Ticari Banka Yönetimi 1. Bölüm PDF

TİCARİ BANKA YÖNETİMİ Dr. Öğr. Üyesi, Hatice Nur GERMİR, 2024 1 2  ÖNSÖZ Ülkelerin ekonomik ve ticari ilişkileri içinde önemli bir yer tutan bankacılık sektörünün yönetimi üzerinde önemle durulması gereken bir konudur. Sermaye birik...

TİCARİ BANKA YÖNETİMİ Dr. Öğr. Üyesi, Hatice Nur GERMİR, 2024 1 2  ÖNSÖZ Ülkelerin ekonomik ve ticari ilişkileri içinde önemli bir yer tutan bankacılık sektörünün yönetimi üzerinde önemle durulması gereken bir konudur. Sermaye birikimi sağlayıp üçüncü şahıslara ikraz eden, ödemelere aracılık yapıp değerli evrakları kasasında saklayan, döviz işlemleri yapan, kısaca para ticareti ile uğraşan işletmeler olan bankaların faaliyetleri; sermaye koyma, örgütlenme, servislerin tamamlanması ve halka arz, mevduat sağlama, finansman ve kaynak yaratma, müşteri ilişkileri geliştirme, kredi tahsisi, teminat ve referans mektubu sunma, mali iş birlikleri; elde edilen öz kaynaklar ile fonlar ve dış kaynakların verimliliğinin araştırılması, bankacılık usul ve mevzuatına uyguluğunun denetlenmesi şeklinde başlıklar halinde toplanabilir. Bu kadar geniş bir faaliyet alanı olan bankaların yönetim ve organizasyon yapısının kurulması, en iyi şekilde işletilmesi oldukça karmaşık olabilmektedir. Faaliyet konuları esas olarak girişimcilere ve ihtiyaç sahiplerine kredi vermek ve bu şekilde faiz yoluyla gelir sağlamak olan ticari bankalar, tahsis edip kullandırdıkları kredilerin toplamış oldukları fonların maliyetini karşılamasının da ötesinde bir ticari işletme olarak hayatiyetlerinin devamını sağlamak adına, giderlerini minimize ederek karlarını maksimize etmeyi hedeflemektedirler. 3  Türk Banka Sistemi açısından konuya bakıldığında; Haziran 2024 verilerine göre 63 tane olan sistemdeki bankanın 34 adedi ticari bankacılık faaliyetini gerçekleştirmektedir. Oligopolistik bir yapı arz eden bu durum, bankalar arasındaki rekabet ortamını daha yoğun bir hale getirmektedir. Bankaların gelir getiren diğer kalemleri hizmet gelirleri ve menkul kıymet yatırımları kaynaklı olmaktadır. Bankalar hizmet fonksiyonlarını günümüzde maliyeti bir başka deyişle faizdışı giderleri önemli ölçüde daraltan teknolojik ve dijital altyapıda sağladıkları geliştirmelerle gerçekleştirmeye azami özen göstermektedirler. Birer güven kurumu olan bankaların en onemli fonksiyonları olan tevdiat/mevduat kabulünü ve kredi işlemlerini çok dikkatli yapmaları ekonomik sistemin güvenle gelişmesini saglama adına önem arz etmektedir. Yatırılabilir fonları arttırıp yatırım kararlarını kolaylaştırmak, tüketimi arttırıp ekonomiye dinamizm katmak noktasında mali sistemde önemi yadsınamaz olan bankacılık sektôrü, son yıllarda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Birçok sorunu da beraberinde getirmiş olan bu gelişme süreci, Turk ticari bankalarının karşı karşıya oldugu yönetim sorunlarının esasen hızlı büyümenin getirdigi sorunlardan birisi olduğu ifade edilebilir. Hatice Nur Germir 4  BÖLÜM 1 BANKACILIĞIN DOĞUŞU, GELİŞİMİ VE ÖNEMİ İki günü bir olan bizden değildir. Hz. Muhammed (S.A.V.) 1.1. Bankacılığın Tanımı Banka kelimesi, ekonomik ve ticari konular ile günlük hayatımızda çok kullanılmasina karşın ilgili kitaplar ve bilimsel eserler dahi bankanın tam ve kesin bir tanımını vermekten kaçınmaktadırlar. Birçok ülkenin kanunlarında, kararname ya da yönetmeliklerinde de banka ve bankacılık kavramının tam bir karşılığına rastlanmamaktadır. Zira bankalar, ekonomik ve ticari