότητας μεταξύ των επιχειρήσεων με ένα σαφές σύστημα αναγνώρισης και ένα δίκτυο βάσεων δεδομένων, ώστε οι πληροφορίες να μπορούν να συγκεντρώνονται και να διανέμονται. TRACE (2005): Υποστηρίζει περισσότερους από 50 ευρωπαϊκούς Οργανισμούς και έναν της Κίνας, η πρωτοβουλία θα παραδίδει ολοκληρωμένα συστήματα ιχνηλασιμότητας, οδηγούς καλών πρακτικών, και συστήματα ελέγχου τροφίμων, ιδιαίτερα σε προϊόντα όπως το μεταλλικό νερό, το κοτόπουλο, το κρέας, το μέλι και τα δημητριακά. 43  Codex Alimentarius Commission (CAC): Στα πλαίσια της επιτροπής για τα συστήματα επιθεώρησης και πιστοποίησης των εισαγωγών – εξαγωγών τροφίμων έχει συσταθεί μία ομάδα εργασίας για την ιχνηλασιμότητα, με σκοπό να μελετήσει τη δυνατότητα εφαρμογής της ιχνηλασιμότητας στα πλαίσια των στόχων της CAC, που είναι η προστασία της υγείας των καταναλωτών και η διασφάλιση δίκαιων πρακτικών στο εμπόριο τροφίμων, να καθορίσει τις αρχές της και να συντάξει οδηγίες για την πρακτική εφαρμογή της. 44 ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΙ ΦΟΡΕΙΣ  Επιστημονική κοινότητα EFSA. ΕΦΕΤ: Κεντρική Εθνική Αρχή. Εθνικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί, RAFSS alert Εθνική ομάδα διαχείρισης Κρίσεων. 46  Διατροφικές κρίσεις 1986: Σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των Βοοειδών - ΣΕΒ (νόσος των τρελών αγελάδων- Κρόιτσφελντ-Γιάκομπ): Η ολιγωρία των βρετανικών αρχών επέτρεψε τη σφαγή και εμπορία 486.000 μολυσμένων βοοειδών μεταξύ των ετών 1986 και 1989. 185 Βρετανοί, αλλά και 45 πολίτες άλλων χωρών έχασαν τη ζωή τους, ενώ οι ειδικοί μιλούν για θύματα ακόμη και σήμερα, καθώς η ασθένεια αργεί να εκδηλωθεί. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, υπεύθυνη είναι μια ανώμαλη πρωτεΐνη στους ιστούς του εγκεφάλου που ονομάζεται prion. 47  Πιο συγκεκριμένα, η ασθένεια αυτή εμφανίστηκε σε αγελάδες της Βρετανίας οι οποίες τρέφονταν με κρεατάλευρα και οστεάλευρα από εντόσθια προβάτων, βοοειδών, χοίρων και πουλερικών. Οι παραγωγοί, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή γάλακτος στα εκτρεφόμενα ζώα, ενσωμάτωναν στις ζωοτροφές, ότι περίσσευε από τα σφάγια και δεν μπορούσε να διοχετευθεί στην ανθρώπινη κατανάλωση. Μάλιστα, για λόγους εξοικονόμησης ενέργειας, τα κρεατάλευρα και οστεάλευρα δεν τοποθετούνταν στην προβλεπόμενη θερμοκρασία στους κλιβάνους, ώστε να μην ενεργοποιούνται μικροοργανισμοί και παθογόνα μικρόβια. 48  Τα πρώτα κρούσματα εκτός Ηνωμένου Βασιλείου εμφανίστηκαν το 1989 και έκτοτε παρουσιάστηκαν χιλιάδες κρούσματα και σε άλλες χώρες, στις οποίες περιλαμβάνονται οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ αυτών και η Ελλάδα όπου το 2001 βρέθηκε μολυσμένο ζώο στο Κιλκίς το οποίο και θανατώθηκε, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, κ.α. Από τον Ιούλιο του 1994, απαγορεύτηκε η διατροφή των βοοειδών και αιγοπροβάτων με κρεατάλευρα. 49  Γρίπη των πτηνών Η ασθένεια αυτή προσβάλλει κυρίως τα πτηνά, ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μεταδοθεί και σε αρκετά είδη θηλαστικών, όπως ο άνθρωπος, οι χοίροι, τα άλογα κ.