Neuro-Anatomie PDF

**NEURO-ANATOMIE** *[Hoofdstuk 2: Algemene topografie v/h CZS]* 1: **Telencephalon** = cerebrum ! C-kromming afgesloten in cranium 2: **Diencephalon** : omvat (hypo)thalamus 3: **Mesencephalon**: middenhersenen 4: **Pons** 5: **Cerebellum** 6: **Myelencephalon** = medulla oblongata 7: **Med...

**NEURO-ANATOMIE** *[Hoofdstuk 2: Algemene topografie v/h CZS]* 1: **Telencephalon** = cerebrum ! C-kromming afgesloten in cranium 2: **Diencephalon** : omvat (hypo)thalamus 3: **Mesencephalon**: middenhersenen 4: **Pons** 5: **Cerebellum** 6: **Myelencephalon** = medulla oblongata 7: **Medulla spinalis** = ruggenmerg *Hersenstam* [Projecties] -\>assen: komen niet overeen met rest v/h lichaam - *Rostraal -- caudale* as : =\>rostraal: naar neus gericht naar boven & voren =\> caudaal: schuin naar beneden volgens lengterichting v/d hersenstam =\>occipitaal: achterkant & beneden (thv occipitaalkwab) - *Ventraal -- dorsale* as: =\>ventraal: (voorzijde) & onderkant =\> dorsaal: (achterzijde) & bovenkant [Telencephalon] -\>bestaat uit 2 hersenhelften = **hemisferen** (linker & rechter) -\> diepe hersenkernen (**basale gaglia**) -\> **laterale ventrikels** = ruimten gevuld met hersenvocht *Sulci, gyri & lobi* - **Fissura longitudinalis cerebri** = diepe groeve tussen 2 hemisferen = interhemisferische fissuur / sagittale fissuur - in diepte hiervan: **corpus callosum** (brug/balk) -\> verbindt beide hemisferen -\>oppervlak: sulci (= groeven) / gyri (= windingen) variatie MAAR wel bepaalde constanten -\> verdelen telencephalon in **lobben/kwabben** in totaal [6 lobben] *LATERAAL AANZICHT:* - **sulcus lateralis** (= fossa van Sylvius) ! afbakening temporaalkwab (**lobus temporalis**) (onder sulcus) samen met **incisura pre-occipitalis** -\>bestaat uit verschillende rami - r\. posterior - r\. anterior - r\. ascendens - **sulcus centralis** (= sulcus van Rolando) -\>voor: **gyrus precentralis** -\> achter: **gyrus postcentralis** ! vormt ook [scheidingslijn] tussen frontaalkwab **(lobus frontalis**) \ pariëtaalkwab (**lobus parietalis**) (voor & achter sulcus) *MEDIAAL AANZICHT* - sulcus centralis loopt bovenaan nog 1 cm door (zeer subtiel) - **sulcus parieto-occipitalis** : vormt scheidingslijn tss. occipitaalkwab & parietaalkwab (lateraal niet zichtbaar) - doorsnede **corpus callosum** -\>verschillende delen: - *truncus* (middendeel) - *splenium* (posterior eind) - *genu* (anterior deel) - *rostrum* (smal anterior eind) - **commissura anterior & posterior** = verbindingsbundels tss. 2 hemisferen (anterieur & posterieur) ! commissura anterior ook op anterieure doorsnede te zien - **septum pellucidum** : vliesje tss. linker-en rechter laterale ventrikels - **sulcus calcarinus**: deelt occipitale lobus in 2 (in onderste deel bevindt zich de visuele cortex) -\>bovenste occipitale deel: **cuneus** !! afgeronde uiteinden van lobben = *polen* - Frontaalpool - Occipitaalpool - Temporaalpool Mediaal: 5^e^ lobus te zien ! = **lobus limbicus** -\>C-vormige structuur rond corpus callosum -\> bevat verschillende onderdelen - *Hippocampus (geheugen)* - *Gyrus parahippocampalis* - *Gyrus cinguli* - *Uncus* - *Gyrus dentatus* ! gyrus parahippocampalis