Uçak Elektrik Sistemleri Part 1 PDF

ÖNSÖZ Günümüzde kullanılan ticari yolcu uçaklarının en küçüğünden en büyüğüne kadar hepsinde elektrik enerjisi kullanmak bir zorunluluktur. Hemen hemen tüm uçak sistemleri elektrik enerjisi kullanarak çalıĢır. Genel olarak sivil havacılıkta kullanılan uçaklarda çift motorlu ve dört motorlu uçak tipl...

ÖNSÖZ Günümüzde kullanılan ticari yolcu uçaklarının en küçüğünden en büyüğüne kadar hepsinde elektrik enerjisi kullanmak bir zorunluluktur. Hemen hemen tüm uçak sistemleri elektrik enerjisi kullanarak çalıĢır. Genel olarak sivil havacılıkta kullanılan uçaklarda çift motorlu ve dört motorlu uçak tiplerinde kullanılan iki ayrı tip elektrik güç sisteminden bahsedilebilir. Kitapta çift motorlu uçaklardan A320 ve dört motorlu uçaklardan B747 uçaklarının elektrik güç sistemi ile birlikte ayrıca gelecek nesil uçaklardan olan B737-600/700/800 uçağının elektrik güç sistemide incelenmiĢtir. Kitap; uçaklardaki elektrik güç sisteminin genel olarak çalıĢması, üretimi ve dağıtımı konularında uçak bakımı ile ilgili personelin faydalanabilmesi amacıyla hazırlanmıĢtır. Kitabı her ne kadar Türkçe hazırlamaya çalıĢsamda bazı Ġngilizce teknik terimlerin tam Türkçe karĢılığı olmadığından orjinal Ģekli korunarak Ġngilizce olarak verilmiĢtir. Kitabı hazırlarken gösterilen özene rağmen gözden kaçan bazı eksiklikler olabilir. Bu konudaki önerileriniz kitabın daha yararlı olması açısından beni sevindirecektir. Bu kitap sadece eğitim amacı ile kullanılabilir. Hiçbir suretle bakım amacı ile kullanılamaz. Hasan Lik 1 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa 1. ELEKTRİK GÜÇ SİSTEMİ.......................................................................... 1 1.1. GiriĢ......................................................................................................... 1 1.2. Elektrik Güç Sisteminin Ana Bölümleri................................................. 4 1.3. AC Güç Üreteçleri................................................................................... 5 1.4. AC Güç Dağıtımı .................................................................................... 7 1.5. DC Güç Üreteçleri................................................................................... 8 1.6. DC Güç Dağıtımı..................................................................................... 8 1.7. Elektrik Güç Dağıtım Kaynağı................................................................ 9 1.8. Kontrol ve Göstergeler............................................................................ 10 2. GÜÇ DAĞITIM BÖLÜMÜ-1........................................................................ 12 2.1. Ana AC Güç Dağıtımı............................................................................. 12 2.2. Elektrik Güç Bus‟ları............................................................................... 15 2.3. Güç Kaynağı Anahtarı............................................................................. 18 2.4. Bus Bağlama Anahtarlarının Otomatik Anahtarlanması......................... 23 2.5. Bus Bağlama Anahtarlarını Elle Basarak Kontrol Etmek....................... 26 2.6. Jeneratörlerin Paralel ÇalıĢması.............................................................. 28 2.7. Paralel ÇalıĢmada Bus Bağlama Anahtarları.......................................... 33 2.8. Yer Güç Kaynağı Anahtarlama Bölümü-1.............................................. 35 2.9. Yer Güç Kaynağı Anahtarlama Bölümü-2.............................................. 39 2.10. Kesintisiz Transfer (No Break Power Transfer).................................... 44 3. GÜÇ DAĞITIM BÖLÜMÜ-2........................................................................ 46 3.1. Ana DC Gücün Paralel ÇalıĢması........................................................... 46 3.2. AC Öncelikli Güç Dağıtımı (AC Essential Power Distribution)............ 53 3.3. DC Öncelikli Güç Dağıtımı (DC Essential Power Distribution)............ 57 3.4. Transfer Bus‟ları..................................................................................... 60 3.5. Emercensi Güç........................................................................................ 62 2 3.6. Emercensi Güç Anahtarı......................................................................... 66 3.7. Emercensi Güçle ÇalıĢma - Örnek 1....................................................... 69 3.8. Emercensi Güçle ÇalıĢma - Örnek 2....................................................... 77 4. DAĞITIMDA KULLANILAN ANA PARÇALAR..................................... 85 4.1. Güç Röleleri............................................................................................. 86 4.2. Sigorta (Fuse) ve Devre Kesici (Circuit Breaker)................................... 91 4.3. Uzaktan Kumandalı Devre Kesici (Remote Control Circuit Breaker).... 102 4.4. Akım Trafosu (Current Transformer)...................................................... 106 5. AC ÜRETĠM.................................................................................................... 110 5.1. Jeneratörün Temel ĠĢlevi......................................................................... 112 5.2. Üç (3) Fazlı Jeneratörlerin Temel Prensibi............................................. 114 5.3. Uçağın Sabit Hız Motor Jeneratörü (CSM/G)......................................... 117 5.4. Fırçasız Jeneratör..................................................................................... 119 5.5. Jeneratör Soğutması (Generator Cooling)............................................... 122 5.6. Jeneratör Bağlantıları (Generator Connections)...................................... 125 5.7. Statik Ġnvertör (Static Inverter)............................................................... 127 5.8. DeğiĢken Hızlı Sabit Frekans Jeneratörü (VSCF Generator).................. 131 6. SABĠT HIZLI DÖNDÜRÜCÜ....................................................................... 134 6.1. Constant Speed Drive (Sabit Hızlı Döndürücü) Tanıtımı....................... 134 6.2. CSD Parçaları.......................................................................................... 138 6.3. Hız Kontrol Devresi................................................................................ 142 6.4. CSD veya IDG‟nin Yağ Devresi............................................................. 149 6.5. Oil Temperature Indication (Yağ Hararet Göstergesi) ............................ 153 6.6. UçuĢ Mürettebatı Yağ Ġzleme Devreleri.................................................. 160 6.7. Disconnect (Ayırma)............................................................................... 167 6.8. Ayırma ĠĢlemini Doğrulama (Disconnect Verification).......................... 170 6.9. Ayırma ĠĢleminin Yeniden Ayarlanması (Disconnect Reset)................. 172 6.10. Selenoid................................................................................................. 