Werkschrift Geschiedenis 4de jaar, 2023-2024 PDF

Sint Martinusscholen Campus Walfergem schooljaar 2023-2024 werkschrift *geschiedenis* 4^de^ jaar, verdiepte basis *(M. Gielkens)*  Afspraken voor het vak geschiedenis =================================== **Leerkracht : M. Gielkens** 1. Benodigdheden ---------------- Wat...

Sint Martinusscholen Campus Walfergem schooljaar 2023-2024 werkschrift *geschiedenis* 4^de^ jaar, verdiepte basis *(M. Gielkens)*  Afspraken voor het vak geschiedenis =================================== **Leerkracht : M. Gielkens** 1. Benodigdheden ---------------- Wat breng ik altijd mee naar de les geschiedenis ? - - [Tip 1] : Kijk elke avond thuis na welke vakken je de dag nadien hebt. Steek alles wat je daarvoor van thuis moet meenemen alvast in je boekentas. {#section.ListParagraph} 2. Gedrag, inzet, orde, stiptheid-Correct gebruik laptop in de lessen. ---------------------------------------------------------------------- Naast taken en toetsen kunnen er ook punten gegeven worden op je gedrag, inzet,orde en stiptheid tijdens de lessen geschiedenis. Je hebt steeds een opgeladen laptop mee naar de lessen geschiedenis. Misbruik van het correct gebruik van de laptop (chatten, opzoeken van niet schoolgerichte websites,...) worden bestraft met een nota met stempel. Bij herhaaldelijk misbruik wordt er doorverwezen naar de directie. [Tip 2] : Gedraag je ook tijdens de lessen geschiedenis steeds zoals het schoolreglement voorschrijft. Wie dat niet doet, zal punten verliezen 1. **Inzicht in het verleden:** Geschiedenis biedt inzicht in hoe de menselijke samenleving zich door de tijd heen heeft ontwikkeld. Het stelt ons in staat om te begrijpen hoe gebeurtenissen, beslissingen en acties uit het verleden ons heden hebben gevormd. 2. **Identiteitsvorming:** Kennis van de geschiedenis helpt individuen en gemeenschappen bij het begrijpen van hun identiteit, cultuur en erfgoed. Het verbindt mensen met hun wortels en draagt bij aan een gevoel van continuïteit en samenhang. 3. **Lessen voor de toekomst:** Studie van het verleden biedt ons de mogelijkheid om te leren van zowel successen als fouten. Het helpt ons om patronen te herkennen, zodat we vergelijkbare uitdagingen in de toekomst beter kunnen aanpakken. 4. **Kritisch denken:** Geschiedenis moedigt kritisch denken aan. Het dwingt ons om bronnen te analyseren, interpretaties te evalueren en verschillende perspectieven te begrijpen. Dit zijn vaardigheden die van pas komen bij het nemen van beslissingen in het dagelijks leven. 5. **Burgerschap en maatschappelijke betrokkenheid:** Kennis van geschiedenis is essentieel voor het begrijpen van politieke, sociale en culturele kwesties. Het helpt burgers om bewuste keuzes te maken en actief deel te nemen aan het democratische proces. 6. **Waardering voor diversiteit:** Geschiedenis laat zien hoe diverse groepen mensen hebben bijgedragen aan de samenleving. Het vergroot ons begrip van verschillende culturen, tradities en perspectieven, en draagt bij aan tolerantie en respect voor diversiteit. 7. **Cultureel erfgoed:** Geschiedenis speelt een cruciale rol bij het behoud en de overdracht van cultureel erfgoed. Het beschermt kunstwerken, architectuur, literatuur en andere culturele uitingen voor toekomstige generaties. 8. **Bron van inspiratie:** Verhalen over prestaties, doorzettingsvermogen en moed in het verleden kunnen inspireren en motiveren. Ze laten zien wat mogelijk is, zelfs in moeilijke tijden. **Kijkwijzers Historisch denken** Zie apart worddocument op smartschool **Inleiding: Vroegmoderne tijd 1450-1750** **In *Nova Reperta* staan naast de titelpagina negentien prenten. Zoek op wanneer de ontdekkingen of uitvindingen werkelijk gebeurd zijn. Op het internet vind je goede afbeeldingen van deze prenten.** *Kruis aan welke ontdekkingen of uitvindingen al dateerden van de oudheid en/of middeleeuwen (continuïteit) maar door Stradanus als ontdekking of uitvinding van zijn tijd werden beschouwd.* *Kruis aan welke ontdekkingen of uitvindingen nieuw waren in Europa in de 16^de^ eeuw (verandering).* *Markeer welke ontdekkingen of uitvindingen vandaag worden beschouwd als een kantelpunt of als een symbolisch breukelement tussen de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd.