Tarih Ders Notları PDF

1.ÜNİTE DERS NOTLARI - **Konu içeriği ve kapsamını sınırlamak gereklidir:** Bir tarihçinin geçmişteki tüm olayları, kişileri, toplulukları ya da mekânları araştırması mümkün değildir. Bu nedenle ele alınacak konunun tarihsel önemini belirlemek için söz konusu olay ya da olgunun **o...

1.ÜNİTE DERS NOTLARI - **Konu içeriği ve kapsamını sınırlamak gereklidir:** Bir tarihçinin geçmişteki tüm olayları, kişileri, toplulukları ya da mekânları araştırması mümkün değildir. Bu nedenle ele alınacak konunun tarihsel önemini belirlemek için söz konusu olay ya da olgunun **o dönemde yaşayan insanlar için ne kadar önemli olduğu, insanların yaşamını nasıl etkilediği, bu etkilerin günümüze kadar devam edip etmediği gibi sorular** üzerinden konu içeriği ve kapsamı sınırlandırılır. - **Tarihçilerin kanıtlara ve belgelere dayanarak çalışma yapmaları gerekir:** Geçmişteki bilgiyi yeniden kurmaya ve şekillendirmeye çalıştıkları geçmişin kurgusudur. Bu nedenle kendi yorumlarını ve bakış açılarını kullanırken belge ve kanıtlar onların temel ilkeleri olmalıdır. - **Kaynak:** Tarih, geçmişe dair kaynakların belli metotlarla çalışılarak bilgi üretilmesi faaliyeti olarak tanımlandığında kaynaklar da geçmişe dair izleri muhafaza eden materyaller şeklinde tanımlanabilir. O halde tarihçinin yaptığı iş, en sade ifadeyle, geçmişe dair izleri muhafaza eden bu kaynaklardan yararlanarak bilgi üretmektir. - Tarihçilerin her türlü yazılı ve görsel belgeden, arkeolojik buluntu ve kalıntıdan, konuyla ilgili yapılmış çalışmalardan ya da görgü tanıklığından yararlanması gerekir. - Tarih çalışmaları belli bir sistem dâhilinde ve nesnel bir yaklaşımla yapılması, ayrıca farklı kaynaklar üzerinden çok sayıda kanıta ulaşılması yönüyle bilimsel nitelik taşır. - - - - - - - - - - - Sosyal yapılarla ilişkili olarak çok daha yavaş akan **toplumsal zaman,** - Üçüncüsü ise içinde yaşanılan çevre nedeniyle hiç akmıyor gibi algılanan **coğrafi zaman,** - Tarih disipliniyle ilgili genel kabul gören kavram ise **tarihsel zamandır.** - - Bu sınıflandırmaya göre tarihin yazılı kaynaklardan öğrenilemeyen dönemleri prehistorya **(tarih öncesi)** devirler olarak adlandırılır. - İlk yazılı belgelerden hareketle tarih devirlerinin Ön Asya'da yaşayan Sümer uygarlığı zamanında, yaklaşık MÖ 3200'lerde başladığı kabul edilmektedir. **TARİHSEL OLAY VE OLGU** - Olgular doğrulanabilir; Belgelerle kanıtlanabilir. - Herkes tarafından varlığı kabul edilen durumları ifade eder. - Tarihsel olgular; kaynaklardan elde edilen bilgilere, açıklamalara, genellemelere ve izlenimlere dayanır. - - - - Aynı şekilde ilk endüstriyel buhar makinesinin 1869'da James Watt tarafından icat edilmesi olay, Sanayi Devrimi olgudur. - 1789'da Fransız İhtilali'nin başlaması olay, milliyetçilik düşüncesinin ortaya çıkması olgudur. - Atatürk'ün 19 Mayıs'ta Samsun'a çıkışı olay, Türk inkılabı ise olgudur. - - **İkinci elden kaynaklar** ise olayların yaşanmasından çok daha sonra birinci elden kaynaklara dayandırılarak ortaya konmuştur. - - Ayrıca farklı bakış açılarını yansıtan çok sayıda kaynaktan yararlanmak, ortaya konan tarihsel bilginin güvenilirliğini ve geçerliliğini artıracaktır. - İncelenme esnasında **kaynakların türü, yazarı, tarihi, oluşum şekli, konumu, dijital kimliği, uzantısı** gibi temel unsurlar belirlenmelidir. - Daha sonra bu kaynaklarda herhangi bir **çelişki, tutarsızlık, belirsizlik, boşluk, propaganda, ön yargı veya yönlendirme olup olmadığı tespit edilmeli;** - Tarihçiler, eserlerini ortaya koymadan önce kaynaklardaki **kanıt ve bilgileri eleştirel bir yaklaşımla yorumlamalı ve bunları ele aldıkları problem çerçevesinde değerlendirmelidir.