Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I - 1. Hafta

Osmanlı Devleti, kuruluşundan itibaren sürekli bir değişim ve gelişim süreci içinde bulundu. Özellikle İstanbul'un fethi sonrasında, Osmanlı Devleti, Avrupa siyasetinde önemli bir aktör haline geldi. Balkan ve Orta Doğu coğrafyasındaki fetihler, Osmanlı'yı güçlü bir devlet haline getirdi.

Osmanlı devlet sistemi ve sosyal yapısında ciddi sorunlar yaşandı. Ancak bu dönemde, iç ve dış zorluklara rağmen toprak kazanımları sürdü.

Bu dönemin iç siyasetinde, Celali İsyanları kendini gösterdi. Bu isyanlar, devletin gücünün ve otoritesinin zayıflamasının bir sonucu olarak ortaya çıktı. İsyanlar Anadolu'nun dört bir yanına yayıldı ve Kuyucu Murat Paşa'nın 1606-1609 yılları arasındaki çabalarıyla bastırıldı. Ancak Murat Paşa'nın ölümü sonrasında huzursuzluklar sürdü ve Yeniçerilerin itaatsizlikleri başladı. 1622'de bir Yeniçeri isyanında ise II. Osman tahttan indirilip öldürüldü.

<p>Avrupa'da ise 1618'de başlayan Otuz Yıl Savaşları, 1648'deki Vestfalya Antlaşması ile sona erdi. Bu antlaşma sonucunda Avrupa'da yeni denge ve ilişkiler ortaya çıktı. Osmanlı Devleti'nde ise içinde bulunduğu buhranlı dönemde, iç ve dış zorluklarla mücadele ederken, Batı'dan yardım alarak reformları gerçekleştirmeye yönelik düşünceler ön plana çıkmaya başladı.</p> Signup and view all the answers

<p>Devlet içindeki bu kargaşa ortamında, IV. Murat (1623-1639) sıkı tedbirlerle otoriteyi sağlamaya çalıştı. Ancak onun ölümünden sonra Kapıkulu Ocakları'ndaki disiplinsizlik kontrol edilemez hale geldi. Osmanlı toprak sisteminin çökmesiyle sosyal sorunlar arttı. Dinî taassup temelinde ortaya çıkan Kadızadeliler hareketi ise devleti tehdit etti. Bu olaylar karşısında yeni padişah IV. Mehmet (1648-1688), Köprülü Mehmet Paşa'yı 1656'da Sadrazam olarak atadı ve Kadızadeliler hareketini bastırdı.</p> Signup and view all the answers

<p>Öte yandan dış politikada Osmanlı Devleti, Avrupa'daki karmaşadan yararlanarak 1645'te Kıbrıs'tan sonra Doğu Akdeniz'in stratejik adası Girit'e sefer başlattı. Ancak Girit Seferi uzun ve zorlu mücadelelerle 1669'da sona erdi. Aynı dönemde Osmanlı ordusu 1662'de Erdel'e girdi ve 1663'te Uyvar'ın fethiyle Avrupa'daki sınırlarını genişletti. Ancak Girit Seferi sırasında Osmanlı ordusu ve donanması Avrupa teknolojisinin gerisinde kaldı.</p> Signup and view all the answers

<ol start="17"> <li>yüzyılın son çeyreğinde, Avrupa'da meydana gelen bazı gelişmeler Osmanlıları tekrar bu yöne odaklanmaya yöneltti. 1672'de Sadrazam Kara Mustafa Paşa, Viyana'yı ele geçirerek büyük bir hayali gerçekleştirmeye çalıştı. Ancak 1683 baharında Avusturya seferine çıkan Osmanlı ordusu, II. Viyana Kuşatması'nda ağır bir mağlubiyet yaşadı. Bu sonuç Avusturya, Lehistan ve Venedik arasında Kutsal İttifak'ın kurulmasına neden oldu. Savaş, 1699'a kadar sürdü ve Osmanlı Devleti ciddi sosyal ve ekonomik sorunlarla mücadele ederken istenen başarıyı elde edemedi.</li> </ol> Signup and view all the answers

<p>1697'deki Zenta bozgununun ardından 1699'da imzalanan Karlofça Antlaşması, Osmanlı için önemli bir dönüm noktasıydı. Antlaşma sonucunda Balkanlar ve Ukrayna'da toprak kayıpları yaşandı, Macaristan elden çıktı ve galip devletlere ciddi ticari tavizler verildi.</p> Signup and view all the answers

