POLITIČKA SOCIOLOGIJA PDF

**POLITIČKA SOCIOLOGIJA** 1\. Šta je politička sociologija To je teorijsko-empirijska naučna disciplina koja proučava odnos društva i politike, smještajući svoj predmet i metode istraživanja na raskrsnicu između sociologije i političkih nauka. Tri najveća dijela predstavljaju: politički, ekonomski...

**POLITIČKA SOCIOLOGIJA** 1\. Šta je politička sociologija To je teorijsko-empirijska naučna disciplina koja proučava odnos društva i politike, smještajući svoj predmet i metode istraživanja na raskrsnicu između sociologije i političkih nauka. Tri najveća dijela predstavljaju: politički, ekonomski i civilni sektor. 2\. Teme i pravci istraživanja u političkoj sociologiji Dva velika područja analize su svakako država i civilno društvo na čijem je razlikovanju nastala moderna politička sociologija. Treći predmetni okvir čini proces globalizacije, koji je fokus pomjerio sa nacionalne države na globalni uticaj. 3\. Osnovni pojam o državi Prvi segment vezan je za studiju same prirode države. Dakle, raspravlja se oko optimalnog obima države, odnosno njenih granica funkcija, kao i kapaciteta i strukture državnih organa i službi. Ključni dio analize jeste relacija strukture moći unutar države i tipa i modela političkog režima. 4\. Pojam civilnog društva Tri velike oblasti politsocioloških studija unutar civilnog društva čine OCD, politički akteri, i same vrijednosti. OCD akcenat je na starim i novim društvenim pokretima poput sindikata, ili ekoloških feminističkih pokreta. Dominantni ugao njihovih razmatranja jeste na njihovom organizovanju i aktivnostima. Drugo veliko polje analize jesu političke partije i izbori. Za političku sociologiju je posebno bitno uticaj socijalnih podjela i rascjepa na političke podjele i izborno ponašanje i opredijeljenje. Treću oblast čine politička kultura i političke ideologije. Kako one već tradicionalne, poput liberalizma, konzervativizma, socijalizma, tako i nove poput nove desnice i levice ili feminizma i ekologizma. 5\. Pojam globalizacije kao predmet političke sociologije Za političku sociologiju, ključni značaj imaju uticaj i izazovi i rizici koje nosi globalizacija na selenje kapitala i radne snage, tj uticaj imigracije na formiranje socijalnih i političkih identiteta, rastuće jednakosti između i unutar društava kao i samo organizovanje u transnacionalne pokrete. 6\. Kontroverze oko države Pitanje o kontroverzama oko države često se odnosi na rasprave o ulozi i funkciji države u društvu, posebno u kontekstu njenog uticaja na ekonomske i socijalne procese. One mogu uključivati pitanja kao što su: Koliki bi trebao da je obim državnih intervencija u ekonomije? U kojoj mjeri država treba da se bavi regulisanjem tržišta ili osiguravanjem socijalnih usluga? Da li previše državne kontrole ugrožava ličnu slobodu i prava? 7\. Kratka istorija države i njene teorije Državu možemo odrediti kao političku zajednicu koja posjeduje interno i eksterno priznatu suverenu vlast nad određenom teritorijom i stanovništvom. Njeno ključno svojstvo je suverenost i pravo da osigura poštovanje zakona i kazne za njihove prekršioce. Ono što razlikuje modernu državu jeste razdvajanje države od civilnog društva i razlikovanje procesa vladanja i procesa upravljanja 8\. Genealogija koncepta države ( Danlivi i O Liri) Prema Darelu Liviju i Hariju Liriju, pratimo evoluciju pojma države kroz istoriju. U ranim civilizacijama, država je bila vezana za religiju i apsolutnu vlast. U antici, filozofi poput Platona i Aristotela razvijaju ideje o državi kao zajednici građana. Srednji vijek uvodi božansko pravo kraljeva, dok moderni period donosi ideje suvereniteta i društvenog ugovora (Hobz, Ruso). U savremenom dobu, država se razvija kroz demokratiju, nacionalne države i socijalne koncepte. 