Συνθήκες/προϋποθέσεις του κοινωνικού πράττειν PDF

**Συνθήκες/προϋποθέσεις του κοινωνικού πράττειν** Από κοινωνιολογική άποψη, δεν γεννιόμαστε αλλά γινόμαστε. Και μπορεί από τη γέννησή μας να διαθέτουμε ό,τι χρειαζόμαστε για την επιβίωσή μας, αλλά χωρίς το ανθρώπινο περιβάλλον μάλλον δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να επιβιώσουμε. Σε αντίθεση με άλλα έ...

**Συνθήκες/προϋποθέσεις του κοινωνικού πράττειν** Από κοινωνιολογική άποψη, δεν γεννιόμαστε αλλά γινόμαστε. Και μπορεί από τη γέννησή μας να διαθέτουμε ό,τι χρειαζόμαστε για την επιβίωσή μας, αλλά χωρίς το ανθρώπινο περιβάλλον μάλλον δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να επιβιώσουμε. Σε αντίθεση με άλλα έμβια όντα, οι άνθρωποι βιώνουν μια δεύτερη, **κοινωνικό-πολιτισμική γέννηση**, στο πλαίσιο της οποίας διαμορφώνουν τις βασικές τους ανθρώπινες ιδιότητες και ικανότητες. Το νεογνό εξαρτάται από τους άλλους ανθρώπους που το φροντίζουν και το ταΐζουν, μιλούν μαζί του και στρέφονται συναισθηματικά προς αυτό. Αντιδρώντας ολοένα και πιο συνειδητά στη στοργή που λαμβάνει, μαθαίνει να πράττει κοινωνικά. Ως έννοια, το κοινωνικό πράττειν σηματοδοτεί τη συνειδητή, τουτέστιν μη ενστικτώδη επιλογή μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Και επειδή πρόκειται πάντα για μια αμφίδρομη διαδικασία, μιλάμε για **κοινωνική αλληλεπίδραση**. **Νόρμες---καθορισμένοι κανόνες** Στην καθημερινότητα, ακολουθούμε πλήθος κοινωνικών συμπεριφορών χωρίς να πρέπει να τις σκεφτόμαστε συνεχώς. Θεωρούμε αυτονόητο να περιμένουμε τούτο ή εκείνο από τους άλλους ή να πράττουμε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αποκαλούμε τις προσδοκίες σε σχέση με το ανθρώπινο πράττειν σε μία κοινωνία και **κοινωνικές νόρμες**. Οι νόρμες είναι συγκεκριμένοι κανόνες που αναγνωρίζονται από το κοινωνικό σύνολο: άνθρωποι που γνωρίζονται μεταξύ τους ανταλλάσσουν χαιρετισμό, σε θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες είναι υποχρεωμένοι να μην θορυβούν κ.λπ. Οι κανόνες αυτοί ακολουθούνται αυτονοήτως χωρίς να υπάρχει έγγραφη τεκμηρίωση της τήρησής τους. Ο νέος άνθρωπος, που μεγαλώνει σταδιακά στο δικό του πολιτισμικό περιβάλλον, υιοθετεί τις ισχύουσες νόρμες λίγο πολύ αυτόματα, χωρίς να πρέπει να τις μάθει ρητά. Οι νόρμες ενδέχεται να διαφοροποιούνται όχι μόνο από κοινωνία σε κοινωνία, αλλά και στο εσωτερικό μιας κοινωνίας από τη μια ομάδα στην άλλη, και υπόκεινται σε αλλαγές με την πάροδο του χρόνου. Ένα καλό παράδειγμα γι' αυτό αποτελεί το κάπνισμα: ενώ τη δεκαετία του '50 ήταν κοινωνικά απολύτως αποδεκτό και μπορούσε κανείς να καπνίσει χωρίς πρόβλημα σε δημόσιους χώρους, σήμερα επιτρέπεται μόνο σε ειδικές ζώνες καπνιστών. Παλιότερα, ο διαχωρισμός μεταξύ ζώνης καπνιστών και αντικαπνιστικής ζώνης δεν αποτελούσε κοινωνική νόρμα. Πολλοί κοινωνικοί κανόνες έχουν προσλάβει τη μορφή νόμων ή διατάξεων, αποκτώντας έτσι έναν πιο επίσημο χαρακτήρα. Το καταγεγραμμένο σύστημα κανόνων και νορμών