se88Oad5us.pdf

Živa bića se odlikuju nizom osobina kojima se razlikuju od nežive prirode, a koje čine život. Osobine koje čine život su: individualnost, ćelijska građa, metabolizam, homeostaza, rast razvitak reagovanje na nadražaj, reproduk- - cija evolucīja. Da bi se nesto smatralo živim, ono mora posjedovati sve...

Živa bića se odlikuju nizom osobina kojima se razlikuju od nežive prirode, a koje čine život. Osobine koje čine život su: individualnost, ćelijska građa, metabolizam, homeostaza, rast razvitak reagovanje na nadražaj, reproduk- - cija evolucīja. Da bi se nesto smatralo živim, ono mora posjedovati sve ove osobine, a ne samo neku od njih. Osnovna osobina živih bića jeste individualnost jer je živo biće u većoj ili manjoj mjeri nedjeljiva cjelina i postoji kao jedinka ili individua, to jest - or- ganizam. Druga osobina živih bića jeste ćelijska građa. Živa bica su izgrađena od čelija koje obavljaju sve životne procese, i zato se celija definise kao os- novna gradivna i funkcionalna jedinica života. Živa bica mogu bitt izgrađena samo od jedne ćelije - jednoćelijski organizmi ili od više ćelija - višečelijski organizmi. Prema složenosti građe razlikuju-se-dlva-tipa-éelija. Prve celije koje SU se U evolucijí_ pojavile jesu prokariotske; jednostavne su građe, nemaju organizovano jedro i od njih su gradene bakterije i arhee. Eukariotske ćelije su evolutivno mlađe, složenije su građe i odlikuju se jasno izdiferenciranim fedrom i.celijskim_organelama. Jedino virusi hemaju ćelijsku građu, i zato se smatra da su oni na prelazu između žive i nežive prirode. Za održavanje životnih procesa u organizmu i celijama neophodne su energi- ja i materija. Zbir svih hemijskih reakcija koje vrše promet materija i energije između organizma i spoljašnje sredine i energije potrebne za obnavljanje potrosenih djelova celije i organizma- naziva se metabolizam. Materija koja je neophodna organizmu dobija se ishranom, a energija neophodna za sinte- zu složenih organskih moľekuľa može biti od Sunčeve svjetlosti ili je nastala oksídacijom neorganskih i organskih jedinjenja. Aktivan rast je osobina kojom živo biće povećava masu i veličinu svoga tijela. Rast organizma razlikuje se od rasta objekata i pojava nežive prirode sante leda, pješčane dine) time što živo biće metabolizmom aktivno prerađuje ma- terije koje uzima iz okoline i iz njih na svojstven način izgrađuje sopstveno tijelo. Kod rasta predmeta u neživoj prirodi. na primjer kristala, dolazi do - jednostavnog taloženja dodatnog materijala od kojih su sami izgrađeni na njihovoj površini. Homeostaza predstavlja održavanje stabilnih unutrašnjih uslova, čak i ako se spoljašnji uslovi stalno mijenjāju. živa bīča imaju mehanizme kojima odr- zavaju stalnost unttrašnje-sredine. Tako, na primjer, hormon insulin održava_ stalnu koncentraciju šećers u krvi, bubrezi omogućavaju održavanje stalne količine elektrolita u ćelijama, dok pluća obezbjeđuju stalnu količinu kiseonika. Rast živih bića dešava se prvenstveno zahva- jedink jujući diobi ćelija, čime se povećava njihov broj. Diobom ćelije formiraju se, od jedne po- preki stojeće, dvije nove ćelije. Kod jednoćelijskih organizama se, nakon celijske diobe, novonastale celije uvećavaju. Kod višećelijskih organi- tomc zama, osim povečanja obima ćelija, dolazi do nasl njihovog diferenciranja, t. specijalizacije celija za određene funkcije - organizam se razvija sazrijeva. Višećelijski organizmi potiču od oplođene jajne ćelije koja je nediferencirana ali posjeduje genetičke osobine koje pružaju mogućnost da se novonastale celije_ diferen- ciraju u bilo koje tkivo sa specijalizovanom ulogom. Razviće je proces u kojem organizam posta- je odrasla individua. Kako živo biće raste, ono se razvija i, na određenom stepenu razvoja, pod odgovarajućtm ustovima, daje sebi slične potomke - procesom koji se naziva razmno- žavanje. Postoje_ dva načina razmnožavanja: bespolno i polno razmnožavanje. Karakteristika bespolnog razmnožavanja-jeste to što U njemu učestvuje samo jedan roditelj. Potomci koji nastaju genetički Su identični ro- ditelju od kojeg nastaju. Na primjer, diobom jedne bakterjske ćeliie nastaju dvije identične bakterijske ćelije, i takve jedinke se nazivaju klonovi.. U polnom ili seksualnom razmnožavanju učestvuju dva roditelja, koji stvaraju polne celije iligamete. Spajanjem muškog i ženskog gameta dolazi do oplođenja. Rezultat oplođenja jeste mijesšanje nasijednih informacija i rekombi- nacija nasījedne informacije oba roditelja. Upravo zato polno razmnožavanje predstav- Ija glavni izvor raznovrsnosti organizama. Kod višečelijskih organizama, od_oplođene ćelije koja se naziva zigot, nizom uzastopnih-dioba, nakon kojih novonastale ćelije ostaju zajedno, nastaje višecelijski potomak. Bęzobzira