Anlambilim - Semantik PDF

Anlambilim - Semantik Öğr. Gör. Meltem ŞEN AKSÜT İletişim ve Dilbilime Giriş BİRUNİ ÜNİVERSİTESİ  Anlambilim - Semantik nedir? Anlambilim, dilbilimin bir alt dalı olup, odak noktası olarak anlam olgusunu inceler. Dilin bir bileşeni olan bu olguyu anlamaya çalışır; dilin...

Anlambilim - Semantik Öğr. Gör. Meltem ŞEN AKSÜT İletişim ve Dilbilime Giriş BİRUNİ ÜNİVERSİTESİ  Anlambilim - Semantik nedir? Anlambilim, dilbilimin bir alt dalı olup, odak noktası olarak anlam olgusunu inceler. Dilin bir bileşeni olan bu olguyu anlamaya çalışır; dilin konuşucuları ve dinleyicileri tarafından o dil ile anlamların nasıl yapılandırıldığını, nasıl yorumlandığını, engellendiğini ve uzlaşıldığını anlamaya çalışır. 2  Anlambilim - Semantik nedir?  Semantik, dilbilimin bir başka alt dalı olan pragmatik ile de yakından ilişkilidir. Pragmatik dalı da anlam olgusunu inceler.  Ancak, anlambilim bir konuyu kuramsal düzeyde ele alırken ve dildeki anlamlara yalnızca dil düzeyinde bakarken, pragmatik, durum ve bağlamı dikkate alarak, dilin kullanım içindeki anlamlarını inceler. 3 Anlamın anlamı nedir? Anlam = anlam ?? 4 Anlamın anlamı nedir?  Anlambilim-Semantik anlam olgusunu inceler, evet ama ‘anlam‘ ile biz neyi kastediyoruz?  Anlam için geçmişte bir çok tanım verilmiştir. 5  Anlamın anlamı nedir?  Anlam = Çağrışımlar = bir sözcüğün tanınır ve açık anlamı dışında düşündürdükleri, çağrıştırdıkları, anlamına ekledikleri midir?  Anlam yalnızca bir sözcüğün uyandırdığı bir bağlantılı sözcükler kümesi midir; bir sözcüğün anlamını, onu kullananların ona bağladığı imgeler mi tanımlar?  Eğer öyle ise, ‘kış’ sözcüğü ‘kar’, ‘karda kızakla kaymak’, hatta ‘ateş’ ve/veya ‘buz’ anlamına da gelebilir. Peki, Afrika’da ya da Singapur’da yaşayan birisi için anlamı? Onların yaşadığı ‘kış’ yağışlı ve sıcak; bu durumda orijinal anlamını yitirmiş oluyor. 6  Anlamın anlamı nedir?  Bir sözcüğün uyandırdığı çağrışımlar her zaman geçerli olmadığı için, tek açıklamanın bu olamayacağı görüşü öne çıkmıştır. O halde,  Anlam = yalnızca sözcük tanımı mıdır?  Bir sözcüğün anlamının, o sözcüğün Dünyamızda gösterdiği varlık olduğu da ileri sürülmüştür. Bu öneri özel isimler için çok anlamlı gözükmektedir; 'New York‘ ve 'Eyfel Kulesi‘ gibi.  Ancak, bir çok başka sözcük de vardır, ‘şarkı söylemek’ ve ‘fedakarlık’ gibi, yeryüzünde tek bir nesneye bağlayamayız. 7 O halde, anlam? Anlam = açılım ve niyet. (extension and intention).  8.  Anlamın anlamı nedir?  Anlam = Açılım ve Niyet = Extension and Intention  Buna göre, anlam, semantik dalı için, açılım ve niyet olarak tanımlanır: «bu sözcüğün/söz öbeğinin bu dünyada gösterdiği şey ile, buna ilave olarak, bu sözcüğün/söz öbeğinin zihinde yarattığı kavramlar/zihinsel-mental imgeler.» 9  Semantik ne ile ilgilenir? ◾Semantik, bir dilde anlam nasıl iş görür – bunu anlamaya çalışır; bu nedenle de çoğu zaman sözcüklerin anlamları ile ilgili araştırmalar için ana dil konuşucularının sezgisel bilgilerini kullanır. Hepimiz aslında sözcüklerin anlamlarını biliriz çünkü konuştuğumuzda birbirimizi anlarız. 