<p>Osmanlı Devleti'nin gerileme dönemi, 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayarak 1789'da Sultan III. Selim'in tahta çıkmasına kadar süren bir periyottur. Bu süre zarfında Osmanlı Devleti, hem iç sorunlarla hem de dışsal baskılarla mücadele etmiştir. Özellikle Avrupa devletlerinin üstünlüğünün farkına varılmasıyla birlikte, reform ihtiyacı daha da belirgin hale gelmiştir.</p> Signup and view all the answers

<ol start="18"> <li>yüzyılın başlarında, Osmanlı Devleti'nin içyapısında düzenlemelere ihtiyaç duyuldu ve bu ihtiyaç Lale Devri (1718-1730) olarak adlandırılan bir döneme yol açtı. Sultan III. Ahmet döneminde, Pasarofça Antlaşması ile barış sağlandı ve bu dönemde devlet görevlileri, Avrupa'nın üstünlüğünün nedenlerini inceleme gereği duydu. Avrupa'ya gönderilen elçiler, Avrupa'nın kültürel, sanatsal, sanayi, tarım ve askeri yapısı hakkında ayrıntılı raporlar sunarak önemli bilgiler sağladılar.</li> </ol> Signup and view all the answers

<p>Bu dönemde reformlar ilerleyemedi ve 1730'da Patrona Halil Ayaklanması, bu dönemi sona erdirdi.</p> Signup and view all the answers

<p>Sultan I. Mahmud döneminde (1730-1754) ıslahatlar daha çok askeri alanda yoğunlaştı ve Avrupalı uzmanlar getirilerek ordu modernize edilmeye çalışıldı. Bu uzmanlardan en bilineni Humbaracı Ocağı'nı ıslah etmekle görevli Humbaracı Ahmed Paşa'dır ( Asıl adı Claude- Aleksandre Comte de Bonnevale'dir, bir Fransız soylusudur, Müslüman olarak Ahmed adını almıştır). Bu dönemde önemli bir adım olarak teknik bir kurum olan Hendesehane kuruldu. Ayrıca ekonomiyi olumsuz etkileyen kapitülasyonlar 1740 yılında daimi hale getirildi.</p> Signup and view all the answers

<p>Sultan III. Mustafa (1757-1774) dönemi, Batılı tarzda ıslahatlara ağırlık verilen bir dönemdi. Sadrazam Mehmet Ragıp Paşa ile birlikte dengeli politikalar izlendi ve ticaret, ekonomi ve askeri alanda önemli gelişmeler kaydedildi. Ancak dönemin sonunda Ruslarla yapılan savaş başarısızlıkla sonuçlandı.</p> Signup and view all the answers

<p>Sultan I. Abdülhamit (1774-1789) döneminde Osmanlı Devleti'nin Karlofça Antlaşması'ndan sonra imzaladığı en ağır şartları taşıyan Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmış, yüzyıllardır Osmanlı toprağı olan Kırım, Kuban ve Bucak siyasi olarak ayrılmıştır. Küçük Kaynarca Antlaşması'nda, Ruslara tanınan ticari ayrıcalıkların yanlış yorumlanması sonucu Rusya, Osmanlı topraklarında konsolosluk açma hakkını kazandığını ve Ortodoks vatandaşlarının koruyuculuğunun kendisine tanındığını düşündü. Bu yanlış yorum, Rusya'nın ilerleyen yıllarda Osmanlı iç işlerine müdahale hakkını kendisinde gördüğü bir duruma dönüştü.</p> Signup and view all the answers

<p>Antlaşma aynı zamanda İstanbul ve Çanakkale boğazlarından Rus ticaret gemilerinin serbest geçişine izin verdi. Bu durum Boğazların statüsünü tartışmaya açtı ve Karadeniz'deki mutlak Osmanlı egemenliği ciddi şekilde zarar gördü. Ruslar, bu kazanımları kullanarak Karadeniz'e yerleşti ve kısa bir süre sonra Osmanlı toprağı olan Kırım'ı tamamen ele geçirdi (1783).</p> Signup and view all the answers

<p>Bu süreçte Kırım'dan birçok Müslüman, vatanlarını terk ederek Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kaldı. Bu olaylar, Osmanlı Devleti'nin gelecekte sıklıkla yaşayacağı acı göç örneklerinden birini oluşturdu ve devlet, tarihindeki ilk büyük göç dalgasını deneyimledi.</p> Signup and view all the answers