αποκαλείται **θετό δίκαιο**. +-----------------------------------------------------------------------+ | Είδη κοινωνικών κανόνων | +=======================================================================+ | - Γενικοί κοινωνικοί κανόνες είναι αυτοί που αφορούν όλο το | | κοινωνικό σύνολο, όπως η προστασία της ζωής, της ισότητας, της | | ελευθερίας, ενώ οι ειδικοί κοινωνικοί κανόνες αφορούν επιμέρους | | κοινωνικές ομάδες, όπως οι κανόνες που αφορούν τους γιατρούς, | | τους μαθητές ή τους οδηγούς. | | | | - Αυστηροί κοινωνικοί κανόνες είναι όσοι προβλέπουν ποινές σε όσους | | τους παραβαίνουν, όπως π.χ. η απαγόρευση φόνου, κλοπής, | | εξύβρισης, ενώ οι ελαστικοί ή χαλαροί αντίθετα αφήνουν περιθώρια | | ελευθερίας στο άτομο, όπως π.χ. ο τρόπος καθημερινής ενδυμασίας. | | | | - Τυπικοί κοινωνικοί κανόνες είναι όλοι οι γραπτοί κανόνες-νόμοι | | του κράτους, ενώ άτυποι κανόνες είναι τα άγραφα έθιμα και | | συνήθειες, όπως π.χ. οι κανόνες ευγένειας ή τα έθιμα της | | αποκριάς. | +-----------------------------------------------------------------------+ **Αξίες** Οι νόρμες πρέπει να διαχωρίζονται από τις **αξίες** οι οποίες είναι πολιτισμικά διαδεδομένες αντιλήψεις του επιθυμητού, που, ως θεμελιώδεις αρχές ή πρότυπα, προσανατολίζουν τις πράξεις των ανθρώπων. Οι αξίες περιλαμβάνουν τους κοινούς σκοπούς που είναι αποδεκτοί στο πλαίσιο της κοινωνίας ή μιας συγκεκριμένης ομάδας. Οι αξίες διαχωρίζονται σε: - **ηθικές** (π.χ. πίστη, αλήθεια, ειλικρίνεια, δικαιοσύνη), - **θρησκευτικές** (π.χ. θεοσέβεια, αγάπη προς τον πλησίον), - **πολιτικές** (π.χ. ελευθερία, ισότητα, ανεκτικότητα, ειρήνη, δημόσιο συμφέρον), - **αισθητικές**(π.χ. ομορφιά, τέχνη) - **υλικές** (π.χ. ευημερία, ιδιοκτησία). Οι αξίες δεν προκύπτουν εκ του μηδενός· είναι απόρροια ενός πολιτισμού και μπορούν ---όπως και οι νόρμες--- να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Ένα παράδειγμα από τον χώρο της εκπαίδευσης:: παλαιότερα, στόχος της εκπαίδευσης ήταν η απόλυτη υπακοή και υποταγή των παιδιών στα κελεύσματα των δασκάλων τους· σήμερα, αντίθετα, η εκπαίδευση αποσκοπεί στην ανεξαρτησία των παιδιών και την ανάληψη ευθύνης εκ μέρους τους. Οι αξίες μιας κοινωνίας δεν λειτουργούν ποτέ μόνο ρυθμιστικά και ενωτικά. Μπορεί να προκαλέσουν και συγκρούσεις, ειδικά στις σύγχρονες κοινωνίες, στις οποίες οι άνθρωποι έχουν συχνά πολύ διαφορετικούς στόχους και διαφορετικό αξιακό προσανατολισμό. Ως εκ τούτου, οι αξίες, μπορεί να ενισχύσουν τη συνοχή μιας ομάδας, αλλά και να αποκλείσουν κάποιους από αυτή. Σχέση κοινωνικών κανόνων και κοινωνικών αξιών --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Οι αξίες εκφράζονται με τους κοινωνικούς κανόνες. Οι **κοινωνικοί κανόνες** είναι πρότυπα συμπεριφοράς που **διαμορφώνονται με βάση τις κοινωνικές αξίες** κάθε κοινωνίας ή κοινωνικής ομάδας. Η κοινωνική αξία π.