α. Αν και ο ιός αυτός δεν μεταδίδεται εύκολα σε ανθρώπους, το 1997 σημειώθηκε η πρώτη περίπτωση ανθρώπινης προσβολής στο Χονγκ Κονγκ. Η οικονομική σημασία της γρίπης των πτηνών φαίνεται από τις συνέπειες της τελευταίας επιδημίας στην Ευρώπη το 2003. 50  Τότε προκειμένου να ελεγχθεί η νόσος, θανατώθηκαν 30.700.000 πτηνά στην Ολλανδία, 3.000.000 στο Βέλγιο και 80.000 στη Γερμανία. Σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας της Ολλανδίας το κόστος της νόσου ήταν 270 εκατ. ευρώ. Από τον Ιανουάριο του 2007, έχουν αναφερθεί στον WHO περισσότερα από 250 επιβεβαιωμένα κρούσματα μόλυνσης του ανθρώπου με A (H5N1) σε 10 χώρες. 51  Διοξίνες Οι διοξίνες είναι μια οικογένεια χημικών ουσιών, εξαιρετικά ύποπτη σύμφωνα με έρευνες για καρκινογενέσεις, ιδιαίτερα τοξική για τον άνθρωπο και ανθεκτική στην βιολογική αποικοδόμηση. Είναι υποπροϊόν της χημικής βιομηχανίας και της καύσης στερεών αποβλήτων και καυσίμων και αποτελείται από άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο και χλώριο. Δημιουργούνται όμως και με φυσικά φαινόμενα, όπως εκρήξεις ηφαιστείων ή πυρκαγιές δασών. 52  Οι διοξίνες δεν διαλύονται στο νερό, είναι λιποδιαλυτές, συσσωρεύονται στους λιπώδεις ιστούς των ζωντανών οργανισμών και μέσω της τροφικής αλυσίδας καταφέρνουν να "πολλαπλασιάζουν" τις ποσότητές τους. Δεν αποβάλλονται από τον οργανισμό και ο χρόνος ζωής τους στο ανθρώπινο σώμα είναι κατά μέσο όρο 7 χρόνια. Οι επιπτώσεις που έχουν οι διοξίνες στον άνθρωπο εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες, όπως το είδος της διοξίνης, η ηλικία και το σωματικό βάρος του ανθρώπου. 53  Ακόμα και σε απειροελάχιστες ποσότητες (τρισεκατομμυριοστά του γραμμαρίου), οι διοξίνες δρουν ως ισχυρή ορμόνη επηρεάζοντας το ανοσοποιητικό, το αναπνευστικό, το νευρικό, το ενδοκρινικό, το γαστρεντερικό και το αναπαραγωγικό σύστημα και μπορούν ακόμα να προκαλέσουν και καρκίνο. 1989 - Διοξίνες σε γάλα στην Ολλανδία: βρέθηκε ότι το γάλα σε μια περιοχή της Ολλανδίας ήταν εξαιρετικά επιβαρημένο με διοξίνες. Πηγή των διοξινών ήταν ένα εργοστάσιο καύσης αποβλήτων. Η ποσότητα των διοξινών που ανιχνεύτηκε ήταν 13,5 πικογραμμάρια (pg) διοξίνης ανά γραμμάριο γάλακτος. 54  1990 - Διοξίνες σε αγελαδινό γάλα στην Αυστρία: βρέθηκαν στο χωριό Brixlegg της επαρχίας Τιρόλου της Αυστρίας, όταν μετρήθηκαν υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών σε αγελαδινό γάλα της περιοχής. Καθώς η ανεκτή πρόσληψη διοξίνης στην Αυστρία είναι 1 pg ανά κιλό βάρους ανά μέρα, η κατανάλωση του γάλακτος θεωρήθηκε επικίνδυνη κυρίως για τα παιδιά και τις εγκύους. Πηγή των διοξινών ήταν ένα εργοστάσιο ανακύκλωσης χαλκού όπου μαζί με τα καλώδια χαλκού, καιγόταν και το πλαστικό περίβλημα από PVC, το οποίο επειδή περιέχει χλώριο, αποτελεί πηγή έκλυσης διοξινών. 55  1993 - Διοξίνες σε γάλα και βόειο κρέας στη Βρετανία: ανιχνεύτηκαν γάλα και βόειο κρέας με υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών στη Βρετανία, όπου και απαγορεύτηκε η διοχέτευση των τροφίμων αυτών στην αγορά. Πηγή των διοξινών ήταν τρεις φάρμες που προέρχονταν από τη χημική βιομηχανία Coalite Chemicals. 1998 - Διοξίνες σε γάλα στη Γαλλία: Στην περιοχή της πόλης Lille στη Γαλλία κοντά στο Βέλγιο, τρεις δημοτικοί αποτεφρωτήρες απορριμμάτων έκλεισαν, όταν ανιχνεύτηκαν υψηλά επίπεδα διοξίνης σε γάλα αγελάδων που έβοσκαν στην περιοχή. 