9\. Klasične teorije države - *marksizam, elitizam i pluralizam* Osnovno polazište u ***marksističko**j* teoriji jeste u uspostavljanju besklasnog, komunističkog društva bez otuđenja ljudi, eksploataciji, klanjanja božanstvu. Teorija, koju su razvili Karl Marks i Fridrih Egels, gleda na državu kao na alat klase kapitalista (buržoazije) za zadržavanje kontrole nad radnicima (proletarijatom). Država u kapitalizmu nije neutralan entitet već sredstvo kojim vladajuća klasa održava svoj ekonomski i politički položaj. ***Elitističke teorije:*** Porijeklo ideja o elitizmu se veže još od misli Platona i Makijavelija, ali klasične teorije o elitizmu se veže za radove Roberta Mihelsa, Vilfreda Pareta i Gaetana Moske. Oni su polazili od pretpostavke da je koncentracija društvene moći u rukama malobrojne elite neizbježna u svakom društvu. Ova elita upravlja društvom zahvaljujući svom položaju, bogatstvu, znanju ili političkom uticaju. Mihels je tvrdio da neposredna vladavina mase nije moguća, Pareto, da bi ilustrovao vječito kruženje elita postavlja ideju da postoje dvije vrste elita: lisice i lavovi i uvodi koncept \"cirkulacije elita\". Na sličan način, Moska je tvrdio da su elite neizbježne jer sva društva karakteriše diktatura manjine nad većinom. **Pluralistička** teorija, koju razvijaju autori poput Roberta Dalha i Čarlsa Lindbloma, smatra da moć u društvu je distribuiran među različitim interesnim grupama. Kritike i uticaji sa pozicija elitizma i marksizma vode ka neopluralističkoj reformulaciji. Neopluralizam polazi od tvrdnje da nesrazmjerni uticaj imaju svijet biznisa i poretka. Umjesto jedne dominantne elite, pluralizam prepoznaje više elita (npr politička, ekonomska, kulturna) koje utiču na različite sfere društva. 10\. Post-tradicionalni pristup i novi institucionalizam O teoriji javnog izbora i o institucionalizmu možemo govoriti kao nastavljanju nekih od najvažnijih debata unutar savremene političke nauke. Na desnom polu spektra, teorija javnog izbora vidi državu prije svega kroz koncepte neuspjeha, odnosno krize i inflacije. Novi institucionalizam se možda najbolje može vidjeti kao reakcija na radikalizovane pretpostavke teorije javnog izbora i na bihejviorističu revoluciju iz 1960-tih. 11\. Savremene teorije države - Feminizam i ekologizam Kod feminizma je istaknut diverzitet pozicija o državi. Osnovno jezgro feminističkog pristupa državi jeste u tome što se vizura razmatranja pomjerila sa biološki uslovljene pozicije pola ka socijalno i politički-kulturno uzrokovanoj poziciji i perspektivi roda. Naglasak u ekologizmu se stavlja na realnu promjenu čiji bi ključni glavni akter bilo civilno društvo i u skladu sa drugim teorijama, otklon totalizujućih narativa države. Ključna teza jeste da logiku konzumerizma i ubrzanog trošenja energije i gomilanja otpada mora zamijeniti logika održivog rasta i produktivni spoj ekonomije i ekologije. Eko-politika je zapravo politika oskudice i zajedničo pitanje jeste kako nivo rasta uskladiti sa održivim razvojem. To je interakcija ekonomije, društva i priode iz ugla ekologije, čime bi se ostvarila ravnoteža između potrošnje resursa i kapaciteta. Ključne pretpostavke za njegovu realizaciju su odgovornost, solidarnost i participacija. 