177 7. JENERATÖR KONTROL&KORUMA....................................................... 180 7.1. GiriĢ......................................................................................................... 180 3 7.2. Voltaj Düzenleme (Voltage Regulation)................................................. 184 7.3. Frequency Regulation (Frekans Düzenleme).......................................... 190 7.4. Paralel ÇalıĢmada Regulation (Düzenleme) Fonksiyonu........................ 7.5. Yük Bölme Devresi (Load Division Loop)............................................. 196 7.6. Jeneratörlerin Paralel ÇalıĢma Durumları............................................... 206 7.7. Jeneratör Kontrol Rölesinin Anahtarlama Fonksiyonu........................... 208 7.8. Jeneratör Güç Rölesinin Anahtarlama Fonksiyonu................................. 211 7.9. Genel Koruma Fonksiyonları (Protection Function General)................. 215 7.10. Diferansiyel Koruma (Differential Protection)......................................225 7.11. Paralel ÇalıĢmada Koruma (Protection) ve Anahtarlama (Switching).. 230 8. DC ÜRETĠM.................................................................................................... 235 8.1. GiriĢ......................................................................................................... 235 8.2. TR Unit‟in Normal ÇalıĢması................................................................. 236 8.3. TR Unit‟in Koruma Fonksiyonu............................................................. 238 8.4. Uçak Bataryası........................................................................................ 244 8.5. Jet Uçaklarında Nikel Kadmiyum Bataryalar Kullanılır......................... 247 8.6. Batarya Göstergesi.................................................................................. 252 8.7. Batarya ġarj (Doldurma) Bölümü-1........................................................ 255 8.8. Batarya ġarj (Doldurma) Bölümü-2........................................................ 261 8.9. Batarya ġarj (Doldurma) Bölümü-3........................................................ 268 9. HARĠCĠ TAKAT............................................................................................. 270 9.1. GiriĢ......................................................................................................... 270 9.2. Harici Güç Bağlantısı.............................................................................. 276 9.3. Harici Gücün Mevcut Olma Durumu...................................................... 278 9.4. Harici Gücün Aktif Edilmesi................................................................... 282 9.5. Harici Gücün Deaktif Edilmesi (External Power Deactivation)............. 298 9.6. Yer Servis Gücü-1 (Ground Service Power-1)........................................ 302 9.7. Yer Servis Gücü-2 (Ground Service Power-2)........................................ 308 9.8. Çekme Gücü (Towing Power)................................................................. 311 4 192 10. B737-600/700/800 UÇAĞININ ELEKTRĠK GÜÇ SĠSTEMĠ.................. 315 10.1. Elektrik Gücü (Electrical Power).......................................................... 315 10.2. AC Güç Sistemi..................................................................................... 326 10.3. AC Sistem Arıza Uyarı Lambaları (Annunciator Lights)..................... 329 10.4. DC Güç Sistemi..................................................................................... 343 10.5. Standby Power System (Standby Güç Sistemi).................................... 353 10.6. Elektrik Sisteminin Normal Olmayan ÇalıĢma Durumları................... 363 KAYNAKLAR..................................................................................................... 368 5 6 1. ELEKTRĠK GÜÇ SĠSTEMĠ 1.2. GiriĢ Modern uçaklarda hemen hemen tüm sistemlerin elektrik enerjisine ihtiyacı vardır. Elektrik enerjisi baĢlıca Ģu amaçlar için kullanılır: 1. Elektriki ısıtıcılar, 2. Aydınlatma, 3. Mekanik güç üretmek, 4. Elektronik cihazları beslemek. Kokpit Kabin DıĢ Galley Anti-ice Mekanik Güç Aydınlatma Elektrikli Isıtıcılar Elektrik Gücü Pompalar Valfler Hareket Elektronik Cihazlar Kompütürler Kumanda/Gösterge Sensorler ġekil 1.1. Elektrik güç sisteminin genel tanıtımı 1.1.1. Elektriki ısıtıcılar 1. Mutfaklarda, fırınlar ve kahve makinaları elektrik enerjisi kullanılır, 2. Problardaki, su sistemlerindeki ve pencerelerdeki buzlanmayı önlemek için (anti-ice sistemleri) elektrik enerjisi kullanılır. ġekil 1.2. Elektrik gücünün ısıtmak amaçlı kullanıldığı yerler 7 1.1.2. Aydınlatma 1. Kokpit, 2. Kabin, 3. Uçağın dıĢı. ġekil 1.3. Elektrik gücünün aydınlatma amaçlı kullanıldığı yerler 1.1.3. Mekanik güç 1. Pompalar (yakıt ve hidrolik), 2. Yakıt valfleri, hidrolik ve air condition sistem, 3. Mekanik parçalar (kapılar, kargo konteynırları). ġekil 1.4. Elektrik gücünün mekanik güç elde etmek için kullanıldığı yerler 1.1.4. Elektronik cihazlar 1. Kompütürler, 2. Kumanda ve göstergeler, 3. Sensörler. 8 ġekil 1.5. Elektrik gücünün elektronik cihazları beslemek için kullanıldığı yerler Tüm cihazların çalıĢabilmesi için büyük miktarda elektrik gücüne ihtiyaç vardır. Ġki motorlu modern jet uçaklarında yaklaĢık olarak 100 KW, dört motorlu geniĢ gövdeli uçaklarda 200 KW‟dan fazla elektrik gücüne ihtiyaç vardır. ġekil 1.6. Ġki ve dört motorlu uçakların elektrik güç ihtiyacı 9 1.2. Elektrik Güç Sisteminin Ana Bölümleri Elektrik güç sistemi iki bölümden meydana gelmiĢtir: 1. Üretim (generation): Elektrik enerjisi üretir, 2. Dağıtım (distribution): Kullanıcılara elektrik enerjisi sağlar. Aydınlatma Mekanik Güç Dağıtım Elektrikli Isıtıcılar Elektronik Cihazlar Üretim ġekil 1.7. Elektrik güç sisteminin bölümleri Üretim ve dağıtım iki alt bölüme ayrılmıĢtır: 1. AC bölüm, 2. DC bölüm. Aydınlatma Elektrikli Isıtıcılar Mekanik Güç AC DC Dağıtım AC DC Üretim Elektronik Cihazlar ġekil 1.8. Elektrik güç sisteminin alt bölümleri 10 1.3. AC Güç Üreteçleri AC üretim (generation) için beĢ farklı AC güç kaynağı kullanılır: 1. Engine Driven Generator (Motor Jeneratörü), 2. APU Generator (Yardımcı Güç Ünitesi Jeneratörü), 3. External Power (Harici Takat), 4. Emergency Generator (Emercensi Jeneratör), 5. Static Inverter (Statik Invertör). Batarya 24 VDC DC GÜÇ DAĞITIMI STC INV TRU AC ENG GEN GÜÇ DAĞITIMI EMER GEN APU GEN EXT PWR ġekil 1.9. Ġki motorlu bir uçağın temel elektrik blok Ģeması 11 ġekil 1.10. Ġki motorlu bir uçak üzerindeki güç kaynaklarının yerleri 1.3.1. Engine driven generator (motor jeneratörü) Engine driven generator‟ün (motor jeneratörü) özellikleri Ģunlardır: 1. UçuĢ süresince normal güç kaynaklarıdır, 2. Herbir motor üzerinde bir tane bulunur, 3. Motor çalıĢtığı sürece mevcuttur, 4. Toplamda kullanıcıların talebinden daha çok güç üretir, 5. Herbiri 60-90 KW güç üretir. 