Viral Zoonozlar ve Parvovirüsler PDF

Giriş Enfeksiyon: Bir mikroorganizmanın duyarlı bir konakçıya yerleşmesi ve çoğalabilmesini ifade eder Hastalık: Organizmanın yapı ve işlevinde ortaya çıkan bozukluk (Bedendeki iyi halin ortadan kaybolması durumudur) -Sağlık: Organizmanın bedensel ve ruhsal yönden tam bir iyilik halidir Etiy...

Giriş Enfeksiyon: Bir mikroorganizmanın duyarlı bir konakçıya yerleşmesi ve çoğalabilmesini ifade eder Hastalık: Organizmanın yapı ve işlevinde ortaya çıkan bozukluk (Bedendeki iyi halin ortadan kaybolması durumudur) -Sağlık: Organizmanın bedensel ve ruhsal yönden tam bir iyilik halidir Etiyoloji: Hastalık veya enfeksiyonların neden kaynaklandığını inceler Epidemiyoloji: Hastalık veya enfeksiyonların nasıl taşındığı, yayıldığı popülasyondaki sıklığı ve dağılımını inceler Giriş Diagnoz: Tanı, teşhis Prognoz: Bir hastalığın seyri gidişatı hakkında fikir beyan etme çıkarımda bulunma İhbari mecburi hastalık ne demektir? Devlet otoritesi tarafından, ortaya çıktığında ihbar edilmesi gerektiği yasalarla belirlenmiş hastalıklar (3285 sayılı Hayvan sağlığı ve zabıtası kanunun 4. maddesi). Veya Fark edenlerin veya şüphelenenlerin yetkili birimlere bildirmelerinin zorunlu olduğu hastalıklarıdır İhbari mecburi viral hastalıklar - Şap (FMD) - Afrika domuz vebası - Kuduz - Klasik domuz vebası - Mavidil - Domuzların Veziküler hastalığı - Sığır vebası - Sığırların nodüler ekzantemi - Koyun ve keçi vebası (PPR) - Veziküler stomatitis - Tavuk vebası (Avian influenza) - Rift vadisi humması - Yalancı tavuk vebası (Newcastle) - Enzootik sığır löykozu - Atların enfeksiyöz anemisi - Geyiklerin epizootik hemorajik - At ensefalomyelitis hastalığı - Afrika at vebası Zoonozlar Zooantroponoz: Hayvanlardan insanlara taşınan hastalıklara Antropozoonoz: İnsandan hayvana taşınan hastalıklara denilmektedir. Zoonoz (Zoonosis veya): Hayvanlardan insanlara ve insanlardan hayvanlara bulaşabilen hastalıkları ifade eder. DSÖ verilerine göre; son 30 yıldır her yıl yeni bir hastalık tanımlanıyor Tanımlanan hastalıkların %75 i zoonoz nitelikte. 300 den fazla tanımlı zoonoz 61 yarasa kökenli 68 i kemirgen kökenli Zoonoz hastalıklar neden artıyor? Ekosistemdeki uc değişiklikler (küresel ısınma, çölleşme, soğuma) (Bir çalışmada kutuplarda tanımlanmış 145 virom ve tanımlanmamış 195 bin virüs popülasyonu keşfedildi.. **Daha birçok memeliyi tanımadık! Daha birçok memeliyi araştırmadık!) Yetersiz beslenme Gıda ihtiyacı-Bazı ülkelerde proteine olan ihtiyacın vahşi hayvanlarla giderilmesi Doğaya müdahale (kentleşmede artış) Ortak yaşam alanları Bazı hayvanları evcilleştirme girişimleri ***Adaptasyon (Tür bariyeri kalkıyor)***Virulens Viral Zoonozlar Bazı pox virüsler (Monkey pox, ORF virus, Pseudocowpox, Bovine papuler stomatitis, cowpox virus, red deer pox virus) (Avian)Influenza (İspanyol gribi H1N1; Asya gribi H2N2; Hong kong gribi H3N2) SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) MERS (Middle East Respiratory Syndrome) Kuduz AIDS-Acquired Immune Deficiency Syndrome Ebola Marburg West Nile virus Nipah virus Kırım Kongo Kanamalı Ateş Hastalığı Zika virus Hantavirus Chikungunyavirus Parvoviridae Parvoviridae (Family) Parvovirinae (Sub family) Protoparvovirus (Genus) Protoparvovirus carnivoran1 (species) (konak kedi-köpek) Protoparvovirus carnivoran2 (species) (konak: su samuru) Protoparvovirus carnivoran3 (species) (Bufavirus) (konak: köpek) Protoparvovirus carnivoran4 (species) (konak: tilki) Protoparvovirus carnivoran5 (species) (newlavirus) (konak: tilki) Giriş Parvoviruslerin konak spektrumu geniştir 100’den fazla virüs türünü barındırır Klinik ve subklinik enfeksiyon oluşturur Virionları küçük, zarsız, kübik simetrili (60 proteinli) ve 18-26 nm büyüklüğündedir Genomları negatif polariteli (bazıları hem pozitif hem negatif polariteli), tek iplikli ve 4.5-5.5 kb uzunluğundadır Bocavirusler de 3 adet diğer parvoviruslerde 2 adet gen kodlama bölgesi- ORF bulunmaktadır Kapsid genel olarak VP1 ve VP2 proteinlerinden oluşmaktadır Bazı parvovirüslerde VP3 de tespit edilmiştir Parvovirüsler **Kapsid yapısı oldukça sağlam çevreye, yüksek ısı, alkali pH değerleri ve birçok dezenfektanlara dirençli !! **Diğer birçok virüslerden ayırt edici bir özelliği çoğalabilmesi için mitoz bölünmenin S fazına ihtiyaç duymasıdır!! Bu durum yaşamın erken evrelerinde virüsün daha çok çoğalabilmesi ve ortaya çıkan hastalığın da şiddetli geçmesi demektir! Organogenez aşamasında yaygın enfeksiyon ve doku hasarı *Bu dönemde kaz ve köpek parvovirüsleri kalp kası, kedi parvovirüsleri beyinciğe ağır hasar verir Parvovirüsler Daha ileri yaşta virüs bu organları tercih etmez Ancak bu virüsün hastalık yapmayacağı anlamına gelmez !!! Erişkin yaştakilerde hemopoietic prekürsörler, lenfositler ve bağırsak kriptleri önemli çoğalma yerleridir Virus, transferrin reseptörlerine zaman zaman da sialik reseptörlerine tutunmaktadır Bazı parvovirüsler eritrositleri aglutine etmektedir (Hemaglutinasyon) Canine parvovirus evrimi Kedi parvovirusü (feline panlökopeni) kökeni 1900’lü yılların öncesine dayanmaktadır Bu kedi virüsü köpeklerin lenfoid dokularında çoğalıp saçılamamakta idi ancak; 1978 yılında virüs 6-7 amino asit (aa) değişikliği ile köpeğe tam adapte oldu ve hastalık yapma yeteneği kazandı. Dünya çevresinde yüksek mortaliteli salgınlar görüldü. 1980 yılındaki değişiklik her iki konağı enfekte etme yeteneği kazanmasına yol açtı 5-6 aa değiştirerek CPV-2a varyantı ortaya çıkmış oldu. Canine parvovirus evrimi 1984 yılında ikinci antijenik varyant olan CPV-2b ortaya çıktı(VP2’nin 426. pozisyon asparajinden (AAU, AAC) aspartik aside (GAU, GAC) dönüştü) 2000 yılında üçüncü antijenik varyant CPV-2c ortaya çıktı (VP2’nin 426. pozisyon aspartik asitten glutamik aside (GAA, GAG) dönüştü) ***Genetik materyal olarak DNA bulundurmasına rağmen genomdaki nükleotit yer değiştirme (mutasyon) oranı 10-3/10-4 civarındadır Etiyoloji Parvoviridae (Family) Parvovirinae (Sub family) Protoparvovirus (Genus) Protoparvovirus carnivoran1 (species) (Canine parvovirus 2) *Dünya genelinde CPV-2’nin 3 varyantı bulunmaktadır. Bunlar CPV-2a, CPV-2b, CPV-2c *En küçük virüslerdendir Parvo- latince kökenlidir ve kelime anlamı küçük demektir. Virion proteinleri NS1 NS2 (NS1: DNAaz, Atpaz, helikaz görevindedir. NS2 viral transkripsiyon, translasyon, assamble ve virüsün dışarı çıkışında görev yapar) VP1 - VP2 – VP3 kapsit proteinleridir **VP2 majör kapsit proteinidir (%90) antijenik özelliklerden ve konak spektrumundan sorumludur Epidemiyoloji Bulaş yolları Fekal-oral Solunum Fomit Vertikal **Çok bulaşıcıdır ve ülkemizde oldukça yaygındır.. Her üç varyant da ülkemizde görülmektedir. Özellikle yenidoğan ve 6 aydan küçük köpekler etkilenir.. Yetişkin köpeklerde enfeksiyon belirsizdir. Patogenez Virus oral yolla vücuda girer (inkübasyon süresi 3-7 gün) Tonsil ve nasal oral veya farengeal lenfoid dokuda replike olur Virus kana geçer ve viremi fazı gerçekleşir Virus mezenterik lenf nodüllerine geçer Kan ve kemik iliği projenitör hücreleri de etkilenir Lenf düğümü ve timus etkilenirse germinal merkez tükenimine, lenfositlerin apoptozisine ve timusun atrofisine yol açmaktadır bu da lenfopeni ile kendini belli etmektedir. Patogenez Kemik iliği etkilendiğinde kök hücre tükenimine yol açar ve nötropeni (sonra trombositopeni ve anemi) ile kendini gösterir. Fötüsteki hücrelerin etkilenmesi ölüme yol açar ve gebelik bozulur. Gelişme aşamasındaki kalp hücrelerine yerleşen virus konjestif kalp yetmezliğine yol açar ve bu hayvanlar semptom göstermeden ölürler Eğer bağırsaktaki peyer plakları virüsü elimine etmeyi başarırsa enfeksiyon hafif biçimde atlatılır. Eğer elimine edemezse; Patogenez Virus bağırsak kriptlerine yerleşir, çoğalır Bağırsak villuslarında atrofi oluşturur Besin sıvı emilimi gerçekleştirilemez (ishal) Yoğun bağırsak harabiyeti kanlı ishale yol açar Bağırsak geçirgenliği artar bakteri veya bunların toksinleri kana geçer septisemi veya toksemi tablosu ortaya çıkar Sekonder ajanlar tabloyu daha da ağırlaştırır Virusun organizmaya girişinden 4-5 gün sonra anoreksi, kusma, letarji ve diyare şeklinde enfeksiyon kendini belli eder.. Patogenez İshal (çoğu zaman kanlı) ve kusma ciddi dehidrasyona yol açmaktadır Ciddi dehidrasyon, protein kaybı, konkomitant enfeksiyon, immun yanıt üretme yetersizliği köpekleri daha da zayıflatmaktadır. Sonunda bütün diğer faktörler şok ve ölüme yol açmaktadır. Erken aşamada tedavisine başlanılan, aşılı veya anneden maternal antikorları alan hayvanların kurtulma şansları çok daha yüksektir **Hastalığı atlatan hayvanlar veya yaşlı hayvanlar virüs taşıyıcı olarak görev yapabilirler Teşhis Antikoagülanlı kan Dışkı Rektal/anal sürüntü Elektron mikroskop (yüksek miktarda virüs gerekli, rutine elverişli değil) Virus izolasyonu (köpek akciğer ve böbrek hücre hatları, sensitivitesi düşük) Hemaglutinasyon testi PCR ELISA Immunflorasan Immunokromotografik testler ( hızlı tanı kiti ) Ayırıcı tanı-tedavi Canine Distemper, Canine CoronaV, Canine AdenoV, Canine RotaV, Canine BocaV, Canine KobuV, Canine CachaV, Canine NoroV, Clostridium spp., Salmonella spp, Ricetsia spp., Giardia spp. Anti-emetik, Anti-helmintik, Antibiyotik (geniş spektrumlu), Sıvı- elektrolit vitamin takviyesi, İnterferon, İmmun sistemi aktive edici ajanlar Korunma Korunmada 4 strateji vardır Pasif immunizasyon Hijyen Aşılama Antiviral terapi *Son zamanlarda kan transfüzyon denemeleri de yapılmaktadır Korunma Köpek parvovirus aşıları; köpek karma aşı (core vaccine) preparatlarına dahil edilmektedir. Bu aşıların içerindeki mikroorganizmalar patojen değildir ve canlıdır. Köpek karma aşıları; Distemper (Gençlik hastalığı), Hepatitis contagiosa canis, Parvovirüs, Parainfluenza, Leptospirozis‘e karşı korunma amacıyla uygulanmaktadır. 6-8. haftada aşıya başlanır 2 hafta veya 3 hafta sonra 2. doz yapılır. 