12\. Struktura i oblici države Strukturu države čini državni aparat - set institucija koje pripadaju trima granama vlasti (zakonodavnoj, izvršnoj i sudskoj) i njihova horizontalna i vertikalna organizacija. Vertikalna struktura moći predstavlja podjelu država na unitarne države, regionalne i (kon)federalne državne zajednice. Horizontalna raspodjela moći dijeli na \"jednoglave\" parlamentarne ili predsedničke ili \"dvoglave\" polu-predsedničke sisteme. U osnovi je podjela na republikanski ili monarhijski oblik vladavine. Najzad, ključna podjela država je na nedemokratske režime i izborne demokratije do liberalno-demokratskih poredaka sa razvijenim elementima konsensualne, parcipativne ili dijaloške demokratije. 13\. Procesi građenja države - Fransis Fukojama Proces građenja države po Frensisu Fukojami ima dva aspekta: Prvi čini saglasnost oko definisanja opsega i dubine zahvata državnih intervencija u socijalno tlo Drugi aspekt tiče se (ne)dovoljnih, efikasnih i ekonomski održivih kapaciteta da realizuje odabrani opseg svojih funkcija. Fukujama ustvari pravi dvije dimenzije državnosti: s jedne strane, radi se o funkcionalnom obimu države, sa druge se radi o sposobnostima da planira i realizuje javne politike, te da jasno primjenuje zakone. 14\. Granice države (minimalne, razvojne, socijalne, prazne države) Koncept minimalne države je zakonito čedo klasične liberalne teorije i njenog ljubomornog čuvanja prostora individualnih sloboda. Prisustvo države ograničeno je na vidljive uniforme vojnika, policajaca, sudije, poreznika i carinika i tek ucitelja i lekara. Nešto razvijeniji tip razvojne države razvija funkcije u strateškom razvoju, osiguranja i finansijske regulacije, kvalitetnije sisteme obrazovanja i socijalnog osiguranja. Treći tip, socijalna odnosno socijaldemokratska država aktivno se mješa u industrijsku politku i vrši redistribuciju bogatstva. Nedemokratski režimi predstavljaju vrstu svedržavlja. Prazna država jeste država u kojoj su rezultirana 3 procesa: denacionalizacija države, internacionalizacija političkih režima i treći jeste proces pomjeranja od vladanja ka upravljanju. Privatizacija deregulacija javnih službi. 15\. Kapacitet države Kapacitet državnih organa zavisi od 4 aspekta: Prvi aspekt tiče se kvaliteta menadžmenta u oblasti organizacije i upravljanja javnim ustanovama i preduzećima Drugi aspekt čini oblik vladavine i politički sistem. Neophodno je da odgovarajući poredak uživa i kredibilitet i demokratsku legitimaciju građana Četvrti aspekt vezan je za (de)stimulativan karakter društvenih normi i vrijednosti sadržanih u političkoj kulturi, odnosno njihovom socijalnom kapitalu. Suštinu države određuje sposobnost da zaštiti svoju teritoriju, građane i politički poredak od spoljašnjih prijetnji ali i da uspostavi unutrašnji mir 16\. Slabe i jake države Institucionalni kapaciteti su u osnovi na slabe i jake države. Jaka država, je po Migdalu, u mogućnosti da ispuni zadate ciljeve i reguliše društvene odnose. Jake države trebaju svojim građanima dati (1) potpunu kontrolu nad vlastitom teritorijom; (2) zaštitu od političkog nasilja i kriminala; (3) garantovanje političkih i građanskih sloboda; (4) kreiranje ambijenta za ekonomski prosperitet; (5) vladavinu prava; (6) nezavisno sudstvo: (7) najviše standarde obrazovanja i zdravstvend zaštite Slabe države nemaju potpunu kontrolu nad lokalnim centrima moći, opterećena je korupcijom, društvo je dekompovano zahvaljući različitim rascjepima, a institucije nisu dovoljno snažne da iznesu promjene i reforme. To je država koja može da se definiše kao ona koja ne može da zaštiti osnovna građanska i imovinska prava. Uz ovo, može se izdvoiti još jedan fenomen - selektivno slaba \"lukava\" država. Ona je slaba samo u određenim segmentima. U njima je prisutan značajan stepen nepovjerenja građana u institucije. Zarobljena država jeste kada se sredstva usmjeravaju na način koji odgovara interesnim grupama. Npr kroz poreze, upravlja na način koji omogućuje malom broju moćnih ljudi da uvećavaju svoje dobiti. Predatorska država pljačka vlastite građane i potpuno zanemaruju kolektivno dobro. Propala država, po Robertu Kaplanu, predstavlja kriminalnu anarhiju, takva država nije u stanju da obezbjedi ni minimum bezbjednosti, javnih dobara i pravde svojim građanima. 