faaliyetlerin her aşamasında, o kadar çeşitli konularla ilgilenmektedirler ki, bir yandan tüm bu alanları kavrayacak, öte yandan bu alanlarda bankaların ilgilendiği konular ile diger kurum ve şirketlerin ilgilendikleri alanları açık bir şekilde ayrımlamaya yarayacak tam bir tanım yapmakta zorlanmaktadırlar. Banka sözcüğü, etimolojik olarak îtalyanca banco kelimesinin kökeni; masa, sıra ya da tezgah anlamlarını içermektedir. İlk bankerler olan Lombardia’lı yahudiler, 15 bankacılık işlemlerini pazar yerlerindeki masalar (banko) üzerinden yürütürlerdi. Bu şekilde çalışan bir banker, taahhütlerini yerine getiremeyip iflas ettiğinde halk, bankosunu kırmak suretiyle tepkisini gösterirdi. Bu manada bazi batı dillerinde, müflis/iflas etmiş ifadesinin karşılığını oluşturan bankrupt ve bangueroutier kelimelerinin de banco kökünden geldiği söylenmektedir. Bankalar, bireylerin ve kurumların belirli süreler boyunca kullanmadıkları fonları kabul eden, bu kaynakları gelir getirici biçimde ikraz1 ve plase2 eden; ayrıca ödemelerde aracılık, para transferi, senet tahsilatı ve emanet alımı gibi çeşitli işlevleri üstlenen, özel öneme sahip kurumlardır. 1.2. Bankacılığın Önemi Bankalar birer güven kurumu olarak en önemli fonksiyonları olan tevdiat yani mevduat kabulünü ve kredi işlemlerini çok dikkatli yapmalı, ekonomik sistemin güvenle gelişmesini sağlamalıdır. Kredi, birikmiş fonların piyasaya akışını sağlayarak ve malların en verimli şekilde kullanımını destekleyerek, ulusal ekonomi açısından büyük önem taşır. Kredi, tasarrufun atıl kalmasını önlemekte, tüketim ve sermaye mallarının bu mallara sahip olmayanlar tarafından 1 Borç para verme, ödünç para verme. 2 Kredi kullandırmak. 16 kullanılmasinı mümkün kılmakta böylece ekonomik yaşamda önemli bir fonksiyonu gerçekleştirmektedirler. Milli hasıla ile milli harcamanın arasında dengenin sağlanmasına yardımcı olan bu kadar önemli fonksiyonları gerçekleştiren bankalar ekonomimizin en önemli kurumları arasında yerini almaktadır. 1.3. Bankacılığın Gelişimi Bankacılık hizmetlerinin yeryüzünde ticaret kadar eski, kadim bir geçmişi olduğu ve ilk bankacılık hizmetlerinin M.Ö. 3500 yıllarına, eski Sümer ve Babil uygarlıklarına kadar uzandığı bilinmektedir. M.Ö. 2123-2081 tarihlerinde Babil imparatoru Hammurabi’nin ünlü Hammurabi Kanunlarında ikraz işlemlerini düzenleyen ve faiz tahsiline izin veren hükümler yer almaktadır. Bir hizmet işletmesi olarak banka, “kıt kaynak” olan tasarrufların en iyi şekilde kullanımını sağlamak için çeşitli düzenlemelere tabi tutulmaktadır. Her banka sistemi, bankaları riskli işlemlerden alıkoyarak, mevduat sahiplerinin korunmasını hedefleyen yasal düzenlemelere tabidir. Bankalar bir yandan, toplumda bulunan tasarrufları artmasına yardım ederken, bir yandan tasarrufların kullanılabilir duruma gelmesine yararlı olmaktadırlar. Bankalar hem yatirılabilir fonları arttırmak, hem yatırım kararlarını 17 kolaylaştırmak, hem de tüketimi arttırmak suretiyle ekonomiye dinamizm katmaktadırlar. Gelişen ekonomik koşullara uyum sağlamak amacıyla sektörde de bu yönde bir gelişim süreci gerçekleştirilmektedir. Mali piyasalarm globalleşmesi karşısında rekabet, uluslararası platforma kayma göstermiş ve bankalararası rekabet sektörler arası rekabete dönüşmüştür. Bu değişim bankaların uluslararası bankacılık hizmetleri vermeye başlamasına neden olmuştur. Uluslararasi bankacılık, yerli para ile ülkede yerleşik olmayan kişilerle yapılan veya yabancı para kullanılarak ülke dışında gerçekleştirilen işlemleri kapsamaktadır. Türk bankacılık sektörü, kısa geçmişine rağmen özellikle 1980’li yıllardan itibaren hızla gelişmiş ve günümüzde dünya finans sistemi ile entegre olma sürecine girmiştir. 