Zanim zaczeła się historia (1).pdf

ZANIM ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA Historia jako nauka zajmuje się przeszłością człowieka od czasu wynalezienia pisma. Mimo to wiedza na temat okresu poprzedzającego to przełomowe wydarzenie również jest ważna dla zrozumienia dalszych dziejów. Jakie części świata za...

ZANIM ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA Historia jako nauka zajmuje się przeszłością człowieka od czasu wynalezienia pisma. Mimo to wiedza na temat okresu poprzedzającego to przełomowe wydarzenie również jest ważna dla zrozumienia dalszych dziejów. Jakie części świata zasiedlali pierwsi ludzie? W jaki sposób zdobywali pożywienie? ok. 4,2 mln lat p.n.e. ok. 15 tys.-4500 p.n.e. auslialopilek ok. 2,5 mln-15 tys. p.n.s. mezolit uk. 4500-1800 p.n.s. paleciit neclit m EEE S minlat p.n.e. 1 minlatp.n.e. 100 tys. lat p.n.e. 20 tys. lat p.n.s. 10 tys. lat p.n.e. 100. p.n.e. ok. 1,9 min lat p.n.o. ok. 300 tys. lat p.n.c. ok. 8350 r. p.n.c. Homo erectus Homo sapiens powstanie Jerycha m EPOKI PREHISTORYCZNE Podział prehistorii na krótsze epoki wynika z tego, Prehistoria to pierwszy, a zarazem najdłuższy okres jakiego surowca w tym okresie używano do wyrobu w dziejach człowieka, trwający do czasu wynalezie- narzędzi. Wyróżniamy zatem: nia pisma i powstania pierwszych źródeł pisanych. » epokę kamienia, Badania dotyczace tej epoki opierają się na źródłach » epokę brązu, archeologicznych, czyli wszelkich materialnych śla- » epokę żelaza. dach działalności ludzi. Prowadzą je paleoantropolodzy Każda z nich jest dzielona na krótsze okresy. i archeolodzy. Mogą to być zarówno pozostałości osad W epoce kamienia wyróżniamy okres starszy, zwany i cmentarzyska, jak i pojedyncze przedmioty: narzędzia, paleolitem, środkowy, czyli mezolit, i młodszy, okre- broń czy ozdoby. ślany jako neolit. Epoka kamienia kończy się wraz Skąd wziął się człowiek? Przedstawiona w polowie XIX w. przez Karola Darwina teoria ewolucji miała przełomowe znaczenie dla badań nad prze- szłością ludzi. Dzięki niej odkryto, że żyjący obecnie człowiek powstał w wyniku ewolucji która trwała miliony lat. Pralu- dzie stawali się coraz wyżsi, skóra mniej owłosiona, a mózg coraz większy. Jednymi z pierwszych człowiekowatych byly auslralopileki, klóre pojawiły się ok. 4,2 min lal lernu. Posługiwały się one kijami, kamieniarni i kośćmi nadającyrmi się na narzędzia bez uprzedniej obróbki. Jego odległy potomek, człowiek wyprostowany, czyli Homo erectus, opuścił Afrykę i zaczal egzystencję na obszarach o chłodniejszym klimacie. Z tego gatunku ok. 300 tys. lat temu w Afryce wyewoluował człowiek rozumny - Homo sapiens. Sahelantrop Australopitek Człowiek Człowiek Neandertalczyk Ozłowiek | (Sehelanthropus (Australopithecus) uzdolniony wyprostowany (Homo. rozumny | tehadensis) (Homo habilis) (Homo erectus) noanderthalonsis) IHomo sapiens) Informacje o p tórzy,nie  ZANIM ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA z opanowaniem przez człowieka umiejętności wyra- terenów rozciągających się od doliny Nilu w Egipcie, biania narzędzi ze stopu miedzi i cyny, czyli z brązu. poprzez obszary Palestyny i Syrii, aż do dorzecza Ty- W różnych częściach świata przejście od jednego grysu i Eufratu (przyjrzyj się mapie poniżej). Istniały materiału do kolejnego następowało w odmiennym tam dobrze nawodnione doliny zapewniające ludziom czasie. Różnice te sięgają nieraz tysięcy lat. Nie można obfitość pożywienia. To właśnie dlatego docierające więc ustalić jednolitych dla wszystkich kontynentów w te rejony grupy, które zajmowały się łowiectwem, dat wyznaczających granice tych epok. Przykładowo zaczęły przechodzić na osiadły tryb życia. Dzięki więk- dla ziem dzisiejszej Polski przyjmuje się, że neolit roz- szej ilości pożywienia ograniczany byl stopniowo