** - - - - **TARİHİN BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ BASAMAKLARI (5T)** Tarama: (Kaynak Arama) Kaynak Taraması Yapılması\ Tasnif: (Sınıflandırma) Kaynakların ve Bilgilerin Tasnif Edilmesi\ Tahlil: (Çözümleme) Belge ve Bilgilerin Analiz Edilmesi\ Tenkit (Eleştiri) Belge be Bilgilerin Eleştiri Süzgecinden Geçirilmesi\ Terkip :(Sentez) Bulgularda Yeni Sonuçlara Ulaşılması **DİJİTALLEŞMENİN TARİH ARAŞTIRMA VE YAZIMINA ETKİSİ** 1990'lı yıllardan itibaren yaygınlaşmaya başlayan genel ağ kullanımı ve akademik çalışmalara etkileri: Genel ağ tarayıcılarının gelişmesi, akademik bilginin yayılmasına; birinci ve ikinci elden kaynakların dijitalleştirilmesi ise tarih araştırmacılarının bu kaynaklara ulaşmasına büyük katkı sağlamıştır. Tarihçiler, dijital yöntemler sayesinde sayfalarca belge hakkında doğru değerlendirmeler yapabilme, yeni sorular sorabilme ve konulara farklı açılardan bakabilme imkânına sahip olmuştur. Büyük miktarda verinin ulaşılabilir hâle gelmesi, tarihçilerin toplumsal ve kültürel değişimler hakkında daha kapsamlı analizler yapmasını sağlamıştır. Bu analizler sonucunda daha önce fark edilmemiş bağlantıların ortaya çıkarılması ve yeni teoriler geliştirilmesi mümkün olmuştur. **Dijital Tarih Çalışmalarındaki Aşamalar:** Veriyi ya da arşiv belgelerini sayısallaştırmak Kodlama dili ile etiketlemek Dijital yayın hâline getirerek herkesin ulaşabileceği bir kaynağa dönüştürmektir. Daha sonra bu verilerin bilgisayarda okunulabilir hâle getirilmesi ve kaynaktan elde edilen verilerin yapılandırılması aşamasına geçilir. Bu süreçte belgelerden elde edilen büyük verinin uluslararası standartlara uygun olarak tasnif edilmesi, birbiriyle ilişkilendirilmesi; kavram ağacı otomatik sözlük, açık erişim, açık veri, bağlı veri, ileri arama, filtreleme, dışa aktarma gibi işlemlerin yapılması gerekir. Sonraki süreçte ise elde edilen yapılandırılmış veriler; istatistik programları, coğrafi bilgi sistemleri (CBS), ağ, içerik gibi analiz araçları ile haritalanır, görselleştirilir ve yorumlanı **Dijitalleşme öncesi Tarih Araştırmalarına Göre [Arşiv Taraması] :** **FİZİKSEL ARŞİVLERDE SAATLERCE SÜREN MANUEL ARAMA.** **Dijitalleşme Döneminde Tarih Araştırmalarına Göre [Çevrimiçi Tarama:]** **ÇEVRİMİÇİ ARŞİVLERDE ANAHTAR KELİMELERLE HIZLI ARAMA, METİN MADENCİLİĞİ GİBİ YÖNTEMLERLE DAHA DERİNLEMESİNE ARAMA**. ESKİ ÇAĞ MEDENİYETLERİ TARIM DEVRİMİ'NİN ESKİ ÇAĞ'A ETKİLERİ ===================================== - İlk insanlar varlığını sürdürebilmek amacıyla önce aklını ve elini kullandı. Kaba taş aletleri kullanan insanlar bu aletler sayesinde hayvanları avlayabildi. - Topladıkları tahıl ve meyvelerin tohumlarını çıkaran insanlar, çıkardıkları tohumları ekerek tarım devrimini başlattı. - Tarım devriminin etkisiyle yerleşik hayata