16. haftada 3. doz yapılır ve her yıl tekrarlanır. Aşılar 4 haftalıktan küçüklere yapılmamalıdır Korunma Kullanılan aşılar attenüe (zayıflatılmış patojenitesi azaltılmış/yok edilmiştir) İnaktif aşı preparatları piyasada mevcut olsa da bazı ülkelerde ancak gebelerde ve egzotik kedilerde kullanımı tercih edilmektedir. Esas koruma canlı aşılar ile sağlanır Korunma Virüs çevreye ve bazı dezenfektanlara yüksek dirençli olduğundan çevrenin dezenfeksiyonu bulaşıcılık açısından oldukça önemlidir Alkol ve klorhekzidine karşı dirençli Hipoklorid ve aldehit türevleri oldukça etkili Çamaşır suları yüzey temizliği için 1:30 oranda sulandırılarak kullanılabilir Feline panlökopeni Parvoviridae (Family) Parvovirinae (Sub family) Protoparvovirus (Genus) Protoparvovirus carnivoran1 (species) (Feline panlökopeni virus) Feline panlökopeni Kedilerdeki bu hastalık köpek parvovirüslerine patogenez ve klinik bulgular açısından oldukça benzerdir. Ancak tek bir farklılık bulunmaktadır; Virüs perinatal veya vertikal geçiş sonrası myokard hücreleri yerine cerebellumdaki purkinje hücrelerinde çoğalma gösterir ve bu durum cerebellar hipoplazi, ataksi, tremor şeklinde kendini gösterir. Köpek parvovirüslerinden farklı olarak alt varyantları bulunmamaktadır. Korunmada kedi karma aşıları önerilmektedir. Korunma 8-9 haftalıkken kedi karma aşısı başlanır 3 hafta sonra tekrar dozu yapılır. 16-20 haftalıkken 3.doz yapılır ve her yıl tekrar edilir. Kedi karma aşısı içeriğinde feline panlökopenivirus, feline calicivirus, feline herpes virus bulunmaktadır. Circoviridae Virion 15-25 nm (İkozahedral simetri 60 protein subunit- 12 pentamerik yapı) Çevre şartlarına oldukça dayanıklı) Sirküler genoma sahip Tek iplikli DNA (ssDNA) içermektedir 1.7-2 kb uzunluğunda Şempanze, insan, köpek, domuz, kuş, balık Kanatlı ve domuzların önemli patojenleri bulunmaktadır *Replikasyon için mitozun S fazına ihtiyaç duymaktadır Circoviridae Circoviridae (family) Circovirus (genus) (omurgalı) Cyclovirus (genus) (omurgalı-omurgasız) Fekal oral yol en önemli bulaşma yoludur Psittacine circovirus süs kuşlarının gaga ve tüy hastalığına sebep olur Bu hayvanlar halsiz iştahsızdır tüyleri kabartarak tünerler Gagada gangren, aşırı uzama ve kırılma Mavi tüyler beyaz, yeşil tüyler sarı renkli olur Gençlerde yaygındır, saçılım tüy ve dışkı ile olur Circoviridae Circoviridae (family) Circovirus (genus) Porcine circovirus 1 (subklinik) Porcine circovirus 2 Porcine circovirus 3 Porcine circovirus 4 (bilinmiyor) Domuz circovirusları circovirus genusunda yer alır. Porcine circovirus 2, domuzlarda çok yaygın olmakla birlikte anemi, diyare, pnömoni, büyümede gerileme, zayıflamaya sebep olur  Porcine circovirus 2 Farklı sendromları bulunmaktadır 1- Porcine post-weaning multisystemic wasting syndrome (Sütten kesme sonrası çok sistemli aşırı zayıflama sendromu) *6-8 haftalık yaşta başlar, domuzların zamanla zayıflaması ve adeta bir deri bir kemik kalması ile karakterize bir hastalıktır. 2- Porcine dermatitis nephropathy syndrome (dermatit, böbrek hasarı) 3- Reproductive disorder (üreme sistemi bozuklukları) **Domuz circovirüsleri ülkemizde de evcil ve yabani domuzlarda bildirilmiştir. Porcine circovirus 3 Üreme, solunum, sindirim sistemi hastalığı Dermatitis nefropatik sendrom Porcine circovirus 4’ün patojen olup olmadığına dair çalışmalar devam etmektedir.  Anelloviridae (family) Gyrovirus (genus) Chicken anemia virus Genç tavuklarda aplastik anemi, lenfoid tüketimi, immunsupresyon, büyümede gerilik Hemorajik sendrom, mavi kanat hastalığı, anemi- dermatitis Kemik iliğinde yıkım ve trombosit azlığı kanamalara neden olur Bu enfeksiyon ülkemizde yapılan araştırmalarda tespit edilmiştir. Papillomaviridae Papilla=kabarcık; -oma: tümör Papilloma; siğil (wart) *Birçok evcil ve yabani omurgalı birçok türün deri ve mukozasına affinite göstermektedir ve çok katlı epitellerinde ürerler. **Enfekte hücreleri transforme etme özelliği bulunmaktadır. -Zarsız -kübik simetrili (55 nm, 72 kapsomerli) -ds DNA (sirküler, 7-8 kb) Sığır papillomatosis Özellikle 1 yaşın altındaki genç sığırlarda deri ve müköz membranların iyi ya da kötü huylu squamöz papillom veya fibropapillom oluşumu ile karakterize tümöral viral bir hastalığıdır. Etiyoloji Papillomaviridae ailesi içerisinde yer alan Bovine papillomavirus 23 adet tipi bulunmaktadır.  Sınıflandırma Deltapapillomavirus BPV -1, -2, -13, ve -14 Xipapillomavirus BPV -3, -4, -6, -9-12, -15, -17, -20 ve -23 Epsilonpapillomavirus BPV -5 ve -8 Dyoxipapillomavirus BPV-7 Dyokappapapillomavirus BPV- 16,-22 Phipapillomavirus BPV -18, -19, -21 *BPV -1, -2 ve -13 atlarda BPV-14 ise kedilerde sarcoid oluşturur Sınıflandırma BPV tipleri farklı papillom oluşumuna yol açabilir BPV-1 -2 -13 -14 deri papillomları, fibropapillom ve idrar kesesi neoplazileri oluşturur BPV-5 -8 deri papillomuna yol açar BPV -3, -4 ve -6 epiteliyotropik Patogenesis Travma sonrası virüs deriyi geçer ve çok katlı epitelin bazalındaki hücreleri enfekte eder. Virus endositozla sitoplazmaya alınır ve viral genomun kapsitten ayrılması (E.reticulum gibi bölgelerde) sonrasında genom ve bazı viral proteinler çekirdeğe geçer ve epizomal formda korunur. Patogenesis (Epizomal DNA: Konak genetik materyalinden bağımsız biçimde yerleşim gösteren serbest genetik materyaline denir) Epizomal DNA bağımsız biçimde faaliyet gösterebileceği gibi genoma da entegre olabilir ancak genom entegrasyonu papillomaviruslardan (nadir) ziyade polyomavirusların bir özelliğidir. Patogenesis *Üretken enfeksiyonlarda tüm genom; üretken olmayan enfeksiyonlarda sadece erken gen bölgesi transkribe olmaktadır. Erken genlerden üretilen proteinler; virus replikasyonunda ve hücre düzenlenmesinde rol alan enzimlerin sentezini sağlar Geç transkriptlerden kapsit montajını sağlayan (L1-L2) proteinleri sentezlenir. L1 ve L2 üretimi farklılaşmış epitel hücreleri ve farklılaşmış keratinositlerde gerçekleşmektedir. Patogenesis Yapısal olmayan proteinlerden bazıları (Sığır papillomavirus için E6) hücre kontrol sinyallerini bozarak hücreyi transforme eder. Bu proteinler tümör baskılayıcı hücresel proteinlerin miktarını azaltarak onların yerine geçmektedir. Ayrıca hücresel yapılaşmaya yol açmaktadır. Patogenesis Bazal tabakada epitel hücrelerin prolifere olması ve birkaç aylık inkübasyon periyodundan sonra kalınlaşmış epitel gözle görülür kontrolsüz çoğalan hücreler papillom meydana getirir. Kapsid proteinleri epitelin en dış katmanındaki keratinositlerde üretilir ve virusların hücre dışına atılımları çekirdek zarı parçalanması ile meydana gelir. Patogenesis Sonuç: Virion veya enfektif virüs partikülleri yalnızca keratinize hücrelerde saptanmaktadır. İnkübasyon periyodu 1-12 aydır Her yaş sığırlar duyarlı olsa da 1 yaşın altındakilerde görülme sıklığı fazladır kendiliğinden gerilemeden 1-6 ay aktif kalabilir. Epidemiyoloji Bulaşma direk temas veya indirek temas (sağım makineleri, altlıklar, yular, tımar, enjektör, yem ve su kapları) ile olmaktadır. Bulaşmada deri veya mukoza bütünlüğünün bozulmuş olması önem arz etmektedir. Cinsel yolla da bulaşabilir. Süt emen buzağılara veya sağım sırasında bulaşabilir Deride yaralanma ve immunsupresyon risk faktörüdür Dünya genelinde yaygın özellikle süt sığırcılığı için önemli bir problem Fenotipik karakterleri Sığırlarda en çok skuamöz papillomlar ve fibro papillomlar yaygındır. Squamöz papillomlar: Ağız boşluğu özofagus ve rumende, fibropapillomlar ise genellikle meme ve meme başında, omuz, boyun ve baş bölgesinde yaygındır. Mukokütanöz papillomlar: Meme, meme başları, idrar kesesi, genital organlar, sindirim kanalı, baş, boyun, sırt, karın bölgesi İpliksi, saplı, pullu, veya atipik morofolojiler gösterebilir Fenotipik karakterleri Sarcoidler ; At, katır ve eşeklerde en sık görülen deri tümörleridir ve 3-6 yaş arası atlarda daha sıktır Baş boyun ventral kısımda Genellikle 3-6 ay öncesinde yaralanma veya cerrahi işlem geçiren hayvanlarda görülmektedir. Ekonomik etki Memedeki papillomlar sağımı zorlaştırır, durdurur Mastitise Verimin düşmesine Bulaşıcıdır Cinsel organın veya meme başı vb organların ampütasyonu Derinin değer kaybetmesi Mücadele Koterizasyon Kriyoterapi Otolog veya heterolog aşılama Otohemoterapi *En etkin terapötik stratejilerden biri: hastada oluşan papillom parçalarının 1/10 oranında fizyolojik tuzlu su ile homojenize edilmesi ve formolle inaktive edilmesi (otolog aşılama). Sterilite kontrolünden sonra derialtı olarak uygulanarak kısmi bir immünite sağlanabilir. Ticari aşı mevcut değildir çapraz koruma söz konusu değildir. Tedavi Erken ve tam cerrahi rezeksiyon en etkili yoldur Tamamen çıkarılması zor bölgelerde radyasyon, lazer, kriyoterapi, lezyon içi kemoterapötik ilaç enjeksiyonu (cisplatin), 5-florourasil, imikimod, ve çinkoflorür gibi topikaller sayılır. Polyomaviridae Polyoma: Poly: birçok ve Oma: tümör Papilloma virüsler deri ve mukozal yüzeyde sınırlı kalırken bu virüs nörolojik böbrek ve deri hastalıkları dahil birçok dokuya affinitelidir. Kanatlılarda enfeksiyon daha şiddetlidir. Adenoviridae Adeno=gland=bez İkozahedral simetrili (240 hexon, 12 penton, 252 kapsomer) Kapsidi hexon, penton ve fiber yapıları oluşturur Hexonlar nötralizasyondan, penton üzerindeki fiber çıkıntılar ise hem nötralizasyon hem de hemaglutinasyondan sorumludur virüsün hücreye tutunmasından sorumludur 70-90 nm çapında 26-45 kb dsDNA (yaklaşık 40 protein kodlar) Adenoviridae (family) Atadenovirus Aviadenovirus Ichtadenovirus Mastadenovirus Siadenovirus Testadenovirus İnsan ve hayvalarda enfeksiyona sebep olurlar. Sınıflandırma Atadenovirus Bovine adenovirus 4, 5, 6, 7 ve 8 ruminantlarda görülür Kanlı ishal, öksürük, kanlı-mukuslu balgam, konjuktivitis, keratokonjuktivitis Ovine adenovirus 7 koyunlarda akciğer lezyonları ve bronşiyolitis ile karakterizedir Egg drop 76 tavuk ve su kuşlarında anormal yumurta üretimi ile karakterize Sınıflandırma Aviadenovirus Fowl aviadenovirus tavuklarda hidroperikard, hepatit ve pnömoni Ichtadenovirus (balık virüsü) Siadenovirus Hemorajik enteritis mermer dalak hastalığı (hindi) Testadenovirus kaplumbağaların non patojenik virusudur Sınıflandırma Mastadenovirus Canine adenovirus 1 (köpeklerin enfeksiyöz hepatiti), Tonsillitis larengitis, hepatit ve üveitis Canine adenovirus 2 (köpeklerin enfeksiyöz laringotrakeiti) Bovine adenovirus 1, 2, 3, 9 ve 10 (sığırlarda enterit pnömoni) Ovine adenovirus 1-7 koyunlarda enterit pnömoni Köpeklerin enfeksiyöz hepatitisi (Hepatitis contagiosa canis) Etiyoloji Etken Mastadenovirus genusu içerisindeki canine adenovirus- 1 (serotip 1) Serotip? Virüs altgruplarının antijenik olarak birbirlerinden ayrılması veya altgrupların farklı serolojik özellikler göstermesi olarak tanımlanmaktadır Zarsız, dsDNA Etken lipid çözücülere, asit ve formole dirençlidir. Çevre şartlarında haftalarca hatta aylarca canlı kalabilmektedir. %1-3 lük konsantrasyondaki çamaşır suyunda inaktif olabilmektedir. Hemaglutinasyon özelliği bulunmaktadır Köpeklerin enfeksiyöz hepatitisi (Hepatitis contagiosa canis) Etiyoloji İkozahedral simetrili (240 hexon, 12 penton, 252 kapsomer) 70-90 nm çapında ~30 kb dsDNA (yaklaşık 40 protein kodlar) Patogenez Virus nazofarenks yoluyla girer Tonsil ve peyer plaklarına