56  1998 - Διοξίνες σε ζωοτροφές από πούλπα κίτρου (Βραζιλία/Ευρωπαϊκή Ένωση): Η Ευρωπαϊκή Ένωση απαγόρευσε τις εισαγωγές πούλπας κίτρου από τη Βραζιλία. Η πούλπα κίτρου, που χρησιμοποιείται για ζωοτροφές, είχε αναμιχθεί με απόβλητα της χημικής βιομηχανίας Solvay, η οποία παράγει χλωριωμένα προϊόντα. Αποτέλεσμα της ανάμιξης αυτής ήταν να ανιχνευτούν υψηλά επίπεδα διοξινών στις ζωοτροφές που εξήχθησαν στην Ευρώπη. 57  Οι ζωοτροφές διανεμήθηκαν σε 291 διαφορετικούς προορισμούς σε 11 ευρωπαϊκές χώρες (ανάμεσά τους η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ελβετία, η Γαλλία, η Σουηδία και η Φινλανδία). Το σκάνδαλο αποκαλύφθηκε όταν αναλύσεις σε γάλα και βούτυρο στη Γερμανία έδειξαν υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών. Με αφορμή το σκάνδαλο αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε στις 24 Ιουλίου του 1998 την Οδηγία 98/60, όπου ορίζει ως αποδεκτό όριο διοξίνης στις ζωοτροφές (και συγκεκριμένα στην πούλπα κίτρου) το όριο ανίχνευσης των διοξινών δηλαδή το 0,5 pg. 58  1999 - Μόλυνση με διοξίνες σε κοτόπουλα και αυγά στο Βέλγιο: οι Βέλγοι πτηνοτρόφοι παρατήρησαν μειωμένη παραγωγή αυγών από τα πουλερικά τους. Οι πρώτες αναλύσεις έδειξαν την παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων διοξινών στη ζωοτροφή που χρησιμοποιήθηκε. Οι διοξίνες αυτές πέρασαν στα κοτόπουλα και τα αυγά όπου σύμφωνα με τις αναλύσεις, οι μέγιστες συγκεντρώσεις διοξινών στο λίπος των κοτόπουλων ήταν 170 έως 1.460 φορές πάνω από τις συνήθεις, ενώ στα αυγά 80 έως 3.425 φορές πάνω από τις συνήθως μετρούμενες. 59  Σε ό,τι αφορά την παρουσία διοξινών στην επίμαχη ζωοτροφή, αυτή μετρήθηκε 1.562 φορές πάνω από το όριο της Ε.Ε. Όσον αφορά την Ελλάδα, το Υπουργείο Ανάπτυξης έστειλε για ανάλυση σε εξειδικευμένο γερμανικό εργαστήριο, δείγματα τροφίμων της ελληνικής αγοράς για να ελεγχθεί εάν περιείχαν διοξίνες. Η ανάλυση έδειξε ότι όλα τα δείγματα περιείχαν διοξίνες και αυτό οδήγησε στο συμπέρασμα πως το πρόβλημα δεν ήταν μόνο εισαγόμενο, αλλά υπήρχαν και εγχώριες πηγές διοξινών. 60  Για τον λόγο αυτό, ξεκίνησε από τον ΕΦΕΤ η καταγραφή των επιπέδων διοξινών στα τρόφιμα, ενώ εξοπλίστηκαν κατάλληλα για αναλύσεις διοξινών και κάποια εργαστήρια (όπως ο Δημόκριτος, το Εθνικό Αστεροσκοπείο και το Γενικό Χημείο του Κράτους). 2004 & 2006 - Διοξίνες σε γαλακτοκομικά και ζωοτροφές από Ολλανδία, Βέλγιο, Γερμανία: έκλεισαν προσωρινά 162 φάρμες σε Ολλανδία, Βέλγιο και Γερμανία όταν διαπιστώθηκε ότι χρησιμοποίησαν προϊόν ζωοτροφής με πατάτα στο οποίο ανιχνεύθηκαν διοξίνες. 61  Το 2006, οι αρχές στο Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Γερμανία έκλεισαν αρκετές εκατοντάδες φάρμες εκτροφής χοίρων και πουλερικών μετά την ανίχνευση διοξινών σε ζωοτροφές. 2007 - Διοξίνες στο κόμμι γκουάρ από την Ινδία: το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές (RASFF) έλαβε στις 24 Ιουλίου 2007 κοινοποίηση από τις αρμόδιες αρχές της Ελβετίας σχετικά με τη διαπίστωση μιας σοβαρής μόλυνσης από διοξίνες και πενταχλωροφαινόλη στο κόμμι γκουάρ που προέρχεται από την Ινδία (http://ec.europa.eu/). 