1.3.2. APU generator (APU jeneratör) Auxiliary Power Unit Generator‟ün (Yardımcı Güç Ünitesi Jeneratörü) özellikleri Ģunlardır: 1. Yardımcı Güç Ünitesi vasıtasıyla döndürülür, 2. Yerde yedek güç kaynağıdır, 3. Çoğu uçaklarda uçuĢ süresince yedek güç kaynağıdır, 4. Motor jeneratöründen daha çok güç sağlayabilir. 12 1.3.3. External power (harici takat) External power‟ın (harici takat) özellikleri Ģunlardır: 1. Yerde normal güç kaynağıdır, 2. Harici güç elektrik prizine (external power receptacle) takılır, 3. YaklaĢık 65 KW elektrik enerjisi sağlar, yerde gerekli kullanıcılar için yeterlidir. 1.3.4. Emergency generator (emercensi jeneratör) Emergency Generator‟ün (Emercensi Jeneratör) özellikleri Ģunlardır: 1. Hidrolik motor vasıtasıyla döndürülür, 2. Diğer jeneratörler mevcut olmadığı zaman AC güç sağlar, 3. YaklaĢık olarak 5 KW güç sağlar, uçağı emniyetli olarak uçurmak için yeterlidir. 1.3.5. Static Inverter (statik invertör) Static Inverter‟in (Statik Invertör) özellikleri Ģunlardır: 1. DC‟yi AC‟ye çevirir, 2. Diğer AC güç kaynakları mevcut olmadığı zaman çok önemli AC kullanıcılara güç sağlar, 3. Emniyetli bir iniĢ için kullanıcılara yaklaĢık olarak 1 KW güç sağlar. 1.4. AC Güç Dağıtımı AC gücün özelliği: Voltaj: 115 V, Frekans: 400 Hz, Faz: 3 faz. 1.4.1. AC dağıtım (AC distribution) 1. AC kullanıcılara direkt olarak AC elektrik gücü sağlar, 2. DC üreteçler için giriĢ gücü sağlar. 13 1.4.2. AC kullanıcılar (AC consumers) 1. Toplamda kullanılan elektrik gücünün %95‟i AC kullanıcılara gereklidir, 2. BaĢlıca ısıtma, aydınlatma ve mekanik cihazları içerir. 1.5. DC Güç Üreteçleri Günümüz modern jet uçaklarında iki çeĢit DC güç kaynağı kullanılır: 1. Battery‟ler (Batarya), 2. Transformer Rectifier Unit‟ler (TRU‟lar). 1.5.1. Uçak bataryası (aircraft battery) Uçak bataryasının özellikleri Ģunlardır: 1. Ni-Cd tip Ģarj edilebilen bataryadır, 2. Aviyonik kompartmanına yerleĢtirilmiĢtir, 3. Diğer güç kaynakları mevcut olmadığı zaman DC güç dağıtımı için 24 VDC güç sağlar, 4. Normal çalıĢma süresince Ģarj edilir. 1.5.2. TRU (Transformer Rectifier Unit) Transformer Rectifier unit‟in özellikleri Ģunlardır: 1. 115 VAC, 3 Fazı, 28 VDC‟ye çevirir, 2. Normal DC güç kaynaklarıdır, 3. Üç fazlı AC güç kaynakları çalıĢtığı sürece mevcuttur. 1.6. DC Güç Dağıtımı 1.6.1. DC dağıtım 1. Tüm DC kullanıcılara direkt olarak DC güç sağlar, 2. Statik Invertör‟ün AC güç üretebilmesi için giriĢ gücü sağlar. 14 1.6.2. DC kullanıcılar 1. Toplamda kullanılan elektrik enerjisinin %5‟i DC kullanıcılara gereklidir, 2. BaĢlıca DC kullanıcılar elektronik cihazlardır, 3. Diğer üç grubun (elektrik gücü, aydınlatma ve mekanik güç) bazı kontrol ve izleme bölümleri enerjisini buradan alır. 1.7. Elektrik Güç Dağıtım Kaynağı AC / DC güç dağıtımı üç bölüme ayrılmıĢtır: 1. Tüm ana kullanıcılar için main power distribution (ana güç dağıtımı), 2. Tüm essential kullanıcılar için essential power distribution (öncelikli güç dağıtımı), 3. Uçağın emniyetli iniĢi için tüm emergency (acil durum) kullanıcılar için emergency power distribution (emercensi güç dağıtımı). 1.7.1. Elektrik gücü (electrical power) Elektrik gücü iki Ģekilde sağlanır: 1. Normal kaynaktan, 2. Yedek kaynaktan sağlanır. 1.7.2. Öncelikli güç dağıtımı Öncelikli güç dağıtımı (essential power distribution) Ģu Ģekilde güç sağlar: 1. Ana güç dağıtımı (main power distribution) vasıtasıyla normal olarak güç sağlanır, 2. Ana güç dağıtımında bir arıza olduğunda, kalan mevcut kaynak tarafından güç sağlanır. 15 1.7.3. Emercensi güç dağıtımı Emercensi güç dağıtımı (emergency power distribution) Ģu Ģekilde güç sağlar: 1. Normal olarak öncelikli güç dağıtımından (essential power distribution) geçerek AC güç ile beslenir, 2. Normal gücün kaybı durumunda; emercensi güç, alternate (yedek) güç kaynağına switch‟lenir (emergency generator veya battery). Ana Güç Dağıtımı Öncelikli Güç Dağıtımı Batarya ve Emercensi Güç Dağıtımı Uçak Bataryası Ana DC Güç Dağıtımı Öncelikli DC güç Dağıtımı Transformer Rectifier Unit‟ler (TRU‟lar) Ana AC Güç Dağıtımı Öncelikli TRU Öncelikli AC Güç Dağıtımı Motor APU Harici Jeneratörleri Jeneratörü Takat DC Güç Dağıtımı Batarya Güç Dağıtımı Statik Invertör Emercensi Güç Dağıtımı Emercensi Jeneratör ġekil 1.11. Ġki motorlu bir uçağın güç dağıtım bölümü genel blok Ģeması 1.8. Kontrol ve Göstergeler Elektrik güç sisteminin kontrolü: 1. Esas olarak otomatiktir, 2. Bazı switch‟ler manuel (elle basılınca) olarak kontrol edilir, 3. Elektrik güç kontrol panelinden kontrol edilir. 16 AC Güç Dağıtımı DC BUS 1 BAT 1 26.8v 1 BAT BAT 2 27.9v 2 GALLEY AU TO AC BUS 1 AC ESS BUS BUS TIE IDG 1 DC BUS 2 AC ESS FEED GEN 1 APU GEN AC BUS 2 AU TO EXT PWR GEN 2 ġekil 1.12. A320 uçağının elektrik kontrol paneli PFD 1 ND 1 E/WD ND 2 PFD 2 SD ġekil 1.13. A320 uçağının kokpit display yerleĢimi Sistemle ilgili bilgiler Ģekil 1.13.‟de görüldüğü gibi Sistem Display (SD) gösterir. Airbus uçaklarında E/WD ve SD ECAM adını alır. Boeing uçaklarında ise EICAS adını alır. ECAM ve EICAS sistem sayfaları sistemin çalıĢmasıyla ilgili ana parametreleri gösterir, aralarındaki en önemli fark ise ECAM display‟i üzerinde görünen çalıĢma parametrelerinin EICAS display üzerinde görünmemesidir. 17 2. GÜÇ DAĞITIM BÖLÜMÜ-1 Uçak Bataryası Ana DC Güç Dağıtımı Öncelikli AC Güç Dağıtımı Transformer Rectifier Unit‟ler (TRU‟lar) Ana AC Güç Dağıtımı Batarya Güç Dağıtımı Öncelikli TRU Öncelikli AC Güç Dağıtımı Motor APU Harici Jeneratörleri Jeneratörü Takat Statik Invertör Emercensi Güç Dağıtımı Emercensi Jeneratör ġekil 2.1. Ġki motorlu bir uçağın güç dağıtım bölümü genel blok Ģeması 2.1. Ana AC Güç Dağıtımı Ana güç dağıtımı iki bölümden meydana gelir: 1. Ana AC güç dağıtım bölümü, 2. Ana DC güç dağıtım bölümü. 2.1.1. Çift motorlu uçaklarda ana AC güç dağıtım bölümü 1. Ana AC bus‟lar (ACBUS1 ve ACBUS2), 2. Power source switching (güç kaynağı anahtarı), 3. Bus tie switching (bus bağlama anahtarı). 18 Ana AC Güç Dağıtımı ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları Ana AC Güç Dağıtımı Güç Kaynağı Anahtarları Motor APU Jen. Jen. Harici Takat Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.2. Çift motorlu bir uçakta ana AC güç dağıtım bölümü blok Ģeması ġekil 2.3. Çift motorlu bir uçağın AC güç kaynaklarının yerleri ġekil 2.2.‟deki ana AC güç dağıtım bölümü A320 uçağından örnek alınmıĢtır. Ġki (çift) motorlu tüm jet uçakları benzer sistem yapısına sahiptir. 19 2.1.2. Dört motorlu uçaklarda ana AC güç dağıtım bölümü Dört motorlu uçaklarda; her bir motor jeneratörü için bir ana AC bus vardır. Güç kaynağı anahtarları: 1. Herbir bus‟ı, direkt olarak motor jeneratörlerine bağlar, 2. Herbir bus‟ı, bus bağlama anahtarlarından geçerek APU jeneratörlerine veya harici takata bağlar. Bus bağlama anahtarları: 1. Ana AC bus‟ları birbirlerine bağlar, 2. Güç kaynağı anahtarlama bölümü üzerinden APU jeneratörlerine veya harici takata bağlar. ġekil 2.4.