yerleşir Viremi gelişir, enfeksiyon yayılır Damar endotelleri enfekte olur Karaciğer, dalak, böbrek akciğer enfeksiyonu ile devam eder Akut ya da subklinik enfeksiyonun iyileşmesi sonrasında oluşan immunkompleksler kronik karaciğer lezyonlarına, korneada opositeye ve ödeme yol açmaktadır Patogenez Virusun karaciğer hepatositlerinde meydana getirdiği hasar ölümlere yol açabilmektedir. Lenf düğümleri, böbrek ve serozal yüzeylerde kanamalar Dissemine intravascular coagulation İnkübasyon periyodu 4-9 gündür Formlar Perakut form: İlk bulgu 40 ◦C e varan vücut sıcaklığıdır, çift fazlıdır Yavru köpekler genellikle semptomdan 1-2 saat sonra ölür Akut form: Ateş, depresyon, iştahsızlık, kusma, kanlı ishal, diş etlerinde hemorajiler, göz-burun akıntısı ve mukozalarda sararma Karaciğer enzimlerinde artış Kanın geç pıhtılaşması Formlar Hafif hastalık formu: Genellikle aşılama sonrasında ortaya çıkar Hafif ateş iştahsızlık tonsillit-laringit gibi hafif üst solunum sistemi enfeksiyonu İyileşme Oküler form: Hastalık sırasında ortaya çıkan immunkomplekslere bağlı olarak konea ödemi ve üveitis sonucu oposite (Mavi göz) Genelde iyileşir Formlar Merkezi sinir sistemi formu: Vasküler hasarın bir sonucu olarak ortaya çıkar Ön beyin hasarı sonrası ataksi, körlük ya da felçlere rastlanır Korunma Hem inaktif hem de atenüe canine adenovirus 1 aşıları piyasada bulunur Alternatif olarak da korneal ödem oluşturmaması sebebiyle yakın antijenik özellikteki Canine adenovirus 2 aşıları kullanılabilmektedir. Maternal antikor taşıyan yavrular 9 haftaya kadar enfeksiyondan korunabilir Köpeklerin enfeksiyöz laringotrakeiti (kennel cough) Etken Adenoviridae ailesi mastadenovirus genusundaki canine adenovirus 2’dir Solunum semptomları yanısıra daha nadir olarak enterit semptomları ile de ilişkilendirilmiştir. Tip-1’in aksine lokal enfeksiyonlarla ilişkilidir. Virus saçılımı solunum sistemi sekretleri iledir dolayısıyla virüsün vücuda girişi oronasal sekretlerledir. Korunmada her iki serotip de tercih edilse de tip-1’in mavi göz sendromuna yol açması handikapı kullanıcıları diğer serotiple aşılamaya itmektedir.  Teşhis Tip-1 için idrar, salya, dışkı, kan; Tip 2 için burun-boğaz swabı kan dışkı teşhis amaçlı tercih edilebilir Viral genom (PCR) Viral antijen (ELISA, Hemaglutinasyon) Virusa karşı antikor (Nötralizasyon deneyi, indirek Immunoflorasan, Hemaglutinasyon ihibisyon) taraması yapılabilir Herpesvirales ‘Herpes’=‘Herpein’= Sessizce ilerleyen Memeliler, kuşlar, sürüngenler, balıklar, yumuşakçalar ve kurbağa Genetik ve biyolojik farklılıkla 3 alt ailede gösterilmektedir. Sınıflandırma Herpesviridae (family) Alphaherpesvirinae (sub family) Genus Simplexvirus Sığırların mamillitis virüsü- BoHV-2 veya pseudo lumpy skin disease Varicellovirus BoHV-1 (Infectious bovine rhinotracheitis), BoHV-5 (bovine encephalitis virus), Keçi, kedi köpek herpesvirusları, Yalancı kuduz virüsü, EHV-1 (Equine abortion), EHV-3 (coital exanthema virus) EHV-4 (equine rhinopneumonitis) Mardivirus Marek’s Disease, Ördek enteritis Iltovirus Infectious laryngotracheitis Scutavirus Betaherpesvirinae (sub family) Genus Cytomegalovirus Muromegalovirus Proboscivirus Quwivirus Roseolovirus Gammaherpesvirinae (sub family) Genus Lymhocryptovirus Macavirus Coryza gangrenosa bovum Percavirus Bossavirus Patavirus Manticavirus Rhadinovirus BoHV-4 *** Herpesviridae ailesi çok önemli insan ve hayvan patojenlerini barındırır. Çoğu alphaherpesviruslar duyusal gangliyonlarda ve mononüklear kan hücrelerinde latent enfeksiyonlara sebep olur. Betaherpesvirusların replikasyonları yavaştır lenf dokusu, tükrük bezi ve böbreklerde latent olarak kalmaktadır. Gammaherpesviruslar lenfositlerde latent kalır, şiddetli lenfoproliferatif etki gösterir. Herpesvirus morfolojisi Linear ds DNA (150-240 kb) İkozahedral simetri (zarlı, 150-200 nm) 162 kapsomer Kapsit tegüment denilen yapı ile çevrilmiştir 12 adet glikoprotein bulunur (B, C, D, E, G, H, I, K, L, M, N ve US9) Herpesviruslar nemli ve soğuk şartlara dirençlidir, dezenfektanlara duyarlıdır  Viral proteinler İmmun sistem aktivasyonu, virüs-adsorpsiyon,virüs-penetrasyon, hücreden hücreye yayılma ve virüs saçılımında gB, gC, gH ve gL hücre membranı füzyonu gE nöyral yayılımda görevlidir.  Herpesvirus replikasyonu 1-Virus hücre reseptörlerine (heparin sülfat proteoglikan protein) tutunur, füzyon gerçekleşir 2-Fagositik vakuol yoluyla nükleokapsit sitoplazmaya penetre olur, DNA protein kompleksi nükleokapsitten ayrılır, nükleusa gider 3-Hücresel RNA polimeraz II ile üç adet mRNA sentezlenir. Alfa mRNA çok erken proteinleri Beta mRNA erken proteinleri üretir. Beta proteinler alfayı baskılar ve viral DNA replikasyonu başlar. 4-Alfa ve beta proteinleri enzim görevindedir ve DNAya bağlanır. Konak ve viral proteinlerden faydalanılır ve gama genlerin transkripsiyonu gerçekleşir. 5-Gama proteinleri yapısaldır bu süre zarfında 70e yakın protein üretilir. Viral DNA nükleusta replike olur ve kapsitlenme ile nükleokapsitler oluşur. 6-Nüklear membrandan tomurcuklanma oluşur bu yapılar sitoplazmada vakuol içerisinde bulunur ve ekzositoz ile veya sitolizle serbest kalırlar. Sığırların enfeksiyöz rhinotraketisi (Infectious bovine rhinotracheitis) Tanım: Sığırların solunum ve genital sistem hastalığına bağlı olarak rhinotrakeitis, balanopostitis, vulvovaginitis, konjunktivitis, yavru atma, enteritis gibi klinik belirtilere yol açan akut seyirli latent özelliğe sahip bulaşıcı viral bir hastalığıdır. *Üç formu bulunmaktadır 1-Infectious bovine rhinotracheitis (IBR) (Solunum form) 2-Infectious pustular vulvavaginitis (IPV) (Genital form) 3-Infectious Pustular Balanoposthitis IPB) (Genital form) Etiyoloji: Herpesviridae (family) Alphaherpesvirinae (sub family) Varicellovirus (genus) *Bovine herpesvirus 1 (BHV-1) (species) 60 ◦C üzerindeki ısıda hızla inaktive olurken 37 ◦C de 10 gün süreyle canlı kalabilir Tek serotip olsa da BHV-1.1, BHV-1.2a, BHV-1.2b alt tipleri vardır Epidemiyoloji **Dünya genelinde sığır popülasyonlarında yaygındır ve önemli ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Virus kaynağı Klinik enfekte hayvan Latent enfekte hayvan Klinik bulgu gösterenlerin burun (10-14 gün), genital akıntılarında (10-14 gün), yavru sularında, dokularında, sütte ve semende bol miktarda virüs bulunmaktadır. Bunlarla temas önemli bulaş yoludur. Embriyo transferi ile virus taşınması da söz konusudur. Patogenez ***Patogenez virüs alt tipi, virülens ve organizmaya giriş yoluna bağlıdır Alt tip BHV-1.1, BHV-1.2a Yüksek ateş, süt veriminde azalma ve yavru atma (5-8. ay) ile sonuçlanan solunum sistemi enfeksiyonu oluştururken BHV-1.2b dişilerde endometrit ve vulvovajina, erkeklerde epididimis gibi genital bölgelerin lokal enfeksiyonuna sebep olur Giriş yolu *Virüs üst solunum veya genital yolla girer. İnkübasyon 2-6 gündür. Virüs epitel hücrelerde replike olduktan sonra konjunktivitis, pnömoni ve geçici kısırlıkla (1-2 hafta) karakterize lokal enfeksiyon meydana getirebilir veya sinirsel ve sistemik olarak yayılım gösterir. Patogenez Lokal genital kanal enfeksiyonlarında; Sık ve ağrılı işeme kuyrukta dikleşme, seröz vajinal akıntı, vulvada şişlik ödem, erozyon, püstül ve ülserler görülür. Bakteri kaynaklı sekonder bakteriyel enfeksiyonlar duruma müdahil ise vulva vajinada hemoraji ile birlikte birkaç gün devam eden mukopurulent akıntı görülür. Lokal solunum yolu enfeksiyonlarında; Komplikasyon yok ise seröz rhinitis ve mukozal ödem; Sekonder bakteriyel enfeksiyonlarda yüksek ateş, öksürük, aşırı salivasyon, burun akıntısı, konjunktivitis, dispne ile karakterizedir. Konjunktivaların etkilenmesi genellikle solunum yolu ile eş zamanlıdır. Trake ve sinüslerdeki ülser ve nekroza bağlı olarak solunum havası kötü kokuludur. Patogenez Sinirsel yayılım (Latentlik) Solunum yolu mukozal yüzeylerdeki primer enfeksiyon sonrası virus lokal sinirlerdeki aksonlar ile trigeminal gangliyonlarda latent enfeksiyon meydana getirir. Genital yolla organizmaya giren virüs vajina ve prepusyum müköz membranlarında replike olur, aksonal yayılım ile sakral gangliyonlara göç eder ve latent enfeksiyon meydana getirir. Bu aşamada virus nöronal hücrelerin çekirdeğinde epizomal halde kalır, genomunu kısıtlı açıklar (eksprese eder) latentlikle ilişkili transkript (LAT) üretir. Bu transkript enfekte konak hücrenin apoptoza uğramasını ve latent enfeksiyon esnasında litik genlerin ekspresyonunu baskılar ve böylece latent enfekte konak hücresi sürekli canlı olarak kalır. Kendisi de bu arada çoğalmadan bekler. Gerek trigeminal gerekse sakral gangliyonlardaki latent virus stres faktörlerine (aşılama, konkürrent enfeksiyonlar, doğum, nakil, aşılama, kortikosteroid, kötü beslenme) bağlı olarak reaktive olur. Reaktive olan virus aksonlar ile organizmaya ilk giriş yerine geri döner ve klinik semptomların ortaya çıkmadığı subklinik rekürrent enfeksiyon meydana getirir. Bu aşamada virüs duyarlı hayvanlara nasal, oral, genital akıntılarla saçılmaya devam eder veya yavruya taşınır. Sistemik yayılım Viremiye bağlı olarak diğer organlara da ulaşan virus gebelerde plasentitis sonucu yavru atma ve gençlerde ishal ve gastroenteritisli ölümcül solunum sistemi hastalığına yol açmaktadır (Shipping fever)  AAkut enfeksiyon Latentliğin ortaya çıkışı Viral gen transkripsiyonu ve Erken genlerden replikasyon baskılanır. Latentlikle bICP0’nin Latent enfekte Bid ve Cdc42 pro- transkripsiyonunu aktive buzağının ilişkili transkript (LAT) üretilir apoptotik eden transkripsiyon trigeminal proteinlerle faktörüne gangliyonlarında etkileşim (CAAT/Enhancer protein üretilir alfa) müdahale eder Latentlik Stres Apoptoz bICP0 üretimi Latentlikten reaktivasyon bICP0 üretimi inhibisyonu durur LAT seviyesinde azalma, durur latentlik replikasyon ortaya çıkar Latentlik Latentlik Enfektife virüs uyarılır BoHV-1 reaktivasyon  Teşhis Nasal, oral ve vajinal akıntılar Yavru zarları Doğum suları Fötus dokuları Teşhiste klinik örnek olarak tercih edilebilir -Virus izolasyonu -ELISA -Nötralizasyon testi -PCR Bağışıklık *Aşılı veya akut enfeksiyonu atlatan hayvanlarda antikorlar 3 yıl boyunca tespit edilebilir. **Ancak antikorlar latent enfekte hayvanlarda virüsün reaktivasyonuna engel olamadığından bu hayvanlar klinik belirti göstermeden virüsü saçarlar. *Kolostrumdaki maternal antikorlar 120 gün süreyle koruma sağlamaktadır. BHV-1 ve BHV-5 antikorları birbirlerine karşı kısmi koruma sağlar. Mücadele Temel strateji: Virus sirkülasyonlarını sınırlandırarak salgınların ve ekonomik kayıpların önüne geçmek 1-Seropozitif hayvanlar (latent enfekte) virusun doğal saçıcısı olarak görev yapar. Sürüler belirli aralıklarla IBRV yönünden taranmalıdır, 2-Gerekli testler ve karantina önlemleri alınmadan yeni hayvanlar sürüye katılmamalıdır. 