pro- począł się ok. 4500 r. p.n.e., epoka brązu — ok. 1800 r. blem głodu i następował gwałtowny wzrost liczby lud- p.ne, a epoka żelaza — ok. 700 r. p.n.e. ności. Powstawały osady, w których osiadano na coraz dłuższy czas, aż ostatocznie wykształciły się osady B POCZĄTKI ZYCIA OSIADŁEGO stałe, zamieszkiwane przez kolejne pokolenia. Ludzie pierwotni byli skazani na przypadkowość w zdo- Udomowienie zwierząt bywaniu pożywienia poprzez łowiectwo i zbieractwo. Wymagało to ciągłego przemieszczania się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu dogodnych terenów łowieckich. pies ok. 15 000 r. p.n. Azja lub Afryka Społeczności żyły w prowizorycznych obozowiskach. owca | ok.8000r.pn.e. Bliski Wschód Przełom w życiu ludzi nastąpił wraz z rozpoczęciem świnia | ok.7000r.pne. |Azja uprawy roślin i udomowieniem zwierząt. Wiązało się koza |ok.10000r.p.n.e. Azja to z przejéciem od wędrownego trybu życia do osia- dłego. Proces ten najwcześniej rozpoczął się na Bli- krowa ok.6000 r. p.n.e. Indie skim Wschodzie na obszarze tzw. Żyznego Półksię- " koń ‘ ok. 4500 r. pne. Azja życa. Nazwano tak pas górzystych, lecz urodzajnych kot ok. 4000 r. p.n.e. Afryka MIGRACJE PRALUDZI [ Obszaryzamieszkane przez o hominidy ok 2 min lattemu — — iy gęszaryzamieszkane przez z Homa sapiens ok. 40 000 lat temu _, żyzny Półksężyc obszary objęte ostatnim złodowaceniem — prawdopodobna powierzchnia lądów ~ ok 20 tys.lattemu % współczesna linia brzegowa — Kierunki rozprzestrzeniania się Homo sapiens 1. Wskaz, kiedy pierwsi przedstawiciele Homo sapiens @ miejsca odnalezienia szczątków hominidów pojawili się w Europie. c miejsca odnalerenia najdawniejszych szczątków Homo sagiens 2. Wyjaśnij, którędy /omo sapiens dotarł do Ameryki 9000 daty osieclania sig Homo sapiens (:.p.n.e. PIERWSZE CYWILIZACJE Przejście do osiadłego trybu życia pociągnęło za Początki upraw roślin sobą wiele doniosłych następstw. Ludzie zajmujący się hodowlą i uprawiający ziemię stali się mniej zależni od ejsce upr ciecierzyca | ok. 9900 r.p.ne. — Bliski Wschód natury, A niż ci, którzy utrzymywali Ś się ze zbieractwa pszenica 9000. p.ne. — Syria czy łowiectwa. Ponadto produkcja rolnicza napędzała yż Chiny postęp techniczny. Udoskonalano bowiem narzędzia — | ok Ś 7750 r.p.ne. pe. | Ghiy rolnicze, np. z czasem motykę, która służyła do spulch- ™ K00 o i niania ziemi, zastąpiło" radło ciągnięte i przez woły. — * roch T ok. r.pne. i = Kurdystan : 'W tym czasie powstały również pierwsze żarna, czyli Jęczmie! SE RTS LAI kamienne narzędzia służące do mielenia ziaren zbóż. kukurydza ok. Ameryka Płd. Pierwsze osady Jednąz najstarszych i najlepiej zbadanych osad rolniczych na świecie jest znane ztradycji bibliinej Jerycho w Palestynie, które powstało ok. 8350 lat p.n.e. Zajmo- wało ono obszar liczący 4 ha. Badacze szacują, że Jerycho było zamieszkane od 800 do 3,5 tys. osób. Bezpieczeństwo zapewniał otaczający całą osadę Jerycho kamionny mur o wysokości ponad 5 m. Domostwa wznoszono z cogły suszonoj na słońcu. Mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem. Podczas prac archeologicz- nych nie znaleziono bowierm śladów wytwórczości rzemieślniczej. Pozostałości takiej działalności odnaleziono za to w Gatal Hilyik [czyt.: catal ujuk] w dzisiejszej Turcji. Ta osada powstała tysiąc lat później niż Jerycho. Nie było tu ulic ani murów obronnych, a bezpieczeństwo miała jej zapewniać przemyślana konstrukcja, złożona z przylegających do siebie domów pozbawionych drzwi. Bogini Matka to znaleziona w Catal Hyiik figurka przecstawiajaca kobietę Dzięki wykopaliskom wiadomo, że mieszkańcy osady poza rolnictwem i hodowlą na tronie utworzonym przez dwa stojące zejmowali się produkcją narzędzi, ceramiką, tkaciwem, a nawet obróbką metali. — lamparty. Figurka nawiązuje do wiorzoń Odkryto tu ponad 