* Prenten in Nova Reperta Continuïteit met oudheid en/of het loopt verder middeleeuwen Nieuw bij het begin van de vroegmoderne tijd ---- ------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------- Nova reperta (titelpagina) D1 1 Amerigo Vespucci in Amerika (D3) x 2 Uitvinding van het kompas x 3 Uitvinding van buskruit en kanon (D4) x 4 Uitvinding van de boekdrukkunst (D2) x 5 Uitvinding van het mechanisch uurwerk x 6 Ontdekking van Guaicacum (voor Europeanen) (D5) x 7 Uitvinding van de distillatie X 8 Ontdekking van de zijderups X 9 Uitvinding van stijgbeugel en zadel X 10 Uitvinding van de watermolen (D6) X 11 Uitvinding van de windmolen X 12 Productie van olijfolie X 13 Ontdekking van rietsuiker X 14 Uitvinding van de olieverf X 15 Uitvinding van de bril X 16 Uitvinding van het bepalen van de lengtegraad X 17 Uitvinding van de polijsttechniek voor metaal x 18 Uitvinding van het astrolabium X 19 Uitvinding van de kopergravure x *Waarom worden vandaag niet alle ontdekkingen en uitvindingen die Stradanus vermeldt, beschouwd als kantelmomenten of symbolische breukelementen tussen de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd?* Omdat veel van de ontdekkingen of uitvindingen al dateerden van de oudheid en/of de middeleeuwen en er in de 16 e eeuw voor de ontdekkingen of uitvindingen dus continuïteit was met de vorige perioden. Vandaag spreken historici liever niet meer van de nieuwe tijd maar van de **vroegmoderne tijd** (*Early Modern Tomes).* Daarmee willen ze aangeven dat er in de periode van ca.1450 tot ca.1750-1800 veel aanzetten waren voor de moderne tijd na ca. 1800, maar dat er toch ook nog veel continuïteit was met de middeleeuwen. **een nieuwe tijd van heksen en duivels.** **Hoe veranderde het geloof in heksen aan het einde van de middeleeuwen? HB p 10** **\*Bron D3-D4** *Wat stelde het vroegmiddeleeuws kerkelijk recht over...* -Het bestaan van heksen die s'nachts rondvlogen? Het bestaat niet. Het is goddeloos om in heksen te geloven. -Het bestaan van de duivel? Die bestaat. Hij fluistert naïeve mensen het geloof in heksen in. *-Wat waren de invloedrijkste veranderingen in het geloof in hekserij vanaf het einde van de middeleeuwen?* Heksen werd sindsdien gezien als handlangers van de duivel. Niet alleen het gewone volk, maar ook de elite nam het heksengeloof ernstig. **Welke rol speelde de drukkunst in de vroegmoderne heksenwaan HB p 11-14** **\*Bron D4-D9** *-Welke gevolgen had de opkomst van de drukkunst vanaf 1450 voor het geloof in heksen?* *-Grote verspreiding* *Er werd een breed publiek bereikt, er werd zo over gezocht naar heksen.* *-De drukkunst was lang niet de enige oorzaak van de soms grootschalige heksenvervolgingen in Europa vanaf 1450. Het gaat om [multicausaliteit.] Geef nog enkele factoren: [ ]* *Nieuw juridische procedure: betekenissen via foltering* *Grote verschillen in tijd en plaats: vooral lokale overheden gingen op zoek.* *Wanneer het economische slechter ging, meer nood aan een 'zondeblok', onzekerheid richt zich op 'heksen'* *-Een vaak terugkerende beschuldiging was dat de heks door een aanraking ( schouderklopje, omhelzing) een miskraam had veroorzaakt. Waarom is dat een drogreden?* *Er is geen oorzaak verband tussen aanraking en miskraam.* *-De meeste bronnen over de heksenwaan zijn geschreven vanuit hetzelfde perspectief? Welk?* *Mannelijke geleerden.* *-Deze les over hekserij heeft ook bronnen vanuit een ander perspectief nodig. Welk ander perspectief lijkt jou het meest interessant?* *Dat van de heksen beschuldigde mensen.* *-Welke bron (D4-D9) is het meest representatief voor het vinden van een antwoord op deze historische vragen* *-Wat dacht de Europese bevolking in de vroegmoderne tijd over heksen en duivels.* *Nieuwsbrieven zoals D7. De meeste mensen vernamen enkel goedkope, sensationele nieuws in de volkstaal.* *-Wat dacht de Europese intellectuele elite in de vroegmoderne tijd over heksen en duivels.* *D5 en D6: handleiding heksenjagers en kritische tegenstem werden in het latijn geschreven.* *Enkel voor intellectuelen uit die tijd. D6 tien keer meer verspreid.* *! Was vooral lokale overheid die actief was, elite meer kritisch. Ook meer processen afgelegen, landelijke gebieden (Zwitserland, zie kaart ppt)!* Reflecteer over de complexe relatie tussen verleden, heden en toekomst. De stad Lier herdenkt al enige tijd de terechtstelling van de voor hekserij veroordeelde Cathelyne van den Bulcke. Toon aan dat de houding van het Lierse stadsbestuur over hekserij doorheen de eeuwen veranderde. evolutie van schuld aan heksenvervolging (1590), naar herdenking van slachtoffer van heksenvervolging(2012) naar uiteindelijke eerherstel en lofprijzing voor moed (2021) van Cathelyne van den Bu tlcke. *\ * **Een nieuwe wereld voor ontmoetingen. Interculturele contacten in de vroegmoderne tijd (1450-1750) HB p19-27** **HV1: Wat stimuleerde Europese zeevaarders om de wereld verder te gaan verkennen en wat was het resultaat?** **\*D2** **Wereldbeeld van de Europeanen voor de vroegmoderne periode.** ***-**Ptolemaeus had in de 2^de^ eeuw een behoorlijk correct beeld van de bekende wereld. Markeer welke continenten hij (gedeeltelijk) kende.* *Afrika-Antarctica-Azië-Europa-Noord-Afrika-Oceanië-Zuid-Amerika* *-Hoe waren Europa, Azië en Afrika met elkaar verbonden sinds de Klassieke Oudheid?