3-Özellikle damızlık boğaların spermleri virüs varlığı yönünden ve kan serumları ise antikor varlığı yönünden sıkça taranmalıdır. Her koşulda pozitif hayvanlar sürüden çıkarılmalıdır. 4-Canlı aşılar ile aşılanmış hayvanların gebelerle teması engellenmelidir. Mücadele Korunmada modifiye canlı (Türkiye’de ruhsatsız), inaktif, subunit (Türkiye’de ruhsatsız) ve marker aşıları kullanılabilmektedir Modifiye canlı aşılar hızlı ve uzun süreli immünite oluşturur ancak virüs latent olarak kalabilir, periyodik olarak saçılabilir, yavru atmalara yol açabilir, immun sistemi baskılayabilir. İnaktif aşılar gebelerde güvenlidir, latent enfeksiyona ve immunsupresyona sebep olmazlar. İlk aşılamadan 2-3 hafta sonra aşı tekrarı gereklidir ve 6 ayda bir aşılanırlar ancak yanıt canlı aşılardakinden daha düşüktür. Subunit aşılar da inaktif aşılara benzer şekilde güvenlidir. Mücadele ****Önemli!! **Marker aşılar: Doğal enfekte hayvanlarda ortaya çıkan antikorlarla, aşıdan kaynaklı antikorların ayrımının yapılabilmesini sağlayan, hazırlık aşamasında biyoteknolojik yöntemlerle virusun içerisine fazladan bir genin eklendiği (pozitif marker aşı) veya virüse karşı bağışıklığı minimum seviyede etkileyecek yapısal geninin viral genomdan çıkarılarak hazırlandığı (negatif marker aşı) yeni nesil aşılardır. IBR için en çok kullanılanı glikoprotein E (gE) geni çıkarılmış gE proteini eksik olan IBR virüsünden hazırlanmış aşılardır. Aşılama yaşı kullanılan preparata göre değişiklik göstermekle birlikte genelde sütten kesmeden (yaklaşık 3 aylık yaş) öncedir. İlk aşıdan 1 ay sonra tekrarı yapılır. İkinci aşıdan 3 hafta sonra bağışıklık başlar ve 6 ay kadar devam eder. 6 ayda bir aşılama yapılır. Antikorlar 2-3 hafta içerisinde sütte belirlenebilir. Marker aşılar çeşitli ülkelerin kontrol ve eradikasyon programlarında kullanılmaktadır. ****Önemli!!! Eğer aşılamada negatif marker aşılar (gE eksik) kullanılmış ise teşhis gE blocking ELISA ile yapılmaktadır. ELISA testi sonrasında gE’e karşı antikorlar tespit edilmiş ise hayvan enfeksiyonun ileri aşamasında veya enfeksiyonu atlatmıştır. Bu hayvanlar sürüden hemen uzaklaştırılmalıdır. Eğer bu hayvanlarda gE proteine karşı antikor yok diğer viral proteinlere karşı antikor var ise veya nötralizan antikorlar tespit edilmiş ise hayvanlar negatif marker IBR aşısı ile aşılıdır. Eradikasyon programı Avrupada uygulanan programlar aşı uygulaması yapıldıktan sonra veya uygulanmadan “test ve itlaf” ile “test ve uzaklaştır” esasına dayanmaktadır. Danimarka, Finlandiya, Avusturya, İsveç ve İsviçre’de aşı kullanılmadan yapılan “test ve itlaf” uygulamaları ile BHV-1’in eradikasyonunda başarı elde edildiği bildirilmektedir. Ülkemizde ise seronegatif bireylerin aşılanması güçlü biçimde önerilmekle birlikte enfeksiyonun tespiti (antijen/antikorun) halinde pozitif bireylerin sürüden çıkarılması ve kesime gönderilmesi önerilmektedir. Dipnot: İlk aşılama zamanı ne olmalıdır?? Yeni doğanlarda yeterli immünolojik kapasite 30. günden sonra gelişir Doğumda glukokortikoid ve baskılayıcı T lenfosit miktarı yüksektir Yavrunun immun sistem organ, hücre ve molekülleri arasında organizasyon yeteneği zayıftır (organizasyon yeteneğini bağışıklık hücre repertuarını geliştirecek faktör bağırsak mikrobiyotasından geçer) Bağırsak epiteli, mukozasındaki lenfoid hücrelerin farklılaşması için de gerekli !!.. Anneye uygulanan antibiyotik? Yavrunun patojen deneyimi eksiktir. Maternal antikor mevcuttur Neden 14-21 gün beklenmeli? O süreçte lenfositler yorgundur elimine edilmeli Primer antikor titresi düşmeli, antikor aşıya erken müdahale etmemeli !! Sığırların Herpesvirus ensefalitisi Tanım: Bovine herpesvirus -5 kaynaklı, yetişkin sığırlarda subklinik hastalığa, genç hayvanlarda ise ölümcül ensefalitise yol açan viral bir patojendir. Etiyoloji Herpesviridae (family) Alphaherpesvirinae (sub family) Varicellovirus (genus) Bovine herpesvirus 5 (species) Sığırların Herpesvirus ensefalitisi BHV-5 daha önceleri BHV-1’in alt tipi olarak (BHV-1.3) sınıflandırılmaktaydı ancak daha sonraları farklı bir virüs türü olarak tanımlandı. BHV-5’in 3 alt tipi bulunmaktadır (a, b, ve other type) Epidemiyoloji Doğal konakçı sığırlardır, koyun, keçi ve latent enfekte sığırlar, subklinik boğalar rezervuar olarak görev yapabilmektedir. 6 aydan küçük sığırlarda öldürücüdür. Ülkemizde de nadir vakalar halinde görülmektedir. Sığırların Herpesvirus ensefalitisi Patogenez Giriş yoluna bağlı olarak genital veya solunum mukozasında replike olur. Nasal epiteldeki yüksek virüs replikasyonu sonrası virus trigeminal sinirleri enfekte eder. Olfaktor ve trigeminal sinir yollarını kullanarak nörondan nörona yayılmak suretiyle Merkezi sinir sistemine (MSS) ulaşır (5-7. gün). Virüsün MSS’e ulaşmasında esas yol olfaktor sinirlerdir. Virüsün nasal konjunktival vajinal girişi sonrası 8-10 gün sonra ölüm görülür. Subklinik enfekte hayvanlarda virüs latent olarak kalır ve virüsü belirli aralıklarla saçarlar Sığırların Herpesvirus ensefalitisi Ensefalit dışında pnömoni ve abortlar da bu enfeksiyonda saptanabilir. Etkilenen hayvanlarda koordinasyon bozukluğu, titreme, dönme, körlük, nasal oral akıntı görülebilir. Teşhis Nekropsi materyali (beyin), nasal vajinal akıntı, semen teşhis materyali olarak seçilebilir. ELISA ve PCR teşhis amaçlı tercih edilen yöntemlerdendir. Korunma BHV-5 aşısı yoktur, BHV-1 aşıları klinik hastalık tablosunu engelleyebilir ancak latentliği engelleyemez. Keçilerin Herpesvirus enfeksiyonu Keçilerin vulvavaginitis, balanopostitis, neonatal ölüm ve yavru atmayla karakterize akut ve latent seyirli hastalığıdır. Aşı mevcut değildir. Enfekte hayvanlar sürüden çıkarılmalıdır. Etiyoloji Herpesviridae (family) Alphaherpesvirinae (sub family) Varicellovirus (genus) Caprine herpesvirus 1 (species) Kedilerin Herpesvirus enfeksiyonu (Feline rhinotracheitis, kedi nezlesi) Tanım: Kedilerin şiddetli rhinotrakeitis ve konjunktivitisi ile karakterize akut seyirli ve latent özellikte çok bulaşıcı bir üst solunum yolu enfeksiyonudur. 1 yaşına kadarki genç kedilerde akut hastalığa sebep olur. Etiyoloji Herpesviridae (family) Alphaherpesvirinae (sub family) Varicellovirus (genus) Feline herpesvirus 1 (species) Kedilerin Herpesvirus enfeksiyonu (Feline rhinotracheitis, kedi nezlesi) Köpek herpes virüsleri ile yakın genetik ve antijenik özelliklere sahiptir. Etken nemli ortamda 18 saat canlı kalabilirken kuru ortamda dayanıksızdır Epidemiyoloji Virüs göz, burun ve ağız sekresyonları ile saçılır Bulaşmada direk temas önem arz eder. Yoğun kedi popülasyonuna sahip barınaklarda virüs hızla yayılır. Virüs hastalığı atlatan kedilerde latent olarak kalır ve bu hayvanlar virüs taşıyıcısı olarak görev yapar. Kedilerin Herpesvirus enfeksiyonu (Feline rhinotracheitis, kedi nezlesi) Belirtiler  Konjunktivit  Korneal ülserler-keratitis  Dermatitis  Nazal oral akıntı  Dil, damak ve farenks ülserleri  Rhinotracheitis ve pnömoni  Öksürük, hapşırık  Ateş Kedilerin Herpesvirus enfeksiyonu (Feline rhinotracheitis, kedi nezlesi) Teşhis Nasal konjunktival akıntı Farengeal svap Teşhis materyali olarak kullanılabilir. PCR ve Immunoflorasan test **Ağız lezyonları feline calicivirus enfeksiyonlarına çok benzer Kedilerin Herpesvirus enfeksiyonu (Feline rhinotracheitis, kedi nezlesi) Korunma 1-Kedi karma aşıları bu amaçlı tercih edilmelidir. 2-Bakım beslenme ve hijyen koşulları iyileştirilmeli Köpeklerin Herpesvirus 1 Enfeksiyonu Tanım: Neonatal köpeklerde generalize, hemorajik ve öldürücü bir klinik tabloya yol açan yetişkinlerde ise subklinik seyir gösteren veya solunum ve genital sistem enfeksiyonları oluşturan viral bir hastalıktır. Etiyoloji Herpesviridae (family) Alphaherpesvirinae (sub family) Varicellovirus (genus) Canine herpesvirus 1 (species) Köpeklerin Herpesvirus 1 Enfeksiyonu Köpeklerin ‘kennel cough’ adı verilen solunum kompleksi içerisinde yer alır. KENNEL COUGH kompleksi Canine herpesvirus 1 Bordetella bronchiseptica Canine parainfluenza virus Canine influenza Mycoplasma spp. Canine adenovirus Canine reovirus Köpeklerin Herpesvirus 1 enfeksiyonu Tedavi-Mücadele Destekleyici tedavi yapılır Lokal lezyonlar acyclovir gibi antiherpetik ilaçlarla muamele edilebilir. Pseudorabies (Aujeszky’s disease) (Yalancı kuduz hastalığı) Tanım: Primer konakçısı domuzlarda subklinik, klinik ve vertikal enfeksiyonlara sebep olan ve sekonder konakçı konumundaki diğer evcil ve yabani memeli hayvanlarda aşırı kaşıntı ile karakterize, çoğunlukla öldürücü özellikte akut veya latent seyirli viral bir hastalıktır. Etiyoloji Herpesviridae (family) Alphaherpesvirinae (sub family) Varicellovirus (genus) Suid herpesvirus 1 (species) Pseudorabies (Aujeszky’s disease) (Yalancı kuduz hastalığı) Epidemiyoloji Domuz yetiştiriciliğinde önemli kayıplara yol açmaktadır. ABD, Kanada ve Yeni Zelanda ve bazı Avrupa ülkelerinde de eradikasyon programları başarılı olmuştur. Domuzlar virüsü oronasal akıntı ve aerosol yolla saçarlar (17 gün) Genital akıntı ve sütte de virüs bulunmaktadır. Genelde bulaş direk temas yoluyladır. Etobur için önemli bulaş kaynağı et ve karkastır. Rat ve fareler virüsü çiftlikten çiftliğe taşıyabilir. Hasta ratlar etobur için virüs kaynağıdır. Koyu, keçi, kedi, köpek, rakun, sığır duyarlıdır Pseudorabies (Aujeszky’s disease) (Yalancı kuduz hastalığı) Domuzlarda inkübasyon 2-8 gün arasındadır. Hastalığın şiddeti virüs ve hayvan karakterine bağlı olarak değişir Yenidoğan domuzlar aşırı duyarlıdır mortalite %100’e ulaşabilir. Bu hayvanlarda titreme, koordinasyon bozukluğu, nistagmus, ataksi, opitotonus, paraliz görülmekte 3-6 haftalık yaştaki domuzlarda sinirsel bulgular daha az görülmektedir. İki aylık yaştan büyük domuzlarda dispne, rhinitis ve öksürük ve genital enfeksiyonlar Yetişkinlerde mortalite %2’nin altındadır. Gebelerde yavru atma görülebilir. Pseudorabies (Aujeszky’s disease) (Yalancı kuduz hastalığı) Sığırlarda MSS etkilenirse ölümcüldür. Ölüm klinik belirtileri takiben 6 gün gibi kısa sürede ortaya çıkabilir. Ateş kaşıntı ve solunum problemleri Köpeklerde kaşıntıya (kuduzda kaşıntı yoktur!!) ilaveten kuduzu andırır biçimde diş gıcırdatma, salya, ağrılı havlama, çene-farenks felci, gözlenir ancak diğer hayvanlara saldırma eğiliminde değildirler!! Kedilerde hastalık çok daha çabuk gelişebilir. Pseudorabies (Aujeszky’s disease) (Yalancı kuduz