17\. Socijalna država (građa i alati) Socijalna država aktivno osigurava ekonomsko blagostanje i socijalnu sigurnost građana kroz redistributivne politike. Država interveniše kroz javne institucije kao što su zdravstveni sistemi, obrazovanje, socijalna zaštita i penzioni sistemi. Pravni okvir: Socijalna prava su često garantovana ustavom ili zakonima, obezbeđujući pristup socijalnim uslugama. Alati socijalne države: Oporezivanje: Glavni mehanizam prikupljanja sredstava za finansiranje socijalnih programa, često putem progresivnog poreza. Socijalne beneficije: Direktna davanja poput penzija, pomoći za nezaposlene, dečijeg dodatka i subvencija. Javne usluge: Besplatan ili subvencionisan pristup obrazovanju, zdravstvenoj zaštiti i socijalnim uslugama. Ova struktura i alati omogućavaju socijalnoj državi da smanji socijalne nejednakosti i osigura osnovne potrebe svih građana. 18\. Moralna i socijalna argumentacija Dva ključna principa prave, po Džon Rolsu su: Prvi princip polazi od jednakih prava i bazičnih sloboda Drugi se odnosi na načelo jednakosti, izražen u Rolsovom stavu da nejednakosti mogu biti pravedne za opšte dobro. Socijalna argumentacija: 1\. Stabilnost društva: Socijalna politika može smanjiti siromaštvo i socijalne tenzije, čime se doprinosi društvenoj stabilnosti. 2\. Ekonomija: Pružanjem socijalnih usluga i zaštite povećava se ekonomska produktivnost, jer zdravi i obrazovani građani doprinose ekonomiji. 3\. Prevencija problema: Ulaganjem u obrazovanje, zdravstvo i socijalne usluge smanjuje se potreba za skupljim rešenjima u budućnosti**.** 19\. Kontroverze oko obima i funkcija (kritika desnice) - Habermas, Ofe, Hanimgton Sužavanje funkcija i redizajniranje socijalne države je posledica krize socijalizma i globalne krize i preispitivanje od desnice. Za Habermasa u osnovi krize poznog kapitalizma, su napetost kapitalizma i demokratije. Za Klausa Ofea, tri osnovna resursa države blagostanja - fiskalni resursi, administrativna racionalnost i masivna lojalnost. Po Hantingtonu, on uzrok krize vidi u inflaciji zahtjeva - revoluciji pretjeranog očekivanja. Kriza predstavlja rezultat naraslog obima zahtjeva i redukovanog kapaciteta vlasti da ih riješi. Osnovni udar na socijalnu državu i najsnažnija kritika desnice usmjerena je zapravo na koncept socijalnih prava. Zato što su ekonomski neefikasna i zato što vode ka pasivnosti, odnosno čine korak ka ropstvu. Nova forma socijalnog partnerstva se mora zasnivati na socijalnoj odgovornosti. 20\. Klasifikacija i tipologija socijalnih država - Gosta Esping, Andersen Klasifikacija i tipologija socijalnih država koje je predstavio danski sociolog Gøsta Esping-Andersen jedna je od najuticajnijih teorijskih podjela u političkoj sociologiji i komparativnoj analizi socijalne politike. U svom delu \"The Three Worlds of Welfare Capitalism\" (1990), Esping-Andersen identifikuje tri glavna tipa socijalnih država, u zavisnosti od načina na koji države organizuju socijalnu politiku i pružaju socijalnu zaštitu. Tri tipa socijalnih država prema Esping-Andersenu su: **1. Liberalni tip socijalne države:** Karakteristike: Oslanja se na tržište za pružanje većine usluga i socijalne sigurnosti, uz minimalnu intervenciju države. Socijalna pomoć je selektivna i dostupna samo onima koji su u najvećoj