‟te dört motorlu bir uçağın AC güç dağıtım bölümü görülmektedir. APU JENERATÖRLERĠ 1 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 Güç Kaynağı Anahtarları Bus Bağlama Anahtarları ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 Güç Kaynağı Anahtarları 1 1 2 MOTOR 3 4 JENERATÖRLERĠ ġekil 2.4. Dört motorlu bir uçağın AC güç dağıtım bölümü 20 ġekil 2.5. Dört motorlu bir uçağın AC güç kaynaklarının uçak üzerindeki yerleri 2.2. Elektrik Güç Bus’ları Bus’ın görevi; güç kaynakları tarafından üretilen elektrik gücünü kullanıcılara dağıtmaktır. 2.2.1. Bus 1. Aynı tip güç kullanan kullanıcıları güç kaynağına bağlar, 2. Kullanıcılar ve güç kaynakları arasında düĢük bir direnç sağlar. ġekil 2.6. Bus bağlantısının görünüĢü 21 2.2.2. Bus adı 1. Güç kaynaklarını tanıtmayı sağlar, 2. AC veya DC dağıtım olup olmadığını gösterir, 3. ACBUS1, bir numaralı motor jeneratörü tarafından üretilen AC elektrik enerjisini dağıtır. ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları Güç Kaynağı Anahtarları Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.7. Çift motorlu bir uçağın genel elektrik Ģeması 2.2.3. Ana AC bus 1. Normalde Ģema üzerinde bir tek faz olarak gösterilir, 2. Üç farklı bus‟ı içerir, 3. Herbir faz A, B ve C bir bus‟tır, 4. Üç bus kullanıcılara direkt olarak veya alt bus‟lardan geçerek sağlanır. 2.2.4. AC kullanıcılar dört tiptir 1. Tek fazlı kullanıcılar, düĢük güç taleplerinde faz A veya B veya C için ayrı ayrı bağlanır, 2. Kullanıcılara farklı voltajlar gereklidir (28 V veya 26 V), 3. Üç fazlı kullanıcılar aynı anda üç fazın tamamını kullanması gerekir, 4. Large loads (büyük yükler) toplam gücün yaklaĢık %50‟sini kullanır. (Herbir faz güç kaynaklarının simetrik yüklenmesi ile toplam gücün 1/3‟ünü sağlar). 22 Ana AC güç kullanıcıları 1 Ø 115 V kullanıcılar: -Florasan lambalar -Elektronik cihazlar QA 1 Ø 26 V veya 28 V kullanıcılar: -Sinkro ve servo sistemleri -Akkor telli lambalar QB 28 V veya 26 V alt bus‟lar QC Ana AC Bus 3 Ø kullanıcılar: -Motor -TRU‟lar Güç kaynağı anahtarı AC güç kaynağı Büyük yükler (Large Loads) -Mutfaklar (Galleys) -Elektrikli ısıtıcılar Ayrılma (shed) ġekil 2.8. Bir bus‟ın açık Ģeması 2.2.5. Büyük yükleri devreden ayırma AĢağıdaki nedenlerden dolayı büyük yükler devreden ayrılır: 1. Yerde bir güç kaynağı switch‟ini ON veya OFF yapmadan önce, 2. Güç rölelerinin güvenilirliğini artırmak, 3. Güç kaynağını aĢırı yükten korumak, 4. A320 uçağının elektrik paneli üzerinde GALLEY pushbutton‟u vasıtasıyla elle basılarak kumanda edilir, 5. B747 uçağının elektrik paneli üzerinde UTILITY pushbutton‟u vasıtasıyla elle basılarak kontrol edilir, 6. Jeneratör aĢırı yüklenirse, jeneratör otomatik olarak devreden çıkar. 23 26.8v BAT 1 DC BUS 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC ESS BUS AC BUS 2 BUS TIE GEN 1 STANDBY POWER AUTO OFF BAT A U T O APU GEN L -UTILITY- R OFF APU ON EXT PWR 1 Ø 115 V kullanıcılar: -Florasan lambalar -Elektronik cihazlar START QA BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 Ana AC güç kullanıcılar GEN 2 APU GEN 2 EXT PWR 2 A U T O QB 28 V veya 26 V alt bus‟lar QC BUS TIE 3 Ø kullanıcılar: -Motor -TRU‟lar GEN BUS BUS BUS BUS Büyük yükler (Large Loads) -Mutfaklar (Galleys) -Elektrikli ısıtıcılar Ayrılma (shed) ġekil 2.9. Büyük yükte devreden ayrılma 2.3. Güç Kaynağı Anahtarı 1. Güç röleleri (power relay) vasıtasıyla yerine getirilir, 2. Jeneratör güç kaynakları, Jeneratör Kontrol Unit‟ler (GCU) vasıtasıyla kontrol edilir, 3. Harici takat, Ground Power Control Unit (GPCU) vasıtasıyla kontrol edilir, 4. Bir güç kaynağı devre dıĢı kaldığı zaman veya yeni bir güç kaynağı devreye girdiği zaman meydana gelir, 5. Otomatik olarak veya elle basılarak kontrol edilebilir, 6. GCU vasıtasıyla otomatik olarak anahtarlanır (uçuĢ sırasında), 7. Elektrik kontrol panelden elle basılarak anahtarlanır (yer güç kaynakları). 24 ġekil 2.10. Güç rölesi, GCU ve GPCU‟nun uçak üzerindeki görüntüleri 2.3.1. Motor jeneratörlerinin otomatik olarak güç kaynağı anahtarlaması 1. Güç röleleri GCU vasıtasıyla otomatik olarak kapatılır, 2. ELEC kontrol panel üzerindeki anahtar AUTO pozisyonunda iken, 3. Uygun jeneratör gücü hazır iken (örneğin; frekans ve voltaj tam ve GCU vasıtasıyla elde edilen bir arıza yok ise). DC BUS 1 26.8v BAT 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC ESS BUS AC BUS 2 BUS TIE GEN 1 APU GEN A U T O EXT PWR GEN 2 AC BUS 1 AC BUS 2 Bus bağlama anahtarı Jeneratör Kontrol Unit (GCU) 1 APU GCU GPCU GCU2 Jeneratör kontrol anahtarı Oto pozisyonu (PB basılı) Jeneratör mevcut değil Güç hazır Güç Kaynağı Anahtarı Jeneratör güç rölesi açık Voltaj OK Frekans OK Arıza yok Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat ġekil 2.11. Otomatik olarak güç kaynağı anahtarlama 25 Motor Jen.-2 2.3.2. Motor jeneratör gücünün hazır olmaması 1. Motor shut-down (kapatıldığı) olur olmaz, 2. GEN pushbutton üzerinde FAULT lambası yandığı zaman, 3. ECAM‟ın ELEC sistem sayfası üzerinde jeneratörün çalıĢmadığı göründüğü zaman. BAT 1 27 V 0A ELEC DC BAT BAT 2 28 V 0A DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A AC 1 DC BUS 1 26.8v BAT 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC 2 AC ESS GEN 1 0% 0V 0 Hz DC BUS 2 APU GEN OFF EXT PWR 115 V 400 Hz AC ESS BUS GEN 2 0% 0V 0 Hz 15 ºC IDG 2 IDG 1 ºC 10 AC BUS 1 TRU 2 28 V 150 A EMER GEN ESS TR AC BUS 2 BUS TIE FAULT GEN 1 APU GEN A U T O EXT PWR GEN 2 AC BUS 1 AC BUS 2 Bus bağlama anahtarı Jeneratör Kontrol Unit (GCU) 1 APU GCU GPCU GCU2 Jeneratör kontrol anahtarı Oto pozisyonu (PB basılı) Jeneratör mevcut değil Güç hazır Güç Kaynağı Anahtarı Jeneratör güç rölesi açık Voltaj OK Frekans OK Arıza yok Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor -1- ġekil 2.12. Motor jeneratör gücünün hazır olmama durumu 26 Motor Jen.-2 2.3.3. Jeneratör-1’in dağıtım bölümüne otomatik olarak anahtarlanması Voltaj ve frekans tamam olduğu yani güç hazır (power ready) olduğu zaman otomatik olarak anahtarlanır. ELEC BAT 1 27 V 0A DC BAT BAT 2 28 V 0A DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A ESS TR AC 1 DC BUS 1 26.8v BAT 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC 2 AC ESS GEN 1 26 % 115 V 400 Hz DC BUS 2 APU GEN OFF EXT PWR 115 V 400 Hz AC ESS BUS GEN 2 0% 0V 0 Hz 15 ºC IDG 2 IDG 1 ºC 110 AC BUS 1 TRU 2 28 V 150 A EMER GEN AC BUS 2 BUS TIE GEN 1 APU GEN A U T O EXT PWR GEN 2 AC BUS 1 AC BUS 2 Bus bağlama anahtarı Jeneratör Kontrol Unit (GCU) 1 APU GCU GPCU GCU2 Jeneratör kontrol anahtarı Oto pozisyonu (PB basılı) Jeneratör mevcut değil Güç hazır Güç Kaynağı Anahtarı Jeneratör güç rölesi açık Voltaj OK Frekans OK Arıza yok Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 Motor -1- ġekil 2.13. Jeneratör-1‟in güç dağıtım bölümüne otomatik olarak anahtarlanması 27 2.3.4. Metazori (override) olarak otomatik anahtarlama Metazori (override) olarak anahtarlama elektrik kontrol panel üzerinden GEN pushbutton‟a basılınca gerçekleĢir. ġekil 2.14.