χ. της ισότητας των φύλων, που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες, διαμόρφωσε και τους αντίστοιχους κοινωνικούς κανόνες που ορίζουν τη συμπεριφορά της γυναίκας στους ρόλους της ως συζύγου, μητέρας, εργαζόμενης κ.ά. +-----------------------------------------------------------------------+ | Διαφοροποίηση των κοινωνικών αξιών | +=======================================================================+ | **Οι αξίες διαφοροποιούνται** τόσο **στο χώρο** (π.χ. διαφορές μεταξύ | | κοινωνιών, αλλά και μεταξύ κοινωνικών ομάδων μέσα στην ίδια κοινωνία) | | όσο **και στο χρόνο** (διαφορές στην ίδια κοινωνία σε διαφορετικές | | περιόδους). | | | | **Σε ό,τι αφορά το χρόνο**: κάθε κοινωνική μεταβολή διαφοροποιεί τις | | αξίες και τους κανόνες που ισχύουν σε μια συγκεκριμένη κοινωνία. | | Άλλες ήταν οι αξίες στο πλαίσιο των αγροτικών κοινωνιών (π.χ. έμφαση | | στο γάμο και την οικογένεια) και άλλες στο πλαίσιο της βιομηχανικής | | κοινωνίας (π.χ. έμφαση στην επαγγελματική καταξίωση). Ο ατομισμός | | γενικά εκτοπίζει τη συλλογικότητα, καθώς οι κοινωνίες εξελίσσονται | | από αγροτικές σε μεταβιομηχανικές και αστικές κοινωνίες. | | | | Μεταβολές στις κοινωνικές αξίες μπορεί να επέλθουν και μετά από | | επαναστάσεις είτε αυτές είναι ειρηνικές (π.χ. κινήματα για τα | | δικαιώματα των μειονοτήτων και των γυναικών) είτε βίαιες (π.χ. | | Οκτωβριανή Επανάσταση). | | | | **Σε ό,τι αφορά** τη διαφοροποίηση των αξιών **στο χώρο**: | | διαφορετικές αξίες ενστερνίζονται άτομα ή ομάδες που ανήκουν σε | | διαφορετικές κοινωνίες. Αυτό συμβαίνει γιατί σε κάθε κοινωνία | | υπάρχουν αξίες που εκφράζουν διαφορετικές κοινωνικές ανάγκες, | | ιδεολογίες και φιλοσοφικές θεωρήσεις. | | | | Αλλά και μέσα στην ίδια κοινωνία η διαφοροποίηση προσδιορίζεται από | | τις τάξεις, τις πολιτισμικές ομάδες κτλ. που τη συνθέτουν. Για | | παράδειγμα οι νέοι εκφράζουν το δικό τους αξιακό σύστημα μέσα από το | | ντύσιμο, τη συμπεριφορά ή το γλωσσικό κώδικα. Ωστόσο, υπάρχουν | | διαφοροποιήσεις στους νέους, σε ό,τι αφορά την ιεράρχηση των αξιών, | | ανάλογα με την αστικότητα, τη γεωγραφική περιοχή και το φύλο. | +-----------------------------------------------------------------------+ **Η διαδικασία κοινωνικοποίησης** Πώς γίνεται ο άνθρωπος αυτό που είναι; Πώς γίνεται μέλος της κοινωνίας; Πώς επηρεάζουν οι συνθήκες διαβίωσης τη σκέψη του, τις πράξεις του, τα συναισθήματά του; Πώς μαθαίνει να διαφοροποιείται από τους άλλους, πως γίνεται ξεχωριστό και μοναδικό άτομο; Η έννοια της **κοινωνικοποίησης** συμπυκνώνει αυτά τα ερωτήματα. +-----------------------------------------------------------------------+ | «Ο όρος κοινωνικοποίηση περιγράφει με έναν πολύ γενικό τρόπο τη | | σταδιακή ενσωμάτωση ενός ανθρώπου στην κοινωνία, την εκ μέρους του | | αφομοίωση όλων των γνώσεων και δεξιοτήτων, των αξιακών κριτήριων και | | των κανόνων συμπεριφοράς που χρειάζεται για να λειτουργήσει στο | | κοινωνικό περιβάλλον. Αυτή η διαδικασία, που αποκαλείται και | | «εκκοινωνισμός», συντελείται κυρίως κατά τη διάρκεια της παιδικής