Oświecenie PDF

 Oświecenie, określane często jako wiek rozumu, wiek filozofów, wiek światła – prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. Termin oświecenie wywodzi się z niem.aufklarung, co oznacza rozjaśnienie. „Odważ się być mądrym”… I.Kant Empiryzm...

 Oświecenie, określane często jako wiek rozumu, wiek filozofów, wiek światła – prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. Termin oświecenie wywodzi się z niem.aufklarung, co oznacza rozjaśnienie. „Odważ się być mądrym”… I.Kant Empiryzm Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą doświadczenia. Prawdziwe jest tylko to, co można sprawdzić drogą indukcyjną. Deizm Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego funkcjonowanie. Wśród znanych deistów wspomnieć należy Diderota i Woltera. Ateizm Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego. Libertynizm Ruch umysłowy, który nawiązywał do renesansowego humanizmu. Opierał się na wolnomyślicielstwie i laickiej postawie. Powstał w XVII stuleciu we Francji i kwestionował autorytet Kościoła, nawołując do swobodnego stosunku wobec zasad etycznych. Racjonalizm Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako jedyne nadrzędne narzędzie poznania prawdy. Twórcą tego sytemu był Kartezjusz (1596 – 1650), którego sformułowanie: „Cogito ergo sum” (Myślę, więc jestem) wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i funkcjonowało niemal jako naczelne hasło epoki. Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe.  Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy Rewolucja Francuska. Idea republiki rządzonej przez wybranych w wolnych wyborach stała się zaczynem zmian zachodzących w Europie.  Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej konstytucji. Stany Zjednoczone były jednym z doskonalszych przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie. Jednocześnie idee liberalizmu ( łac. liberalis - dotyczący wolności) stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju.  W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3 maja oraz do nieudanych prób budowy nowoczesnego państwa.   W XVIII wieku nastąpiła ekspansja budownictwa. Powstają zarówno kościoły, jak i teatry. Te pierwsze są najczęściej okrągłe z kopułą znajdującą się w centralnym miejscu. Inspiracją dla architektury było budownictwo antyczne, dlatego też budynki były symetryczne i proste. Pomieszczenia przestrzenne, malowane na biało, z dużymi oknami. Na polskim gruncie osobliwością są dworki. Jakub Kubicki – Belweder w Warszawie (klasycyzm). Dominik Merlini – Pałac na Wodzie w Łazienkach – Warszawa (klasycyzm)  Rokokowy pałac Hohenzollernów w Poczdamie  (280 hektarów)  1745r.—1747r.  Sans souci to po francusku „bez trosk”. Pałac był letnią rezydencją króla Prus Fryderyka II zwanego Wielkim.  Postawiony w latach 1745-1747 rokokowy pałac jest budowlą niezwykle lekką i ozdobną. Fryderyk, który własnoręcznie naszkicował schemat budowli, mawiał o niej „moja mała winnica” i odrzucał propozycje uczynienia pałacu bardziej imponującym  RZEŹBA Inspiracją dla twórców oświecenia były rzeźby antyczne, dlatego też artyści XVIII stulecia przedstawiali nagą lub tylko lekko przysłoniętą postać ludzką, której twarz wyrażała błogi spokój. Najczęściej uwieczniano postaci z mitologii lub osoby, które ówcześnie pełniły znaczące funkcje w państwie. Psyche budzona przez pocałunek Kupidyna, rzeźba Antonia Canovy z 1793r. Malarstwo W przeciwieństwie do tendencji obowiązujących w epoce poprzedzającej oświecenie, kiedy to dominował ruch, w malarstwie klasycyzmu dużą popularność zyskały wystudiowane portrety. Obrazy, wpisujące się w ten nurt, charakteryzowała harmonijna kompozycja. Ponadto ich tematyka często nawiązywała do mitologii. Malarstwo rokokowe charakteryzowało się zamiłowaniem do miniatury i uwiecznianiem miłosnych scenek.  