loopt verder uit [versmalling] vanaf sulcus parieto-occipitalis = **isthmus gyri cinguli**  Diep tussen delen van temporaalkwab / occipitaalkwab / parietaalkwab: 6^e^ lobus = **lobus insularis** (delen rond sulcus lateralis: **opercula**) *Cortex & axonenbanen* =\>buitenste laag: **cortex = grijze stof = hersenschors** (bevat neuronen) van daaruit vertrekken zenuwbanen/ axonen in richting van ruggenmerg (= witte stof) Vanuit cortex: - **Corona radiata** : waaiervormige witte stof direct onder schors gelegen - **Capsula interna**: organisatie in bundels van axonen -\> trekt tussen diepe kernen (=basale ganglia) richting middenhersenen & hersenstam -\>verschillende onderdelen: - *Crus posterius* - *Crus anterius* - *Genu* - **Capsula externa** -\>deel v/d corona radiata loopt naar beneden [langs buitenzijde v/d diepe kernen] (NIET ERDOOR !) - **Capsula extrema** -\>vlak onder schors van lobus insularis gelegen - **Pedunculus / crus cerebri** = bundels links & rechts -- trekken door mesencephalon & pons & medulla oblongata -\>daarna overgang in ruggenmerg [Diencephalon] -\>onder/binnenzijde v/d hemisferen -\>omvat: - **Thalamus** -\>linker & rechter =\> verbonden dmv **adhesio interthalamica = massa intermedia** -\>bevat verschillende thalamische kernen! - **Hypothalamus** =\>tussen thalamus & hypothalamus : ventriculair systeem nl. **3^e^ ventrikel** (zie later) Thalamus: zijwanden Hypothalamus: vloer waarop 3^e^ ventrikel rust - **Hypofyse** -\>met hypothalamus verbonden dmv hypofysesteel (= *infindibulum*) -\>bevat 2 delen: adenohypofyse & neurohypofyse (die laatste verbonden met hypothalamus) - **Epifyse** (= glandula pinealis = pijnappelklier) -\>ligt dorsaal & caudaal v/d thalamus =\>begrenzing v/h diencephalon: - Achteren: [commissura posterior] - Voor: **[interventriculair foramen van Monro]** (verbindt 3^e^ ventrikel met laterale ventrikel) zie later!  - **Subthalami** -\> iets dorsaal / lateraal v/d hypothalamus - **methathalamus** ! basale kernen/ganglia bevinden zich rond thalamus (hierdoor loopt ook de capsula interna richting hersenstam) [Diepe/basale kernen & ventrikels in grote hersenen] Basale ganglia: 3 kernstructuren 1. **nucleus caudatus** ligt [mediaal] van capsula interna 2. **globus pallidus** 3. **putamen** - **Corpus striatum** = *nucleus caudatus + nucleus accumbens + putamen* - **Nucleus lentiformis** (lensvormig lichaam) = *globus pallidus + putamen* (liggen diep onder schors v/d insula) !! rond deze structuur (nucleus caudatus): [laterale ventrikel] (volgt vorm hiervan !) Caput (nu.caud.): anterior Cauda: volgt ventrikel naar achteren & onderen =\>lateraal zicht =\>capsula interna draait door basale kernen (door gaatjes)  !! naast basala ganglia: ook **extrapiramidaal systeem** - ***Nucleus subthalamicus*** (onder thalamus & lateraal van hypothalamus) - ***Substantia nigra*** (zie mesencephelon) - ***Claustrum*** : grijze stof dichter naar oppervlakte onder insula (onbekende functie) [Ventriculaire systeem] -\>vertrekken vanuit hemisferen -\> naar hersenstam Functie: bevatten [cerebrospinaal vocht]/hersenvocht (aangemaakt vanuit [plexus choroideus] -- kluwen van kleine BV) hersenvocht daalt neer doorheen