62  Το κόμμι γκουάρ είναι φυσικός πολυσακχαρίτης το οποίο χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία τροφίμων κυρίως ως πρόσθετο τροφίμων. Τα επίπεδα μόλυνσης από διοξίνες και πενταχλωροφαινόλη (PCP) που βρέθηκαν σε ορισμένες παρτίδες κόμμι γκουάρ ήταν πολύ υψηλά, περίπου 1000 φορές πάνω από το όριο. 2008 - Διοξίνες σε χοιρινό κρέας στην Ιρλανδία: οι Ιρλανδικές αρχές εντόπισαν κρέας χοίρων και μοσχαριών, που είχε μολυνθεί με επικίνδυνη τοξική ουσία. 63  Περισσότεροι από 30.000 τόνοι χοιρινού κρέατος αποσύρονται από την αγορά και 175.000 χοίροι και μοσχάρια θανατώνονται. Η πηγή της μόλυνσης εντοπίζεται σε εργοστάσιο ζωοτροφών το οποίο χρησιμοποίησε μολυσμένο με διοξίνες PCB καύσιμο για την αποξήρανση της ζωοτροφής. 2007 & 2008 - Διοξίνες από εισαγόμενα στην Ελλάδα τρόφιμα: το 2007 ο ΕΦΕΤ απέσυρε επικίνδυνες κονσέρβες με συκώτι βακαλάου σε λάδι στις οποίες ανιχνεύτηκαν διοξίνες, ενώ τον Δεκέμβριο του 2008 απέσυρε από την αγορά μολυσμένη μορταδέλα. 64  Την ίδια χρονιά ελληνική εταιρεία απέσυρε προληπτικά, βοδινό κρέας προέλευσης Ιρλανδίας. 2010 - Διοξίνες σε ζωοτροφές και τρόφιμα από τη Γερμανία: το διατροφικό σκάνδαλο με διοξίνες σε ζωοτροφές και τρόφιμα από τη Γερμανία ξεκίνησε από την παράνομη ανάμειξη λιπαρών οξέων που προορίζονταν για βιομηχανική χρήση, με φυτικά έλαια προς παραγωγή ζωοτροφών στη Γερμανία. 65  Η γερμανική εταιρεία βιοκαυσίμων «Petrotec» προμήθευσε επτά παρτίδες λιπαρών οξέων, συνολικής ποσότητας 179,920 τόνων, στο διάστημα μεταξύ 11 Νοεμβρίου 2010 έως και 7 Δεκεμβρίου 2010, οι οποίες ήταν επιμολυσμένες με διοξίνες, μέσω της ολλανδικής επιχείρησης «Olivet» στην γερμανική επιχείρηση παραγωγής φυτικών ελαίων για ζωοτροφές «Harles & Jentsch GmbH». Το αποτέλεσμα της χρήσης επιμολυσμένης με διοξίνες πρώτης ύλης, ήταν η παραγωγή επιμολυσμένων ζωοτροφών για την εκτροφή πουλερικών (ωοπαραγωγής και πάχυνσης, χοίρων και βοοειδών). 66  Για την παραγωγή των συγκεκριμένων ζωοτροφών, τα επιμολυσμένα φυτικά έλαια χρησιμοποιήθηκαν σε ποσοστό από 2% έως 10%. Οι γερμανικές αρχές εκτίμησαν ότι η ανάμειξη των λιπαρών οξέων για την παραγωγή φυτικών ελαίων έγινε το διάστημα από τις 11 Νοεμβρίου 2010 έως τις 23 Δεκεμβρίου 2010, οπότε και παράχθηκε συνολική ποσότητα ίση με 3.000 τόνους επιμολυσμένων με διοξίνες φυτικών ελαίων. 67  2008 - Ορυκτέλαιο εντοπίζεται σε ηλιέλαιο με χώρα προέλευσης την Ουκρανία: διακινήθηκε από την Ουκρανία σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, ακατέργαστο ηλιέλαιο επιμολυσμένο με ορυκτέλαιο. Ο ΕΦΕΤ προχώρησε στην ανάκληση/απόσυρση από την αγορά προϊόντων ηλιελαίου στα πλαίσια σχετικού σήματος από το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης στις 06.05.2008. 68  Τα προϊόντα που ανακλήθηκαν /αποσύρθηκαν, ήταν από τις επιχειρήσεις: ΣΕΦ ΑΒΕΕ, ΕΛΤΡΟ Α.Ε, ΟΣΠΡΕΧ Α.Ε, Η. ΚΟΚΟΛΙΝΑΚΗΣ Α.Ε, ΑΓΡΟΤΥΠ ΑΒΕΕ, ΜΙΝΕΡΒΑ ΑΕ, ΕΛΑΙΣ-UNILEVER AE, LIDL AE, KRAFT FOODS, Αδελφοί Βερόπουλοι Α.Ε.Β.Ε.. 2008 - Μελαμίνη εντοπίζεται σε 69 μάρκες βρεφικού γάλακτος στην Κίνα: Έξη βρέφη χάνουν τη ζωή τους και 300.000 άλλα ασθενούν. Η μελαμίνη είναι μια βιομηχανική χημική ουσία η οποία είναι υψηλή σε άζωτο και χρησιμοποιείται συνήθως σε πλαστικά και ρητίνες. 