potrebi, često sa strogim kriterijumima pristupa (means-tested benefits). Fokus je na individualnoj odgovornosti, a socijalni programi su ograničeni i podstiču zapošljavanje, umesto dugoročne socijalne pomoći. Primjeri zemalja: SAD, Velika Britanija, Australija, Kanada. Glavni cilj: Smanjiti zavisnost od države i podstaći građane na samostalno rešavanje svojih potreba kroz tržište. **2. Korporativno-konzervativni tip socijalne države:** Karakteristike: Socijalna politika se zasniva na očuvanju tradicionalnih hijerarhijskih struktura i uloge porodice. Država pruža socijalnu sigurnost kroz obavezno osiguranje i doprinose, često u vezi sa zaposlenjem (radni odnos). Ovaj model nastoji da zaštiti standard života ljudi kroz socijalna prava, ali je vrlo povezan sa klasnim razlikama -- beneficije zavise od statusa u društvu. Oslanja se na ulogu porodice, gde porodica (naročito žene) često preuzima odgovornost za negu. Primjeri zemalja: Nemačka, Francuska, Austrija, Italija. Glavni cilj: Očuvanje socijalne sigurnosti bez narušavanja tradicionalnih društvenih struktura. **3. Socijaldemokratski tip socijalne države:** Karakteristike: Ovaj model promoviše univerzalne socijalne programe dostupne svim građanima, bez obzira na njihov ekonomski status. Naglasak je na visokom nivou redistribucije bogatstva kroz progresivne poreze i pružanje socijalnih usluga poput besplatnog obrazovanja, zdravstvene zaštite i širokih socijalnih beneficija. Cilj je postizanje jednakosti i smanjenje socijalnih razlika, sa jakom državnom intervencijom koja garantuje visoki nivo socijalne sigurnosti. Primjeri zemalja: Skandinavske zemlje (Švedska, Norveška, Danska, Finska). Glavni cilj: Promovisanje socijalne jednakosti kroz univerzalnu socijalnu zaštitu i ravnotežu između tržišta rada i socijalne pravde. Ključni koncepti u Esping-Andersenovoj tipologiji: 1\. Dekomodifikacija: Ovaj koncept se odnosi na stepen u kojem socijalna država oslobađa pojedince od zavisnosti o tržištu. U visoko dekomodifikovanim sistemima (kao u skandinavskim zemljama), ljudi ne zavise toliko od prihoda zarađenog na tržištu za osiguranje osnovnih životnih potreba, dok u liberalnim modelima ljudi više zavise od tržišta. 2\. Stratifikacija: Različiti modeli socijalne države reprodukuju različite oblike socijalne stratifikacije. Liberalni modeli promovišu individualizam i tržišnu konkurenciju, dok konzervativni modeli podržavaju klasne i društvene razlike. Nasuprot tome, socijaldemokratski modeli teže smanjenju socijalnih nejednakosti. Kritike Esping-Andersenovog modela: Iako je njegova tipologija široko prihvaćena, neki kritičari smatraju da ona zanemaruje razlike u socijalnim državama izvan Evrope, kao što su istočnoevropske zemlje i azijski modeli socijalne države. Takođe, feministički kritičari ističu da on ne posvećuje dovoljno pažnje ulozi rodnih odnosa u različitim tipovima socijalne države. Zaključak: Esping-Andersenova tipologija nudi jasan okvir za razumevanje različitih pristupa socijalnoj politici u razvijenim državama. Njegove tri glavne kategorije (liberalni, konzervativni i socijaldemokratski modeli) omogućavaju uporednu analizu kako države oblikuju socijalnu sigurnost i blagostanje svojih građana. 21\. Transformacija socijalne države Transformacija socijalne države je tema koja se odnosi na promene kroz koje prolazi država blagostanja u modernim društvima, posebno u kontekstu ekonomskih, političkih i socijalnih pritisaka. Ključni elementi u odgovoru na to pitanje uključuju: 1\. Pojam socijalne države: Socijalna država, ili država blagostanja, označava državu koja aktivno interveniše u ekonomski i socijalni život građana, osiguravajući socijalnu sigurnost kroz programe kao što su obrazovanje, zdravstvo, socijalna zaštita, penzije i nezaposlenost. 