hastalığı) Teşhis Oronasal svap Lenf yumruları Kan serumu Virüs izoasyonu, ELISA ve nötralizasyon testi Equine herpesvirus Etken Varicellavirus genusunda bulunmaktadır. Bilinen 9 türü bulunsa da en yaygın görülenleri EqHV- 1 ve EqHV-3 EqHV-4’tür Genç atları etkileyen bir hastalıktır. Solunum yolu, direk-indirek temas ile bulaşma **Latent enfekte hayvanlar önemli virüs kaynağı Equine herpesvirus EqHV-1 (Equine abortion) En yaygın klinik belirti ateş ve hafif solunum hastalığı (rhinopneumonitis) ve kısraklarda gebeliğin son dönemi abortus ve ölü doğum Üveit/korioretinitis Nadiren nörolojik form (ensefalomyelitis)(koordinasyon bozukluğu) (ABD de yaygın) EqHV-3 (Coital Exanthema) EqHV-4 Neonatal dönemdeki taylar etkilenir Ateş, anoreksi nasal akıntı, şiddetli solunum sistemi hastalığı Equine herpesvirus Hijyen Karantina Subklinik hayvanların tespiti Aşı -İnaktif veya modifiye canlı aşı 3 doz: 1.doz 4-6 aylık yaşta 2.doz ilk dozdan 4-6 hafta sonra 3.doz 10-12 aylık yaşta 6 ay aralıklarla tekrar aşılama Sığırların mamillitisi (Pseudo lumpy skin disease) Tanım: Sığırların lokal (Bovine mamillitis) ya da generalize (Pseudo lumpy skin disease) özellikle kurudaki ineklerde ve yeni doğum yapmış ineklerde akut seyirli çoğunlukla meme başında bazen süt emen buzağıların ağız mukozası ve yüz derisinde ülseratif lezyonlarla karakterize latent özellikte bulaşıcı viral bir enfeksiyondur. Etiyoloji: Herpesviridae (family) Alphaherpesvirinae (sub family) Simplexvirus (genus) Bovine herpesvirus 2(species) Sığırların mamillitisi (Pseudo lumpy skin disease) Bovine herpesvirus 2 ile Herpes simplex virus 1 ve 2 arasında antijenik bir yakınlık vardır ve çapraz koruma mevcuttur. Subklinik latent enfekte hayvanlar, mekanik vektör artropodlar, sağım işlemleri bulaşmada rol oynayabilir. Buzağılar süt emme esnasında enfekte olabilir, merme diş eti ve dillerinde vezikül oluşabilir. İnkübasyon süresi 5-9 gündür. Lokal lezyonlar meme ve memebaşında ağrı ve eritemle başlar bunu vezikül oluşumu izler ve ülserler gelişir. Nedbe oluşmadan iyileşme oluşur (birkaç hafta). Generalize form, yüzde boyunda sırtta, perineumda nodüllerin görülmesiyle karakterizedir. Generalize form çoğu ülkede görülmemektedir. Mamillitis formu daha yaygın görülebilmektedir. Domuz koyun keçi duyarlıdır, insanlar ise dirençlidir. Teşhis PCR ile yapılabilir. Sığırların mamillitisi (Pseudo lumpy skin disease) Ayırıcı tanı İnek çiçeği Yalancı meme çiçeği Bovine papillomatosis Şap Veziküler stomatitis Lumpy skin disease **Lezyonların merkezinin çökük olması ve iyi karakterde olması Lumpy skin disease den ayıran bir özelliktir. Malignant Catarrhal Fever (Coryza gangrenosa bovum) İlk olarak 1700’lü yılların sonunda Avrupa’da koyunlarla irtibat halindeki sığırlarda ortaya çıktı 1850 yılında Afrikada antiloplarla ilişkili formu ortaya konuldu Malignant Catarrhal Fever (Coryza gangrenosa bovum) Tanım:Sığır, manda, bizon ve geyiklerin ağız boşluğu başta olmak üzere sindirim sistemi ve üst solunum yollarının akut, kataral, mukopurulent, eroziv-ülseratif ve psöydomembranlı lezyonlarla seyreden şiddetli lenfoproliferatif ve çoğunlukla öldürücü viral bir hastalığıdır. Etiyoloji Herpesviridae (family) Gammaherpesvirinae (sub family) Macavirus (genus) Alcelaphine herpesvirus -1 (species) Ovine herpesvirus -2 (species) Caprine herpesvirus 2 (species)? MCF’e sebep olan en az 10 virüs türü tanımlanmıştır bunların en baskın olan ikisi yukarıda belirtilmiştir. Malignant Catarrhal Fever (Coryza gangrenosa bovum) Alcelaphine herpesvirus -1 ve ovine herpesvirus 2 benzer genom organizasyonuna sahiptir -56 ◦C’de 10-15 dk içerisinde inaktif hale geçer -pH 5.5-8.5 arasında stabildir -Deterjan,lipid çözücülere duyarlıdır Nemli ortamda 13 güne kadar canlılığını devam ettirir Malignant Catarrhal Fever (Coryza gangrenosa bovum) Alcelaphine herpesvirus -1 Afrikanın doğu ve güney bölgelerinde görüldüğü için antiloplarla ilişkili formu oluşturur. Doğuma yakın zamanda bulaş olur, virüs uterustan yavruya geçer ve doğan yavrular 4-6 aylık yaşa kadar virüsü saçar. Ovine/caprine herpesvirus 2 özellikle Afrika dışındaki bölgelerde koyundan kaynaklı formu oluşturur. Dolayısıyla Türkiye’de koyun ve keçiler hastalığın taşıyıcısı konumundadır. Kuzular 3-6 aylıkken aeorosol yolla diğer bireylerden virüsü alır ve 6-9 aylık yaşta saçmaya başlarlar. 10 aylıktan itibaren saçılma azalır. Antilop aracılılarda olduğu gibi plasenta veya doğum suları ile saçılım yoktur Malignant Catarrhal Fever (Coryza gangrenosa bovum) Doğal şartlarda inkübasyon süresi 1 haftadan 9 aya kadardır. İki form şeklinde ortaya çıkmaktadır. Perakut olgularda; klinik bulgu gözlenmeden veya kanlı ve sulu ishal sonucu hızlı biçimde ölüm görülebilir. Baş göz formunda (klasik koriza); Serözden mukopurulente değişen nasal-oküler akıntı. Burundan gangrenli parçalar düşer Ateş, iştahsızlık süt veriminde düşüş İki taraflı ve periferden başlayan korneal oposite karakteristik Meme ülserleri Salivasyon, hiperemi, stomatitis Sinirsel belirtiler (koordinasyon bozukluğu, titreme, nistagmus) Malignant Catarrhal Fever (Coryza gangrenosa bovum) Epidemiyoloji Bulaşma; oküler nasal akıntılarla direk temas, aerosol yol, kontamine alet ekipman ve intrauterin yolladır. **Virus kaynağı olan doğal konakçılar (koyun keçi ) ile duyarlı hayvanların (Sığır) aynı ahırda tutulması veya aynı merada otlatılması koyunlardan sığırlara virüs taşınmasında önemli rol oynamaktadır. Özellikle virüs taşıyan ve asemptomatik koyunların virüs saçılımı doğum sezonu sonrası daha da artabilir. *Sekonder duyarlı hayvanlar (sığırlar) arasında bulaşma söz konusu değildir bu sebeple MCF sporadik vakalar şeklinde ortaya çıkar ve bu hayvanlarda enfeksiyon genellikle öldürücüdür. Baş-göz formu (head and eye form) sığırlarda en yaygın formunu şekillendirir-tipiktir.. *Bizonlar sığırlardan 1000 kat daha duyarlıdır. Malignant Catarrhal Fever (Coryza gangrenosa bovum) Teşhis-Mücadele Aşılamalar başarısızdır EDTAlı tüpe alınacak tam kan Teşhis klinik bulgulara göre, ELISA ve PCR ile yapılabilir. Etkilenen hayvanların kurtulma şansı çok düşüktür. Malignant Catarrhal Fever (Coryza gangrenosa bovum) Ayırıcı tanı BVDV IBR Pseudocowpox Cowpox Bovine mamillitis Pseudo lumpy skin disease Bovine herpesvirus 4 Sığırların solunum sistemi başta olmak üzere konjunktivitis, endometritis, vajinitis, mastitis, dermatitis ve infertiliteye neden olabilen akut ve latent seyirli hastalığıdır. Etiyoloji Herpesviridae (family) Gammaherpesvirinae (sub family) Rhadinovirus (genus) Bovine herpesvirus 4 (species) Poxviridae Chordopoxvirinae (Omurgalılarda) Entomopoxvirinae (insektlerde) Virion oldukça büyüktür, kompleks simetrili 220-450 nm uzunluk; 140-260 nm genişlik dsDNA 130-360 kb Tübüllerle kaplı Kor ve lateral cisimcik Sitoplazmada replike olur İnsanlık tarihinin en eski virüslerindendir. En az 2500 yıllık bir tarihi vardır 1. Cins Orthopoxvirus Duyarlı türler Artropod vektör Coğrafi Dağılım Zoonoz Sığır Çiçeği V. Kemirgen - Avrupa, Asya + Kedigiller Sığır, Fil, Firavun faresi, Alpaka Deve Çiçeği V. Deve + Afrika, Asya + Monkeypox virus Primatlar Afrika, Amerika, Avrupa, Türkiye + 2. Cins Capripoxvirus Koyun Çiçeği V. Koyun, Keçi + Afrika, Asya - Keçi Çiçeği V. Keçi, Koyun + Afrika, Asya - Lumpy skin disease V. Sığır, Manda + Afrika, Kısmen Asya, Türkiye, - Balkanlar Domuz Çiçeği V. 3. Cins Suipoxvirus Domuz + Tüm Dünyada - 4. Cins Leporipox virus Tavşan fibroma V. Tavşan + Amerika, Avrupa, Avusturalya - 5. Cins Molluscipoxvirus İnsan, diğer primatlar, - Tüm Dünyada + kuş, köpek, tek Molluscum Contagiosum V tırnaklılar 6. Cins Yatapoxvirus Maymun, İnsan + Batı Afrika + 7. Cins Avipoxvirus Tavuk Çiçeği V. Tavuk, Hindi, birçok kuş + Tüm Dünyada - Hindi Çiçeği V. türü 8. Cins Parapoxvirus Duyarlı Türler Artropod Vektör Coğrafi Dağılım Zoonoz Ektima V. Koyun,Keçi + Tüm Dünyada + Yalancı Sığır Çiçeği V. Sığır + Tüm Dünyada + Sığırların Papüler Sığır, İnsan - Tüm Dünyada + Stomatitis V. Sığır Çiçeği Tanım: Kemirgen, insan ve birçok hayvan türünde püstüler lezyonlarla seyreden viral bulaşıcı ve zoonotik bir hastalıktır. *Zoonoz karakterde olması ve atlatan kişilerin smallpox etkenine yakalanmaması aşı biliminde dönüm noktası olmuştur. Etiyoloji: Poxviridae ailesi Orthopoxvirus genusu içerisinde sınıflandırılmaktadır. dsDNA (220 kb) Kompleks simetrili Çevreye dayanıklıdır Virüslü lezyonlarda yıllarca kalabilir !! Vaccinia virus, smallpox ve maymun çiçeği virüsü ile yakın antijenik özellik sergiler Poxvirüs erken proteinleri: Konak savunma sistemini engeller, TNF, interlöykin, komplement, kemokin ve apoptotik yanıtları hedef alırlar  Sığır Çiçeği Bulaş yolları Direk temas: *Bütünlüğü bozulmuş deriye-mukozaya enfekte materyallerin teması Kedi, köpeğin veya avcının (insan) av (tarla faresi, dağ faresi) ile teması: Kemirgen ısırığı Aerosol yol Mekanik yolla Sığır Çiçeği Epidemiyoloji Avrupa, Asyanın ve Rusya’nın batısında enzootiktir. Almanya’da sıçandan file, filden insana bulaş bildirilmiştir. Evcil sıçanlardan insana bulaş bildirilmiştir. İnsandan insana bulaş bilinmiyor. Vahşi rodentler de risk teşkil etmektedir. Hastalık sığırlarda nadir görülür ve lezyonlar memede sınırlıdır. Kedi, köpek, fil, kemirgen, vahşi kemirgenler, at rastlantısal konaktır. **Kedilerde ölüme sebep olabilir (sistemik enfeksiyon). Klinik bulgular Lezyonlar nodüler, papüler, ülseratif Sığırda meme, meme başı sınırlı nadiren generalize Kedide deri lezyonu nadiren farenks, özofagus, akciğer etkilenir Atlarda atık, atığın tüm vücudunda multifokal, papüller odaklar İnsanda lezyonlar yüz, el ve boyunda sınırlı olsa da zayıf kişilerde şiddetli enfeksiyon da oluşturabilir. 3-8 hafta içinde iz bırakmadan iyileşir  Teşhis Lezyon, vezikül sıvısı, kabuk, doku biyopsisi, ölenlerden lenfoid dokular, lezyonlu akciğer (kedi) Antijen tespiti : EM, ELISA Genom tespiti: PCR Virüs izolasyonu Serolojik teşhis Korunma Mücadele Tedavisi seçenekleri sınırlıdır. Hayvan hareketleri sınırlandırılır Enfekte hayvanlar uzaklaştırılır Aşılama Vaccinia virus atenüe Ankara suşu ile yapılmaktadır. Avrupa’da riskli bölgedeki hayvanlar bu suş ile aşılanmıştır. Alet ekipmanların dezenfekte edilmesi (kuarter amonyum bileşikleri 1/500, iodofor 1/200) Rodentlerin kontrolü Malezemeler ısı ile dezenfekte edilebilir (80◦C 2 saat) Koyun Keçi Çiçeği (Sheeppox-Goatpox) Tanım: Koyun ve keçilerde hafiften şiddetliye kadar değişen formlarda yaygın hastalık tablosuna yol açan papülo-veziküler veya nodüler karakterde lezyon oluşturan bulaşıcı akut viral enfeksiyonlardır. Etiyoloji: Poxviridae ailesinin Capripoxvirus genusunda yer alır. Tek serotiptir. Sığırların Lumpy skin disease virüsü ile yakın ilişkilidir ve serolojik olarak ayırt edilemez. Çevre şartlarına dayanıklıdır. Yara kabuğunda birkaç yıl, yünde 2 ay kalabilir. Asit ve alkaliye duyarlıdır. Koyun Keçi Çiçeği (Sheeppox-Goatpox) Epidemiyoloji Morbidite endemik alanlarda %70-90 mortalite erişkinlerde %5-10 Gençlerde %50’e çıkabilir. 