* *Door zijderoutes verbonden Europa en Aziëin de klassieke outheid en zorgden voor de eerste duurzame contacten. West-afrika was dooraderd met hendelsroutes die het continent op zijn beurt met Azië en Europa verbonden.* **Drijfveren van Europese landen om op zoek te gaan naar nieuwe handelsroutes.** *-Welke twee koningshuizen gingen tegen het einde van de 15^de^ eeuw actief op zoek naar nieuwe handelsroutes om Azië te bereiken?* *Spaanse en portugeese kiningshuizen* *-Geef de voornaamste beweegredenen van de Spanjaarden en de Portugezen om expedities naar nieuwe handelsroutes te steunen.* - rechtstreekse toegang tot winstgevende specerijenhandel. Nu moesten ze betalen aan de araieren - zie ook ppt! **Gevolgen ontdekkingsreizen** *-Wat was een onbedoeld gevolg van de reis die Columbus maakte richting India?* **Ontdekking onbekend continent: latere Amerika.** **Wereldbeeld tijdens vroegmoderne periode** *-Vul aan. De wereldkaarten van Martin Waldseemüller en Piri Reis waren revolutionair omdat...* Ze is nieuw continent bevatten: Amerika, gebaseerd op de veslagen van Ameriga Verspucci +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Wat | | | | | | stimuleerde | | | | | | Europese | | | | | | zeevaarders | | | | | | om de | | | | | | wereld | | | | | | verder te | | | | | | gaan | | | | | | verkennen | | | | | | en wat was | | | | | | het | | | | | | resultaat?* | | | | | | * | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | Drijfveer | | Resultaten | | | | | | | | | | - zoektoc | | -rechtsreek | | | | ht | | s | | | | naar | | route naar | | | | nieuwe | | India | | | | handels | | | | | | routes | | - Europes | | | | | | e | | | | - imperia | | ontdekk | | | | listisch | | ing | | | | ambitie | | van | | | | s | | Amerika | | | | | | | | | | | | -Vergroten | | | | | | Europese | | | | | | kennis over | | | | | | de wereld | | | | | | | | | | | | \- groeien | | | | | | van | | | | | | Europese | | | | | | macht over | | | | | | buiten | | | | | | Europese | | | | | | wereld | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **HV2: Met welke bril keken de Europeanen naar de bewoners van de Nieuwe wereld.** **\*D5** **Hoe keek Vespucci naar de Nieuwe wereld.** -Vespucci noteerde in zijn Mundus Novus enkele opvallende kenmerken die hij als verschillend beschouwde met de vroegmoderne Europese samenleving. Geef voor elk domein in de samenleving ten minste één voorbeeld. Politiek:oorlog, zonder kunst of orde Cultureel: gepiercete lichamen, weini kleren, kannibalisme, geen godsdienst, liederijk seksleven Economisch: geen enkel vorm van privébezit, alles is gemeenschappelijk Sociaal: polygamie, regelmatig echtscheidingen. *-Vanuit welk [perspectief] schreef Vespucci over de Amerikaanse bevolking?* Vanuit perspectief van een Europese bankier en veroveraar. *-Verklaar aan de hand van Vespucci's [standplaatsgebondenheid] waarom juist deze verschillen hem opvielen.* Verspucci kwam uit het christelijk Europa, waar seks aan baden was gelegd door de kerk. Oook echtscheidingen konden niet. Er waren in Europa machtige koningen en grote ongelijkheden tussen arm en rijk. **\*D1,D5,D7** **Europese superioriteitsgevoel.** **Europese auteur** **Eerder positief, negatief of neutraal tov Indianen** **Hoe komt het Europese superioriteitsgevoel tot uiting** --------------------- -------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------ De Bry, 1594 negatief Amerikanen komen spontaan onderdanig al hun rijkdommen schenken. Vespucci, 1503 negatief Amerikanen zijn chaotische kannibalen zonder religie De las Casas, 1552 positief Amerikanen zijn onschuldige passieve, slachtoffers +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Met welke | | | | | | bril keken | | | | | | de | | | | | | Europeanen | | | | | | naar de | | | | | | bewoners | | | | | | van de | | | | | | Nieuwe | | | | | | wereld?** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [Europese | | | | | | bril]{.smal | | | | | | lcaps} | | | | | | | | | | | | **op de | | | | | | wereld | | | | | | buiten | | | | | | Europa** | | | | | | | | | | | | - exotism | | | | | | e | | | | | | = | | | | | | interes | | | | | | se | | | | | | in het | | | | | | vreemde | | | | | | | | | | | | -superiorit | | | | | | eitsgevoel | | | | | | | | | | | | Onderdrukki | | | | | | ng | | | | | | inheemse | | | | | | bevolking | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **\ ** **HV3: Welke impact hadden de toegenomen interculturele contacten wereldwijd?** **\*D8-10** **Impact van de toegenomen interculturele contacten op de mensen in de vroegmoderne Atlantische ruimte.** *-Wat was het totaal aantal vervoerde slaven van Afrika naar Amerika tussen de 16^de^ en 19^de^ eeuw?* *-Waar kwamen de meeste zwarte slaven terecht?* *-In welke sector werden het meeste slaven tewerkgesteld?