<p>Sultan I. Abdülhamit, reformları sürdürme çabası içinde olmuş ve Avrupalı uzmanların ordunun ıslahında görev almaya devam etmesini sağlamıştır. Bu dönemin öne çıkan ismi, aslen Macar olan ve Fransa doğumlu Baron François de Tott'dur. Tott, 1771-1776 yılları arasında orduyu güçlendirmek amacıyla savunma bölgelerini güçlendiren tedbirler aldırmıştır. Teknik eğitimi teşvik etmek amacıyla Mühendishane-i Bahri-i Hümayun (deniz mühendishanesi) adını alan Hendesehane, kapsamlı bir askeri okula dönüştürülmüştür.</p> Signup and view all the answers

<p>Halkı Müslümanlardan oluşan Kırım'ın kaybını kabul etmek kolay olmamış, ilk fırsatta Kırım geri alınmak istenmiştir. 1787 yılında Rusya'ya savaş açan Osmanlı Devleti istediğini alamamış, Rusya Özi Kalesi'ni ele geçirmiş ve 25000 Müslümanı katletmiştir. Bu haberi alan I. Abdülhamid hastalanarak vefat etmiştir.</p> Signup and view all the answers

<ol start="17"> <li>ve 18. yüzyılda Osmanlı yöneticileri ve entelektüeller, kendi tarihi büyüklüklerini ve Avrupa'nın üstünlüğünü dengelemeye çalıştılar. Bu dönemde, Fatih, Yavuz ve Kanuni gibi altın çağ olarak kabul edilen dönemlere özlem duyan Osmanlı liderleri, eski sistemlerini sürdürmeye çalışırken aynı zamanda Avrupa'nın üstünlüğünü kabul etmek zorunda kaldılar.</li> </ol> Signup and view all the answers

<p>1789 yılında gerçekleşen Fransız İhtilali Avrupa'yı derinden sarsarken Osmanlı Devleti de Nizam-ı Cedit (Yeni Düzen) Reformları'nı yapmaya hazırlanıyordu.</p> Signup and view all the answers

<p>III. Selim tahta geçtiğinde Avusturya ve Rusya ile savaşlar devam ediyordu. Rusya Eflak ve Boğdan'ı, Avusturya da Belgrad'ı işgal etmişti. En nihayetinde Osmanlı Devleti savaşı kaybetmiş Avusturya ile Ziştovi Antlaşması (1791), Rusya ile Yaş Antlaşması (1792) imzalanmıştır.</p> Signup and view all the answers

<p>III. Selim 1791 yılında devlet adamları ve askerlere lahiyalar (raporlar) hazırlatarak fikir almıştır. Rapor sonuçları askeri reformlara ağırlık verilmesi yönündedir ve III. Selim de bunu dikkate alarak Nizam-ı Cedit Reformlarını hayata geçirmiştir.</p> Signup and view all the answers

<p>Nizam-ı Cedit hareketiyle, öncelikle Yeniçeri Ocağı'nın reforme edilmesi, ulemanın etkisinin azaltılması ve Avrupa'nın ilim, sanat, askeri, tarım ve ticaret alanlarındaki yeniliklerinin Osmanlı Devleti'nde uygulanması amaçlanmıştır.</p> Signup and view all the answers

<p>Bu dönemde merkezi otoritenin güçlendirilmesi, sarsılan devlet iktidarının sağlamlaştırılması ve devlet sisteminin düzgün işleyişini sağlamak için kanunnameler hazırlanmış ve yeni bir düzen kurma çabası gösterilmiştir.</p> Signup and view all the answers

<p>Sultan III. Selim döneminde Nizam-ı Cedit hareketiyle başlatılan yenileşme çabaları, Avrupa tarzında yeni Osmanlı askerî birliklerinin kurulmasıyla somutlaştı. Bu reformlar kapsamında askerî talimler modernize edildi, Avrupa uzmanları ordunun eğitimine katıldı. Mühendishane-i Bahri-i Hümayun ve Mühendishane-i Berri-i Hümayun gibi okullar geliştirildi. Bu reformların finansmanı için İrad-ı Cedit Hazinesi kuruldu. III. Selim, eyaletlerin yeniden düzenlenmesi, adaletin sağlanması, tımar ve zeamet sisteminin düzenlenmesi gibi alanlarda reformlar gerçekleştirdi.</p> Signup and view all the answers

<p>Ancak Nizam-ı Cedit süreci başarısızlıklarla da karşılaştı. Reformları yürüten kadroların yetersizliği ve güçlü yeni zümrelerin ortaya çıkması gibi etkenler reformların sınırlanmasına neden oldu. Vehhabi İsyanları ve Kabakçı Mustafa'nın isyanı gibi iç sorunlar reformları etkiledi. III. Selim'in reform iradesi, devam edecek değişimlere zemin hazırladı, ancak sosyal ve ekonomik unsurların yetersizliği başarıyı sınırladı.</p> Signup and view all the answers