1 aylığın altındaki kuzu oğlaklarda mortalite %95-100 e ulaşabilir. Yerli ırklar daha az duyarlıdır. Koyun ve keçiler başlıca konaktır. *Virüs sığırlarda çoğalır ancak hastalık meydana getirmez. İnsana bulaş söz konusu değildir. Nepal, Çin, Bangladeş, Ekvator, İran, Türkiye, Pakistan, Irak, Afganistan, Hindistan Yarımadası ve Afrika'da endemiktir. Son yıllarda Güney Avrupa’da (İtalya, Kıbrıs, Yunanistan ve Bulgaristan) salgınlar bildirilmiştir. Koyun Keçi Çiçeği (Sheeppox-Goatpox) Epidemiyoloji Bulaş yolları Direk temas (çiçek lezyonları, yara kabukları, salya, süt) Aerosol yol İndirek temas (kontamine alet ekipman) Artropodlar da mekanik olarak taşıyabilir. Patogenez Keçi çiçeği daha şiddetlidir. İnkübasyon periyodu koyun çiçeğinde 4-8 gündür, keçi çiçeğinde 5-14 gün Ateş, depresyon, konjuktivitis, lakrimasyon, rhinitis, lenflerde büyüme 2-5 gün içinde derinin kılsız bölgelerinde lezyonlar (perineum, inguinal bölge, skrotum, meme, koltuk altları, ağız çevresi) Lezyonlar başlangıçta eritematöz (makuller) sonraları ödemli kabarık papül (0.5-1 cm) denilen şişlikler şeklindedir. Papüller nadiren içi sıvı dolu veziküllere dönüşür. Merkezleri çöker ve nekrozlaşır, kabuklanır, kabuğun düşmesi ile açık yaralar meydana gelir. Yıldız şeklinde yara izi meydana gelir Abomasum, dil, özofagus, damak, trakea, karaciğer, böbrek, dilde nodüller veya beyaz odaklar görülebilir. Akciğer ve iç organların etkilenmesi tabloyu daha da kötüleştirir. Ayırıcı tanı Bulaşıcı ektima, Mavi dil, PPR, Fotosensitizasyon, Dermatofilozis, Uyuz, İnsekt ısırmaları, Paraziter pnömoni, Kazeöz lenfadenitis Koyun Keçi Çiçeği (Sheeppox-Goatpox) Koruma Mücadele Vektör kontrolü, hayvan hareketlerinin kısıtlanması, aşılama Koyun keçi çiçek hastalığının kesin bir tedavisi bulunmuyor (semptomatik tedavi) Hayvanlar ölür veya kendi kendine iyileşebilir. Hastalığı atlatanlar uzun süreli bağışıktır. Bildirimi zorunludur! Veteriner hekimlerin, hayvan sahiplerinin hastalık hakkında bilgilendirilmesi erken teşhis için mühim Çiçek hastalığı sonrası bölge karantinaya alınır, hayvan hareketleri durdurulur Karantina süresi zarfında, hayvanların dışarı çıkarılmasına, bölgeye yeni hayvan girişine izin verilmiyor. Bunun yanında bu bölgedeki hayvanların yünleri, derileri, yemleri dışarı çıkarılmıyor. Koyun ve keçilerin yanında sürü köpekleri de karantinada tutuluyor. Ölen hasta hayvanlar ve şüpheli olanlar, derileriyle beraber yakılarak veya derin çukurlara gömülerek imha ediliyor. Koyun Keçi Çiçeği (Sheeppox-Goatpox) Koruma Mücadele Müşahede altında tutulan hayvanların yanı sıra, bütün koyun ve keçilere aşı uygulanıyor. Yerli aşıları mevcuttur; attenüe canlı aşılar kullanılır, Hastalık çıkan bölgede 2 yıl boyunca yılda iki kez tüm koyun ve keçiler aşılanır. İyileşen hayvanlar 15 gün bekletildikten sonra dezenfekte edilerek hastalıksız hayvanların yanına alınabiliyor. Tamamen iyileşme veya son ölümden sonraki 60 gün boyunca karantina tedbirleri uygulanıyor. Eter (%20), kloroform, formalin (%1), Çamaşır suyu (%2-3), iyot bileşikleri (1/33) ve kuartner amonyum bileşikleri (%0.5) çevrenin, alet ekipmanların dezenfeksiyonu amacıyla tercih edilebilir. Bildirimi yapılmayan mihraklara binayen işletme sahiplerine 20 bin TL ceza-i işlem uygulanmaktadır. Koyun Keçi Çiçeği (Sheeppox-Goatpox) Teşhis Lezyon, biyopsi, akciğer, abomasum, böbrek ELISA, PCR, Virüs izolasyonu, Serolojik testler (indirek immunoflorasan) Histopatolojik inceleme (intrasitoplazmik inkluzyon) Koyun Keçi Çiçeği (Sheeppox-Goatpox) Ekonomik kayıplar Yün-kıl kalitesinde azalma Deri hasarları, yün kıl kalitesinde azalma Et, süt veriminde azalma Hayvan hareketlerinin, hayvan ve hayvansal ürünlerin satışının yasaklanması Ölümler (gençlerde mortalite yüksek) Veteriner hekim masrafları Aşılama Sekonder enfeksiyonlar (mastit, pnömoni) Lumpy skin disease (nodüler ekzantem) Sığırların yumrulu deri hastalığı Tanım: LSD artropodlarla nakledilen, deri ve vücudun diğer bölgelerinde nodüler lezyonlarla karakterize evcil sığırlar ve vahşi ruminantlarda ortaya çıkan akut ve subklinik seyirli viral bir hastalıktır. Etiyoloji Poxviridae (family) Capripoxvirus (genus) Lumpy skin disease virus (species) *Virüs koyun keçi virüsleri ile yakın ilişkili ancak LSDV’nin koyun ve keçileri enfekte ettiğine dair veri yoktur. 55◦ C’de 2 saatte inaktive pH 6.6-8.6 stabil Lumpy skin disease Epidemiyoloji Birçok Afrika ülkesinde endemiktir. İlk olarak 1929’da Zambia’da tespit edilmiş, 1949’da hastalık olarak tanımlanmıştır. 2012’den sonra Orta Doğu, Güneydoğu Avrupa, Balkanlar, Kafkaslar, Rusya ve Kazakistan’a doğru yayılmıştır. Türkiye’de ilk olarak 2013 yılında K. Maraş ve Batman ilinde ortaya çıkmıştır. Daha sonra 2014-2019, 2023 yıllarına dair raporlar mevcuttur. Türkiye’de morbidite %12.3, mortalite %6.4’tür. Dünya genelinde morbidite %10- 85, mortalite %1-75 arasında değişebilir. Lumpy skin disease Epidemiyoloji Yüksek nem taşıyan sıcak havalarda insidensi çok yüksektir. Artropod vektörlerle (sivrisinek, sinek, kene) taşınır. Enfeksiyon sineklerle kısa sürede uzak mesafelere yayılabilir. Direk temas İatrojenik Yaz sonunda özellikle nemli bölgelerde görülme sıklığı daha fazladır. Kültür ırkları ve melezleri daha duyarlı Lumpy skin disease Patogenez İnkübasyon 4-14 gün Ateş, lakrimasyon, nazal akıntı, hipersalivasyon Enfeksiyon başlangıcından 48 saat sonra baş boyun ekstremiteler, meme başı, genital mukoza, ve perineumda 2-5 cm çapında kutanöz nodüller gelişir (sınırlı, hafif kabarık, yuvarlak, sert ve ağrılı). Sindirim, solunum ve genital sistem mukozalarında nodüller şekillenebilir. Sürünün yaklaşık %50 sinde lezyonlar görülebilir İyileşen lezyonlar kalıcı iz bırakır. Ekonomik etki Karkas verimi düşer Süt/et verimi düşer Mastitis Hayvansal ürünler satılamaz Hayvan ticareti durdurulur Bölge karantinaya alınır Ölüm/itlaf Boğalarda geçici/kalıcı kısırlık Deri hasarı Aşılamalar maliyeti artırır Abort, lezyonlu buzağı Sekonder bakteriyel hastalık gelişebilir Lumpy skin disease Teşhis Kan (7-21 gün), tükrük, göz burun akıntısı, sperma ve lezyonlar teşhis amaçlı kullanılabilir. Genom tespiti: PCR en sık yöntemdir Virüs izolasyonu: Sığır, koyun ve keçi kökenli hücrelerde virüs intrasitoplazmik inklüzyon oluşturarak çoğalır Serolojik teşhis: Nötralizasyon ve ELISA testi Lumpy skin disease İmmunite Maternal antikorlar ve aşı 6 ay koruma sağlar. Aşılama sonrası koruyuculukta hücre aracılı bağışıklık ön plandadır. Mücadelede homolog (LSDV ile hazırlanmış aşılar) veya heterolog aşılarla (koyun keçi çiçeği virüsü) hazırlanan atenüe aşılar kullanılır. Koyun keçi çiçeği aşılarının sığırlara 10 koyun dozunda yapılması önerilir ancak tam koruma sağlamadığına dair çalışmalar mevcuttur. LSDV suşlarıyla hazırlanan aşıların da ateş, süt veriminde azalma ve hastalığa ait bulgulara sebep olduğu bilinmektedir Enfeksiyonu atlatan hayvanlar ömür boyu bağışıktır. Lumpy skin disease Mücadele Enfekte bölgedeki hayvan hareketleri sınırlandırılmalı Hayvansal ürünlerin satışı yasaklanır Etkilenen hayvanlar sürüden uzaklaştırılmalı ve sağlıklı olanlara aşı yapılmalı Ölen hayvanlar yakılmalı veya kireçli kuyulara gömülmeli Tesislerin, aletlerin temizlenmesi dezenfeksiyonu Komşu belde, köy illerde testlerin ve aşılamaların yapılmalı Sivrisineklerle mücadele edilmeli Bataklık alanlar kurutulmalı veya zararsız şekilde ilaçlanmalı Dışkılar uzak alanlarda toplanmalı Hayvanlar kapalı alanda tutulmalı, sineklik takılmalı, ilaçlanmalı Kaçak hayvan girişinin önüne geçilmelidir. Ektima kontaigosa (ORF) Etiyoloji Poxviridae ailesi Chordopoxvirinae alt ailesinden Parapoxvirus genusundan ORF virüsüdür. dsDNA 140-300 nm 55◦C’de 30 dk stabil Zoonotik potansiyele sahip Kuru iklimde uzun yıllar (17 yıl) canlı kalabilir. Oldukça bulaşıcı Ektima kontaigosa (ORF) Etiyoloji İlk olarak 1787 yılında Koyunların uyuz hastalığı olarak biliniyordu Ektima kontaigosa (ORF) Epidemiyoloji Tüm dünyada yaygın olarak görülmektedir. Daha çok genç koyun ve keçiler (3-6 aylık) duyarlıdır, ölümler görülebilir Hastalık, koyun, keçi, lama, yabani ruminantlar ve insanlar duyarlıdır Morbidite %100e ulaşabilir mortalite %1 civarındadır. Süt emme döneminde %50’e yükselebilir Tüm Dünyada yaz sonu sonbaharda ve ilkbahar aylarında yaygın biçimde görülür. Kuru yemlerin ya da insekt ısırıklarının dudak, burun delikleri ve ağızda oluşturduğu yaralardan temas yoluyla virüs girişi olur Epidermal hücrelerde replike olur. Yapağı ve diğer kontamine materyallerde uzun süre enfektiftir. Zoonozdur Ektima kontaigosa (ORF) Patogenez Granülamatöz, eritemli sonraları sarımsı kremit renginde Papül vezikül ve püstül haline döner kurur ve kabuklanır (1-2 ay sürer) Kuzu ve oğlaklarda ateş, ağız dudak ve burun bölgesinde deri lezyonları saptanır. Özofagus ve abomasuma ilerleyebilir. Yetişkinlerde ağrılı meme lezyonları (yavru erken sütten kesilir) genital organlarda ülseratif lezyonlar rastlanmıştır. Koçlarda çiftleşme zorluğu Ayak lezyonları da nadiren görülebilir Gençlerde morbidite yüksek ve mortalite %1-90 arasındadır. Ektima kontaigosa (ORF) Klinik olarak labial, podal ve genital formları bulunmaktadır. Ektima kontaigosa (ORF) İmmünite Atlatanlar 3-12 ay korunur Teşhis Kan, ağız lezyonları, deri parcası Genom tespiti: PCR Serolojik teşhis: ELISA, Immunoflorasan Virüs izolasyonu: MDBK, Vero hücre hatları kullanılabilir Ektima kontaigosa (ORF) Korunma Hasta hayvanlar ayrılır Sağlamlar aşılanmalı Dezenfeksiyon Gebe koyunlar kuzulamadan 6 hafta veya 2 ay önce aşılanabilir Kuzular doğumdan hemen sonra aşılanır Aşılar arka bacak üst kısmında deri üzeri çizildikten sonra aşının damlatılması yoluyla yapılır Aşı sonrası vezikül, püstül ve kabuklanma meydana gelir Tedavi Antibiyotikler (peinisilin türevleri) ve destekleyici sıvı sağaltım kullanılmaktadır. Sinek kovucular ve larvasidler, larvaların veya diğer sineklerin yaraları istila etmesini önlemek için kullanılabilmektedir. Isı tedavisi ve kryoterapi kuzularda intraoral lezyonların tedavisinde kullanılmaktadır (pahalı) Topikal sidofovir veya sidofovir/sükralfat Lezyonlar dezenfektanlarla temizlenebilir (batticon, gliserin iode solüsyonu, karbonatlı su) Vücutta oluşan yaralara, antibakteriyel merhem (Gentavet-D vb.) Sığırların Papüler Stomatitsi Tanım: Tüm dünyada görülen ve her yaştaki sığırları etkileyen özellikle 2 yaşın altındaki bağışıklığı düşmüş hayvanlarda ortaya çıkan bir parapoxvirüstür Direk temas ile yayılır Önce papül sonra ağrılı veziküller oluşturur Dudak kenarı, ağız mukozası, meme başı Ağız lezyonları buzağıların süt emmesine engel olabilir Zoonoz Monkeypox Tarihçe İlk olarak 1958’de Danimarka’da bir maymunda ortaya çıktı ve Monkeypox olarak adlandırıldı. 