1.4. Türkiye Banka Sistemi’nin Dünyada Gerçekleştirdiği Atılımlar Türkiye'de kurulu, yerli, yerli ortaklı veya yabancı ortaklı bankaların yurtdışında satın aldığı veya kurduğu bankaların sayısı 40'ı geçmiş durumdadır. Türkiye bankacılık sektörü kuruluşlarının Rusya'da 7, Hollanda'da 6 bankası faaliyet göstermektedir. 40 bankanın 550 şubesi bulunmaktadır. 18  Türkiye bankacılık sektörü yurtdışından sendikasyonlar, tahvil ihraçları ile kaynak sağlayıp yurtdışındaki önemli projelerde kreditör olarak yer almaktadır. Ayrıca onlarca ülkede şubeleri ve muhabir bankaları, temsilcilikleri ile uluslararası bankacılık yapmaktadır. Türkiye bankacılık sektörü, Türk sermayeli, Türk ortaklı bankaları ile yurtdışında kurduğu 35 banka ile faaliyet göstermektedir. Sonradan yabancılara satılan Denizbank ve ING Bank da dahil edildiğinde Türkiye merkezli bankaların yurtdışında bankacılık lisansına sahip iştirak veya bağlı ortaklık niteliğindeki banka sayısı 39'u bulmaktadır. BDDK ve bankalardan sağlanan verilere göre yurtdışında faaliyet gösteren bankaların toplam 478 şubesi ve 9 bin 259 personeli görev yapmaktadır. Türkiye'de kurulu bankaların yurtdışında en çok banka kurduğu ülke Rusya olarak birinci sıradadır. Bu ülkede, son olarak İş Bankası'nın satın aldığı Bank Sofia ile (adı, İşbank Russia olarak değiştirilmiştir) birlikte 7 banka faaliyet göstermektedir. İkinci sırada Türk şirketlerinin holding faaliyetleri için de en çok kuruluş gerçekleştirdiği Hollanda yer almaktadır. Bu ülkede 6 banka kuruluşu bulunmaktadır. KKTC'de 4, Almanya'da 3 banka faaliyet göstermektedir. Yurtdışında bulunan bankalarımıza bakıldığında Ziraat Bankası banka sayısı bakımından birinci sırada yer almaktadır. Dünya çapında en yaygın Türk bankası durumunda olan Ziraat 19 Bankası'nın, 16 ülkede 74 noktada hizmet ağı vardır. Ayrıca yurtdışında 8 bankası bulunmaktadır. Azerbaycan, Kazakistan, Bosna Hersek, Türkmenistan, Özbekistan, Rusya, Makedonya ve Almanya'da faaliyet gösteren bankaları içinde en yaygın şube ağına sahip olanı Bosna Hersek'teki Turkish Ziraat Bank Bosnia D.D. olup bu bankanın 21 şubesi faaliyet göstermektedir ve ülkenin önemli bankaları arasında yer almaktadır. Yurtdışında en çok banka sahibi Ziraat Bankası olmakla birlikte en yaygın şube ağı sayısına sahip olan Fibabanka'nın Rusya'da faaliyet gösteren Credit Europe Bank Russia'sı olarak kaydedilmektedir. Bu bankanın şube sayısı 121 olup çalışan sayısı ise 4 bin 577’dir. En fazla şube sayısı bakımından Credit Europe Russia'yı, yine bir Fibabanka kuruluşu, Credit Europe Bank Romanya izlemektedir. Bu bankanın şube sayısı 82, çalışan sayısı bin 165 olarak bildirilmektedir. Üçüncü sırada 77 şubeyle Garanti'nin Romanya'da kurulu bankası Garanti Bank S.A yer almaktadır. En geniş şube ağı bakımından ikinci ve üçüncü sırada yer alan iki Türk bankasının faaliyet gösterdiği Romanya, banka sayısı bakımından değilse de en geniş şube ağlı iki Türk bankasının bulunduğu ülke olarak özellik taşımaktadır. Garanti'nin Romanya bankasında 870 kişi istihdam edilmektedir. Kayıtlara göre yurtdışında faaliyet gösteren tek banka Türkiye Kalkınma Bankası olup bu bankanın Luxemburg'da girişim sermayesi konusunda yatırımı faaliyet göstermektedir. 