‟de görüldüğü gibi bir numaralı motor jeneratörü motor dönüyor olsa bile, GEN1 pushbutton‟una elle basılarak anahtar açık pozisyona getirilir bu durumda bir numaralı motor jeneratörünün üretmiĢ olduğu elektrik enerjisi dağıtım bölümüne gitmez. ELEC BAT 1 27 V 0A BAT 2 28 V 0A DC BAT DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A AC 1 TRU 2 28 V 150 A EMER GEN ESS TR AC 2 AC ESS GEN 1 DC BUS 1 26.8v BAT 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 APU GEN OFF DC BUS 2 OFF AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 EXT PWR 115 V 400 Hz 15 ºC IDG 2 IDG 1 ºC 110 AC BUS 1 AC ESS BUS GEN 2 0% 0V 0 Hz AC BUS 2 BUS TIE GEN OFF1 A U T O APU GEN EXT PWR GEN 2 AC BUS 2 AC BUS 1 Bus bağlama anahtarı Jeneratör Kontrol Unit (GCU) 1 APU GCU GPCU GCU2 Jeneratör kontrol anahtarı Jeneratör mevcut değil Güç Kaynağı Anahtarı Jeneratör güç rölesi açık Oto pozisyonu (PB basılı) Güç hazır Voltaj OK Frekans OK Arıza yok Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor -1- ġekil 2.14. Metazori olarak otomatik anahtarlama 28 Motor Jen.-2 2.4. Bus Bağlama Anahtarlarının Otomatik Anahtarlanması 2.4.1. UçuĢ sırasında her iki motor jeneratörünün normal olarak çalıĢması 1. Güç kaynağı anahtarı jeneratörü AC bus‟a bağlar, 2. Bus bağlama anahtarlarının güç röleleri açılır (ayrı ayrı çalıĢma), 3. Jeneratör -1 sol güç dağıtım bölümünü besler, 4. Jeneratör -2 sağ güç dağıtım bölümünü besler. Bus Bağlama Güç Rölelerinin Otomatik Kontrolü 26.8v BAT 1 DC BUS 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC BUS 2 AC ESS BUS BUS TIE GEN 1 A U T O APU GEN EXT PWR GEN 2 Sol Elektrik Güç Dağıtım Bölümü Sağ Elektrik Güç Dağıtım Bölümü ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları ELEC BAT 1 27 V 0A DC BAT BAT 2 28 V 0A DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A AC 1 GEN 1 26 % 116 V 400 Hz IDG 1 ºC 110 TRU 2 28 V 150 A EMER GEN ESS TR AC 2 AC ESS APU GEN OFF EXT PWR 116 V 400 Hz GEN 2 26 % 116 V 400 Hz Güç Kaynağı Anahtarları 115 ºC IDG 2 Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.15. UçuĢ sırasında her iki motor jeneratörünün normal olarak çalıĢması 29 2.4.2. UçuĢ sırasında bir motor jeneratörünün arızalanması 1. Bus bağlama anahtarları otomatik olarak her iki röleyi kapar, 2. Kalan sağlam jeneratör elektrik gücünün tamamını sağlar, 3. Kalan sağlam jeneratörü aĢırı yüklerden korumak için otomatik load shedding switch‟ler (büyük yükleri devre dıĢı bırakan anahtar) uçağın mutfaklarına (Galleys) giden elektrik enerjisini keser. Bus Bağlama Güç Rölelerinin Otomatik Kontrolü 26.8v BAT 1 DC BUS 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC BUS 2 AC ESS BUS BUS TIE GEN 1 FAULT A U T O APU GEN EXT PWR GEN 2 Sol Elektrik Güç Dağıtım Bölümü Sağ Elektrik Güç Dağıtım Bölümü ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları ELEC BAT 1 27 V 0A DC BAT BAT 2 28 V 0A DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A AC 1 GEN 1 26 % GALLEY 116 V SHED 400 Hz IDG 1 ºC 110 TRU 2 28 V 150 A EMER GEN ESS TR AC 2 AC ESS APU GEN OFF EXT PWR 116 V 400 Hz GEN 2 0% 0V 0 Hz Güç Kaynağı Anahtarları 115 ºC IDG 2 Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.16. UçuĢ sırasında bir motor jeneratörünün arızalanması Mutfaklara tekrar güç vermek için ve yedek bir güç kaynağı elde etmek için yedek güç kaynağı olarak APU jeneratör anahtarı açılabilir. 30 2.4.3. APU jeneratörün devreye girmesi 1. Güç hazır olduğu zaman güç kaynağı anahtarlama vasıtasıyla otomatik olarak anahtar açılır, 2. Arızalı motor jeneratörü vasıtasıyla beslenmeyen dağıtım bölümüne bus bağlama anahtarları vasıtasıyla otomatik olarak bağlanır, 3. Ana AC güç dağıtımı yedek güç kaynağı sağlayarak mutfaklara güç sağlayan anahtarın açılması ile mutfaklar tekrar elektrik enerjisi ile beslenir. Bus Bağlama Güç Rölelerinin Otomatik Kontrolü 26.8v BAT 1 DC BUS 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC BUS 2 AC ESS BUS BUS TIE GEN 1 FAULT A U T O APU GEN EXT PWR GEN 2 Sol Elektrik Güç Dağıtım Bölümü Sağ Elektrik Güç Dağıtım Bölümü ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları ELEC BAT 1 27 V 0A DC BAT BAT 2 28 V 0A DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A AC 1 GEN 1 26 % 116 V 400 Hz IDG 1 ºC 110 ESS TR EMER GEN AC ESS APU GEN 26 % 115 V 400 Hz TRU 2 28 V 150 A AC 2 GEN 2 0% 0V 0 Hz Güç Kaynağı Anahtarları 115 ºC IDG 2 Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.17. APU jeneratörünün devreye girerek sistemi besleme durumu 31 2.5. Bus Bağlama Anahtarlarını Elle Basarak Kontrol Etmek 2.5.1. Bus bağlama anahtarları 1. Normalde otomatik olarak çalıĢır, 2. Elle basılarak kontrol edilen bus bağlama anahtarlarının kapanması inhibit (yasaklama) edilebilir. 2.5.2. Bus bağlama elle basmalı anahtarın kapatılması 1. Her iki bus bağlama güç rölesi açılır, 2. Güç kaynağının soldan sağa veya sağdan sola beslenmesi mümkün değildir, 3. Sağ taraftaki elektrik güç dağıtım bölümü beslenmez çünkü jeneratör-2 arızalıdır. Bus Bağlama Güç Rölelerinin Otomatik Kontrolü 26.8v BAT 1 DC BUS 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC BUS 2 AC ESS BUS OFF BUS TIE GEN 1 FAULT A U T O APU GEN EXT PWR GEN 2 Sol Elektrik Güç Dağıtım Bölümü Sağ Elektrik Güç Dağıtım Bölümü ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları ELEC BAT 1 27 V 0A DC BAT BAT 2 28 V 0A DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A ESS TR AC 1 TRU 2 28 V 150 A EMER GEN AC 2 AC ESS GEN 1 26 % 116 V 400 Hz IDG 1 ºC 110 APU GEN 0% 115 V 400 Hz EXT PWR 116 V 400 Hz GEN 2 0% 0V 0 Hz Güç Kaynağı Anahtarları 115 ºC IDG 2 Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat ġekil 2.18. Bus bağlama elle basmalı anahtarların açılması 32 Motor Jen.-2 2.5.3. Bus bağlama elle basmalı anahtar 1. Kısa devre vasıtasıyla kokpitte bir duman meydana geldiği taktirde bus bağlama anahtarları kısa devrenin tüm sistemi etkilemesini önlemek için kullanılır, 2. Bölümleme, duman kaynağını daha kolay ayırmayı sağlar. Bus Bağlama Güç Rölelerinin Otomatik Kontrolü 26.8v BAT 1 DC BUS 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC BUS 2 AC ESS BUS OFF BUS TIE GEN 1 A U T O APU GEN EXT PWR GEN 2 Sol Elektrik Güç Dağıtım Bölümü Sağ Elektrik Güç Dağıtım Bölümü ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları ELEC BAT 1 27 V 0A DC BAT BAT 2 28 V 0A DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A AC 1 GEN 1 26 % 116 V 400 Hz IDG 1 ºC 110 ESS TR TRU 2 28 V 150 A EMER GEN AC 2 AC ESS APU GEN 0% 115 V 400 Hz EXT PWR 116 V 400 Hz GEN 2 26 % 115 V 400 Hz Güç Kaynağı Anahtarları 115 ºC IDG 2 Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.19. Bus bağlama elle basmalı anahtarların elle basılarak açılması 33 2.6. Jeneratörlerin Paralel ÇalıĢması 2.6.1. Dört motorlu uçaklarda ana güç dağıtımı 1. Güç kaynağı anahtarı, çift motorlu uçaklar üzerindeki gibidir, 2. Bus bağlama anahtarı, çift motorlu uçaklardan tamamen farklıdır. EXT1 APU1 EXT2 APU JENERATÖRLERĠ APU2 1 SSB HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 BUS TIE BUS 1 BUS 2 OFF STANDBY POWER AUTO OFF BAT GEN CONT BUS 3 BUS 4 OFF OFF L -UTILITY- R OFF APU ON Güç Kaynağı Anahtarları Bus Bağlama Anahtarları START BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 ACBUS1 AUTO AUTO ON BUS BUS 1 OFF BUS TIE GEN CONT 2 AUTO ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 AUTO Güç Kaynağı Anahtarları PB Anahtarı Oto OFF 3 BUS OFF 4 BUS Güç hazır DRIVE DISC 1 21 2 3 MOTOR 3 4 4 JENERATÖRLERĠ ġekil 2.20. Dört motorlu bir uçakta ana güç dağıtımı Kontrol pushbutton oto pozisyonunda ve güç hazır olduğu zaman jeneratör güç rölesi otomatik olarak kapanır. Bus bağlama güç röleleri normalde kapalı olduğundan birinci jeneratörün elle basmalı anahtarı açık (PB switch ON) iken dağıtımın tamamı beslenir. 