και | | νεανικής ηλικίας, αλλά επαναλαμβάνεται κατά βάση, κάθε φορά που | | κάποιος πρέπει να προσανατολισθεί σε μια καινούργια θέση». | | | | *Peter Stromberger/WillTeichert, Εισαγωγή στην κοινωνιολογική σκέψη\ | | \[Einführung in soziologisches Denken\], Weinheim/Basel 1978, σ. 129* | +-----------------------------------------------------------------------+ Η κοινωνικοποίηση διαφέρει ξεκάθαρα από τη **διαπαιδαγώγηση**, o ρόλος της οποίας αφορά κυρίως στις συνειδητά σχεδιασμένες και στοχευμένες προσπάθειες γονέων και εκπαιδευτικών να διαμορφώσουν την προσωπικότητα ενός παιδιού. Αντίθετα, η διαδικασία της κοινωνικοποίησης, αν και περιλαμβάνει τη διαπαιδαγώγηση, δεν συνιστά συνειδητή διδαχή αλλά αφομοίωση από την κοινωνία. +-----------------------------------------------------------------------+ | Μηχανισμοί Κοινωνικοποίησης | +=======================================================================+ | - Η **μάθηση** (απόκτηση συνηθειών, τρόπων συμπεριφοράς). Το άτομο | | προσλαμβάνει από το κοινωνικό του περιβάλλον (το στενό ή το | | ευρύτερο) παραστάσεις και στη συνέχεια εναρμονίζει τη συμπεριφορά | | του ανάλογα με αυτές. Μαθαίνει δηλαδή από το κοινωνικό περιβάλλον | | τι είναι καλό ή κακό, ποια είναι η σημασία των συμβολισμών και | | των μηνυμάτων που εκπέμπονται από τους άλλους, ποια συμπεριφορά | | είναι ενδεδειγμένη σε μια συγκεκριμένη περίσταση κτλ. Σημαντικό | | ρόλο στη μάθηση ασκούν οι ικανότητες και οι κλίσεις ή οι ροπές | | του ατόμου, καθώς και ο τρόπος αντίδρασης (ενθαρρυντικός ή | | αποθαρρυντικός) του κοινωνικού περιβάλλοντος στη συμπεριφορά του. | | | | - Η **ταύτιση** (υιοθέτηση συμπεριφορών και ρόλων που οδηγούν το | | παιδί στο να αναγνωρίζει τον εαυτό του σε ένα δάσκαλο, σε έναν | | αθλητή ή σε έναν από τους δύο γονείς). Η ταύτιση συντελεί στην | | απόκτηση της αίσθησης ότι το άτομο αποτελεί μέρος ενός κοινωνικού | | συνόλου. Συνήθως το άτομο ταυτίζεται με πρόσωπα του περιβάλλοντός | | του, ωστόσο η ταύτιση αυτή (άλλοτε συνειδητή άλλοτε όχι) δεν | | είναι απόλυτη, και το άτομο διατηρεί μια σχετική αυτονομία ως | | προς τα πρόσωπα με τα οποία ταυτίζεται. Για παράδειγμα, είναι | | πιθανόν να τηρήσει πιστά κάποιους κανόνες, αλλά είναι επίσης | | πιθανό να συμμορφωθεί με ένα μέρος αυτών των κανόνων και να | | διαφοροποιήσει τη συμπεριφορά του. | | | | - Η **εσωτερίκευση** (ενσωμάτωση των πολιτισμικών στοιχείων στην | | προσωπικότητα του ατόμου). Η εσωτερίκευση πραγματοποιείται | | σταδιακά και σημαίνει την υιοθέτηση των αξιών και των κανόνων της | | κοινωνίας, ανάλογα βέβαια με τις κοινωνικές συνθήκες και τις | | περιστάσεις κάτω από τις οποίες το άτομο κοινωνικοποιείται. Άτομα | | που έχουν εσωτερικεύσει τις αξίες και τους κανόνες της κοινωνίας | | λειτουργούν αυτόβουλα και δεν χρειάζονται εξωτερικό έλεγχο (π.