40 budowli, któro uznano za sanktuaria, co wekazujo raligijnych mieszkańców osacy. na bogate życie religijne tej społeczności. = figurka gliniana, Turcja, ok. 7500 r. p.n.e. Dachy siuzyly mieszkańcom osady nie tylko [3 ] Malowidta zdobity ściany domów od wewnątrz. Byly do przemieszczania się — były również miejscem to zarówno abstrakcyjne wzory, jak i przedstawienia pracy rzemieślników. dzikich zwierząt oraz sceny polowań. Wejście do domu znajdowało się na dachu. W razje ataku | 4] Ściany domów wznoszono z kamienia, gliny wroga drabinę zabicrano. Rozwiązanio to zapowniało i suszonej na słońcu cogły. Były biołono wapnom. mieszkańcom większe bezpieczeństwo, W jakim celu Twoim zdaniem powstały pierwsze osady?  ZANIM ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA B OD KAMIENIA DO ŻELAZA był znacznie trudniejszy niż proces uzyskiwania brązu, Około 6500 lat p.n.e. pierwsze grupy rolników dotarły gdyż wymagał znacznie wyższych temperatur. Narzę- z dzisiejszej południowej Turcji do Europy. Początkowo dzia i broń wyrabiane z żelaza były jednak dużo tward- zasiedliły wyspy Morza Egejskiego, później zaś dotarły sze od przedmiotów z brązu. Ponadto ruda żelaza wy- na Półwysep Bałkański. To właśnie tam w V tysiącle- stępuje o wiele powszechniej niż metale potrzebne do ciu p.n.e. najprawdopodobniej po raz pierwszy zaczęto wytworzenia brązu. wykonywać przedmioty z miedzi. Przełomem było od- krycie dokonane tysiąc lat później przez rzemieślników z Bliskiego Wschodu. Zauważyli, że produkowane przez nich wyroby stają się znacznie twardsze, jeśli podczas wytopu do micdzi doda się cyny. W ten sposób uzy Wyroby z brazu były znacznie skiwano brąz, który umożliwił produkcję nowych na- lepsze od stosowanych wcze- rzędzi, broni i ozdób. Tak rozpoczęła się epoka brązu. śniej przedmiotów wylwarze- Pod koniec II tysiąclecia p.n.e. również na Bliskim nych z drewna, kamienia czy miedzi, Wschodzie odkryto sposób wytopu żelaza, co zapo- = wyroby z brązu, Europa, czątkowało epokę żelaza. Proces wytopu rudy żelaza ok. II tysiąciecie p.n.e. B SZTUKA I BUDOWNICTWO PREHISTORYCZNE Ludzie już w epoce paleolitu wykazywali potrzebę tworzenia sztuki. Jej pierwsze zachowane ślady pochodzą sprzed ponad 20 tys. lat. Są to najczęściej malowidła naskalne przedstawiające sceny polowań. Zdobiły ściany jaskiń zamiesz- kiwanych przez paleolitycznych łowców. Najstarsze budowle — megality — wznoszono z nieobrobionego kamienia bez użycia zaprawy murarskiej. Megality miały różne formy, m.in. kręgów kamiennych lub dolmenów, czyli konstrukcji składających się z dwóch głazów wkopa- nych w ziemię, przykrytych kamienną płytą. Powstanie budowli megalitycznych miało zazwyczaj związek z wierzeniami religijnymi, kultem zmarłych lub obserwacjami astronomicznymi. Malowidła z jaskini w Lascaux [czyt.:Jasku] powstały prawdopo- Stonehenge [czyt.: stonhendź] to najsłynniejszy kamienny krąg dobnie 18 tys. lat temu. Pokrywają one je| ściany | wyobrażają na świecie. W I Il tysiacleciu p.n.e. wznieśli go ówcześni miesz- głównie zwierzęta roślinożerne takie jak: tury, jalenie, żubry i konie. kańcy Angli. Być może powstał na potrzeby obserwacji astrono- = małowidło ścienne, Lascaux, ok. 16 tys. lat p.n.e. micznyeh lub kultu religinego, łączonego w przeszłości z ruchem ciał niebieskich. Odszukaj informacie na temat megalitycznych » fotografia współozesna, Stonehengo budowii znajdujących się w Polsce. 1. Wymi charakteryzuj poszczególne epoki prehistoryczne. 2, Wyjasnij, jakie byly następstwa przejścia ludzi od koczowniczego do osiadłego trybu życia. 3. Omów, jakie znaczenie dla rozwoju ludzkości miały odkrycia związane z wytopem metali DLA ZAINTERESOWANYCH R. Leakey, Pochodzenie człowieka, tłum. Z. Skrok, Warszawa 1998. J. Shreeve, Zagadka neandertalczyka, tłum. K. Sabath, Warszawa 1998,