69  Όσον αφορά την Ελλάδα, την ίδια περίοδο, δημοσιεύματα του ελληνικού τύπου ανέφεραν την παράνομη πώληση γαλακτοκομικών προϊόντων στην χώρα από την Κίνα. Όμως, ύστερα από ελέγχους του ΕΦΕΤ, τα εν λόγω προϊόντα δεν βρέθηκαν, ενώ ο οργανισμός τόνισε μέσω δελτίου τύπου ότι απαγορεύεται η εισαγωγή και η διακίνηση γαλακτοκομικών προϊόντων από την Κίνα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 70  Στις ΗΠΑ, προϊόντα που βρέθηκαν και ανακλήθηκαν αργότερα εξαιτίας μετρήσεων ή της υποψίας μόλυνσης με μελαμίνη, περιελάμβαναν καραμέλες, μπισκότα, γάλα, αρωματισμένα ροφήματα και καφέ. 2006 - Οι ΗΠΑ πλήττονται από επιδημία βακτηρίου E. coli σε συσκευασμένα λαχανικά - θάνατος 3 ανθρώπων από τους 276 που νόσησαν. Τα κλινικά συμπτώματα των ασθενών ήταν το κοιλιακό άλγος, η αιμορραγική διάρροια, ο υψηλός πυρετός και η προσβολή των νεφρών ως συνέπεια της αιμόλυσης και της θρομβοκυτταροπενίας. 71  2013 - Στα μέσα Ιανουαρίου αποκαλύπτεται ότι έτοιμο φαγητό περιέχει κομμάτια κρέατος αλόγου αντί για μοσχάρι: στις 15 Ιανουαρίου 2013, οι Αρχές της Ιρλανδίας εξέδωσαν δελτίο τύπου αναφέροντας ότι οι εργαστηριακές αναλύσεις σε ορισμένα προϊόντα και παρασκευάσματα με βάση το κρέας, ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και μπιφτέκια από βοδινό κρέας, έδειξαν ότι αυτά περιείχαν DNA αλόγου. 72  Ο ΕΦΕΤ έκανε δειγματοληπτικούς ελέγχους και βρέθηκαν πολλά δείγματα θετικά με DNA αλόγου. Τα προϊόντα αυτά δεσμεύτηκαν και επιβλήθηκε πρόστιμο 446.000 σε πολλές Ελληνικές εταιρείες. Επίσης, ο ΕΦΕΤ ανακοίνωσε, ότι περισσότεροι από 75 τόνοι αλογίσιου κρέατος έχουν καταναλωθεί στην Ελλάδα χωρίς να το γνωρίζουν οι καταναλωτές. 73  2005 - στις 15 Μαρτίου η γαλακτοβιομηχανία ΦΑΓΕ απέσυρε 350.000 γιαούρτια Total από την αγορά, στα οποία είχε εμφανιστεί «επιφανειακή μούχλα»: της επιβλήθηκε πρόστιμο 500.000 ευρώ, γιατί «δεν προέβη άμεσα σε ανακοίνωση προς το καταναλωτικό κοινό για το πρόβλημα που παρουσιάστηκε. 74  2006 - Ινδικό επικίνδυνο πιπέρι που ταξίδεψε στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας: ο ΕΦΕΤ, μέσω του Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές, ανακοίνωσε ότι ενημερώθηκε για τη διακίνηση από την Ελλάδα, στην Ελβετία και τη Γερμανία κόκκινου πιπεριού ινδικής προέλευσης που εισήχθη από ελληνική εταιρεία, το οποίο περιείχε τις χρωστικές Sudan 1 και Sudan 4. Οι χρωστικές ουσίες Σουδάν είναι κόκκινες χρωστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για το χρωματισμό ελαίων κλπ. 75  2008 - Η μόλυνση κρεάτων με λιστερίαση σε εργοστάσιο συσκευασίας στο Τορόντο του Καναδά προκαλεί το θάνατο 23 ανθρώπων (από 57 επιβεβαιωμένα κρούσματα). Η λιστερίαση πλήττει το νευρικό σύστημα και μπορεί να προκαλέσει μηνιγγίτιδα. Τον Μάρτιο του 2008, αιφνιδιαστικοί έλεγχοι σε γάλα βουβάλου στην Ιταλία εντόπισαν επικίνδυνες συγκεντρώσεις καρκινογόνου διοξίνης. Παρά τις διαβεβαιώσεις της ιταλικής κυβέρνησης για αντιμετώπιση του προβλήματος, Ιαπωνία και Κορέα απαγόρευσαν την εισαγωγή προϊόντων γάλακτος βουβάλου, όπως της δημοφιλούς μοτσαρέλα. Οι βούβαλοι είχαν μολυνθεί από τοξικά σκουπίδια στην περιοχή της Νάπολης. 