ventrikels naar 4^e^ ventrikel -\> via gaatjes komt terecht tussen hersenvliezen & in ruggenmerg (via [canalis centralis])  - **Laterale ventrikel** (links & rechts) -\>verschillende delen: - *Corpus* (thv pariëtaalkwab) ! tussen corpora links & rechts: *septum pellucidum* - *Cornu anterior* (thv frontaalkwab) - *Cornu posterior* (thv occipitaalkwab) - *Cornu inferior* (thv temporaalkwab) - **3^e^ ventrikel (ventriculus tertius)** -\>verbinding met laterale ventrikels dmv **foramen interventriculare van Monro** -\>3^e^ ventrikel gelegen tussen beide thalami & gelegen op hypothalamus -\> !! gaatje in 3^e^ ventrikel =\> doorgang adhesio interthalamica - **4^e^ ventrikel (ventriculus quartus)** -\>gelegen thv pons / medulla oblongata / cerebellum -\>verbinding met 3^e^ ventrikel dmv **aquaductus cerebri van Sylvius** ! thv van dit kanaal ligt *PAG = periaqueductal grey (= substantia grisea centralis)* [Mesencephalon] = gebied tss. diencephalon & pons/medulla oblongata/cerebellum - **Aquaductus cerebri** loopt erdoorheen (verbinding 3^e^ & 4^e^ ventrikel) - **PAG** rond aquaductus cerebri VENTRAAL: - **Pedunculi cerebri :** bevatten links & rechts axonebundels (afkomstig van capsula interna) -\>bestaan uit 2 delen: 1. **Crura cerebri** = links & rechts bundels witte stof Bevatten corticospinale & corticobulaire vezels (motorisch afdalende banen) 2. **Tegmentum** = bevat opstijgende vezels & diffuus netwerk van neuronen (= [formatio reticularis]) - **Nucleus ruber** -\>betrokken bij controle lichaamsbeweging - **Mediale lemniscus** - **Substantia nigra** -\>onderdeel van extrapiramidaal systeem DORSAAL: - **Colliculi (superior / inferior \*2)** = 4 'heuveltjes' -\> vormen samen '[tectum]' =\>rol in visueel & auditief systeem !! midden: centrale structuren behoren tot diencephalon (niet op afbeelding te zien) (o.a. corpora mammilaria; infidibulum, hypofyse, nervus,...) =\>dorsaal & caudaal v/d colliculi: 4^e^ ventrikel (tegenover pons) -\> dorsaal daarvan: cerebellum [Pons] -\>bestaat uit grote bundel horizontale vezels -\> vezels sluiten naar dorsaal aan op cerebellum (vorm verbinding) -\>binnenin: **2 colliculi facialis** (verbonden met N. facialis) -\>tussen pons & cerebellum: 4^e^ ventrikel [Medulla oblongata] = deel tussen pons & ruggenmerg -\>bevat centra voor vitale functies (in formatio reticularis) VENTRAAL: - **Piramidebanen** (links / rechts) = voortzetting crura cerebri !! boven overgang naar ruggenmerg: [kruising] piramidebanen !! (= **decussatio pyramidum)** - **Oliva** (verhevenheid) -- **nucleus olivaris inferior** (kern) -\>lateraal v/d piramidale banen DORSAAL: - **Tuberculum gracile & tuberculum cuneatum** -\>knobbeltjes juist onder bodem van 4^e^ ventrikel -\>meest mediaal: gracile meest lateraal: cuneatum -\>kernen: **nucleus gracilis / nucleus cuneatus** - **Trigonum N.hypoglossi** -\>onderkant 4^e^ ventrikel [Cerebellum] = kleine hersenen -\>vormt dak van 4^e^ ventrikel -\>zitten vast aan hersenstam dmv 3 paar *pedunculi* - *Pedunculus cerebellaris inferior* - *Pedunculus cerebellaris superior* - *Pedunculus cerebellaris medius* -\>oppervlak bestaat uit kronkelingen = **folia** ('blaadjes') & fissuren -\>cortex : grijze stof dieper: witte stof met enkele keren van grijze stof -- grootste: **nucleus dentatus** Fissuren: - ***Fissura prima*** : scheiding tussen [lobus anterior] & [lobus posterior] van elke hemisfeer - *Fissura secunda*: scheiding lobus posterior & **tonsilla** **cerebri** (net boven foramen magnum) - *Fissura horizontalis* -\>tussen hemisferen: op middellijn verzonken deel = **vermis** -\>onderaan: huig / **uvula** -\>midden/ventraal: **nodulus** -\> zijkant: **flocculus** =\>verbinding nodulus & flocculus : **lobus flocculonodularis** -\>**pars intermedia**: naast vermis Functie cerebellum: coördinatie ! (checkt of plan v/d beweging overeenkomt met effectieve beweging die is uitgevoerd) [Medulla spinalis] = ruggenmerg -\>ongv 45 cm lang -\>vanaf schedel (foramen magnum) tot **L2** ruggenmerg groeit minder snel dan wervelkanaal = DUS: laatste deel v/h wervelkanaal bevat geen ruggenmerg eronder wel afdalende takken (spinale zenuwen) vanuit L2 -- vormen **[cauda equina]** -\>in totaal **31** paar spinale zenuwen - 8 C maar slechts 7 C wervels -\> DUS 8^e^ spinale zenuw tussen C7 & T1 =\>cervicale spinale zenuwen komen altijd uit wervelkolom [boven] corresponderende wervel - 12 T - 5 L - 5 S - 1 Co =\>overige spinale zenuwen komen altijd uit wervelkolom [onder] corresponderende wervel -\>verdikkingen v/h ruggenmerg: **intumescentia cervicalis** & **intumescentia lumbalis** cervicaal niveau (C5-T1) =\> informatie vanuit BL lumbaal niveau (L1-S2) =\> informatie vanuit OL !! onderscheid d*ermatomen* \ *huidgebieden van perifere zenuwen* -\>dermatoom: gebied op huid sensibel geïnnerveerd vanuit '=' spinaal niveau huidgebied van perifere zenuw: huidgebied sensibel geïnnerveerd door takken van 1 bep. perifere zenuw bv. N. axillaris Ruggenmergdoorsnede: - Centraal: vlindervormige kern = [grijze stof] hierin liggen *cellichamen* - Errond: 3 kolommen = [funiculi] = [witte stof] hierin liggen *gemyeliniseerde* banen (opstijgend & afdalend) - **Funiculus anterior (3)** - **Funiculus lateralis (2)** - **Funiculus posterior (1)** - Groeven: 1 diepe groef (**fissura mediana anterior**) & 1 sulcus (**sulcus medianus posterior**) - 2 groeven voor intrede/uittrede van radices - **Sulcus anterolateralis** : uittrede ventrale (motorische) vezels (radix anterior) - **Sulcus posterolateralis** : intrede dorsale (sensibele) vezels (radix posterior) - Overgang links\ rechts : **commissura grisea** & **commissura alba** - **Sulcus intermedius posterior** = scheidingslijn dorsale kolommen (in funiculus posterior) - **Canalis centralis** : ligt centraal in ruggenmerg hierdoor cerebrospinaal vocht Functies ruggenmerg: !! belangrijk: staat in verbinding met hogere centra via opstijgende & afdalende banen - Ontvangen van sensorische informatie uit ons lichaam & stuurt die naar hersenen (behalve sensorische info uit hoofd & aangezicht rechtstreeks naar hersenen) - Ontvangt motorische informatie vanuit hersenen (afdalende banen) & stuurt die door naar effectoren/spieren - Stuurt autonome prikkels van & naar lichaam - Bestuurt reflexen dmv lokale circuits (eventueel met interneuron bij complexere reflexen) -- bij relfexen meestal geen uitwisseling met hersenen