χ. | | ποινές, επιβραβεύσεις). | +-----------------------------------------------------------------------+ +-----------------------------------------------------------------------+ | Χαρακτηριστικά Κοινωνικοποίησης | +=======================================================================+ | - η κοινωνικοποίηση είναι μια **αμφίδρομη** διαδικασία: η υιοθέτηση | | των προτύπων συμπεριφοράς δεν είναι μια παθητική λειτουργία. Το | | άτομο λειτουργεί ως δέκτης, που υιοθετεί στοιχεία από το | | περιβάλλον του, αλλά και ως πομπός, που μπορεί να επηρεάσει τη | | διαδικασία κοινωνικοποίησης του περιβάλλοντός του. | | | | - Η κοινωνικοποίηση συνιστά μια συνεχή** αλληλεπίδραση κοινωνίας | | και ατόμου**. Είναι μια εξελικτική και δυναμική διαδικασία, που | | επιτρέπει στο άτομο να κατανοεί τον κόσμο που το περιβάλλει. | | | | - Η κοινωνικοποίηση είναι μια **διαδικασία οικοδόμησης της | | συλλογικής ταυτότητας**. H αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια ομάδα μάς | | βοηθά να συγκροτήσουμε την αυτοεικόνα μας, την οποία | | διαμορφώνουμε σε σχέση με τους συνανθρώπους μας και συγχρόνως τη | | μοιραζόμαστε με τα μέλη της ευρύτερης ή της στενότερης ομάδας | | στην οποία ανήκουμε. | +-----------------------------------------------------------------------+ **Στάδια και φορείς κοινωνικοποίησης** Η κοινωνικοποίηση ενός ανθρώπου λαμβάνει χώρα σε διαφορετικούς τόπους. Πολλοί άνθρωποι και οργανώσεις συμμετέχουν σε αυτή. Οι **φορείς κοινωνικοποίησης** παίζουν διαφορετικούς ρόλους: μπορεί να αλληλοϋποστηρίζονται, αλλά μπορεί όμως και να παρεμποδίζουν ο ένας τον άλλον. Εκτός από την οικογένεια, σημαντικότεροι φορείς κοινωνικοποίησης είναι οι συνομήλικοι (peer-group), το σχολείο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η διαδικασία κοινωνικοποίησης χωρίζεται συνήθως σε τρία στάδια: - **Πρωτογενής κοινωνικοποίηση**: διαμόρφωση των βασικών δομών της προσωπικότητας, ανάπτυξη βασικών δομών κοινωνικής συμπεριφοράς. **Φορείς**: γονείς ή οικογένεια, προνήπιο, νήπιο. - **Δευτερογενής κοινωνικοποίηση**: εκμάθηση νέων και περαιτέρω ανάπτυξη υπαρκτών συμπεριφορών (ρόλων). **Φορείς**: σχολείο, συνομήλικοι, εκκλησιαστικές ή επαγγελματικές ομάδες, μέσα μαζικής ενημέρωσης. - **Τριτογενής κοινωνικοποίηση**: περαιτέρω εξέλιξη του ατόμου στην επαγγελματική και προσωπική ζωή («δια βίου μάθηση»). **Φορείς**: επαγγελματικές ομάδες, πολιτικές οργανώσεις, μέσα μαζικής ενημέρωσης. **Η πρωτογενής κοινωνικοποίηση θεωρείται ως το σημαντικότερο στάδιο** γιατί σε αυτή τίθενται τα θεμέλια για τη μετέπειτα ανάπτυξη του ατόμου. Το παιδί υιοθετεί αξίες και νόρμες του πατρικού σπιτιού, ενώ η μετάδοση μέσω της γλώσσας παίζει κεντρικό ρόλο. Δεδομένου ότι οι σχέσεις ενηλίκων και παιδιών είναι κατά κανόνα ασύμμετρες υπό την έννοια ότι τα παιδιά υποτάσσονται στους ενήλικες--- τα παιδιά αποκτούν τις πρώτες τους εμπειρίες μεταξύ των **συνομηλίκων** τους. Τα παιδιά, λοιπόν, αφομοιώνουν πληθώρα νορμών, αξιών και πεποιθήσεων μέχρι να φθάσουν στη σχολική ηλικία, ενώ συχνά αναπτύσσουν και τις δικές τους αντιλήψεις, ειδικές νόρμες και