1898, 1909 eta 1917 Krisiak: Kausa eta Ondorioak PDF

4. gaiko 1898, 1909 eta 1917ko krisialdien kausa eta ondorioak 1898ko krisia: Kolonien galera Kausak: 1. Kolonietan borroka armatua berpiztu: 1895ean Kuba, Puerto Rico eta Filipinak independentzia bilatu zuten, arazo ekonomiko eta sozialengatik eta Espainiaren ahuleziak aurkezten z...

4. gaiko 1898, 1909 eta 1917ko krisialdien kausa eta ondorioak 1898ko krisia: Kolonien galera Kausak: 1. Kolonietan borroka armatua berpiztu: 1895ean Kuba, Puerto Rico eta Filipinak independentzia bilatu zuten, arazo ekonomiko eta sozialengatik eta Espainiaren ahuleziak aurkezten zuen momentu onagatik. 2. AEBen esku-hartzea: 1898an, Maine itsasontzi estatubatuarraren estanda Habanan aitzakia izan zen Espainiari gerra deklaratzeko eta Kuban, Puerto Ricon eta Filipinetan AEBk zituen interes politiko eta ekonomikoak gauzatzeko. 3. Espainiaren ahulezia militarra: Espainia ez zegoen militarki prestatuta AEB bezalako potentzia berri bati aurre egiteko. Espainiako itsas armada suntsiturik geratu zen. Ondorioak: 1. Azken koloniak galtzea: Pariseko itunaren ondorioz, Espainiak Kuba, Puerto Rico eta Filipinak galdu zituen, eta horrek Inperio kolonialaren amaiera ekarri zuen. 2. Krisia morala eta politikoa: Herrialdearen atzerapen eta gainbeherari buruzko hausnarketa sakona piztu zen, “98ko hondamendia” izenez ezagutzen dena. 98ko belaunaldi literarioa sortuko da, krisi moral horren ispilu izango dena. 3. Ekonomiaren hobekuntza: Kuba, Puerto Rico eta Filipinetako aberatsak Espainiara bueltatu ziren eta euren kapitala industria nazioanlean inbertitu zuten, hazkunde ekonomiko bat gauzatuz eta industriari bultzakada bat emanez. 4. Erregenerazionismoa: Joaquín Costa bezalako pertsonaiak agertu ziren, herrialdea modernizatzeko erreformak proposatuz. 5. Berrezarkuntza sistemaren ahultzea: 98ko porrotak sistema politikoaren zilegitasuna galdu zuen, nazio eta nazioarteko arazoei aurre egiteko ezgaitasuna agerian utziz. Lehenengo kritika publikoak agertzen hasi ziren. 1909ko krisia. Kausak: 1. Marokoko gerra: Rifeko gerran erreserbako soldaduak bidali behar izateak  protestak sortu zituen. 2. Soldadutza ezberdintasuna: Klase pobreenak gerrara joan behar ziren, baina aberatsek dirua ordainduta saihestu zezaketen. 3. Gizarte eta lan gatazkak: Bartzelonan anarkisten, sindikalisten eta agintarien arteko tentsio handia zegoen bertako industria guneetan lan egiten zuten langileen antolakuntza zela eta. Ondorioak: 1. Bartzelonako aste tragikoa: Herriaren matxinada. Astebetez egon ziren herritarrak matxinaturik eta hiria kontrolatzera iritsi ziren. 2. Errepresioa eta exekuzioak: Agintariek errepresio gogorrarekin erantzun zuten. Francesc Ferrer i Guàrdia anarkista fusilatzeak nazioarteko gaitzespena piztu zuen. 3. Gizartearen erradikalizazioa: Langile mugimendua indartu egin zen, eta Berrezarkuntzaren sistemarekiko mesfidantza areagotu zen. Fanatismo antiklerikala areagotu zen. 4. Gobernuaren desgastea: Antonio Maura presidenteak dimisioa aurkeztu behar izan zuen, alderdi Kontserbadorea ahulduz. 5. Berrezarkuntzaren sistemaren higadura: Gobernuak krisia kudeatzeko ezgaitasunak eta errepresio gogorrak sistema politikoaren eta monarkiaren kritika sortu zuten, erregimenaren higadura azkartuz. 1917ko krisia: Krisi militar, politiko eta soziala Kausak: 1. Defentsa Batzordeak: Ofizial militarrek kexu egin ziren promozio faltagatik, soldata hobekuntzak eskatuz eta Marokoko gerrarako beharrezkoa zuten materiala eskatuz. 2. Parlamentarien Batzarra: Kataluniako politikariek eta beste talde batzuek erreforma konstituzionalak, batez ere txandakatze sistemarekin amaitzeko, eskatu zuten. Azkenean ezer ezean geratu zen. 3. Abuztuko greba orokorra: Lehen Mundu Gerraren ondorioz jasandako krisi ekonomikoaren arira inflazioa areagotu zen, langileen egoera okertuz. Ondorioak: 1. Berrezarkuntza sistemaren krisia: Gobernuak ez zuen erantzun eraginkorrik eman, eta sistema gehiago ahuldu zen. Kontzentrazioko gobernuak eratu ziren, baina ezegonkortasuna ageria zen eta 6 urtetan 23 gobernu desberdin  eratu ziren. 2. Gizartearen erradikalizazioa: Langileen, patronalen eta armadaren arteko borrokak areagotu ziren. 3. Diktaduraren bidea: Krisi honek Primo de Riveraren diktadura ekarri zuen 1923an. 4. Berrezarkuntzaren sistemaren kolapsoa: Eskari eta porrot militarrek (Annualeko desastrea), desegonkortasun politiko eta sozialek erregimenaren zatiketak agerian utzi zituzten, eta horrek erorketa azkartu zuen.