Klasycyzm był dominującym nurtem w ówczesnej literaturze. Odzwierciedlał założenia bardzo popularnego w tej epoce filozofa, Kartezjusza, zgodnie z którymi to, co chce uchodzić za prawdziwe, powinno być jasne i proste. Dlatego też dążenia twórców były ukierunkowane na przekazanie uniwersalnych prawd w nieskomplikowanej formie. Głównym teoretykiem klasycyzmu był Mikołaj Boileau, który w dziele Sztuka poetycka zamieścił wskazówki, jakimi powinni się kierować poeci. Autor wskazywał na zasługi starożytnych w sklasyfikowaniu pojęcia piękna. Sztuka powinna naśladować rzeczywistość, dlatego twórca musi zrezygnować z wszelkich dziwacznych i niezrozumiałych środków stylistycznych. Kategoria mimesis była jednym z podstawowych wyznaczników literatury. Język miał być z założenia komunikatywny, bowiem literatura miała mieć charakter dydaktyczno-moralizatorski (spełniała funkcje utylitarne). Gatunki literackie bajka - krótka powiastka wierszem lub prozą, której bohaterami są zwierzęta, ludzie, rzadziej rośliny lub przedmioty (I. Krasicki, Bajki); satyra - gatunek poetycki obejmujący utwory piętnujące przejawy życia społecznego, obyczajowego i politycznego (I. Krasicki, Żona modna). sielanka - utwór poetycki przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego, prostej miłości (F. Karpiński, Laura i Filon); poemat heroikomiczny - parodia starożytnego eposu bohaterskiego; ma charakter żartobliwy i satyryczny (I. Krasicki, Monachomachia); powieść epistolarna – powieść obyczajowa, w której świat przedstawiony poznajemy z listów bohaterów (Choderlos de Laclos, Niebezpieczne związki); powieść sentymentalna - utwór narracyjny przedstawiający przeżycia psychiczne o silnym napięciu, ukazujący często uczucia miłosne, jej bohaterami sączęsto ludzie prości, mieszczanie (Jan Jakub Rousseau,Nowa Heloiza). W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach Europy Zachodniej, co było związane z tym, że mieszczaństwo zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w. Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia od lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w. Specyfiką polskiego oświecenia był niespotykany gdzie indziej udział kleru katolickiego w tym ruchu. Pierwsze pokolenie ludzi oświecenia stanowili głównie duchowni, zaś w całokształcie epoki księża stanowili aż 40% spośród czołowych postaci oświecenia w Polsce. Zjawisko to bywa nazywane oświeceniem katolickim. Fazy oświecenia w Polsce Oświecenie w Polsce można podzielić na trzy fazy:  wczesna – od lat 40. XVIII w. do 1764  dojrzała (czasy stanisławowskie) – 1764-1795  schyłkowa (późne oświecenie lub oświecenie postanisławowskie) – 1795-1822 W oświeceniu wyróżniamy trzy główne style epoki : - klasycyzm - sentymentalizm - rokoko Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką klasycyzmu. Charakteryzuje się ona spokojem, harmonią i równowagą. Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki antycznej) wzorzec piękna. Dzieła oświeceniowe realizują hasło: "uczyć, bawiąc", czyli spełniają funkcję dydaktyczną. (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie wyłonił się w okresie późnego baroku, czyli od końca XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku. Cechy klasycyzmu:  wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu (rzymski Panteon i Partenon w Atenach)  chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury antyku  statyka zamiast dynamizmu  oszczędność wyrazu  spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji  uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności  obraz idealistyczny  kształt ważniejszy niż barwa  tematyka moralizatorska, często propagandowa  używanie silnego strumienia, "snopu" światła (np. Jacques-Louis David Śmierć Sokratesa) Czuję, więc jestem. „Żyć- to dla nas znaczy