geçen insanlar alet kullanımıyla başlayan birikimlerini kurdukları medeniyetlerle nesilden nesile aktardı. Bu birikim sayesinde insanlık tarihinde büyük gelişmeler, icatlar ve yenilikler birbirini takip etti. Tarih Öncesi Çağlar -------------------  - İnsanlığın gelişiminin büyük bir bölümünü içine alan bu dönemde insanlar, avcılık ve toplayıcılıkla geçinmiş, genellikle mağaralarda yaşamışlardır. - - Paleolitik dönem insanlarının mağaralara çizdikleri resimler insanların kendilerini ifade etmelerinin yanı sıra önemli bir kültürel aktarımı da ortaya koymaktadır. - İstanbul'daki Yarımburgaz, Antalya'daki Karain, Öküzini ve Beldibi mağaraları Anadolu'daki önemli Paleolitik Çağ yerleşimleridir. Orta Taş (Mezolitik) Çağı ------------------------- - Bir geçiş evresi olan bu dönemde Paleolitik dönemdeki yaşam tarzı ve alışkanlıklar aynen devam etmekle birlikte avcılıkta ustalaşılmış ve kullanılan araçlar biraz daha gelişmiştir. - Mikrolit diye adlandırılan çakmak taşı ve obsidiyenden yapılmış geometrik biçimli küçük taş aletler dönemin karakterini yansıtmaktadır. - - Antalya'daki Öküzini ve Beldibi, Burdur'daki Baradiz, Samsun'daki Tekkeköy mağaraları Anadolu'daki önemli Mezolitik Çağ yerleşimleridir. Yeni Taş (Neolitik) Çağı ------------------------ - İnsanlar ilk kez Mezopotamya'da tahılı evcilleştirerek tarım devrimini gerçekleştirmiş ve yerleşik hayata geçmiştir. - Artı ürün, özel mülkiyet, toplumsal iş bölümünün çeşitlenmesi, kent devletlerine giden sürecin başlaması ve daha birçok şeyin temelinde tarım devrimi yer almaktadır. - Bu dönemin önemli özelliklerinden birisi de çanak-çömlek yapımıdır. Özellikle çömlekçi çarkının kullanımı önemli bir gelişmedir. - Konya'daki Çatalhöyük, Burdur'daki Hacılar, Malatya'daki Cafer Höyük ve Aksaray'daki Aşıklı Höyük Anadolu'daki başlıca Neolitik Çağ yerleşimleridir. Maden Çağları ------------- - Bu devir insanlığın kültürel açıdan kat ettiği gelişimi temsil etmektedir. Tarih öncesi dönemlerle başlayan bu dönem yazının icadından sonra da devam etmiştir. - - - Yazının İcadı ve Tarih Çağlarının Başlaması ------------------------------------------- - - - - İnsanların yerleşik hayata geçişi: ---------------------------------- - - Neolitik Çağ'da iş bölümü: -------------------------- - Hayvancılığın da bir tarımsal faaliyet olduğu dikkate alındığında tarım devrimiyle birlikte hayvancılık ortaya çıkmıştır. - Tarım devrimi öncesinde avcı olan erkekler tarım devriminden sonra evcilleştirilen hayvanları gütme, toplayıcı olan kadınlar da bitkilerin evcilleştirilmesi işini ele almıştır. Ticaretin (takas) ortaya çıkışı: -------------------------------- - - İlk zamanlarda akrabalık ilişkileri aracılığıyla yardımlaşmak ve güçlükleri birlikte yenebilmek için başlayan bu durum daha sonra takas ve iş bölümünün ilk örneklerini oluşturmuştur. - Pazarlar, takas ekonomisiyle üreticinin ve tüccarların mallarını civar köylerdeki diğer üreticilerle değiştirdikleri yerler hâline gelmiştir. Özel mülkiyetin ortaya çıkışı: ------------------------------ - Neolitik Çağ'da (yeni taş) Tarım devriminin yerleşme açısından diğer sonucu besin kaygısının giderek azalması ve daha çok nüfusun daha çok iş gücü anlamına gelmesiyle nüfus artışı hız