<p>Yine de III. Selim'in diplomasi alanındaki reformları, devlete yeni anlayışların girmesine yol açtı ve sonraki reform adımlarına öncülük etti. Bu dönem, Türk modernleşme tarihinde önemli bir aşama olarak değerlendirilir.</p> Signup and view all the answers

<p>II. Mahmud dönemi (1808-1839), Osmanlı İmparatorluğu'nun zorlu bir döneminde gerçekleşen önemli reformları içerir.</p> Signup and view all the answers

<p>II. Mahmut ilk olarak merkezi otoriteyi güçlendirme meselesine yoğunlaştı. Rusçuklu Alemdar Mustafa Paşa'nın çabalarıyla merkezi otoriteye zarar veren ayanları kontrol altına almak için 1808 yılında Sened-i İttifak imzalandı. Bu belge ile ayanlar padişaha bağlılıklarını bildirdiler.</p> Signup and view all the answers

<p>Merkezî idare ve hükümet teşkilatında oldukça önemli düzenlemeler yapıldı. Özellikle Avrupa'da olduğu gibi daha verimli işleyen bir hükümet sistemi ile kendine has bürokrasisinin oluşumuna önem verilmiştir. Divan-ı Hümayun'un yerini alan Babıâli, nezaretlerin (bakanlıkların) kurulmasıyla daha da güç kazanmıştır. İlk defa Sadrazam yerine Başvekil sıfatı kullanılmıştır.</p> Signup and view all the answers

<p>1808 yılında Sekban-ı Cedit ordusu kurulmuştur. Yeniçerilere talim yapma zorunluluğu getirilmiş fakat talim yapmak istemeyen Yeniçeriler ayaklanarak sadrazamı öldürmüş; Levent, Selimiye Kışlaları ve Üsküdar Kütüphanesi'ni ateşe vermişlerdir. Bunun üzerine, yapılacak yenilikler önünde en büyük engel olarak görülen Yeniçeri Ocağı halkın da desteğiyle 1826 yılında kaldırılmış ve bu olay literatüre Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) olarak geçmiştir. Ayrıca Asakir-i Mansure-i Muhammediye isimli modern bir ordu kurulmuştur.</p> Signup and view all the answers

<p>İstanbul'da bu dönemde ilköğretim zorunlu hale getirilmiş. 1826'da ilk kez Avrupa'ya öğrenci gönderilmiştir. 1827 yılında ordunun hekim ve cerrah ihtiyacının karşılanması için Tıp Mektebi açılmıştır. İlk ve orta seviyede devlet memuru yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Maarif-i Adli ve Mekteb-i Ulum-ı Edebi açılmıştır. 1831'de Muzika-i Hümayun ve 1834'te Mekteb-i Ulum-ı Harbiye adıyla Fransız modelinde iki yeni okul eğitime başlamıştır.</p> Signup and view all the answers

<p>İlk Türkçe Osmanlı gazetesi olan Takvim-i Vekayi 1 Kasım 1831'de haftalık olarak yayın hayatına başlamıştır. İlk nüfus sayımı yapılmış, ilk karantina teşkilatı ve posta sistemi kurulmuştur. 1829'da çıkarılan kıyafet nizamnamesiyle ile fes takmak kuralı ulema dışındaki bütün memurlar için zorunlu hâle getirilmiş ve Eyüp'te Feshane kurulmuştur.</p> Signup and view all the answers

<p>İsyanın bastırılamaması üzerine Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dan yardım istenmiştir. İngiltere, Fransa, Rusya Navarin'de Osmanlı donanmasını yakmıştır Yeniçeri Ocağının kaldırılmasıyla kara ordusundan mahrum kalan Osmanlı Devleti donanmanın yakılmasıyla askeri anlamda çok zayıf düşmüş, bunu fırsat bilen Rusya, Osmanlı Devleti'ne savaş açmıştır. Rusların Edirne'ye kadar ilerlemeleri üzerine Edirne Antlaşması (1829) yapılmış, Yunanistan önce özerk, bir sene sonra ise bağımsız olmuştur (1830).</p> Signup and view all the answers

<p>Fransa 1830 yılında Cezayir'i işgal etmiştir. 1831 yılında Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyan etmiş, uzlaşı için Rusya'dan yardım istenmiş ve Hünkar İskelesi Antlaşması imzalanmıştır.</p> Signup and view all the answers

<p>Kesin çözüm için İngiltere'ye başvurulmuş onunla da Balta Limanı Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile İngiltere kapitülasyonlara ek, büyük ticari kazanımlar elde etmiştir.</p> Signup and view all the answers