76  Το έτος 2008 οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν σοβαρή επιδημία σαλμονέλας, που πλήττει εκατοντάδες πολίτες. Οι ομοσπονδιακές υπηρεσίες εντόπισαν την πηγή της μόλυνσης σε φρέσκες πιπεριές «χαλαπένιο» και «σεράνο», καθώς και σε τομάτες που είχαν εισαχθεί από το Μεξικό. Τα 1.329 κρούσματα που καταγράφηκαν σε 43 πολιτείες των ΗΠΑ (με μόλις ένα θάνατο) καθιστούν την επιδημία τη σοβαρότερη επιδημία σαλμονέλας στη χώρα από το 1985. 77  ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΛΑΝΤΙΑΣΗ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΑΣ ΣΤΟ ΜΠΟΡΝΤΟ ΑΠΟ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΣΑΡΔΕΛΑΣ ΣΕ ΚΟΝΣΕΡΒΑ Η τροφιμογενής αλλαντίαση είναι μια σοβαρή παραλυτική ασθένεια που προκαλείται από μια νευροτοξίνη που παράγεται από το βακτηρίδιο Clostridium botulinum - οι νευροτοξίνες είναι 100 δισ. φορές τοξικότερες από το κυάνιο και η θανατηφόρος δόση είναι 1 ng τοξίνης/kg βάρους σώματος. Το βακτηρίδιο αναπτύσσεται καλύτερα σε αναερόβιες συνθήκες και παράγει σπόρια, τα οποία αναπτύσσονται όταν υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες. 78  Τρόφιμα δυνητικά επικίνδυνα για αλλαντίαση είναι τα κονσερβοποιημένα χαμηλής οξύτητας και περιεκτικότητας σε αλάτι ή ζάχαρη, τα ζυμούμενα που δεν τηρήθηκαν οι κανόνες υγιεινής και ασφάλειας, παστεριωμένα ή ελαφρώς μαγειρεμένα τρόφιμα που δεν έχουν καταψυχθεί, κυρίως όταν βρίσκονται σε αεροστεγή συσκευασία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρει ότι η αλλαντική τοξίνη βρέθηκε μεταξύ άλλων σε:  διατηρημένα λαχανικά χαμηλής οξύτητας (όπως πράσινα φασόλια, σπανάκι, μανιτάρια, παντζάρια, καλαμπόκι), 79 80 81 82 83 84 85  ψάρια (τόνος σε κονσέρβα, αυτά που έχουν υποστεί ζύμωση, παστά, καπνιστά),  διατηρημένα προϊόντα κρέατος (ζαμπόν, λουκάνικα κλπ),  φρούτα (σύκα, τομάτες σε κονσέρβα). Στα βρέφη, η κατανάλωση μελιού αναφέρεται ως προδιαθεσικός παράγοντας για αλλαντίαση. Γι’ αυτό τα βρέφη δεν πρέπει να καταναλώνουν μέλι μέχρι να ολοκληρώσουν το πρώτο έτος της ζωής τους. Άλλα τρόφιμα που βρέθηκε η τοξίνη είναι:  σάλτσα (sauce) τυριού σε κονσέρβα,  χυμός καρότου και  ψημένες πατάτες τυλιγμένες με αλουμινόχαρτο. 86  Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες οι σπιτικές κονσέρβες, γιατί τα διάφορα λαχανικά μπορεί να επιμολυνθούν από τους σπόρους του βακτηριδίου που βρίσκονται στο χώμα, επομένως πρέπει να αποστειρωθούν στην κατάλληλη θερμοκρασία (121 oC για τουλάχιστον 3 λεπτά). Στην άλμη που θα χρησιμοποιηθεί καλό είναι να προστίθεται λεμόνι ή ξύδι, γιατί σε όξινο περιβάλλον δεν αναπτύσσεται το βακτηρίδιο, εναλλακτικά μπορούν να προστεθούν συντηρητικά. Επίσης, το γέμισμα της κονσέρβας δεν πρέπει να γίνεται μέχρι το καπάκι του κουτιού, αλλά να αφήνεται κενός χώρος (headspace) για τα αέρια που θα παραχθούν σε τυχόν ζυμώσεις, σε αντίθετη περίπτωση η κονσέρβα θα διογκωθεί. Πριν το κλείσιμο πρέπει να προηγηθεί απαέρωση με θέρμανση. 87  Η τοξίνη καταστρέφεται όταν το τρόφιμο θερμανθεί στους 85-100 oC για 5-10 λεπτά, ενώ τα σπόρια του βακτηριδίου 120 oC για 10 – 20 λεπτά. Δεν καταναλώνουμε τις κονσέρβες όταν:  είναι φουσκωμένες,  χτυπημένες,  σκουριασμένες,  μυρίζουν άσχημα όταν ανοιχτούν,  έχουν δυσχρωμίες ή περίεργες γεύσεις, είναι ληγμένες. 