* *-Geef vier voorbeelden die aantonen dat het grootste deel van de Afrikanen een mensonwaardig bestaan te wachten stond in de Amerikaanse kolonies.* **Impact van de toegenomen interculturele contacten op het leefmilieu** -Verklaar het begrip Columbian Exchange -Geef één voordeel en één nadeel van de Columbian Exchange. **\*D11-12** **Impact van interculturele contacten op cultuur (taal) in de vroegmoderne Atlantische ruimte** Hoe overwonnen de Spanjaarden de eerste taalbarrière met de Azteken die Nahuatl spraken? Leg uit welke duurzame invloed interculturele contacten hadden op hedendaagse talen. **Hoe beïnvloeden interculturele contacten ons dagelijks leven** \***D9-D14** **Hoe verliepen de interculturele contacten?** *Culturele dominantie-cultuurvermenging-uitbuiting-wederzijdse impact* +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Welke | | | | | | impact | | | | | | hadden de | | | | | | toegenomen | | | | | | intercultur | | | | | | ele | | | | | | contacten | | | | | | wereldwijd? | | | | | | ** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | IMPACT | | | | | | | | | | | | **Door | | | | | | toegenomen | | | | | | intercultur | | | | | | ele | | | | | | contacten | | | | | | (globaliser | | | | | | ing)** | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **Extra opdrachten Columbian Exchange-Slavenhandel.(Aparte werkbladen)** **Columbus: held of schurk** **Collectieve herinnering Columbus in de Verenigde Staten D15-16** *-Waarom is de keuze voor Columbus als nationale historische trots opvallen voor de jonge Verenigde Staten?* *-Hoe kwam de herinnering aan Columbus tot uiting in de Verenigde Staten?* *-Vergelijk het 19^de^ eeuwse metersgrote schilderij in het Amerikaanse Parlement met de 16^de^ eeuwse gravure bij Columbus dagboek (15^de^ eeuw). Hoe evolueerde de beeldvorming?* */* *-Waarom vonden de Amerikaanse politici dit schilderij passend in de politieke context van dat moment?* **Collectieve herinnering aan Columbus kreeg steeds meer kritiek. D17-D19** *-Welke groepen gebruiken tegenwoordig Columbus als een negatief symbool? Met welk doel verwijzen zij naar de historische figuur Columbus?* *-Welke groepen geven een betekenis aan Columbus die het best aansluit bij de historische werkelijkheid, volgens jou? (klasgesprek)* **Het wel en wee van de bevolking. Demografische ontwikkelingen (1500-1800) HB p 31-39** **HV1: Hoe evolueerde de bevolking in de vroegmoderne tijd?** **\*D2-D3** *Welke variabelen onderzoekt de historische demografie?* *Nataliteit: geboorten nuptialiteit: huwelijk* *Mortaliteit: sterften migratie: verhuizingen* *Fertiliteit: vruchtbaarheid urbanisatie: verstedelijking* *-Hoe evolueerde de bevolking in de vroegmoderne tijd op de lange termijn?* *Het bevolkingcijfers steeg geleidelijk* *-Wat verklaart de schommelingen op kortere termijn?* *Na de sterftecrissisen werd er een inhaalbeweging gemaakt en groeide de bevolking zo weer aan.* *-Waarom doet dat aan een accordeon denken?* De bevolking plooide zich open en weer dicht, zoals een accordeon [Juist of fout] *-De wereldbevolking verdubbelde ongeveer tussen 1400 en 1750:* *juist* *-De wereldbevolking was aan het einde van de vroegmoderne tijd ongeveer even groot als vandaag:* *Fout* *-Europa was het meest bevolkte continent aan het begin van de vroegmoderne tijd:* *fout* *-Europa was het meest bevolkte continent aan het einde van de vroegmoderne tijd:* *fout* *-Het aandeel van de Aziaten in de wereldbevolking groeide nog in de loop van de vroegmoderne tijd:* *juist* *-De Amerikaanse bevolking kende een opmerkelijke terugval in de loop van de 16^de^ eeuw:* juist +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Hoe | | | | | | evolueerde | | | | | | de | | | | | | bevolking | | | | | | van de | | | | | | vroegmodern | | | | | | e | | | | | | tijd?** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [Ca 1450 -- | | [Vanaf ca. | | | | ca | | 1750]{.smal | | | | 1750]{.smal | | lcaps} | | | | lcaps} | | | | | | | | Enorme | | | | Geleidelijk | | stijging | | | | e | | | | | | stijging | | | | | | | | | | | | = | | | | | | accordeonde | | | | | | mografie | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **HV2: Hoe zagen relaties en gezinnen eruit in de vroegmoderne tijd?** **West-Europees** **China** ----------------------------------- --------------------------------- -------------------------------- Gemiddelde huwelijksleeftijd? Hoog(tussen 25 en 30jaar) laag Was het huwelijk een eigen keuze? ja nee Rol van de ouders? Geen bemoeienis Onderhandelen bruisschat Reden voor het huwelijk? Ecenomisch op eigen benen staan Contract tussen families Woonplaats na het huwelijk? Eigen huishouden Bij de ouders van de bruidegom Ongehuwd blijven? Niet ongewoon uitzionderlijk +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Hoe zagen | | | | | | relaties en | | | | | | gezinnen | | | | | | eruit in de | | | | | | vroegmodern | | | | | | e | | | | | | tijd?** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [huwelijk]{ | | [huishouden | | | |.smallcaps} | | ]{.smallcap | | | | | | s} | | | | - west | | | | | | Europee | | - Kerngez | | | | s | | in | | | | huwelij | | | | | | kspatronen | | \- beperkt | | | | | | in omvang | | | | | | | | | | | | \- | | | | - hoge | | | | | | eerste | | - Hoog | | | | huwelij | | aantal: | | | | ksleeftijd | | celibat | | | | | | airen | | | | - wederzi | | | | | | jdse | | | | | | toetste | | | | | | mming | | | | | | | | | | | | - eigen | | | | | | huishou | | | | | | den | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Elite: | | | | | | verstan | | | | | | dshuwelijke | | | | | | n | | | | | | | | | | | | - Elders | | | | | | in de | | | | | | wereld: | | | | | | uithuwe | | | | | | lijken | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **HV3: Welke factoren hadden een grote impact op de bevolkingsontwikkeling.** *-Wat waren de gevolgen van oorlog op de economie:* **Sector** **Onmiddellijk gevolg** **Gevolg op lange termijn** ---------------- ----------------------------- ----------------------------- **Landbouw** Vernielen van oogsten Hongercrisissen **Nijverheid** Impact op invoer en uitvoer werkloosheid **Handel** Stijgende kosten en prijzen armoede -Welke mechanisme veroorzaakten hongersnoden en hongercrisissen? Vul het schema aan. HONGERSNOOD HONGERCRISISSEN ---------- -- ---------------------------- -- ------------------------------------- Oorzaak Weersomstandigheden oorlogen Gevolgen oogsten mislukken Productie en bevoorrading verstoord prijzen stijgen schaarste Slecht weer herhaalt zich prijzen stijgen zaadvoorraden aangesproken voedseloproep hongersnood hongercrisissen **havensteden en handelscentra bleken erg vatbaar voor infectieziekten.** *-ze vormden knooppunten in transportnetwerken* *-ze kenden een groot verloop* - *in drukke steden konden een besmetting zich sneller verspreiden* *-Welke oplossing bedachten zij?* Cordon sanitaire voor schepen uit risicozones in en vaardigden quarantainemaatregelen uit. **\*D12** **Syfilis in een historische context.** *-Wanneer dook syfilis voor het eerst op?* *1494* *-Waarom is het aannemelijk dat de ziekte vanuit de Nieuwe Wereld werd meegebracht?* *Omdat de Spanjaarden de ziekte verspreiden twee jaar na de ontdekking van Amerika* *-Waar komt de benaming Venusziekte vandaan?* *Venus is de Romeinse godin van de liefde en syfilis is een soa( geslachtsziekte)* *-Niemand krijgt graag de schuld voor het verspreiden van een vervelende ziekte.* **Andere naam voor de syfilis** **Wie gaf de naam?** --------------------------------- ---------------------- Franse ziekte Italiaanse arts Spaanse pokken Fransen Kantonese uitslag Japanners Poolse ziekte Russen Napolitaanse ziekte Spanjaarden **Welke factoren hadden een grote impact op de bevolkingsontwikkeling?** -------------------------------------------------------------------------- -- -- -- -- **Een beeld vormen van het verleden: schatting van de wereldbevolking in de 17^de^ eeuw. (Taak)** **Een standenmaatschappij in ontwikkeling. Samenleven in de vroegmoderne Tijd (1500-1750) HB p 43-49** **HV1: Hoe evolueerde de sociale orde in de vroegmoderne samenleving?** **\*D2** **-Welke maatschappelijke rol vervulde elk van de drie standen?** *Eerste stand:* bidden *Tweede stand: berschermen, recht spreken en besturen* *Derde stand: werken* *-Waarom mocht ze niet ter discussie staan?* Omdat God het zo voorzien had. We verzette, trok gezag van God in twijfel. *-Wat gebeurde er met wie zich verzette tegen de sociale orde?* ***Sociaal verzet werd hardhandig neergeslagen.*** **D3** **Analyseer de vier sociale groepen** ***-**Welke groepen worden hier afgebeeld:* ***Clerus, adel, advocaten, boeren*** *-Wie wordt hier als de belangrijkste figuur afgebeeld?* De boer want hij is die echt werkt en zo iedereen en zo iedereen van bestaansmiddelen voorziet. **D4** **Welke tegenstellingen bestonden er binnen de standen? ZEER BELANGRIJK** +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | Eerste stand | Hoge clerus | Versus lage | | | | | clerus | | +=================+=================+=================+=================+ | Tweede stand | Hoge adel | Versus | | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | Derde stand | Platteland | Grote boeren | Versus pachters | | | | | en | | | | | landarbeiders | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | Steden | Ambachtsmeester | Versus gezellen | | | | s | | | | | | Versus | | | | handelaars | winkeliers | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ -Wie viel uit de boot in deze samenleving? D4. Ongeschoolde werklieden, marginalen. D5. Armen die het moeilijk hebben. +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Hoe | | | | | | evolueerde | | | | | | de sociale | | | | | | orde in de | | | | | | vroegmodern | | | | | | e | | | | | | samenleving | | | | | | ?** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [standensam | | [Sociale | | | | enleving]{. | | mobiliteit] | | | | smallcaps} | | {.smallcaps | | | | | | } | | | | - Eerste | | | | | | stand: | | - ontroer | | | | clerus | | end | | | | | | vermoge | | | | - Tweede | | n | | | | stand: | | | | | | adel | | - univers | | | | | | itaire | | | | - Derde | | vorming | | | | stand: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - plattel | | | | | | and | | | | | | :boeren | | | | | | | | | | | | - steden | | | | | | : | | | | | | ambacht | | | | | | en, | | | | | | handela | | | | | | ars, | | | | | | ambtena | | | | | | ren | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | Meer | | | | | | gelaagde | | | | | | samenleving | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **HV2: Hoe evolueerden de verhoudingen tussen stad en platteland** **Geleidelijke verstedelijking** -Waarom vormden sommige regio's en steden daar een uitzondering op? -politieke administratieve hoofdsteden -draaischijven voor handel. -Waar lagen de handelscentra geografische vooral? Aan zee **Aantrekkingskracht steden (push/pullfactoren)** Economische motieven: -vluchten om te overleven (push) -meer kans opwerk ( pull) Sociale motieven: -sociale status verbeteren (pull) -bijstaand krjgen (pull) - meer divers en anoniem ( pull) Culturele motieven: -groter aanbod aan diensten (pull) -open omgeving meer vrijheid (pull) **Tussen stad en platteland bleven er vormen van uitwisseling bestaan. Hoe kwamen mensen met elkaar in contact.** -gewone mensen: -in markten -Vermogende elite: via woonverblijven in de stad, via landhuizen op het platteland. **\*D9-10** **Vergelijk de prenten van de dansende stellen en dansende boeren.** **Platteland** **Stad** ---------------- --------------------- buiten **Binnen** natuur **Cultuur** onbeschaafd **Beschaafd** ongeremd **Gedisciplineerd** lomp **Elegant** boertig **welgemanierd** +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Hoe | | | | | | evolueerden | | | | | | de | | | | | | verhoudinge | | | | | | n | | | | | | tussen stad | | | | | | en | | | | | | platteland? | | | | | | ** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [Platteland | | [Stad]{.sma | | | | ]{.smallcap | | llcaps} | | | | s} | | | | | | | | - gering | | | | - merende | | urbanis | | | | el | | atie | | | | van de | | in | | | | bevolki | | Europa | | | | ng | | | | | | | | - Enkele | | | | | | grote | | | | | | stedeli | | | | | | jke | | | | | | centra | | | | | | | | | | | | - migrati | | | | | | e | | | | | | naar de | | | | | | stad | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Noors | | | | | | inwijke | | | | | | lingen | | | | | | | | | | | | - Push- | | | | | | en | | | | | | pullfac | | | | | | toren | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - ongelij | | | | | | ke | | | | | | samenle | | | | | | ving | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - juridis | | | | | | che | | | | | | verschi | | | | | | llen | | | | | | | | | | | | - soc-eco | | | | | | nomische | | | | | | verschi | | | | | | llen | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | - geschei | | | | | | den | | | | | | leefwer | | | | | | eld | | | | | | | | | | | | - stereot | | | | | | iepe | | | | | | beeldvo | | | | | | rmig | | | | | | | | | | | | - | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **\ ** **HV3: Welke positie hadden vrouwen in de vroegmoderne samenleving?** *-Geef drie argumenten die aantonen dat de patriarchale orde in de vroegmoderne tijd bleef bestaan.* 1. Getrouwde vrouwen bleven hun echtgenoot gehoorzaamheid verschuldigd. 2. Alleenstaande vrouwen kregen met vooroordelen te maken en dreigden in de armoede te verzeilen 3. De beeldvorming over vrouwen werd door mannen gedomineerd. **Bespreek hoe de christelijke kerken een belangrijke rol speelden in de organisatie van huwelijken** *-Hoe deden ze dat?* Ze voerden en officiële en publieke procedure in, met een aankondiging vooraf, en een huwelijk in de kerk, onder leiding van een geestelijke en in het bijzijn van getuigen. Het huwelijk werd geregistreerd in een parochieregister *-Waarom was dat belangrijk?* *Om descussies over geldigheid van huwelijk te vermjden* ***-**Na het overlijden van de echtgenoot kon een weduwe zich vaak staande houden. Waarom lukte haar dat?* *-Omdat ze de zaak van haar echtgenoot kon verzetten.* *-omdat ze steun kon krijgen van haar kinderen.* *- omdat ze kon terugvallen op haar sociale netwerken* *-omdat ze gewend was het huishouden te beredderen en het budget te be-heren* **Vooroordelen tov vrouwen in beeldvorming** *Benoem vooroordelen over vrouwen:* *-Hoe bevestigde Martin Luther die vooroordelen?