2\. Razlozi za transformaciju: Globalizacija: Države se suočavaju s pritiscima globalnih tržišta, što otežava održavanje velikih socijalnih programa. Demografske promene: Starenje populacije povećava troškove zdravstvene zaštite i penzija. Ekonomija i tržište rada: Povećanje nesigurnih oblika rada (fleksibilni ugovori, privremeni poslovi) stvara izazov za održavanje socijalne sigurnosti. Politički faktori: Promene u političkim prioritetima, gde neoliberalne ideje (manje državne intervencije, smanjenje javnih troškova) utiču na smanjenje socijalnih programa. 3\. Faze transformacije: Krizne faze: Mnoge države doživele su krizu socijalne države, posebno od 1970-ih godina, zbog rasta javnih dugova i smanjenja ekonomskog rasta. Restrukturisanje: Socijalne države su se prilagodile kroz smanjenje nekih socijalnih beneficija, privatizaciju određenih usluga i uvođenje novih modela, poput privatnih penzionih fondova. Novi modeli socijalne države: Neke države prelaze na \"aktivnu socijalnu državu,\" koja se fokusira na podsticanje zapošljavanja kroz obrazovne programe, obuku i podršku za reintegraciju na tržište rada. 4\. Primjeri transformacija: Skandinavski model: Održava visok nivo socijalne sigurnosti, ali se oslanja na visoke poreze i aktivnu politiku tržišta rada. Anglo-saksonski model: Smanjenje socijalnih programa i veća oslonjenost na privatni sektor, kao što je slučaj u SAD-u i Velikoj Britaniji. Konzervativni model: Države poput Nemačke su zadržale socijalnu sigurnost, ali su reformisale penzijski i zdravstveni sistem zbog demografskih izazova. 5\. Budući izazovi: Socijalne države će se i dalje suočavati s pritiscima, ali njihova transformacija zavisi od toga kako države balansiraju socijalne potrebe građana s ekonomskim mogućnostima. 22\. Pojam socijalnog kapitala - Burdije, Kolman, Patnam Socijalni kapital je koncept koji se odnosi na resurse i prednosti koje pojedinci i grupe mogu steći kroz svoje društvene mreže i odnose. U političkoj sociologiji, ovaj pojam su posebno razvijali Pierre Bourdieu, James Coleman i Robert Putnam, svaki sa specifičnim akcentima. **1. Burdije**: Burdije socijalni kapital definiše kao skup resursa koje pojedinac može mobilisati putem članstva u društvenim mrežama ili grupama. On razlikuje Ekonomski kapital (novac, prava svojine), Kulturno simbolički (obrazovanje, veštine; može se transferisati u novac) Socijalni kapital (od socijalnih veza i mreža). **2. Džejms Kolmen**: Ističe da je društvena pozicija u velikoj mjeri određena društvenim odnosima i kontekstom. Kolmen naglašava: fizički kapital (kapacitet razvijenosti oruđa i proizvodnje); ljudski kapital (kapacitet razvijenosti znanja i umjeća kod pojedinaca); i socijalni kapital (kapacitet uključenosti kod pojedinaca) Za razliku od Bourdieu-a, Coleman socijalni kapital vidi kao nešto što može biti jednako korisno svim članovima društva, bez obzira na njihove ekonomske resurse. **3. Robert Putnam**: Putnam je popularizovao pojam socijalnog kapitala kroz svoje istraživanje o civilnom društvu i demokratiji. On društveni kapital određuje kao oblik efikasne društvene organizacije koje bazira na 3 komponente: **(1) moralne obligacije normi; (2) povjerenje u aktere i institucije (3) društvene mreže.** Pod normama Patnam podrazumjeva norme uzajamnosti među ljudima, društvene veze su izuzetno važne među akterima ekvivalentnog statusa i moći. Kada postoje ove dvije komponente socijalnog kapitala, tada se stvara treća, odnosno generiše se povjerenje. 