34 2.6.2. Dört motorlu uçaklarda tek jeneratörün çalıĢması 1. Jeneratörün aĢırı yüklenmesi önlenmeli, 2. Büyük yükleri elle basılarak devreden ayıran anahtarlar (L UTILITY ve R UTILITY switch‟ler) vasıtasıyla devreden çıkarılır, 3. AĢırı yüklenme hissettiği zaman büyük yükler otomatik olarak devreden çıkarılır, 4. EICAS üzerinde büyük yüklerin ayrıldığı (load shedding) görünür. EXT1 APU1 EXT2 APU JENERATÖRLERĠ APU2 1 SSB HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 BUS TIE UTILITY GALLEY BUS 1 UTILITY GALLEY UTILITY GALLEY BUS 2 OFF STANDBY POWER AUTO OFF BAT GEN CONT BUS 3 BUS 4 OFF OFF L -UTILITY- R OFF OFF UTILITY GALLEY APU ON Güç Kaynağı Anahtarları Bus Bağlama Anahtarları START OFF BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 ACBUS1 AUTO AUTO ON BUS BUS 1 OFF BUS TIE GEN CONT 2 AUTO OFF 3 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 AUTO BUS Güç Kaynağı Anahtarları OFF 4 BUS DRIVE DISC 1 21 2 3 MOTOR 3 JENERATÖRLERĠ ġekil 2.21. Dört motorlu uçaklarda tek jeneratörün çalıĢması 35 4 4 2.6.3. Dört motorlu uçaklarda iki jeneratörün paralel çalıĢması Ġki numaralı jeneratör aktif olduğu zaman bir numaralı jeneratöre paralel bağlanır. 1. Yalnızca senkronize olduğu zaman sağlanır (aynı voltaj, frekans ve faz açısı), 2. ÇalıĢma durumları GCU‟lar vasıtasıyla kontrol edilir ve izlenir. EXT1 APU1 EXT2 APU JENERATÖRLERĠ APU2 1 SSB HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 BUS TIE UTILITY GALLEY BUS 1 UTILITY GALLEY UTILITY GALLEY BUS 2 GEN CONT STANDBY POWER AUTO OFF BAT BUS 4 OFF OFF L -UTILITY- R OFF OFF UTILITY GALLEY BUS 3 APU ON Güç Kaynağı Anahtarları Bus Bağlama Anahtarları START OFF BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 ACBUS1 AUTO ON BUS AUTO BUS TIE ON GEN CONT BUS 1 2 AUTO OFF 3 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 AUTO BUS Güç Kaynağı Anahtarları OFF 4 BUS DRIVE DISC 1 1 2 MOTOR 3 JENERATÖRLERĠ ġekil 2.22. Dört motorlu uçaklarda iki jeneratörün paralel çalıĢması 36 4 2.6.4. Çok motorlu uçaklarda üç jeneratörün paralel çalıĢması APU JENERATÖRLERĠ EXT1 APU1 EXT2 1 APU2 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 SSB BUS TIE UTILITY GALLEY BUS 1 UTILITY GALLEY UTILITY GALLEY BUS 2 BUS 3 BUS 4 OFF GEN CONT STANDBY POWER AUTO OFF BAT APU ON L -UTILITY- R OFF OFF START ∑ 90 APU GEN 1 AUTO ON BUS APU GEN 2 AUTO BUS TIE AUTO ON GEN CONT ON BUS 1 Bus Bağlama Anahtarları OFF BATTERY EXT PWR 1 Güç Kaynağı Anahtarları UTILITY GALLEY EXT PWR 2 25 25 10 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 AUTO BUS 2 30 ACBUS1 Güç Kaynağı Anahtarları OFF 3 BUS 4 1 DRIVE DISC 2 3 4 Motor Jeneratörleri 1 30 30 30 ġekil 2.23. Dört motorlu uçaklarda üç jeneratörün paralel çalıĢması ∑ 90 APU JENERATÖRLERĠ EXT1 APU1 EXT2 1 APU2 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 SSB BUS TIE UTILITY GALLEY BUS 1 UTILITY GALLEY UTILITY GALLEY BUS 2 BUS 3 BUS 4 OFF GEN CONT STANDBY POWER AUTO OFF BAT L -UTILITY- R OFF ON Güç Kaynağı Anahtarları UTILITY GALLEY APU ON Bus Bağlama Anahtarları START OFF ∑ 135 BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 AUTO ON BUS AUTO BUS TIE AUTO ON GEN CONT ON BUS 1 APU GEN 2 2 65 35 25 10 ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 AUTO BUS 3 EXT PWR 2 Güç Kaynağı Anahtarları OFF 4 BUS DRIVE DISC 1 ∑ 135 1 2 3 45 45 45 4 Motor Jeneratörleri ġekil 2.24. Dört motorlu uçaklarda üç jeneratörün büyük yükleri beslemesi 37 ġekil 2.23.‟de üç motor jeneratörünün paralel çalıĢarak uçağın tüm sistemini beslemesi görülmektedir. ġekil 2.24.‟de üç motor jeneratörünün paralel çalıĢarak büyük yükleri beslemek için yeterince güç sağladığı görülmektedir. L-UTILITY pushbutton‟a basılınca ACBUS1 ve ACBUS2 üzerindeki gücün arttığı görülmektedir. 2.6.5. Dört motorlu uçaklarda tüm jeneratörlerin paralel çalıĢması 1. Tüm jeneratörler paralel çalıĢır, 2. Tüm jeneratörler yükü eĢit miktarda bölüĢürler. APU JENERATÖRLERĠ EXT1 APU1 EXT2 1 APU2 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 SSB BUS TIE UTILITY GALLEY BUS 1 UTILITY GALLEY UTILITY GALLEY BUS 2 Güç Kaynağı Anahtarları UTILITY GALLEY BUS 3 BUS 4 GEN CONT STANDBY POWER AUTO OFF BAT L -UTILITY- R ON OFF ON APU ON START ∑ 180 BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 AUTO ON BUS 1 APU GEN 2 AUTO BUS TIE AUTO ON GEN CONT ON BUS 2 Bus Bağlama Anahtarları EXT PWR 2 65 35 55 25 ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 AUTO Güç Kaynağı Anahtarları ON BUS 3 4 BUS DRIVE DISC 1 ∑ 180 1 2 3 4 45 45 45 45 ġekil 2.25. Çok motorlu uçaklarda tüm jeneratörlerin paralel çalıĢması 38 Motor Jeneratörleri 2.6.6. Dört motorlu uçaklarda paralel çalıĢmanın ana avantajları 1. Tüm jeneratörler toplam yükün tamamını aynı miktarda paylaĢır, 2. Jeneratör anahtarları OFF pozisyonuna alındığı zaman güç kesilmesi olmaz. APU JENERATÖRLERĠ EXT1 APU1 EXT2 1 APU2 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 SSB BUS TIE UTILITY GALLEY BUS 1 UTILITY GALLEY UTILITY GALLEY BUS 2 BUS 3 OFF BUS 4 GEN CONT STANDBY POWER AUTO OFF BAT L -UTILITY- R ON OFF ON APU ON APU GEN 1 AUTO BUS OFF ∑ 180 1 APU GEN 2 AUTO BUS TIE AUTO ON GEN CONT ON BUS 2 Bus Bağlama Anahtarları START BATTERY EXT PWR 1 Güç Kaynağı Anahtarları UTILITY GALLEY EXT PWR 2 65 35 55 25 ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 AUTO Güç Kaynağı Anahtarları ON BUS 3 4 BUS 1 DRIVE DISC 1 ∑ 180 2 3 4 60 60 60 Motor Jeneratörleri ġekil 2.26. Dört motorlu uçaklarda paralel çalıĢmanın ana avantajları 2.7. Paralel ÇalıĢmada Bus Bağlama Anahtarları 2.7.1. Bus bağlama güç röleleri 1. Normal uçuĢta kapalıdır, 2. Bazı durumlarda paralel çalıĢmadan ACBUS ve jeneratörü ayırmak için açılır, 3. Elle basılarak yada otomatik olarak kontrol edilir. 39 EXT1 APU1 EXT2 APU2 SSB BUS TIE UTILITY GALLEY BUS 1 UTILITY GALLEY UTILITY GALLEY BUS 2 UTILITY GALLEY BUS 3 APU JENERATÖRLERĠ BUS 4 1 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 GEN CONT OFF AUTO BAT STANDBY POWER ON OFF Güç Kaynağı Anahtarları START APU ON ON L -UTILITYR BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 AUTO ON BUS AUTO BUS TIE AUTO ON GEN CONT ON BUS 1 APU GEN 2 2 EXT PWR 2 Elle açma AUTO Otomatik açma ON ∑ 180 BUS 3 4 Bus Bağlama Anahtarları 65 35 55 25 ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 BUS DRIVE DISC Güç Kaynağı Anahtarları ∑ 180 1 1 2 3 4 45 45 45 45 Motor Jeneratörleri ġekil 2.27. Bus bağlama güç rölesi 2.7.2. Otomatik bus bağlama anahtarı 1. Kısa devre gibi ciddi bir problem meydana geldiği zaman, 2. Otomatik iniĢ süresince gereksiz aviyonik cihazları güç kaynaklarından ayırması gerekir. 