czuć. Odczuwanie niewątpliwie poprzedza rozum. Już mamy uczucia, zanim zdobyliśmy pojęcia” Jan Jakub Rousseau  Sentymentalizm – kierunek umysłowy i literacki w Europie,który trwał od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. W różnych krajach trwał w róznym czasie. Np. w Anglii rozpoczał sie juz w latach 50 XVIII wieku, a w Polsce w latach 80 tegoż wieku. Jego twórcami byli Jean Jacques Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii). Cechy stylu sentymentalnego:  nasilenie pierwiastka uczuciowego,  poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,  w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,  stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i czułości,  nastroje religijne, smutek i melancholia,  wprowadzenie uczuć litości i empatii,  wprowadzenie folkloru,  naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet dzikiej. ROKOKO nurt stylistyczny, obecny zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce, rzemiośle artystycznym i malarstwie, występujący w sztuce europejskiej w latach ok. 1720-1790. Nurt rokokowy wyróżnia się także w dziejach literatury. Uważany czasem za końcową fazę baroku, w rzeczywistości zajął wobec niego pozycję przeciwstawną. Sprzeciwił się pompatycznemu ceremoniałowi, monumentalizmowi, skłaniał się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej sentymentalności. Odznaczał się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem dworskim. Jean-Honore Fragonard, „Huśtawka" Francois Boucher, „Madame de Pompadour” Jean-Jakub Rousseau  „Żyć to dla nas znaczy czuć”. Był wielkim przeciwnikiem cywilizacji. To w postępie i uspołecznieniu jednostki upatrywał źródeł zła.Rousseau uważał, że z natury pochodzi wszelkie dobro. Wbrew, powszechnie panującemu w epoce, kultowi rozumu ludzkiego, twierdził, że to serce ma nadrzędną wartość. Był twórcą sentymentalizmu oraz autorem bardzo wówczas poczytnego dzieła Nowa Heloiza. Denis Diderot Francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta. Na podstawie obserwacji świata przyrody wysnuł wniosek, że Bóg nie istnieje, bowiem nie ma tam śladów Jego działania. Właśnie w świecie przyrody można odnaleźć podstawy moralności. Zasłynął przede wszystkim jako współautor 28- tomowej Encyklopedii. Najbardziej znanym dziełem Diderota jest powiastka filozoficzna Kubuś Fatalista i jego pan. Wolter Francuski pisarz i filozof. Opowiadał się za równością wszystkich ludzi wobec prawa, a także uznaniem zasady, że każda jednostka może mieć własne przekonania (idea swobody myśli). Był racjonalistą i przeciwstawiał się fanatyzmowi religijnemu. Jako deista wierzył w istnienie Boga, który jest najwyższą instancją. Uważał jednak, że jest On jedynie Stwórcą, który nie ingeruje w funkcjonowanie swego dzieła. Wolter swoje poglądy zamieścił w tekstach filozoficznych, np. Listy filozoficzne oraz powiastce filozoficznej Kandyd, czyli optymizm.  Immanuel Kant Niemiecki myśliciel, twórca filozofii krytycznej. Głosił bardzo rygorystyczne przekonania, dotyczące moralności. ⚫ Cała wiedza pochodzi z doświadczenia. ⚫ Doświadczenie jest produktem rozumu”. ⚫ „Czyń tak, jak gdyby zasada twojego postępowania miała się dzięki twojej woli stać powszechnym prawem natury”. ⚫ „Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie” John Locke Według tego angielskiego filozofa, człowiek rodzi się jako „czysta tablica” (tabula rasa), która w trakcie życia jest zapisywana. Locke uważał, że doświadczenia i wychowanie kształtują człowieka, mają wpływ na jego poglądy i zachowanie. Wskazywał na dwa sposoby zdobywania doświadczenia. Pierwszy wynika z oddziaływania na jednostkę czynników zewnętrznych, drugi to doświadczanie samego siebie (refleksje o sobie).  KLASYCYZM (literatura, sztuka) OŚWIECENIE SENTYMENTALIZM ROKOKO (literatura, uczucia) (architektura)