20  Finansbank'ın yabancılara satışını gerçekleştirdikten sonra ağırlığı yurtdışına veren Fiba Grubu, yurtdışında büyük bir finans grubu oluşturmuştur. İnternet sitesindeki verilere göre Credit Europe Bank N.V. 3 milyondan fazla müşteriye hizmet vermektedir. Banka, Hollanda, Malta, İsviçre ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi ana ticaret merkezlerinin yanı sıra, ham madde ithalat ve ihracatında öne çıkan Rusya, Türkiye ve Ukrayna gibi ülkelerde de temsil edilmekte olup, müşterilerinin dünya genelindeki işlem akışlarını finanse etmek amacıyla konumlandırılmıştır. Almanya, Belçika, Malta, Hollanda, Romanya, Rusya, Türkiye ve Ukrayna'dan olusan 9 Avrupa ülkesinde bireysel ve KOBİ müşterilerine hizmet veren 1.5 milyondan fazla kredi kartı mevcut olan, merkezi Hollanda'da olan Credit Europe Bank N.V., Hollanda Merkez Bankası'nın tam denetimi altında faaliyet göstermektedir. Bu grubun altındaki bankaların toplam 225 şubesi, 475 ATM si, 14 bin 500 satış noktası ve 6 bin 946 personeli vardır. Sigortacılık, factoring gibi diğer dallar da dahil 11 ülkede faaliyette bulunmaktadır. Shanghai ve Çin’de temsilcilik ofisleri bulunan bankanın, Eylül 2011’de aktif büyüklüğü 10.5 milyar euro'nun uzerinde olup bankanın sermaye yeterlilik oranı yüzde 12.7 olarak bildirilmiştir. Fiba Grubun Rusya'daki bankası (Credit Europe Bank Russia) 50'nin üzerinde şehirde 121 şubeye sahip olup; 4 bin 500 kişiye istihdam imkanı oluşturmaktadır. 8 bin 200'ün 21 üzerinde satış noktası bulunan sıralamada otomobil kredilerinde 6ncı, kredi kartlarında 10ncu sırada olan banka grubunun faaliyetlerinin yoğunlaştığı ülkelerden birisi Romanya olmaktadır. Bu ülkedeki bankası Credit Europe Bank Romania S.A'nın 34 şehirde 82 şubesi vardır. Kredi kartlarında Romanya'da birinci sırada olup 9 bin 500 adet POS terminali bulunmaktadır. Yurtdışında üç bankası bulunan Garanti’nin özellikle Romanya'daki Garanti Bank S.A.’sı önemlidir. Bu bankanın 77 şubesi 870 personeli bulunmaktadır. Garanti International NV'nin 1 şubesi 225 personeli vardır. Garanti Moscow'un 1 şubesi, 81 personeli görev yapmaktadır. GarantiBank International NV'nin Romanya'daki şubelerinin bünyesine dahil edilmesiyle, banka Mayıs 2010'da faaliyet göstermeye başlamıştır. Yine Hollanda'da yerleşik D Netherlands Holding BV şirketinin Doğuş Holding A.Ş.'ye ait hisselerinin satın alınmasıyla da Garanti; Garanti Bank SA ile birlikte Motoractive, Domenia ve Ralfi adlı 3 tüketici finansman şirketinde dolaylı pay sahibi olmuştur. Romanya'nın yüzde 80'inden geniş bir coğrafyada hizmet veren Garanti Bank SA, Romen bankacılık sektörü açısından birçok yeniliği pazara sunmuştur. GarantiBank Moscow 1996'da faaliyete geçmiştir. Tam kapsamlı bankacılık lisansına sahip, portföyünde 600 ticari müşterinin yüzde 84'ü Rusya'da yerleşik durumdadır. 22  Yurtdışında iki bankası bulunan İş Bankası’nın bankaları; İşbank GmbH ve CJSC İşbank’tır. İlk yurtdışı şubesini 1932'de Hamburg'da açarak dünyaya açılımda ilk adımı atan banka, Avrupa faaliyetleri için 1992'de İşbank GmbH'yi kurmuştur. İşbank GmbH halihazırda Avrupa'da birçok ülkeye yayılan 15 şubelik ağı ile önde gelen Türk sermayeli finans kuruluşu durumundadır. İkinci yurtdışı bankası Rusya'da faaliyet gösteren CJSC İşbank’tır. 2010'da satın alıp Aralık 2011 itibariyle 6 bağımsız, 9 bağlı şubesi haline getirdiği bankada 389 kişi çalışmaktadır. Yurtdışında üç bankası bulunan Yapı Kredi Bank’ın Azerbaycan, Yapı