na to na koji se način razmnožava- nje odvijalo - ono nije važno za preživljavanje jedinke,ali je bitno za opstanak i nastavak date vrste. Razmnozavanjem se odrzava neprekidni generacijski slijed jedinki.Prilikom razmnozavanja,zahvaljujuci posebnim zakonostima preci prenose dio svojih osobina potomcima, ta sposobnost se naziva nasljedjivanje. Živa bića imaju sposobnost prilagođavanja uslovima sredine u kojoj žive. Promjene u živom biću ili sredini, djelovanjem različitih uticaja, mogu poremetiti prirodnu ravnotežu. Životna sredina je promjenljiva - kako u pro- storu, tako ïu vremenu. Tako se, na primjer, u toku đana mijenjaju uslovi života količina svjetlosti, temperatura, količina vlage... pa zato organizam mora_biti spreman da reagus je na promjene u svojoj-okolini_da bi mogao opstati. Sposobnost organizma da reaguje na nadražaje_ iz spoljašnje ili unutrašnje sredine naziva se nadrazljivost.Sve promjene tj madrazaje organizam prima pomocu receptora. Već je rečeno da razmnožavanjem potomcí nasljeđuju osobine svojih roditelja. U život- nim uslovima koji se stalno_mijenjaju _ orga- nizmi su podložni promjenama. Vrlo je važno da se neke promjene nastale u životu jedinke razmnožavanjem mogu_prenijeti potomcima putem nasljedne osnove. Promjene nastale u nasljednom materijalu nazivaju se mutacije One za organïzam mogu biti korisne ili štet- ne. Potomak koji naslijedr štetnu promjenu manje je sposoban za život, pa može uginu- ti prije nego što počne da se razmnožava. Ta promjena sa njegovom smrću nestaje. Korisne mutacije koje znače prednost za organizam mogu se nasljeđivati i eventualno dalje usavr- šavati. Na tome se zasniva postepeno usavr- šavanjě žívih bica u prirodi i-njihova-evolucija od jednostavnih do složenih oblika. Upravo ta dugotrajna evolucija živoga svijeta dovela je do raznovrsnosti organizama koji danas zive na zemlji. Svi živi organizmi, kao i neživa priroda, sastoje se od atoma. Atomi se međusobno povezuju ï grade motekule. Molekuli mogu biti gradeni od samo dva atoma, kao, na primjer, kiseo- nik (O2), ili od tri - ugljen-dioksid i voda(CQ, H2O) ili od većeg broja atoma (monosaharidi, aminokiseline, azotne baze...). Nazivamo-ih monomerskim jedinicama jer se unijeta hra- fĩa do njih razlaže, a zatim transportuje-kroz tijelo i gradi vece i stoženije makromolekule ii polimere, kao, na primjer, polisaharidi (uglje- ni hidrati), po!ipeptidi (proteini), polinukleotidi (nukleinske kiseline). Bez obzira na to koliko je složena-ili jednostav. na struktura bilo kojeg živog organizma, ona se sastoji od makromolekula koje nazivamo gradivnim blokovima žive materije. Na mole- kuļarnom nivou odvijaju se različiti životni pro- cesi: metabolizam, pretvaranje energije, pre- nôs nasljednih informaciya. stvaranje supramolekulskih struktura kao što su celijske membrane, ribozomi, a kod eukariotskih ćelija grade ćelijske organele. Organele su sastavni djelovi celije orgranicene celijskim membranama koje su specijalizovane za obavljanje odredjenih funkcija u celiji. Prema broju ćelija kojih izgrađuju, organizmi mogu biti jednoćelijski ili višečelijski. Kod višečelijskih organi- zama čelije koje ih izgrađuju nijesu sve iste, vec se pojedine grupe čelija međusobno razlïikūju. Jedna grupa čelija može biti zadužena za sprovo đenje električnih impulsa, druga za izlučivanje hormona, treća za upija- nje hranljivih materija.. Ove grupe ćelija, slične po porijeklu, građi i funkciji koju obavljaju,_ čine tkivo. Ovaj nivo organizacije ćelija karakte- rističan je samo za višećelijske organizme. Na primjer, tijelo životinja sastoji se od četiri različita tkiva: epitelno, vezivno, mišićno, nervno. Biljke se sastoje od većeg broja tkiva (tvornog, pokrovnog, potpornog, sprovodnog, mehanič- kog...). Različita tkiva, funkcionalno udružena, grade organ; na primjer; želu- dac, pluća, oko, list, korijen. U sastav svakog organa ulazi nekoliko tkiva, ali među njîima je jedno najznačajnije. Na primjer, list grade pokorično tkivo i sprovodno tkivo, ali najznačajnije je palisadno tkivo, koje vrši fotosintezu. Zaseban organ ne može postojati kao samostalan organizam. Više or- gana koji učestvaju u istof funkciji číne organski sistem ili sistem-or- gana. Na primjer, sistem za varenje čini niz organa: zubi, jezik, pijuvačne žlijezde, ždrijelo, jednjāk, želudac, crijeva- Na-kraju se organski siste- mi- kombinovanim-radom udružuju i daju višećelijski organizam. Svaki viši nivo organizacije žive ma- terije uključuje odlike nižih nivoa; zato se pojave višeg nivoa mogu objasniti karakteristikama nižeg nivoa. Ali viši nivoi organizacije života ne mogu se svesti na zbir djelova od kojih su izgrađeni jer se na svakom nivou organizacije javļjaju nova svojstva, koja nijesu prisutna na nižim nivoima