kazanmıştır. - Devletlerin ortaya çıkışı: -------------------------- - Tarım devrimiyle birlikte orta kuşakta yer alan **Mezopotamya, Güneydoğu Asya ve Orta Amerika'daki Eski Çağ** medeniyetleri yerleşik hayata geçmiştir. - Eski Çağ medeniyetlerinin olduğu bu bölgelerde yoğun nüfuslu şehirler kurulmuştur. Kurulan şehirler; yöneticiler, din adamları, askerler, çiftçiler ve tüccarlar gibi sosyal tabakalardan meydana gelmiştir. - Şehirlerin kurulmasıyla oluşan sosyal tabakalarda bulunan gruplar: ------------------------------------------------------------------ - - - - - **Yerleşik hayatın başlamasıyla *[Köyden kente, kentten şehre, şehirden devlete uzanan oluşumlar]*''kavramı oluşmuştur.Bu kavram bizlere:** **Bu ifade tarım devrimi ile başlayan süreçte insan topluluklarının gelişimini anlatır. Önce küçük köyler kurularak yerleşim başlamış, zamanla bu köyler büyüyerek kentlere, kentler de sosyal ve ekonomik yapının gelişimiyle şehirlere dönüşmüştür. Son aşamada ise yönetim, güvenlik ve sosyal düzen ihtiyacından doğan devlet yapıları ortaya çıkmıştır.\ ** Mezopotamya, Güneydoğu Asya'da ve Orta Amerika'da evcilleştirilen tahıl cinsleri: --------------------------------------------------------------------------------- - **Buğday:** İnsanlar tarihte ilk defa Mezopotamya'da MÖ 10000 yılı civarında daha önceden tepelerin yamaçlarından toplayarak yedikleri yabani buğday tahıllarını evcilleştirip kendileri yetiştirmeyi denemişlerdir. Böylece insanlar tarım devrimiyle hem kendi besinlerini hem de yedikleri hayvanların besinlerini üreterek yaşamlarını sürdürebilmişlerdir. - **Pirinç:** Mezopotamya'daki tarım devrimiyle buğdayın evcilleştirilmesinden sonra, MÖ 8000 yıllarında Asya'nın doğusunda Sarı ve Gök nehirlerin suladığı arazilerde yaşayan insanlar iklim ve coğrafi şartlar gereği pirinç tahılını evcilleştirebilmişlerdir. - **Mısır (Teosinte):** Tarım devrimi MÖ 7000 yılı dolaylarında da Orta Amerika'da gerçekleşmiştir. Burada yaşayan insanlar teosinte adı verilen yabani bitkiyi evcilleştirmiştir. Böylece günümüzdeki mısır bitkisini yaşadıkları arazilerde ekip kendi besinlerini sağlamışlardır. - **NOT: BÖLGELER ARASINDAKİ İKLİM VE COĞRAFİ ŞARTALARDAKİ FARKLILIK YETİŞEN ÜRÜNÜN CİNSİNİ DEĞİŞTİR**. ESKİ ÇAĞ'DA YÖNETİM VE ORDU SİSTEMLERİ ====================================== - MÖ 3200'de **yazının mucidi** olan Sümerler, devletlerin ortaya çıkmasını sağlayacak siyasi örgütlenmeyi de meydana getirerek dünya tarihinin seyrini değiştirmiştir. - Surlarla çevrili şehirler **(site)** bir krallık gibi örgütlenmiştir. Krallarına da Ensi ya da Patesi denilmiştir. - En önemli şehir devletleri Ur, Uruk, Kiş, Lagaş ve Eridu olan Sümerler Akadlar tarafından yıkılmıştır. - Sümer orduları savaş arabalı askerler ve piyadelerden oluşurdu. Kullanılan savaş aletleri ok, yay, balta, mızrak, kalkan ve miğferdir. Akadlar: -------- - MÖ 2350-2150 yılları arasında hüküm süren Akadların başkenti Agade olup Mezopotamya'nın tamamına hâkim olmuştur. - - Akadlar tarihte bilinen **ilk düzenli orduyu** kurmuştur, ancak Akad nüfusunun farklı din ve ırklardan oluşması ülkede sık sık isyanlar yaşanmasına sebep olmuştur. - Ordu, ihtiyaçlarının karşılanamaması üzerine askerî gücünü kaybetmiş ve dağ kavimlerinin