88  Όπως αναφέρει ο Εθνικός Οργανισμός Δημοσίας Υγείας (ΕΟΔΥ), τα συμπτώματα της αλλαντίασης συμπεριλαμβάνουν:  Διπλωπία (ο ασθενής βλέπει διπλά είδωλα),  Θολή όραση,  Βλεφαρόπτωση,  Βραδυγλωσσία (αργή ομιλία),  Δυσκολίες στην κατάποση (δυσκαταποσία),  Ξηροστομία,  Μυϊκή αδυναμία 89  Περιστατικά βρεφικής αλλαντίασης έχουν καταγραφεί σε Αμερική, Αργεντινή, Αυστραλία, Καναδά, Ιταλία και Ιαπωνία. Στις ΗΠΑ καταγράφονται περίπου 145 κρούσματα αλλαντίασης κάθε χρόνο. Από αυτά, το 65% είναι κρούσματα βρεφικής αλλαντίασης. Επιδημίες τροφιμογενούς αλλαντίασης έχουν ξεσπάσει στο παρελθόν: στην Ταϊλάνδη το 2006 (κατανάλωση σπιτικών μπαμπού), στην Κίνα το 2007 (κατανάλωση ατελώς συντηρημένου λουκάνικου) και στο Τέξας των ΗΠΑ το 2007 (κατανάλωση κονσέρβας σάλτσας τσίλι). 90  Το 2023 στο Κιάτο, μια 46χρονη γυναίκα έχασε τη ζωή της μετά από το μεσημεριανό γεύμα με την 77χρονη μητέρα της. Οι δύο γυναίκες κατανάλωσαν πράσινα φασολάκια που είχαν καλλιεργήσει στον κήπο τους και είχαν επιχειρήσει μόνες τους να κονσερβοποιήσουν. Οι γυναίκες θα μπορούσαν να είχαν σωθεί εάν προσέθεταν ξύδι, λεμόνι, αλάτι ή σκόρδο για παράδειγμα στα φασολάκια» 91  Συνέπειες της κλιματικής αλλαγής: -Πλημμύρες και Διατροφική Κρίση Οι συνέπειες μιας πλημμύρας μπορεί να είναι πολλές και σε πολλά επίπεδα, όπως στον τομέα της υγείας, στον οικονομικό τομέα, αλλά και σε ό,τι αφορά το περιβάλλον, τη γεωργία και τη διατροφή. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι καταστάσεις κρίσεων που δημιουργούνται από τις πλημμύρες θα μπορούσαν – ως ένα βαθμό τουλάχιστον – να προληφθούν, με Μελέτες Διαχείρισης Κρίσεων Πλημμυρών, που θα έχουν γίνει από ομάδες διαφόρων επιστημονικών ειδικοτήτων. 92  Καλό να γίνονται μελέτες προσομοίωσης της Διαχείρισης της Πλημμύρας, να υπάρχουν δείκτες μέτρησης της επιτυχίας ή μη της Διαδικασίας διαχείρισης της κρίσεως και να ακολουθούν διορθωτικές ενέργειες. Οι συνέπειες μιας πλημμύρας μπορεί να είναι πολλές και σε πολλά επίπεδα. Στον τομέα της υγείας μπορεί να προκληθούν τραυματισμοί από πτώση δέντρων, καλώδια ρεύματος ή άλλα συντρίμμια, έως και θάνατοι. Επίσης οι πλημμύρες αυξάνουν τον κίνδυνο ασθενειών όπως η ελονοσία, η λεπτοσπείρωση, ο κίτρινος πυρετός κλπ. 93  Όταν οι πλημμύρες πλήττουν γεωργική γη προκαλούν ζημιές σε καλλιέργειες και σε υποδομές και εμποδίζουν την παραγωγή τροφίμων. Επίσης, οι πλημμύρες, αλλάζουν την σύσταση του εδάφους, μολύνουν τα υπόγεια ύδατα, και εξαπλώνουν την ρύπανση, βλάπτοντας ζώα και ανθρώπους. Ο χρόνος που διαρκούν αυτές οι αλλαγές διαφέρει κατά περίπτωση και δεν μπορεί να προβλεφθεί, όπως δεν μπορεί να προβλεφθεί αν και πότε η πληγείσα περιοχή θα επανέλθει στην αρχική κατάσταση για να καλλιεργηθεί και να παράγει πάλι τρόφιμα. 94  Αρκετά αγροκτήματα, βρίσκονται σε κοιλάδες ποταμών επειδή τα εδάφη είναι γόνιμα και καλλιεργούνται εύκολα, αλλά είναι ευάλωτα στις πλημμύρες. Για παράδειγμα, το 2011, η τροπική καταιγίδα Irene έπληξε τέτοιες εκτάσεις, στις ΗΠΑ. Υπολογίζεται ότι 15.400 στρέμματα γεωργικής γης, υπέστησαν βλάβες. Ο αντίκτυπος στη γεωργία ήταν περίπου ζημιές 20 εκατομμύρια δολαρίων. Προκλήθηκε μόλυνση, διάβρωση του εδάφους, απώλεια εξοπλισμού και υποδομών και εναπόθεση υπολειμμάτων. Δημιουργήθηκε επίσης, πρόβλημα στην περιφερειακή οικονομία και στον εφοδιασμό τροφίμων. 