Kredi Bank Nederland ve Yapı Kredi Bank Moscow olarak yapılanması vardır. Azerbaycan bankasının 9 şubesi 171 personeli görev yapmakatdır. Üç bankanın toplam personel sayısı ise 277’dir. Yapı Kredi Nederland NV, Hollanda'da bankacılık lisansına sahip, perakende ve ticari bankacılık, kurumsal ve bireysel bankacılık hizmetlerinin yanı sıra muhabir bankacılık işlemlerini de gerçekleştirmektedir. Koçbank Azerbaycan Ltd, Yapı Kredi'nin Koç Grubu tarafından satın alınması, Koç Bank ile YKB'nin birleştirilmesi ve YKB'ye Unu Credit'in ortaklığı sürecinde adı değişmiş ve Yapı Kredi Bank Azerbaycan olmuştur; 9 şubesi 171 çalışanı vardır. 23  Akbank'ın yurtdışında iki finans kuruluşu bulunmaktadır. Almanya'da Akbank AG ve Dubai'de Akbank Dubai Limited olan bu kuruluşlardan Akbank AG'nin 1 şubesi ve 26 personeli görev yapmaktadır. Akbank AG'nin ana iş kolları kurumsal kredi ve faktoringi içermektedir. Akbank, yurtdışı bankacılığında Dubai gibi özel bir model geliştirmiştir. Yurtdışında iki bankası bulunan Halk Bankası’nın; Hollanda'da faaliyet gösteren Demir - Halk Bank'ın 6 şubesi 146 personeli bulunmakta, İkinci bankası olan Makedonya'da satın aldığı IK Bank'ın 21 şubesi 277 personeli vardır. Türk ekonomi Bankası’nın Hollanda'da kurulu The Economy Bank NV tam bankacılık lisansına sahip olup 1998'de kurulmuştur. Avrupa finans piyasalarında dış ticaret finansmanı odaklı bir finansal kurum olup, TEB'in bir başka bankası TEB Sh. A Kosova'da 22 şubeyle faaliyet göstermekte, çalışan sayısı 382 olarak bildirilmektedir. Anadolubank, Hollanda'da kurulu bankası Anadolubank Nederland N.V. Euro Bolgesi'nde bireysel bankacılık, KOBİ işletmelerin fonlanması ve dış ticaretin finansmanı konularında faaliyet gostermektedir. 2 Ağustos 2007'de bankacılık lisansını almıştır. İkinci bankası Anadolubank International Banking Unit Ltd. 2003'te, Anadolubank Offshore Ltd'nin K.K.T.C. Uluslararası Bankacılık Birimleri Yasası gereğince ismini değiştirmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Orta büyüklükteki firmalara uzun vadeli işletme kredisi verektedir. 24  Bank Pozitif, Çıngıllıoğlu - İsrailli BankHopaalim ortaklığı olan JSC BankPozitiv, 21 Kasım 2007'de JSC Demir Kazakhstan Bank'ı satın alarak adını JSC Bankpozitiv olarak değiştirmiştir. Bu yatırımın toplam maliyeti, satın alınmadan sonra yapılan sermaye artışı ile birlikte 76.5 milyon dolar olmuştur. Bu bağlı ortaklığın 3 şube ve 200 personeli bulunmaktadır. Vakıfbank, Avusturya'da kurulu VakıfBank International AG'nin 4 şubesi vardır. 1999'da tam bir bankacılık lisansı almıştır. Şekerbank, KKTC'de iki bankası bulunmakta; bu iki bankanın toplam 6 şubesinde 80 personeli faaliyet göstermektedir. ProKommertsBank, Türk işadamı Sipahi Haktanır tarafından kurulmuştur. Daha önce Credit Europe'da yönetici olan Haktanır, buradan ayrılarak kendi bankasını kurmuştur. Orta ve küçük işletmeler ile girişimcilere yönelik kredi kuruluşu olarak faaliyet gösteren banka 2006 yılında faaliyete başlamıştır. Yabancı sermayeli bankalar grubundan olan Denizbank'ın yurtdışında üç bankası bulunmaktadır; bu bankalar Rusya, Avusturya ve KKTC'de faaliyet göstermektedir. Avusturya'daki bankanın 11 şubesi vardır. 25  ING Bank'ın yurtdışında 'banka' statüsünde değil ancak 'finans kurumu' statüsünde bir kuruluşu olup, İrlanda'da faaliyet göstermektedir. Görüldüğü üzere Türkiye bankacılık sektörü yurtdışında daha ziyade ticari bankacılık alanında faaliyette bulunmaktadır. 26