* Vrouwen *-Welke verklaring gaf Marie de Gournay voor de vooroordelen tegenover vrouwen?* +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Welke | | | | | | positie | | | | | | hadden | | | | | | vrouwen in | | | | | | de | | | | | | vroegmodern | | | | | | e | | | | | | samenleving | | | | | | ?** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [positie | | **Beeldvorm | | | | van | | ing | | | | vrouwen]{.s | | van | | | | mallcaps} | | vrouwen** | | | | | | | | | | - Patriar | | - beeldvo | | | | chale | | rming | | | | orde | | beheers | | | | | | t | | | | - Praktij | | door | | | | k: | | | | | | eigen | | **mannen** | | | | keuzes | | | | | | | | - focus | | | | | | op | | | | | | lichame | | | | - Huwelij | | lijke | | | | k/celibaat | | verschi | | | | | | llen | | | | - Werken | | | | | | | | - ideaalb | | | | - Opleidi | | eeld | | | | ng | | of | | | | volgen | | | | | | | | (vrouwenhaa | | | | | | t) | | | | | | moreel | | | | | | verwerpelij | | | | | | k | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **Kwetsbare groepen** **Sociale zorgen in de vroegmoderne Tijd (1500-1750)** **HV1: Hoe ging de vroegmoderne samenleving om met armoede** **\*D3** *Wat zijn binnen de christelijke traditie de 7 werken van barmhartigheid?* 1. Hongerige spijzen 2) dorstigen laven 3) naakt kleden 4) doden begraven 5) vreemdelingen welkom heten 6) zieken bezoeken 7) gevangenen bijstaan. **\*D5** *-Welke armen verdienen volgens Juan Luis Vives bijstand?* Eerlijke gezinnen die door tegenslag waren getroffen waar zezelf weinig aan konden doen: krijgsgevangenschap, opsluiting wegens schulden, brand, schipbreuk, overstroming, allerlei ziekten. *-Welke armen verdienen geen bijstand?* Al wie door zijn leeftijd arbeidsgeschikt was en dus in staat was om zijn kost te verdienen. *-Welke rol moest de overheid spelen?* Waardige armen ondersteunen en de andere aan werk te helpen. **\*D4 niet doen** *Welke figuren werken volgens de kunstenaar armoede wel/niet in de hand?* **Werken armoede in de hand** **Helpen armoede te vermijden** ------------------------------- --------------------------------- EXAMEN **Hoe ging de vroegmoderne samenleving om met armoede?** ---------------------------------------------------------- **Landbouw en nijverheid in de Vroegmoderne Tijd** **(1450-1750)** **HV1: Wat waren de kenmerken van de traditionele landbouw?** **HV2: Wat waren de kenmerken van de traditionele nijverheid?** **HV3: Welke productieveranderingen deden zich voor in het economisch leven?** **Leestekst HB p 66-74. Geen bijkomende opdrachten.** **Draaischijven van handel. Handelsmetropolen in Vroeg modern Europa (1500-1750)** **HV1: Wat was er nodig om als stad uit te groeien tot een handelsmetropool** **D4** **Hoe konden de stad en het stadsbestuur ook iets verdienen aan het succes van de handelaars? Geef een voorbeeld uit Amsterdam** **Door het innen van belastingen en taksen. Paalrecht in Amsterdam. Belasting was afhankelijk van de herkomst van het schip en de winst die lading zou opleveren.** **D2-D13** **Welke factoren maakten van Antwerpen, Amsterdam en London handelsmetropolen?** +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **[Factoren voor | | | | succes als | | | | handelsmetropool]{.sm | | | | allcaps}** | | | +=======================+=======================+=======================+ | **Antwerpen** | **Amsterdam\ | **Londen\ | | | 17^de^ eeuw** | 18^de^ eeuw** | | **16^de^ eeuw** | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **Ligging** | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **-veilige haven** | **-toegang tot de | **Veilige haven** | | | kust** | | | **-toegang tot kust** | | **Toegang tot de | | | **-rechtsreeks | kust** | | **-rechstreeks | verbonden met het | | | verbonden met het | Europese binnenland** | **De nabijheid van | | Europese binnenland** | | andere belangrijke | | | | havens** | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **-vrijheid op | **-Vrijheid, lage | **Monopolie: Britten | | godsdienstig en | taksen en een goede | kregen voorrang op de | | economische vlak** | infrastructuur | buitenlandse handel. | | | maakten deze haven | De schepen moesten | | **-de mogelijkheid om | interessant voor | Brits zijn om te | | zich als buitenlandse | buitenlandse | mogen importeren, | | handelaar te | handelaars.** | Zoniet moesten ze erg | | vestigen.** | | hoge belastingen | | | | betalen.** | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **Aanwezige | | | | handelaars of | | | | handelaarsgenootschap | | | | pen** | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | ***-Fransen, | **Schepers en | **Britse | | Duitsers, Denen, | handelaars vanuit | handelsgenootschappen | | Italianen, | Europa, ook uit azië, | actief in al de delen | | Portugezen, | Amerika, Afrika** | van de wereld** | | Spanjaarden*** | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **Afzetmarkt** | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **vooral buurlanden | **Spanje, Duistland, | **Londen als | | en Zuid-Europa** | Portugal, maar ook | wereldstad en | | | Noord-Oost Europa | afzetmarkt en | | | (Rusland en Polen)** | draaischijf van de | | | | Europese handel** | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **Andere/unieke | | | | (economische) | | | | troeven** | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | **Kaai met kraan** | **Lage interesten** | **De aanwezigheid van | | | | geld (leningen)** | | **handelsbeurt** | **De aanwezigheid van | | | | Geld** | **Investeerders** | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ **D3** **Op de houtsnede kan je drie gevaren terugvinden die het succes van een handelsmetropool grondig konden bedreigen.**  a. schipbreuk b\. verlies van kostbare goedereb, verlies voor handelaars van hun investering.  a.iemand die aan het sterven is, ziekte a. soldaten die aanvallen, oorlog b.oorlog zaaide dood en verwoesting **\ Besluit** +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Wat was | | | | | | er nodig om | | | | | | als stad | | | | | | uit te | | | | | | groeien tot | | | | | | een | | | | | | handelsmetr | | | | | | opool?** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [Factoren | | | | | | die succes | | | | | | van een | | | | | | handelsmetr | | | | | | opool | | | | | | bepaalden]{ | | | | | |.smallcaps} | | | | | | | | | | | | -ligging | | | | | | | | | | | | -overheidsb | | | | | | eleid | | | | | | | | | | | | -aanwezighe | | | | | | id | | | | | | handelaars | | | | | | en | | | | | | handelsgeno | | | | | | otschappen | | | | | | | | | | | | -afzetmarkt | | | | | | | | | | | | -unieke | | | | | | trouven | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **HV2: Welke innovaties waren er in de gebruikte handelstechnieken?** *Leg uit waarin de beurs verschilde van een gewone markt.* *Handelaars verhandelen hun goederen op de beurs, maar die goederen waren niet fysiek aanwezig, anders dan op een (jaar)markt. Logistiek gezien was dit een hele vooruitgang.* *Geef twee aspecten waarin de wisselbrief vernieuwend was.* *-klinkende zilveren en gouden munten werd vervangen door waardepapier.* *-Er werd voor de eerste maal aan geldreactie gedaan.* *Wie mocht er bankbiljetten maken?* *National bank of centrale bank mocht bankbiljetten maken, om te voorkomen dat er (te veel) waardeloos geld in oplopen.* *Geef een voor-en nadeel van papiergeld.* \+ goedkope materiaal (papier) - makkelijk(er) te vervalsen **Besluit** +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Welke | | | | | | innovaties | | | | | | waren er in | | | | | | de | | | | | | gebruikte | | | | | | handelstech | | | | | | nieken?** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [Innovatiev | | | | | | e | | | | | | handelstech | | | | | | nieken]{.sm | | | | | | allcaps} | | | | | | | | | | | | [-Beurs]{.s | | | | | | mallcaps} | | | | | | | | | | | | [-wisselbri | | | | | | ef]{.smallc | | | | | | aps} | | | | | | | | | | | | [-handelsco | | | | | | mpagnie | | | | | | met | | | | | | aandelen]{. | | | | | | smallcaps} | | | | | | | | | | | | [-naamloze | | | | | | vennootscha | | | | | | p]{.smallca | | | | | | ps} | | | | | | | | | | | | [-centrale | | | | | | bank]{.smal | | | | | | lcaps} | | | | | | | | | | | | [-bankbilje | | | | | | tten]{.smal | | | | | | lcaps} | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ **HV3: Hoe veranderde de internationale handel?** **D 24** **Mondialisering** *-Geef een definitie van dit begrip:* *Globalisering ; overal ter wereld wordt handel met elkaar gedreven* *-Geef drie goederen die dankzij de mondialisering in de vroegmoderne tijd verhandeld werden.* **Specerijen, suiker, mensen** **-***Geef een positief en negatief gevolg van de mondialisering in de vroegmoderne tijd.* **D 25 Colbertisme** **Vul het schema aan** **Besluit** +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | **Hoe | | | | | | veranderde | | | | | | de | | | | | | (internatio | | | | | | nale) | | | | | | handel?** | | | | | +=============+=============+=============+=============+=============+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | [mondialise | | [mercantili | | | | ring]{.smal | | sme]{.small | | | | lcaps} | | caps} | | | | | | | | | | = | | o.a. | | | | | | | | | | Bijvoorbeel | | bijvoorbeel | | | | d: | | d: | | | | | | | | | | | | Groot-Britt | | | | | | annië: | | | | | | | | | | | | Frankrijk: | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+ | | | | | | +-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+