saldırıları sonucu yıkılmıştır. Babiller: --------- - - - - Asurlar: -------- - - - Asurlar, sert kanunlara ve katı bir ordu disiplinine sahipti. Bu anlayışları bıraktıkları rölyeflere de yansımıştır. - Anadolu Medeniyet Havzası: -------------------------- - Anadolu, Asya ve Avupa kıtaları arasında olması, Mezopotamya ve Avrupa arasında yer alması, boğazlara sahip olması gibi nedenlerle ilkçağda önemli medeniyetlerin kurulduğu ve yaşadığı bir bölge olmuştur. Hititler: --------- - - Fırtına Tanrısı'nın yeryüzündeki temsilcisi Krallar; büyük kral, imparator ve tanrının gözdesi gibi ünvanlarla anılmıştır. - - - - Hitit ordusunun başat unsurları piyadeler ve savaş arabalı askerlerdir. Hititler ile Mısır arasında tarihte bilinen **ilk barış antlaşması olan Kadeş Antlaşması** imzalanmıştır. Frigler: -------- - Ege göçleri ile Balkanlardan gelerek Sakarya Nehri havzasına yerleşen Friglerin başkenti Gordion (Ankara)'dur. - - Tarım en önemli ekonomik uğraşıları olup dinlerini ve hukuk kurallarının şekillenmesinde etkili olmuştur. - Tarım aletlerine zarar vermenin cezası idamdı. ---------------------------------------------- - - Lidyalılar: ----------- - - - İyonlar: -------- - - - - Urartular: ---------- - - - - Avrupa Medeniyet Havzaları: --------------------------- - - - - - - - - - - Roma piyadelerinin kalkanlarını kullanarak korunmasını sağlayan savunma taktiği, **kaplumbağa düzeni** olarak adlandırılmıştı. - Yunanlar: --------- - Ege Denizi ve çevresinde gelişen bu medeniyetin en önemli özelliği, **Polis** adı verilen şehir devletleri halinde örgütlenmesidir. - - Makedonyalılar: --------------- - - IV\. **Büyük İskender Büyük Doğu Seferine** çıkmıştır. Bu sefer sonucunda Persler yıkılmış, Mezopotamya, Hindistan, Anadolu ve Mısır Makedonya hakimiyetine girmiştir. - İskender'in ölümünden sonra zayıflayan ve komutanlar arasında paylaşılan Makedonya daha sonra Roma hakimiyetine girmiştir. Mısır Medeniyet Havzası: ------------------------ - - - Heredetos; **"Mısır, Nil'in bize bir armağanıdır."** Sözüyle Nil'in Mısır Medeniyet için önemini vurgulamıştır. - - - - - Türkistan Medeniyet Havzası: ----------------------------  - İran, Arap ve Orta Asya kaynaklarında Türklerin yaşadığı yeri "Türk yurdu" anlamına gelen Türkistan olarak adlandırmıştır. İskitler: --------- - IX\. YY'da Türkistan'da kıtlığın yaşanması sonucu Hunlarla girdikleri mücadeleyi kaybedip Karadeniz'in kuzeyine göç etmişlerdir. - - Balkanlarda ve Anadolu'da etkili seferler düzenleyerek bu bölgelerin demografisinin değişmesinde etkili olmuşlardır. Asya Hunları: ------------- - Çin yıllıklarına göre Türklerin kurdukları ilk devlet MÖ 220 yılında kurulan Asya Hun Devleti, bilinen ilk hükümdarı ise **Teoman**'dır. - - - Eski Türkçede **"il"** terimiyle adlandırılan devletin **"bağımsızlık, vatan, halk ve töre"** olmak üzere dört temel unsuru vardır. - - - **Savaşlarda genellikle Turan taktiği uygulanmıştır. Sahte bir geri çekilme ile pusu kurulduktan sonra düşman ordusu çevrelenmiş ve okçularla uzaktan vurulmuştur.** - **Ok ve yaydan başka mızrak, süngü, kalkan ve kılıç da kullanılan silahlardandır. Demircilikte gelişmiş olduklarından bu madeni, silahlarının etki gücünü artırmak için de kullanabilmişlerdir.**