10  Semantik ne ile ilgilenir? ◾Sözcüklerin bir araya gelmesi ile anlamlar nasıl yaratılıyor - bunu anlamaya çalışır. Anlambilimin (semantik) inceleme konularından biri de konuştuklarımızın, bir metnin anlamının, yalnızca o metinde kullanılan sözcüklerin bireysel anlamlarının yan yana konmasından ibaret olmadığı ve tümün anlamının nasıl oluştuğu ile ilgilidir. 11  Semantik ne ile ilgilenir? Kompozisyon İlkesi şunu söyler: Bir söylemin ya da bir metnin anlamı, o metinde kullanılan sözcüklerin bireysel anlamlarının toplamı ile birlikte, bir yapı bütünselliği içinde bir araya getiriliş biçimi; tümün anlamının nasıl oluştuğu ile de ilgilidir. 12  Semantik ne ile ilgilenir? ◾Sözcüklerin birbirleri arasındaki ilişkiler: Semantik aynı zamanda sözcüklerin kendi aralarında nasıl bağlantılı olduklarını inceler. 13  Sözcükler arasındaki ilişkiler Semantik bağ Açıklama Örnek Eşanlamlılık Sözcükler aynı veya benzer Büyük ve iri. (Synonymy) anlamlar için Genç ve ergen. kullanıldığında (en azından Acele et ve hızlan. bazı bağlamlarda). Hürriyet ve özgürlük. Karşıt anlamlılık Sözcükler birbirinin Büyük ve küçük. (Antonyms) zıt/karşıt anlamı için Gel ve git. kullanıldığında (en azından Geç ve erken. bazı bağlamlarda). Çalışkan ve tembel. Eşadlılık- Bir sözcüğün iki veya daha Parlak > ışıldıyor ve Çokanlamlılık fazla anlamı varsa ve Parlak > zeki. (Polysemy) bunlar birbirleri ile bir Fare > hayvan fare ve şekilde bağlantılı ise. Fare > bilgisayarın faresi. Eşadlılık-Eşseslilik Bir sözcüğün iki veya daha Çay > dere ve (Homophony) fazla anlamı varsa ve Çay > içecek, bitkisi. bunlar birbirleri ile hiç bir Yüz > sayı ve şekilde bağlantılı değilse. Yüz > surat, Sesteş sözcükler. Yüz > suda spor. 14 Cümle Düzeyinde Semantik 15  Tümcelerde Bağıntılar (1)  Tekrarifade etme: aynı anlamı veren iki ayrı cümle: Örnek: Polis hırsızı kovaladı. Hırsız polisler tarafından kovalandı. Örnek: AliAyşe’den bir araba aldı. Ayşe Ali’ye bir araba sattı.  Tümcelerde Bağıntılar (2)  Bir tümce ile ifade edilen gerçeklik, bir başka tümcede yer alan ifadenin de doğru olduğunu ima eder.  Örnek: a. Park bekçileri kaplanı öldürdüler; ve Kaplan öldü.  Tümcelerde Bağıntılar (3)  Zıtanlam/Aksi: İki tümcede yer alan iki farklı ifadenin aynı anda gerçek olamaması durumu. a. Şadi bekardır. b. Şadi’nin karısı bu akşam geliyor.  Mecaz Anlam/Metafor: Çoğu zaman benzetmeden yola çıkılır. Mutlu mu? Üzgün mü? 1. Havalarda uçuyorum Mutlu 2. Moralman çöktüm Üzgün 3. Moralim yükseldi Mutlu 4. Mutluluğum dorukta Mutlu 5. Acının derinlikleri Üzgün 6. Dibe battı Üzgün veya depresyonda Bir kavramın diğer bir kavram üzerinden anlaşılması.  Deyimler Deyimlerin iki temel özelliği var: 1. Deyim olan ifadenin anlamı, onu meydana getiren parçaların incelenmesi ile çıkarılamaz. 2. Bu ifade hem dilbilgisel anlamda hem de sözcükleri ile sabitlenmiştir.  Deyimler Örnekler:  Ayıkla pirincin taşını  İğne atsan yere dümez  Mavi boncuk dağıtmak  Gözden çıkarmak  Saçını süpürge etmek  Dereyi görmeden paçayı sıvamak