αξίες που μοιράζονται με τους συνομήλικους τους. Η απόφαση σχετικά με το ποιες αξίες και νόρμες πρέπει να ληφθούν υπ' όψιν σε διάφορες καταστάσεις δεν είναι πάντα εύκολη. Ωστόσο, η ικανότητα λήψης παρόμοιων αποφάσεων είναι βασική για την **ανάληψη διαφόρων ρόλων** στη ζωή των ενηλίκων. Η κοινωνικοποίηση στο πλαίσιο της ομάδας συνομηλίκων είναι επίσης σημαντική για τη διαμόρφωση της ξεχωριστής **ταυτότητας ενός ατόμου**. Για την έκφραση της προσωπικότητάς του, το άτομο αναπτύσσει διάφορα σύμβολα ---για παράδειγμα, ρούχα, μουσική, γλώσσα--- και προβαίνει σε μία σειρά συμβολικών πράξεων. Σήμερα, η ταυτότητα δεν διαμορφώνεται μόνο μέσω των εμπειριών που ένας άνθρωπος αποκτά συναναστρεφόμενος άλλους ανθρώπους αλλά και μέσα από τον κόσμο των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Κι αυτό γιατί εκεί βρίσκει πλήθος επιλογών ταύτισης. Η τηλεόραση, λόγου χάριν, μπορεί να ενισχύσει την εσωτερίκευση (αφομοίωση)των κοινωνικών νορμών και αξιών, απαιτώντας από τα παιδιά να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους για το φανταστικό και την πραγματικότητα, το καλό και το κακό. Επιπλέον, μπορεί να συμβάλει στη γνωριμία τους με συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους (→ σελ. 12) και τη σταθεροποίηση της συμπεριφοράς των ρόλων. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών επιστημόνων, τα ψηφιακά μέσα ---κυρίως τα διαδίκτυο--- επηρεάζουν επίσης τη διαδικασία κοινωνικοποίησης και την ανάπτυξη της ταυτότητας. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα (π.χ. Instagram), λαμβάνουν χώρα νέες μορφές διαμόρφωσης ομάδων και επικοινωνίας. Ανταποκρίνεται, ωστόσο, το «ψηφιακό εγώ», που παρουσιάζουν εδώ οι άνθρωποι, στο «πραγματικό εγώ»; Πολλοί επιστήμονες θεωρούν πλέον ότι οι περισσότεροι χρήστες δεν αλλοιώνουν την ταυτότητά τους και ότι η ψηφιακή ταυτότητά τους ταυτίζεται με την πραγματική. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να κοινωνικοποιούνται και στην **επαγγελματική τους ζωή**. Κάθε ανάληψη νέων αρμοδιοτήτων ή αλλαγή θέσης εργασίας απαιτεί την εκμάθηση νέων ικανοτήτων ή ρόλων. Η διαδικασία κοινωνικοποίησης, λοιπόν, συνεχίζεται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι μεταβάσεις από τη μια περίοδο της ζωής σε μια άλλη, όπως, για παράδειγμα, ο γάμος ή η δημιουργία οικογένειας. Η κοινωνικοποίηση του ατόμου καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις **κοινωνικές δομές**. Έτσι, σε μια κοινωνία υπάρχουν διαφορετικά πρότυπα κοινωνικοποίησης: κορίτσια/γυναίκες και αγόρια/άντρες κοινωνικοποιούνται με διαφορετικό τρόπο, όπως και τα παιδιά από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα σε σχέση με αυτά που ανήκουν στη μεσαία τάξη κ.ο.κ. Γι' αυτό γίνεται λόγος για **έμφυλη** ή **ταξική** κοινωνικοποίηση. **Κοινωνικός ρόλος** Σύμφωνα με τη σύγχρονη κοινωνιολογία, κάθε άνθρωπος αναλαμβάνει συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους στην κοινωνία, όπως, για παράδειγμα, στην οικογένεια, στη σχολική τάξη, στην επαγγελματική ζωή κ.