2.7.3. Bus bağlama anahtarlarını elle basarak kontrol etmek Elektrik kontrol panel üzerinden uygun BUS-TIE pushbutton‟a basılarak kontrol edilir. Bir numaralı BUS-TIE pushbutton‟a basılınca Ģekil 2.28.‟de görüldüğü gibi jeneratör-1 mevcut dağıtımdan ayrılarak sadece ACBUS1‟i besler. 40 EXT1 APU1 EXT2 APU2 SSB BUS TIE UTILITY GALLEY BUS 1 UTILITY GALLEY UTILITY GALLEY BUS 2 UTILITY GALLEY BUS 3 APU JENERATÖRLERĠ BUS 4 1 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 GEN CONT OFF AUTO BAT STANDBY POWER ON OFF Güç Kaynağı Anahtarları START APU ON ON L -UTILITYR BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 AUTO BUS TIE AUTO ON GEN CONT ON ISLN ON BUS BUS 1 APU GEN 2 2 EXT PWR 2 Elle açma AUTO Otomatik açma ON ∑ 180 BUS 3 4 Bus Bağlama Anahtarları 65 35 55 25 ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 BUS DRIVE DISC Güç Kaynağı Anahtarları 1 ∑ 180 1 2 3 4 65 38.3 38.3 38.3 Motor Jeneratörleri ġekil 2.28. BUS-TIE PB‟a basılarak ACBUS1‟in sistemden ayrılması 2.8. Yer Güç Kaynağı Anahtarlama Bölümü-1 2.8.1. Yerde kullanılan güç kaynakları 1. Normal: Harici takat, 2. Yedek (alternate): APU jeneratörü. ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları Güç Kaynağı Anahtarları Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.29. Yerde kullanılan güç kaynakları 41 ġekil 2.30. Harici takat ve uçağa bağlantısı 2.8.2. Yer güç kaynağı bağlantısı 1. Yer güç kontrol ünitesi (GPCU) gücün hazır olup olmadığını kontrol eder, 2. Güç hazırsa EXT PWR lambası üzerindeki AVAIL lambası yanar. DC BUS 1 26.8v BAT 1 1 BAT 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC BUS 2 AC ESS BUS OFF BUS TIE GEN 1 AVAIL A U T O APU GEN EXT PWR GEN 2 ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları Güç Kaynağı Anahtarları Güç hazır Voltaj OK Frekans OK Arıza yok Jeneratör Kontrol Unit (GCU) 1 Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.31. Harici takatın uçağa bağlanması Harici takattan tüm dağıtımı beslemek için Ģekil 2.31.‟deki gibi elektrik kontrol panel üzerindeki EXT PWR pushbutton‟a basılır ve kontrol listesinden kontrol edilmesi gereken yerler gözden geçirilir. 2.8.3. EXT PWR pushbutton’una basılması 1. GPCU vasıtasıyla harici takat rölesi kapatılır, 2. Bus bağlama anahtarı vasıtasıyla her iki bus bağlama güç rölesi kapatılır, 3. Harici takat her iki güç dağıtım bölümünü besler. 42 DC BUS 1 26.8v BAT 1 1 BAT Bus bağlama güç rölelerinin otomatik kontrolü 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC BUS 2 AC ESS BUS OFF BUS TIE GEN 1 A U T O APU GEN EXTON PWR GEN 2 ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları Güç Kaynağı Anahtarları Voltaj OK Frekans OK Arıza yok Güç hazır Jeneratör Kontrol Unit (GCU) 1 Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.32. Harici takattan tüm dağıtımı beslemek 2.8.4. ECAM display 1. Harici takat bilgileri ECAM display üzerinde görünür, 2. Harici takat bilgilerinin kontrol edilmesi sağlanır. DC BUS 1 26.8v BAT 1 1 BAT Bus bağlama güç rölelerinin otomatik kontrolü 27.9v BAT 2 2 DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC BUS 2 AC ESS BUS OFF BUS TIE GEN 1 A U T O APU GEN EXTON PWR GEN 2 ACBUS1 ACBUS2 Bus Bağlama Anahtarları ELEC BAT 1 27 V 0A DC BAT BAT 2 28 V 0A DC 1 DC 2 DC ESS TRU 1 28 V 150 A AC 1 GEN 1 0% 0V 0 Hz IDG 1 ºC 45 ESS TR TRU 2 28 V 150 A EMER GEN AC 2 AC ESS APU GEN OFF Güç Kaynağı Anahtarları EXT PWR 116 V 400 Hz GEN 2 0% 0V 0 Hz 45 ºC IDG 2 Motor Jen.-1 APU Jen. Harici Takat Motor Jen.-2 ġekil 2.33. ECAM display üzerinde harici takat bilgilerinin görüntülenmesi 43 BAT 1 DC BUS 1 v 1 BAT 2 BAT 2 v DC BUS 2 AC ESS FEED GALLEY A U T O IDG 1 AC BUS 1 AC ESS BUS AC BUS 2 BUS TIE GEN 1 A U T O APU GEN EXT PWR Batarya 1 GEN 2 Batarya 2 HOTBATBUS1 HOTBATBUS2 BAT BUS DC ESS BUS DC EMER BUS DC BUS 1 DC BUS 2 ESS TR TRU 1 AC ESS BUS AC EMER BUS AC BUS 1 Motor Jeneratörü 1 STC .INV . TRU 2 AC BUS 2 APU Jeneratörü Harici Takat Motor Jeneratörü 2 Emercensi Jeneratör ġekil 2.34. Çift motorlu bir uçağın genel elektrik Ģeması 1. Harici takat bağlı değil, 2. APU çalıĢmıyor, 3. Motor-1 çalıĢmıyor, 4. Motor-2 çalıĢmıyor. 44 2.9. Yer Güç Kaynağı Anahtarlama Bölümü-2 2.9.1. Dört motorlu uçaklarda yer güç kaynakları 1. Harici takat ve APU jeneratör, 2. 2 harici takat kaynağı bağlanabilir, 3. B747 uçaklarında 2 APU jeneratör bulunur. HARĠCĠ TAKAT APU JENERATÖRLERĠ 1 1 2 2 Güç Kaynağı Anahtarları Bus Bağlama Anahtarları ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 Güç Kaynağı Anahtarları 1 2 3 4 MO TO R J ENE R A TÖ R LE R Ġ ġekil 2.35. Dört motorlu bir uçağın yer güç kaynakları 45 2.9.2. Harici takatın uçağı beslemeye hazır olma durumu ġekil 2.36.‟daki EXT PWR 1 pushbutton‟u üzerindeki AVAIL lambasının yanması harici güç kaynağının uçağa takıldığı ve kullanıma hazır olduğu anlamına gelir. Uygun pushbutton‟a basılır EXT PWR 1 anahtarı kapatılarak uçağın harici takattan beslenmesi sağlanır. EXT1 APU1 EXT2 APU2 SSB BUS TIE BUS 1 BUS 2 BUS 3 BUS 4 GEN CONT APU JENERATÖRLERĠ OFF L -UTILITY- R BAT 1 APU ON START STANDBY POWER AUTO OFF HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 Güç Kaynağı Anahtarları A V A I L AUTO BUS OFF 1 AUTO BUS OFF BUS TIE GEN CONT 2 AUTO OFF 3 AUTO BUS Bus Bağlama Anahtarları OFF 4 BUS DRIVE DISC ACBUS2 ACBUS1 ACBUS3 ACBUS4 Güç Kaynağı Anahtarları 1 1 2 MOTOR 3 JENERATÖRLERĠ ġekil 2.36. Harici takatın uçağı beslemeye hazır olma durumu 46 4 2.9.3. Harici takattan uçağın beslenmesi ġekil 2.37.‟deki gibi EXT PWR 1 pushbutton‟una basılarak bir numaralı harici takattan uçağın beslenmesi sağlanır. EXT PWR 2 pushbutton‟una basılarak iki numaralı harici takattan da uçak beslenebilir. EXT1 APU1 EXT2 APU2 SSB BUS TIE BUS 1 BUS 2 BUS 3 BUS 4 GEN CONT APU JENERATÖRLERĠ 1 OFF AUTO HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 L -UTILITY- R BAT OFF START BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 AUTO BUS OFF 1 EXT PWR 2 A V A I L ON AUTO BUS OFF BUS TIE GEN CONT 2 AUTO OFF 3 Güç Kaynağı Anahtarları Güç hazır AUTO BUS PB switch ON Bus Bağlama Anahtarları OFF 4 BUS DRIVE DISC ACBUS2 ACBUS1 ACBUS3 ACBUS4 Güç Kaynağı Anahtarları 1 2 3 1 MOTOR JENERATÖRLERĠ ġekil 2.37. Harici takattan uçağın beslenmesi 47 4 Harici güç kaynakları paralel anahtarlanmazlar, çünkü yer güç kaynakları senkronize değildirler. EXT PWR 1 ve EXT PWR 2 veya APU 1 ve APU 2‟den uçak aynı anda besleniyorken, Split System Breaker (SSB) ana güç dağıtımını iki bölüme ayırır. EXT1 APU1 EXT2 APU2 SSB BUS TIE BUS 1 BUS 2 BUS 3 BUS 4 GEN CONT APU JENERATÖRLERĠ 1 OFF AUTO HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 L -UTILITY- R BAT OFF START BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 ON AUTO BUS OFF 1 PB switch ON Güç Kaynağı Anahtarları ON AUTO BUS OFF BUS TIE GEN CONT 2 AUTO OFF 3 Güç hazır AUTO BUS Bus Bağlama