95  Οι πλημμύρες, επιφέρουν και επισιτιστική ανασφάλεια. Η έκταση των πιθανών επιδράσεων της επισιτιστικής ανασφάλειας, εξαρτάται από τον τόπο και από τα υπόλοιπα κοινωνικά θέματα και πρακτικές. Οι κίνδυνοι που καταγράφονται είναι:  Μετακίνηση πληθυσμών,  Πρόβλημα υπερπληθυσμού σε «ασφαλή μέρη» με όλα τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα.  Κίνδυνος αύξησης ασθενειών και θανάτων, λόγω υποσιτισμού και αδυναμίας αγοράς ασφαλών τροφίμων. 96  -Υψηλές θερμοκρασίες Η άνοδος της θερμοκρασίας είναι επίσης πιθανό να επηρεάσει τη φαινολογία — τη συμπεριφορά και τον κύκλο ζωής ζωικών και φυτικών ειδών. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του αριθμού των επιβλαβών οργανισμών και σε αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ορισμένων ανθρώπινων ασθενειών. Επιπλέον, ενδέχεται να μειωθούν η παραγωγή και η βιωσιμότητα της γεωργίας και της κτηνοτροφίας ή η ικανότητα των οικοσυστημάτων να παρέχουν σημαντικές υπηρεσίες και αγαθά (όπως η παροχή καθαρού νερού ή δροσερού και καθαρού αέρα). 97  -Ξηρασία και δασικές πυρκαγιές Οι ξηρασίες έχουν συχνά δευτερογενείς επιπτώσεις, στη γεωργία, στη δασοκομία, στα ύδατα και στη βιοποικιλότητα. Μειώνουν τη στάθμη των ποταμών και των υπόγειων υδάτων, παρεμποδίζουν την ανάπτυξη δέντρων και καλλιεργειών, αυξάνουν τις προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς και τροφοδοτούν τις δασικές πυρκαγιές. Στην Ευρώπη, οι ξηρασίες προκαλούν ετήσιες ζημίες ύψους περίπου 9 δισ. EUR, που προκαλούνται από ξηρασίες επηρεάζουν τη γεωργία και την ύδρευση. 98  -Διαθεσιμότητα γλυκού νερού Οι συχνότερες και εντονότερες ξηρασίες και η άνοδος της θερμοκρασίας των υδάτων αναμένεται να προκαλέσουν μείωση της ποιότητας των υδάτων. Οι συνθήκες αυτές ενθαρρύνουν την ανάπτυξη τοξικών φυκών και βακτηρίων, η οποία θα επιδεινώσει το πρόβλημα της λειψυδρίας. Η αύξηση των νεροποντών (αιφνίδιες ακραίες βροχοπτώσεις) είναι επίσης πιθανό να επηρεάσει την ποιότητα και την ποσότητα του διαθέσιμου γλυκού νερού, καθώς τα όμβρια ύδατα μπορούν να προκαλέσουν την είσοδο ακαθάριστων λυμάτων στα επιφανειακά ύδατα. 99  -Γεωργία Η κλιματική αλλαγή και η μεταβλητότητα του κλίματος προβλέπεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή, τόσο όσον αφορά την απόδοση των καλλιεργειών όσο και τις τοποθεσίες στις οποίες μπορούν να καλλιεργηθούν διαφορετικές καλλιέργειες. Λόγω του συνδυασμού ζέστης και ξηρασίας, προβλέπονται σημαντικές απώλειες γεωργικής παραγωγής για τις περισσότερες ευρωπαϊκές περιοχές κατά τον 21ο αιώνα, ενώ η άρδευση θα περιορίζεται όλο και περισσότερο, λόγω της περιορισμένης διαθεσιμότητας νερού. 100  Οι νότιες περιοχές θα πληγούν περισσότερο, με συνολικό αρνητικό αντίκτυπο στη γεωργία. Οι υψηλές θερμοκρασίες, η λειψυδρία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορεί να προκαλέσουν χαμηλότερες αποδόσεις και μακροπρόθεσμα, μείωση των κατάλληλων εκτάσεων για καλλιέργεια. Οι βόρειες περιοχές της Ευρώπης μπορούν να αναμένουν ορισμένες θετικές επιπτώσεις στη γεωργία μέσω της εισαγωγής νέων ποικιλιών καλλιέργειας, των αυξημένων αποδόσεων και της επέκτασης των κατάλληλων εκτάσεων για καλλιέργεια. 101