λπ. Αυτές οι θέσεις συνδέονται με συγκεκριμένες προσδοκίες, οι οποίες ωστόσο δεν απευθύνονται στο άτομο αλλά κυρίως στη θέση του. Το σύνολο των προσδοκιών αυτών ονομάζεται **ρόλος**. Οι κοινωνιολογικές θεωρίες των ρόλων επιδιώκουν να περιγράψουν πώς και γιατί οι άνθρωποι προσανατολίζουν την κοινωνική τους συμπεριφορά στις προσδοκίες που η κοινωνία έχει από αυτούς και πως οι κοινωνικά προκαθορισμένοι ρόλοι μαθαίνονται, αφομοιώνονται, υιοθετούνται και αλλάζουν. Ως έννοια, ο ρόλος χρησιμοποιείται πλέον και στην καθομιλουμένη: λέμε ότι κάποιος «βγαίνει εκτός ρόλου» ή ότι «δεν παίζει πλέον κανένα ρόλο», μιλάμε για μια ξεκάθαρη «κατανομή ρόλων» εντός μιας οργάνωσης κ.λπ. +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | Κοινωνική θέση | Κοινωνικός ρόλος | Κοινωνικοί κανόνες | +=======================+=======================+=======================+ | Το άτομο εντάσσεται | Η συμπεριφορά που | Οι κοινωνικοί ρόλοι | | σε διάφορες | οφείλει να έχει το | προσδιορίζονται από | | κοινωνικές ομάδες σε | άτομο, επειδή κατέχει | συγκεκριμένους | | κάθε μία από τις | μια θέση σε μια | κοινωνικούς κανόνες | | οποίες καταλαμβάνει | κοινωνική ομάδα, | που καθορίζουν τη | | μια συγκεκριμένη | προσδιορίζει τον | συμπεριφορά μας. | | κοινωνική θέση | κοινωνικό του ρόλο. | | | ανάλογα με τα | Τι πρέπει να κάνει | Π.χ. ο μαθητής | | χαρακτηριστικά του | και τι όχι, αυτός που | οφείλει να | | (εκ γενετής ή | έχει μία κοινωνική | προσέρχεται εγκαίρως | | επίκτητα). | θέση; | στην αίθουσα | | | | | | Π.χ. γονιός ή παιδί | Π.χ. ο διευθυντής | | | (οικογένεια), | έχει την ευθύνη για | | | διευθυντής ή | την εύρυθμη | | | καθηγητής (σχολείο) | λειτουργία του | | | κτλ | σχολείου | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ **Συγκρούσεις ρόλων** Στις κοινωνικές επιστήμες, υφίστανται δύο είδη σύγκρουσης ρόλων. Η **εσωτερική σύγκρουση ρόλων,** όταν μεμονωμένα τμήματα του ρόλου είναι ασυμβίβαστα μεταξύ τους, δηλαδή όταν οι προσδοκίες διαφορετικών ομάδων ανθρώπων από έναν συγκεκριμένο ρόλο είναι αντιθετικές· και η **εξωτερική σύγκρουση ρόλων**, όταν οι προσδοκίες διαφορετικών ρόλων ενός ανθρώπου συγκρούονται ή είναι ασυμβίβαστες. **Habitus** Ένα άλλο κοινωνιολογικό μοντέλο που προσπαθεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά και τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του είναι το habitus. Με αυτόν τον όρο, περιγράφονται οι συνήθειες, η σκέψη και τα συναισθήματα, καθώς και η συνολική εμφάνιση, δηλαδή ο τρόπος ζωής, η γλώσσα, τα ρούχα και οι προτιμήσεις (όσον αφορά στο φαγητό, στη μουσική, στην τέχνη). Οι εισηγητές του όρου αυτού θεωρούν ότι το habitus **αφομοιώνεται** από το άτομο και ότι αποτελεί τμήμα του εγώ του και, μάλιστα, του ίδιου του σώματός του. Γι' αυτό και δεν μπορεί κανείς να αποβάλλει το habitus. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνική προέλευση του καθενός.