23\. Socijalni kapital, politika i demokratije Osnovna ideja Putnamove teorije socijalnog kapitala jeste objašnjenje na koji način on pozitivno utiče na razvoj zajednice. Visoki stepen razvijenosti socijalnog kapitala omogućava rešavanje problema sa kojima se sreću sva društva. U knjizi \"Kuglati sam\" Patman navodi da: *Prvo*, socijalni kapital omogućava građanima da lakše rješavaju kolektivne probleme. *Drugo*, socijalni kapital podmazuje točkove koji zajednicama omogućava napredovanje *I treće*, socijalni kapital širi svijest o mnogim načinima na koje su ljudske sudbine povezane, pa zato društveno angažovani ljudi postaju manje cinični, a više empatični. Frensis Fukujama smatra da je osnovna funkcija socijalnog kapitala povećanje privredne efikasnosti društva uz istovremeno smanjenje transakcionih troškova. 24\. Tamna strana socijalnog kapitala **Nepotizam i kronizam,** tj šeme rođačkih i prijateljskih veza mogu rezultovati nesposobnošću društva da utemelji javne institucije. **Politizacija kriminala i kriminalizacija politike.** Po Fukujami, **\"deficit društvenog kapitala\"** je rezultat kulminiranja negativnih vrijednosti, koji se takođe bazira na solidarnosti i povjerenju, ali u cilju dobijanja nelegalnih prednosti. Šeri Berman, na primjeru Njemačke pokazuje kako kombinacija slabe političke institucionalizacije i snažno razvijenog civilnog društva može da uništi demokratiju. 25\. Dimenzije i tipovi socijalnog kapitala - socijalni identitet i formane i neformalne mreže Što se tiče procesa identifikovanja socijalnog identiteta, pojedinac se može grupisati unutar političkog, rodnog, profesionalnog, nacionalnog \... identiteta. Kolektivni identitet se gradi na osjećaju prihvatanja, prihvatanju pravila i normi i posledično formiran osjećaj zajedništva. Prema Baumanu, postoje tri dimenzije grupnih identiteta: (1) prvu čini rang i značaj koji sami građani pridaju određenim oblicima grupnih identiteta. \(2) drugu dimenziju čini uticaj pojedinih obrazovnih socijalnih identiteta na formiranje stavova \(3) treću dimenziju čini napetost i uzajamna potencijalna konfliktnost između različitih grupnih identiteta **Neformalne mreže** čine kontakt s porodicom, komšilukom, kolegama i prijateljima. **Formalne mreže** povezanosti čini prisustvo i aktivnost u političkim i organizacijama civilnog društva. Mogućnost oslanjanja na sopstvene društvene veze je posebno u kriznim vremenima, veoma značajan dio socialnog kapitala. **Društveno nedovoljno umrežena osoba** 26\. Tipovi socijalnog kapitala - povjerenje i participacija Odnos povjerenja odnosi se kako na njihove horizontalne veze - **socijalno povjerenje**, tako i na vertikalne odnose - **političko povjerenje**. Unutar horizontalnog socijalnog povjerenja može se razlikovati generalizovano povjerenje, tj u ljude uopšte i partikularizovano povjerenje u grupe i pojedince s kojima smo u kontaktu. Na drugoj strani vertikalno povjerenje, koji se zasniva na legitimnosti i kredibilitetu, povezuje ljude sa različitim položajem, odnosno spajajući socijalni kapital, pospešujući političku participaciju. **Participaciju** čini aktivnost građana u (ne)formalnim oblicima angažovanja u civilnim i političkim kampanjama i stalnim oblicima građanske i političke participacije. 27\. Pojam, značenje civilnog društva i njegovi neprijatelji (upotreba termina Jan - Art Scholte) 28\. Pojam i značaj sindikata 29\. Značaj i značenje civilnog društva - Ralf Darendorf 30\. Paradigma civilnog društva - Džon Lok, Monteskje, Tokvil, Habermas, Patnam, Dajmond 31\. Civilno društvo, socijalni kapital građana i demokratija 32\. Kulturno-vrijedonosni aspekti civilnog društva 33\. Država, građani i civilno društvo