Anahtarları OFF 4 BUS DRIVE DISC ACBUS2 ACBUS1 ACBUS3 ACBUS4 Güç Kaynağı Anahtarları 1 2 3 1 MOTOR JENERATÖRLERĠ ġekil 2.38. Her iki harici takattan uçağın beslenmesi 48 4 2.9.4. Split System Breaker (SSB) 1. Sol ve sağ güç kaynakları paralel çalıĢmadığı zaman otomatik olarak açılır, 2. Yedek olarak elle anahtarlama mevcut ama gerekli değildir. EXT1 APU1 EXT2 APU2 SSB BUS TIE BUS 1 BUS 2 BUS 3 BUS 4 GEN CONT HARĠCĠ TAKAT APU JENERATÖRLERĠ 1 OFF AUTO 1 2 2 L -UTILITY- R BAT OFF START BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 ON AUTO BUS OFF 1 PB switch ON Güç Kaynağı Anahtarları ON AUTO BUS OFF BUS TIE GEN CONT AUTO OFF 2 Güç hazır AUTO BUS Bus Bağlama Anahtarları OFF 3 4 BUS DRIVE DISC ACBUS2 ACBUS1 ACBUS3 ACBUS4 SPLIT SYSTEM BREAKER Elle Oto Güç Kaynağı Anahtarları SSB açık OPEN 1 Her iki APU jen. açık 2 3 1 MOTOR Her iki harici takat açık JENERATÖRLERĠ ġekil 2.39. Split System Breaker‟ın (SSB) çalıĢması 49 4 2.10. Kesintisiz Transfer (No Break Power Transfer) 2.10.1. Güç kaynaklarının paralel çalıĢmama durumu 1. 0,1 saniyelik bir zaman için bile olsa güç kaybı, 2. Yeni (devreye girecek olan) güç kaynağı switch‟i ON olmadan eski (devreden çıkacak olan) güç kaynağı switch‟inin OFF olması. EXT1 APU1 EXT2 APU2 SSB BUS TIE BUS 1 BUS 2 BUS 3 BUS 4 GEN CONT APU JENERATÖRLERĠ 1 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 Güç Kaynağı Anahtarlar ı Bus Bağlama Anahtarlar ı ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 Güç Kaynağı Anahtarlar ı NBPT 1 2 3 4 GCU MOTOR JENERATÖRLER Ġ ġekil 2.40. Kesintisiz transfer (NBPT) 50 2.10.2. Kesintisiz transfer ile güç kaynağı anahtarlama 1. Transfer yapılacak güç kaynakları arasında senkronizasyon sağlanır, 2. Senkronizasyondan sonra yeni güç (sistemi besleyecek olan) kaynağının anahtarı kapatılır, 3. Eski güç (sistemden ayrılacak olan) kaynağın anahtarı açılır. EXT1 APU1 EXT2 APU2 SSB BUS TIE BUS 1 BUS 2 BUS 3 BUS 4 GEN CONT APU JENERATÖRLERĠ 1 HARĠCĠ TAKAT 1 2 2 Güç Kaynağı Anahtarlar ı Bus Bağlama Anahtarlar ı ACBUS1 ACBUS2 ACBUS3 ACBUS4 Güç Kaynağı Anahtarlar ı NBPT 1 2 3 4 GCU MOTOR JENERATÖRLER Ġ ġekil 2.41. Kesintisiz transfer (NBPT) ile güç kaynağı anahtarlama 51 3. GÜÇ DAĞITIM BÖLÜMÜ - 2 3.1. Ana DC Gücün Paralel ÇalıĢması 3.1.1. Ana DC güç dağıtımı 1. Ana DC bus‟ları, 2. Ana DC güç anahtarlarını içerir. Ana DC Güç Anahtarları Ana DC Güç Dağıtımı DCBUS1 TRU’lar TRU’lar DCBUS2 1 DCBUS3 2 EXT PWR 1 DCBUS4 3 APU GEN 1 4 APU GEN 2 EXT PWR 2 Bus Bağlama Anahtarları Ana AC Güç Dağıtımı ACBUS2 ACBUS1 APU Motor Jeneratörleri Jeneratörü ACBUS3 ACBUS4 Harici Takat 1 2 3 M O T O R J E N E R A T Ö R L E R Ġ ġekil 3.1. Ana DC güç dağıtımı 3.1.2. Ana DC bus’lar 1. TR unit‟ten geçerek uygun ana AC bus vasıtasıyla güç alır, 2. Sayıları ana AC bus‟lar kadardır, 3. Normal olarak paralel çalıĢma ile anahtarlanırlar. 52 4 Ana DC Güç Anahtarları DCBUS1 DCBUS2 1 DCBUS3 2 EXT PWR 1 DCBUS4 3 APU GEN 1 4 APU GEN 2 TRU’l ar Bus EXT PWR 2 Bağlama Anahtarları ACBUS2 ACBUS1 ACBUS3 ACBUS4 1 2 3 M O T O R J E N E R A T Ö R L E RĠ 4 ġekil 3.2. Ana DC Bus‟lar Ana DC gücün paralel çalıĢmasının en büyük avantajı; paralel bağlı Transformer Rectifier Unit‟ler ortalama bir akım ile yüklenirler ve bir Transformer Rectifier Unit arızalandığı zaman DC bus‟larda güç kaybı olmaz. 3.1.3. Ana DC bus’ların ayrı olarak çalıĢması 1. Bazı zamanlar gereklidir, 2. Otomatik olarak, otomatik iniĢ baĢladığı zaman bir tek arızanın tüm sistemleri etkilemesini önlemek için ana DC bus‟lar ayrı olarak çalıĢır, 3. Elektrik kontrol panel üzerindeki BUS-TIE pushbutton vasıtasıyla elle kontrol edilir. Normal pozisyonu oto pozisyonudur. 53 OFF AUTO L -UTILITY- R BAT OFF O O N N START Ana DC Güç Anahtarları BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 AUTO BUS OFF APU GEN 2 AUTO BUS BUS TIE GEN CONT OFF AUTO OFF EXT PWR 2 AUTO DCBUS1 BUS 2 DCBUS3 DCBUS4 TRU’lar OFF Otomatik ĠniĢ 1 DCBUS2 Bus ayırma 3 1 2 3 4 BUS 4 DRIVE DISC EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 Otomatik atma ACBUS2 ACBUS1 OFF AUTO 2 OFF APU GEN 1 O O N N AUTO ON ON BUS M O T O R J E N E R A T Ö R L E R Ġ START 4 Ana DC Güç Anahtarları APU GEN 2 BUS TIE AUTO GEN CONT ON EXT PWR 2 AUTO DCBUS1 2 3 DCBUS2 DCBUS3 DCBUS4 Bus ayırma BUS ON TRU’lar Otomatik ĠniĢ 1 3 L -UTILITY- R BAT AUTO BUS Bus Bağlama Anahtarları ACBUS4 1 BATTERY EXT PWR 1 ACBUS3 4 1 2 3 4 BUS DRIVE DISC EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 Otomatik atma ACBUS2 ACBUS1 ACBUS3 Bus Bağlama Anahtarları ACBUS4 1 2 3 M O T O R J E N E R A T Ö R L E R Ġ 4 ġekil 3.3. Ana DC bus‟ların tamamının enerjisiz ve enerjili durumu 54 3.1.4. Ana AC BUS 1 ve ana DC BUS 1’in ayrı olarak çalıĢması OFF AUTO L -UTILITY- R BAT OFF O O N N START Ana DC Güç Anahtarları BATTERY EXT PWR 1 APU GEN 1 AUTO ISLN ON BUS ON BUS APU GEN 2 BUS TIE AUTO GEN CONT ON EXT PWR 2 AUTO DCBUS1 BUS 2 3 DCBUS3 DCBUS4 ON TRU’lar Otomatik ĠniĢ 1 DCBUS2 Bus ayırma 4 1 2 3 4 BUS DRIVE DISC EXT PWR 1 APU GEN 1 APU GEN 2 EXT PWR 2 Otomatik atma ACBUS2 ACBUS1 ACBUS3 Bus Bağlama Anahtarları ACBUS4 1 2 3 M O T O R J E N E R A T Ö R L E R Ġ 4 ġekil 3.4. Ana ACBUS 1 ve Ana DCBUS 1‟in ayrı olarak çalıĢması Bir numaralı BUS-TIE anahtarına basılınca ana ACBUS1 ve ana DCBUS1 paralel çalıĢmadan ayrılır. Ana ACBUS1 bir numaralı jeneratörden almıĢ olduğu AC elektrik enerjisi ile TRU1‟in giriĢini besler. TRU1 AC elektrik enerjisini DC elektrik enerjisine çevirerek ana DCBUS1‟e DC elektrik enerjisi sağlar. 55 3.1.5. Ana DC güç dağıtımının ayrı olarak çalıĢması 1. Uçaklarda elektrikli uçuĢ kontrol sistemleri ayrı olarak çalıĢır, 2. Ayrı olarak çalıĢma tek bir arızanın tüm sistemleri etkilemesini önler. ġekil 3.5.‟te ana DC güç dağıtımının ayrı olarak çalıĢması görülmektedir. Elektrikli UçuĢ Kontrol Sistemi-2 Elektrikli UçuĢ Kontrol Sistemi-1 Ana DC güç anahtarı DCBUS1 DCBUS2 TRU1 TRU2 ACBUS1 Motor Jeneratörü-1 ACBUS2 APU Jeneratörü Harici Takat Motor Jeneratörü-2 ġekil 3.5. Ana DC güç dağıtımının ayrı olarak çalıĢması 56 3.1.6. Ana DC güç anahtarı 1. Ana DC güç anahtarı normalde açıktır, 2. Ana DC güç anahtarı TRU1 veya TRU2 arızalandığı taktirde kapanır. Elektrikli UçuĢ Kontrol Sistemi-2 Elektrikli UçuĢ Kontrol Sistemi-1 Ana DC güç anahtarı DCBUS1 DCBUS2 TRU2 arızalı TRU1 arızalı TRU1 TRU2 ACBUS1 Motor Jeneratörü-1 ACBUS2 APU Jeneratörü Harici Takat ġekil 3.6. Ana DC güç anahtarı 57 Motor Jeneratörü-2 3.1.7. Ana DC güç anahtarının çalıĢması 1. TRU1 veya TRU2‟de bir arıza meydana gelir gelmez ana DC güç anahtarı kapanarak ana DC bus‟ların tamamı beslenir, 2. Basitçe sistem, iki elektrikli uçuĢ kontrol sistemini aynı güç kaynağına bağlar, bu durum emniyetli değildir, 3. Problem diğer dağıtım kanalı Öncelikli Güç Dağıtım vasıtasıyla çözülür. Elektrikli UçuĢ Kontrol Sistemi-2 Elektrikli UçuĢ Kontrol Sistemi-1 Ana DC güç anahtarı DCBUS1 DCBUS2 TRU1 arızalı TRU2 arızalı TRU1 TRU2 ACBUS1 ACBUS2 Motor Jeneratörü-1 APU Jeneratörü Harici Takat Motor Jeneratörü-2 ġekil 3.7. Ana DC güç anahtarının çal