1970 yılında, insanlarda ilk vaka Kongo’da daha sonra Kongo ve Hollanda’da sağlıklı şempanzelerde tespit edildi. Amerika’da klinik hastalıklı maymundan tespit ediliyor. 1970-71 arasında Liberya- Nijerya’da insanlarda tespit edildi. Monkeypox virus ile enfekte çoğunluğu 4-9 yaşındaki çocuklarda yapılan araştırmalar onların maymunların iç organlarını gıda olarak tükettiğini ve organlarıyla oynadığını ortaya koymuştur Monkeypox 1970-79 Nijerya, Kamerun, Kongo’da 48’i doğrulanmış olan ve şüpheli vakalar 1980-90 yıllarında Monkeypox sadece Afrika’da sınırlıydı ve 2003’e kadar orada endemik olarak kabul ediliyordu. 2003 yılında Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi bazı insanlarda ateş, papüler lezyon, respiratorik semptomlar, lenf adenopati ve boğaz ağrısı şikayetinde Amerika’da (Kansas, Ohio, Wisconsin, Indiana) Monkeypoxu doğruladı. Hastaların çoğu köpek, rat, tavşan ile temas etmişti. HASTALIĞIN İZİ SÜRÜLDÜ VE RATLARLA KÖPEKLERİN AYNI ŞEKİLDE GANADAN GETİRİLDİĞİ GÖRÜLDÜ Bu, hastalığın batı yarımküredeki ilk raporuydu. 2000-2009 Amerika, Sudan, Kongo’da 10 bin 166 vaka Monkeypox Bunun dışında 2010 yılında endemik ülkelerin yanı sıra endemik olmayan İsrail İngiltere gibi ülkelerden de ticarete bağlı olarak rapor edildi. 2020, Kongoda 6200 vaka 6 mayıs 2022 İngiltere’den Nijerya’ya giden bir hastanın dönüşte virüsü taşıdığı doğrulandı. 7 Mayıs 2022 WHO vakayı doğruladı. Sonrasında küresel olarak vaka sayısında artış olmasına rağmen (46 ülke 4100 vaka) WHO monkeypox u küresel tehdit olarak görmedi. 23 Haziran 2022 WHO ENDİŞESİNİ DİLE GETİRDİ. 4 Ağustos 2022 Amerika ulusal halk sağlığı tehdidi olarak bildirdi. 48 eyalette 6600den fazla vaka bildirildi. 5 Eylül 2022 değişik ülkelerden toplam 55 bin vaka doğrulandı (18’i ölü). 30 haziran 2022’de Türkiye’de ilk olarak bir vaka 2 Ağustos 2022 Türkiye’de 5 vaka daha bildirildi. *Son küresel Monkeypox vakaların çoğu Amerika’dan bildirildi. Monkeypox Etiyoloji Poxviridae (family) Orthopoxvirus (genus) Monkeypox virus (species) 197 kb linear ds DNA 190’dan fazla gen kodlayıcı bölge Diğer pox virüslerin aksine monkeypoxvirüs geniş konak spektrumuna sahiptir (resus maymunları, orangutan, insan, yeşil maymun, sincap, goril, şempanze, karınca yiyen, pangolin) Variola ve vaccinia virus ile yakın antijenik özellikte Virülensdeki farklılıklara göre 2 soyda sınıflandırılır: Batı Afrika ve Kongo orijinli Bu virüs merkez ve orta Afrika’daki yağmur ormanlarında yaşayan primatlarda ve oradaki yerel halkta insan çiçeğine benzer bazen ölümcül ciddi hastalık tablosu oluşturabiliyordu. Kongo orijinli virüs daha patojendir Monkeypox Epidemiyoloji Çocuklarda daha yaygın ve ölümcüldür Rodentler ve özellikle Afrika sincapları önemli bir rezervuardır. Afrika yeşil maymunlarında yüksek seroprevalans; ancak klinik bulguya dair veri yok Bulaş, genelde aerosol yol daha nadir direk temas ve insektlerle Monkeypox hayvandan insana (hayvanın kanı, vücut sıvısı, deri ve mukozal lezyonları, ısırık) ve insandan insana nakledilebilir Enfekte kişilerin nasal oral svaplarında, idrarında, sperminde dışkısında tükrüğünde virüs tespit edilmiştir. Seksüel yayılım önemli bir yol olarak rapor edildi, biseksüel erkeklerle özellikle. Monkeypox Klinik bulgular Kusma, bulantı, diyare, üst alt solunum sistemi enfeksiyonu, başağrısı karın ağrısı, miyalji, ateş lenfadenopati. Vücudun herhangi bir yerinde görülebilir fakat onlar yüz, el, ayak, uzuvlar, oral ve genital mukozada yaygındır. Deri ve mukozal lezyonlar çiçek hastalığındaki gibidir (Deri döküntüsü vezikül, makül, papül, püstül, kabuklanma ve ülser) Lezyonlar sıklıkla el yüz ve ayaklardadır. Solunum sistemi etkilenirse ölümcüldür. Gebelerde fötal ölüm olabilir. Mortalite %3-6 arasıdır. Monkeypox Korunma-Tedavi Tedavisi yok ancak destekleyici tedavi ölümden koruyabilir. Bazen kendiliğinden iyileşir. Smallpox’a karşı hazırlanan aşılar Monkeypox’a karşı koruma sağlar. Monkeypox Tedavi Antibiyotik, tecovirimat, brincidofovir. Smallpox aşıları insanlarda %85 koruma sağlamakta. Imvamune, Imvanex, ACAM 2000, APSV Picornaviridae Omurgalıların birçoğunu enfekte edebilir (bazısında subklinik) Sebep olduğu hastalık sendromları şu şekildedir: Veziküler lezyonlu form Şap hastalığı, domuzların veziküler hastalığı Üst solunum hastalığı ve rhinitis At rhinitis virusları Sistemik form Hepatit, myokardit, üreme ve/veya nörolojik sendrom oluşturan virüsler (ensefalomiyokardit, kuş ensefalomyelitis virus, Teschen hastalığı virüsü, ördek hepatit virüsü) Picornaviridae Morfoloji Küresel (30 nm) Linear (+)ssRNA, 7-9 kb 5’ ucunda VPg ve IRES 4 polipeptit (VP1, VP2, VP3, VP4) 60 protomerli kapsid Zarsız Virus Duyarlı Türler Bulgular Dağılım Zoonoz Apthovirus (Genus) Şap hastalığı virus Evcil yabani Veziküller Asya, + ruminant Ortadoğu, Afrika, Güney Amerika At rhinitis virus A At, Deve Solunum yolu - enfeksiyonu Sığır rihinitis A Sığır Hafif solunum - yolu enfeksiyonu Sığır rhinitis B Sığır Hafif solunum - yolu enfeksiyonu Avihepatovirus (Genus) Ördek hepatitis A Ördek Hepatitis Cardiovirus (Genus) Cardiovirus A Kemirgen domuz Domuz ve (Ensefalomyokarditis file temas eden fillerde virus) memeliler Ensefalomyelit myokarditis Cardiovirus B Kemirgenler Poliomyelitis (Theliovirus) Cardiovirus C Sıçanlar (Boone Cardiovirus) Virus Duyarlı Türler Bulgular Dağılım Zoonoz Enterovirus (Genus) Enterovirus A İnsan, maymun El, ağız hastalığı, menenjit Enterovirus B İnsan, domuz Solunum hastalığı, felç, veziküler hastalık Enterovirus C İnsan Poliomyelit, solunum yolu hastalığı Enterovirus D İnsan, maymun Solununm hastalığı, paraliz Enterovirus E Sığır Hafif enterik solunum enfeksiyonu Enterovirus F Sığır Hafif enterik solunum enfeksiyonu Enterovirus G Domuz, koyun Asemptomatik Enterovirus H Maymun Asemptomatik Enterovirus J Maymun Asemptomatik Rhinovirus A, B, C İnsan Solunum yolu hastalığı Virus Duyarlı Türler Bulgular Dağılım Zoonoz Kobuvirus (Genus) Aichivirus A İnsan, köpek, Gastroenteritis kedi, kemirgen, kuş Aichivirus B Sığır, koyun, Asemptomatik gelincik Aichivirus C Domuz Asemptomatik Megrivirus (Genus) Tavuk hindi Hepatitis ördek Senecavirus (Genus) Domuz Veziküler hastalık Teschovirus (Genus) Domuz Tip 1 Ensefalomyelitis Tip 2-13 hafif/subklinik Tremovirus (Genus) Tavuk, sülün, Ensefalomyelitis hindi  ŞAP HASTALIĞI Tanım: Ağız, ayak, meme başları, ve iç organlarda veziküler lezyonlarla seyreden bulaşıcı ateşli viral bir hastalığıdır. Küresel bazda önem arz etmektedir. Amerika, Avusturalya, Yeni Zelanda Japonya ve Avrupa ülkeleri dışında tüm dünyada enzootiktir. Ülkemizde yaygın olarak görülmektedir. Mücadelesi zordur.  ŞAP HASTALIĞI ETİYOLOJİ Pico-RNA-viridae – Apthovirüs (genus) – Foot and mouth disease virus (species) Zarsız (kübik) +ssRNA VP1-VP2-VP3-VP4 Ph-7-9 25-30 nm 8.5kb 7 serotip A,O,C,SAT-1 SAT-2, SAT3, Asia-1 *7 serotipin de birçok alt tipi vardır. *Virüs çevre şartlarına oldukça dayanıklıdır. (16◦C’e %86 bağıl nemde 50 gün süreyle enfektif)  ŞAP HASTALIĞI Tarihçe 1839 İngiltere 1897 Filtreleri geçebilen ilk ajan 1922 A (Allemagne) ve O (Oise) serotipleri tanımlamış 1926 C serotip Almanya’da tanımlanmış Güney Afrika’da SAT-1, SAT-2, SAT-3 1954 Asia-1 (Pakistan) 1991 ve 1993 Bulgaristan (O serotipi) 1993 İtalya’da (O serotipi) 1994 Yunanistan (O serotipi) 1995 Rusya (O serotipi) 1996 Rusya ve Makedonya (O serotipi) 1996 Arnavutluk (A serotipi) 1997 Tayvan (O serotip)  ŞAP HASTALIĞI Tarihçe Ortadoğu, Hindistan ve Uzak Doğu (A, O, Asia-1), Güney Amerika’da A – O serotipi yaygındır 1929’dan beri Amerika’da hastalık görülmemektedir (itlaf politikası) 1952-53 Meksika-Kanada arilik 1870 Avusturalya arilik 1997 Paraguay arilik Avrupanın büyük kısmında eradikedir.  Epidemiyoloji Sığırlar daha duyarlı ! (Soluma kapasitesi daha fazla) Koyunlarda daha hafif seyirli Domuz (şiddetli seyreder) ve diğer ruminantlar rezervuar BULAŞ YOLLARI  Direk temas  Aerosol yol  İNDİREK  insan, hayvan  Kontamine alet-ekipman  Et, süt  Suni toh; embriyo transferi  Epidemiyoloji Virüs klinik belirtiler ortaya çıkmadan 4 gün öncesine kadar süt ve spermada bulunabilir. **Başlıca yayılımda önemli hususlar Sürüye yeni katılmış enfekte hayvanlar Virüsle kontamine bakıcı, veteriner hekim kıyafeti, çizmeleri, aletleri, araç lastikleri Enfekte hayvan etleri/karkas (Isıyla muamele edilmemiş etler) Karkasların kemik iliği, lenf bezi ve iç organlarında ani dondurmalarda iskelet kasında uzun süre kalabilir Enfekte aerosolleri uzak bölgelere taşıyan hava akımları  Epidemiyoloji ***Sığırda 2,5 yıl Koyun 6 ay FARENKSTE persiste !  Maksimum bulunma süreleri  Yapağı: 14 gün  Sığır derisi ve kılları: 4-6 hafta  Sinekler: 10 hafta  Virus bulaşmış ayakkabılar: 11-14 hafta  Saman/ot vs. 15 hafta  Kuru hayvan gübresi: 14 gün  Sıvı hayvan dışkısı (Kışın): 6 ay  Toprak yüzeyi (Sonbahar): 28 gün  Toprak yüzeyi (Yaz): 3 gün  İdrar: 39 gün  Ülkemizde ŞAP İlk vaka kayıt 1914 1967 Şap enstitüsü kurulmuştur Görevi; *Ülkemizde görülen şap virusu tiplerinin belirlenmesi, *Bu tiplere karşı aşı üretiminin yapılması, *Bağışıklık düzeyinin belirlenmesi ve şap hastalığı ile ilgili araştırma ve eğitim çalışmaları Şap Enstitüsünce yürütülmektedir.  Ülkemizde ŞAP 1957 yılında büyük salgın O serotip 1962-65 O1, SAT1, A22 1973-78; 1983-85 Asia-1 1985 O1, A22 1997 A İran dominant olmuştur  Ülkemizde ŞAP Sonraları A iran, O1, Asia 1 yaygın görüldü. Asia-1 2002 den beri görülmedi A-O serotip endemik A serotip antijenik çeşitlilik çok fazla 2015 ARALIK NEPAL suş (A-Nep-84) VAN, SİVAS,Eskişehir,Çorum, Kırşehir, Bursa, Erzurum, Manisa, Balıkesir, Sakarya, Konya,Samsun Burdur,Kars 2023 yılı başında Irak kaynaklı SAT2 ilk kez tespit edildi. Dünya hayvan sağlığı örgütüne rapor 8 Mart 2023’te ilk aşı üretimi  Mücadele neden ZOR! ŞAP virüs RNA pol. Geniş konakçı aralığı (Evcil Düşük doğrulukta okuma yabani ruminant) 1/100 mutasyon oranı Yüksek titrede saçılım ANTİJENİK DRİFT Düşük miktarda virüs SEROTİP hastalık oluşturmakta Subtip Hızlı replikasyon, hızlı enfeksiyon ve hızlı Çapraz Koruma YOK! bulaşma O (2), A (32),C (5),SAT1 Birçok yolla saçılım (1),SAT2 (3), SAT3 (4),Asia1(1) Çevreye dayanıklıdır Hava rüzgar ile yayılım (60-100 km’e kadar)  Klinik Bulgu Yüksek ateş (41◦C e varan)  Patlamış vezikül ağrılı ayaklar Salyalı ve şapırtılı ağız  Topallama Diş etlerinde hassasiyet vezikül  Ağır vakalarda tırnak düşmesi Ağız, dil ve dudaklarda yaralar/  Et- Süt veriminde düşüş ülserasyon  Mastitis Yem alımında güçlük  Buzağılarda ölüm Morbidite %100’e ulaşabilir. Ölüm  Gençlerde ölüm oranı yüksek oranı %1-5 (>%20)  Patogenez Oro-nasal giriş Koyunda tonsilla önemli Yumuşak damak İnkb. 2-10 gün Nasofarenks birleşme bölgesi ilk replikasyon Viremi İnkübasyon 2-14 gün Stratum spinosum bölgeleri Sekonder replikasyon Vezikül- Aft Aftlar 7 gün içerisinde iyileşir Sekonder enfeksiyon  Korunma-Kontrol Hastalık öncesi Hastalık sonrası Periyodik aşı (4-6 ay) Kesim-aşılama-Karantina İnaktif serotipe spesifik aşı ile Şüphelileri ayır ! aşılama İl/ilçe müdürlüğüne bilgi ver Yeni alınan hayvan 20 gün karantina Ahıra giriş çıkış yasak! ve aşısız ise aşı Kontamine altlık yem yakılacak Pazar veya satışa gidecekse en az 15-20 gün önce aşı Süt satışı yok Ahır girişi paspas (sodyum karbonat, Satıcı vs giremez bakır sülfat, sitrik asit vb.), bakıcı Temizlik kıyafeti, sağım ünitesi Trakya bölgesinde kesim dezenfeksiyonu Trakya’da 2007 yılı Kasım ayından Girişte özel elbise-çizme bu yana Şap hastalığı görülmediği için Trakya kesiminin “Aşılı Arilik” statüsü  Tedavi Ağız meme yarası Sekonder enfeksiyonlara %2-3’lük sodyum karbonat karşı önlemler, lokal ve %10 sirkeli su tedaviler Ayak % 1-2 NaOH %4-5 sodyum karbonat (kıyafet) Çevre %1 Formol Teşhis Yöntemler Ayırıcı tanı RT-PCR Sığır Vebası ELİSA (antijen-Antikor) Veziküler stomatitis Nötralizasyon testi BVD-MD (Antikor) IBR Strip Mavi dil Hast. Virüs izolasyonu Epizootik hemorajik hastalık Ektima Koriza  Caliciviridae Calici- Elektron mikroskopta fincan görüntülü 27-40 nm Zarfsiz Kübik +ssRNA  Virus Taksonomi Caliciviridae (Family) Genus *NoroV, NeboV, Sapovirüsler sindirim Logovirus sistemi enfeksiyonu, diğerleri sistemik Norovirus Memelileri enfeksiyonlar Nebovirus enfekte eder Recovirus Sapovirus Valovirus Vesivirus Bavovirus Balıkları Nacovirus enfekte eder  Feline calicivirus Tanım: Kedilerin oldukça bulaşıcı olan ve hafiften şiddetliye değişen solunum sistemi bulguları ile ağız lezyonlarına sebep olur. Barınak kedilerinde çok yaygındır. Sıklıkla genç yaştaki kediler etkilenir Sekonder enfeksiyon olmazsa tam iyileşme görülebilir Nadiren ölüm de görülmektedir.  Feline calicivirus Etiyoloji Caliciviridae – Vesivirus (genus) Feline calicivirus (species) Mutasyon kabiliyeti oldukça yüksek Ülkemizde de sıkça rastlanmaktadır.  Feline calicivirus 2-10 gün süren inkübasyon süresi Beden ısısında artış Ağızda ülserasyon Hapşırma Seröz burun akıntısı Dilde erozyon İştahsızlık Konjuntivit Akciğer enfeksiyonu Oral, nazal, oküler akıntılar bol miktarda virüs içermektedir. Topallık nadiren  Feline calicivirus Teşhis Antijen tespiti: ELISA Genom tespiti: RT-PCR Virüs izolasyonu İmmunohistokimyasal yöntemler Serolojik teşhis: İndirek ELISA  Feline calicivirus Korunma: En önemli yöntem tartışılsa da aşılamadır En azından klinik semptomların şiddetini azaltabilir. Çevrenin dezenfeksiyonu Hasta olanların izole edilmesi gerekmektedir Hasta olanlarla temastan kaçınılmalı  Tavşanların Hemorajik Hastalığı Etken Caliciviridae Lagovirus Tavşanların hemorajik hastalığı virüsü (THHV) Çevre şartlarına dayanıklı  Tavşanların Hemorajik Hastalığı Dünyanın birçok noktasında endemiktir. Oldukça bulaşıcıdır Gençlerde sub-klinik iken yetişkinlerde ölümcüldür. Leş yiyen ve yırtıcı hayvanların dışkıları Ticari yoldan taşınım Sinirsel bulgular, çırpınma inleme, solunum güçlüğü, köpüklü kanlı burun akıntısı  Tavşanların Hemorajik Hastalığı Korunma Ruhsatlı bir aşısı olmamakla birlikte birçok ülke ticari üretmediği aşıları kullanmaktadır Endemik ülkelerden tavşan, et, yün girişine izin verilmemeli Çevreye dirençliği olduğundan güçlü dezenfektanlar tercih edilmelidir.  Domuzların Veziküler Ekzantem hastalığı Etken Vesivirus genusundadır. Bulaş enfekte hayvan ürünleri ve hayvanlarla direk temas Çevreye saçılan vezikül epiteli en büyük bulaş kaynağı Daha az olarak su, idrar, dışkı kontamine yiyeceklerle bulaş olabilir Virüs çevre koşullarına dirençlidir  Domuzların Veziküler Ekzantem hastalığı İnkübasyon 24-72 saat sonrasında burun ayak memede veziküller görülür Abort Pnömoni İshal Myokardit Hepatit Ensefalit  Buzağıların enterik Calicivirusü Yeni doğan ishalleri bakteri, virüs, parazit kaynaklıdır Son yıllarda bunlara ek olarak Norovirüs ve Nebovirüs de sıklıkla tespit edilmektedir. Ülkemizde de tespiti yapılmıştır. Tanı; dışkı ve dokularla yapılabilir. Togaviridae Togaviridae (family) Alphavirus (genus) Rubivirus (genus) (rubella; kızamıkçık hastalığı) Toga=pelerin  10-12 kb, +ss RNA  Zarlı  İkozahedral simetri  Dış şartlara dayanıksız  Alphavirüslerin çoğu sivrisineklerle yayılır. Kene ve diğer kan emici böcekler de daha az olarak yayabilir  Bazı omurgalılarda patojen Togaviridae Alphavirusler yeni ve eski dünya virüsleri olarak ikiye ayrılır; Atların bazı alphavirüsleri (Eastern, Western ve Venezüelan) yeni dünya virüslerini oluştururken Ölümcül ensefalomyelit oluşturur. Getah, Semliki Forest, Ross river, Chikungunya, o’nyong virüsleri eski dünya virüsleri Ateş, döküntü, poliartrit oluşturur. Toplamda 31 tür içerir Togaviridae Atların alphavirus enfeksiyonları;  Eastern Equine encephalitis virüsü (EEEV)  Western Equine encephalitis virüsü (WEEV)  Venezuela Equine encephalitis virüsü (VEEV)  Highlands J virüsü  Getah virüsü  Bu virüsler genetik ilişkilidir. Atların alphavirüsleri At alphavirüslerin tamamı zoonozdur, sivrisineklerle (culex spp. ve aedes spp.) geçer Kuşlar taşınmada önemlidir; özellikle ötücü kuş türleri Klinik hastalık sülünlerde, kekliklerde, hindilerde; Hafif şiddette ördek, penguen duyarlıdır İnsanlarda yaz sonu ve sonbahar da ortaya çıkar Atların alphavirüsleri Amerika kıtasında endemik; insan ve hayvanda şiddetli enfeksiyon oluşturur en önemlisi Eastern, Western ve Venezüelandır WEEV %0-40 (Amerika, Kanada, Arjantin) 1930’da at ve insanda önemli salgın EEEV %50-90 VEEV %80 ölüm oranı. 14 alttipten oluşur. Venezuela ve ABD de 1995’de 75.000- 100.000 kişi ölmüştür Genetik analizler WEEV’nin EEEV’nin Aurovirus ile rekombinasyonu ile ortaya çıktığını göstermektedir. Kuzey Amerika suşları çok daha virülenttir. Coğrafik dağılımlar farklı olsa da ortaya çıkan nörolojik bulgular benzerdir EEEV Enzootik form rezervuar olan ötücü kuşlar ve vektör olan mosquito ve culiseta melanura arasındadır Aynı zamanda C. melanura EEV’nin öldürücü olabildiği at ve insan arasında köprü de oluşturarak epizootik form ortaya çıkarabilir Mosquitolar amfibiler ve sürüngenlerden beslenmektedir. Aynı zamanda yılan virüsün kışı atlatmasında da görev alır ve enzootik formda etkilidir. Kuşlar asemptomatiktir ancak yüksek titreli viremi kuşların ölümüne sebep olur Ötücü kuşlarda genelde yüksek titreli viremi oluşur ve sineklerle insan ve atlara taşınmasında rol alır ve epizootik form oluşturur Sülünlerde tüy gagalama ve kanibalismus yayılımda etkilidir. İnsan ve atlarda viremi sınırlıdır ve enfeksiyon genelde ölümle sonuçlanır WEEV Ötücü kuşlar arasında enzootiktir ve onun spesifik vektörü Culex tarsalis tir Tavşanımsı hayvanlar ve rodentlerde virüs çoğalma göstermektedir Aedes spp ile nakledilir. Epizootik form için virüs kaynağı teşkil etmektedir. Culex türleri insanlara ve atlara taşınmasında etkili Evcil ve yabani kuşlar epizootik form için önemli rezervuar VEEV Enzootik form rodentler ve yarasaya culex spp Epizootik form Aedes and Psorophora spp Atlardan insanlara insanlardan atlara vektörlerle geçiş Benzer şekilde köpek, domuz, sığır, kedi, keçi, yarasa, kuş epizootik salgınlarda etkili olabilir Direk bulaş bildirilmemiştir. Atların alphavirüsleri Patogenez Arthropod ısırır Enfeksiyon yerinde replikasyon özellikle dentriktik hücreler Dentritik hücreler ile bölgesel lenf yumrularına yayılır Primer viremi Primer viremi ekstranöronal dokuların işgalini sağlar. Burada virüs çoğalır ve sekonder viremi oluşur Viremideki virüs yükü patogenezde önem arz eder çünkü hem artropod tarafından alınmasını kolaylaştırır hem de titre yüksekse ancak virüs hematojen yolla kan beyin bariyerini geçebilir nöronları enfekte eder ve ensefalit yapar Atların alphavirüsleri MSS’ne virüsün girişi ve yayılışı birkaç yolla olur. A- Kılcal damarların endotelinden virüsün MSSne pasif difüzyonu B- Vasküler endotel hücrelerde virüs replikasyonu ve merkezi sinir sistemi parankime yeni virüslerin salınımı C- Ependima ve koroid pleksusun enfeksiyonu ile BOS’a virüs geçişi D- MSSne göç eden lenfosit ve monositler ile virüsün taşınması Atların alphavirüsleri klinik görünüm; 4-6 gün inkübasyon Dönme, esneme, diş gıcırdatma Ateş anoreksi, inkoordinasyon Başı duvara yaslama tipiktir ! uyuşukluk Paraliz, ölüm Hastalık hızlı ilerler Anormal duruş Baş aşağı düşer Sarkık kulak, dudak Fotofobi, görme bozukluğu Atların alphavirüsleri Teşhis Kan, BOS ve beyinden virüs izolasyonu Kan serumu ve BOS antikor tespiti Viral nükleik asit tespiti Viral antijen tespiti Atların alphavirüsleri Korunma-Mücadele Atlar karantinaya alınır Destekleyici tedavi uygulanır Vektör mücadelesi ve aşılama (attenüe ve inaktif). Üç virüs türü arasında çapraz koruma vardır Atlatanlar ömür boyu bağışıktır Attenüe aşılar daha uzun süreli bağışıklık sağlar Kuşlar da aşılanabilir Atlar yılda bir bahar bivalan trivalan aşılarla aşılanabilir Sivrisinekler yıl boyunca aktif ise taylar 3-4-6 aylıkken aşılanır daha sonra yıllık tekrar edilir Flaviviridae ‘Flavi=Sarı’ Flaviviridae (family) Flavivirus (genus) Pestivirus (genus) Hepacivirus (genus) Pegivirus (genus) Flaviviridae 45-60 nm büyüklükte Zarlı Kübik +ssRNA Çevre şartlarına dayanıksız Birçoğu artropod kökenli Bazıları zoonoz karakterde Pestivirus genusunda olanlar horizontal ve vertikal olarak bulaşma gösterir Hepacivirus- Hepatit C vücut sıvısı, kan, cinsel yolla Flaviviridae Flavivirus (genus) Duyarlı tür Vektör Bulgular Coğrafi dağılım Zoonoz Louping ill virus Koyun, at Ixodes ricinus Ensefalitis, ateş Avrupa (Türkiye ?) + Wesselsbron virus Koyun Aedes spp Abort, generalize Afrika + hastalık Batı Nil ateşi virüsü Kuşlar, at Culex spp, nadiren Ateş, generalize Amerika, Avrupa, + keneler hastalık, Afrika, Asya, Türkiye ensefalomyelit, ölüm Tick