Grijze stof: (substantia grisea) -\>centraal: canalis centralis met cerebrospinaal vocht -\>zone tussen beide kanten: [intermediair grijs] -\>elke kant: 3 celkolommen / hoornen - **Cornu / columna anterior** - **Cornu / columna lateralis** =\> enkel aanwezig op niveau T1-L2/3 - **Cornu / columna posterior** -\>hoornen bevatten: ***Cornu posterior*** -\> bevat [sensibele] cellichamen - *Zona marginalis / nucleus dorsomarginalis* - *Substantia gelatinosa* - *Nucleus proprius* zones waarin informatie ontvangen wordt over [aanraking / pijn / temperatuur] - *Nucleus dorsalis van Clarke* : enkel op niveau T1-L2/3 hier gebeurt doorschakeling van informatie over [proprioceptie] naar cerebellum ***Cornu lateralis*** -\> bevat sympatische neuronen - *Nucleus intermediolateralis* oorsprong orthosympatisch ZS (efferente banen) oorsprong parasympatisch ZS: thv S2-S4 autonome innervatie kleine bekken (& andere zenuwen waaronder N. vagus) !! cornu lateralis enkel aanwezig op niveau T1-S2/3 op andere niveaus: autonome bezenuwing vanuit cornu anterior ***Cornu anterior*** -\> bevat cellichamen van motoneuronen = [grote motorische voorhoorncellen] (driehoekig cellichaam) -\>informatie doorgestuurd naar skeletspieren mediolaterale & ventrodorsale rangschikking - Mediaal: axiale/diepe spieren - Lateraal: spieren van ledematen Ventrodorsaal: bv. van armspieren -\> flexoren dorsaal & extensoren ventraal bevat ook nog aparte motorische kernen: - Kern met motoneuronen voor N. accessorius - Nucleus phrenicus : kern met motorneuronen voor N. phrenicus =\>specifieke indeling van substantia grisea: ***Indeling van Rexed in laminae*** ! **intermediate zone** : overgang posterieure -- anterieure hoorn hierin vnl. [interneuronen] Reflexen = *onwillekeurige* respons op stimulus [reflexboog] = onwillekeurige *neuronale* respons op stimulus 3 basisstructuren nodig: *receptor -- afferent neuron -- efferent neuron* = **monosynaptische reflexboog** - Indien complexer & eventueel 1 of meerdere [interneuronen] in betrokken: **polysynaptische relfex** -\>meeste reflexen: spinale reflexen -\> beperkt tot ruggenmerg ! Verschillende voorbeelden van reflexen: - Bv. **stretch-strekreflex** : uitrekken van pees tgv prikkelen spierspoelen (dmv peeshamertje) -\> prikkel naar ruggenmerg & stuurt prikkel uit naar bv. quadriceps -- contractie (knie-extensie) -\>monosynaptisch - Bv. **flexorreflex** = withdrawal reflex / terugtrekreflex: tgv prikkeling pijnreceptoren in huid- LM in flexie wegtrekken -\>polysynaptisch: interneuronen in betrokken & meerdere spinale niveaus - Bv. **gekruiste reflex** : bv. remmen van extensoren bij flexorreflex Witte stof: (substantia alba) -\>bevat ***AFDALENDE*** & ***OPSTIJGENDE*** banen in tractus -\>[tractus] = bundel axonen die samenlopen naar '=' doel -\>onderweg: geven collateralen af die naar structuren lopen [Opstijgende banen:] - **Tractus posterolateralis van Lissauer** : afferente banen voor pijn/temperatuur-gewaarwording -\>bevindt zich tussen top rand v/h ruggenmerg & top cornu posterior - **Tractus spinocerebellaris ventralis** - **Tractus spinocerebellaris dorsalis** =\>gaan beide naar cerebellum informatie over coördinatie van bewegingen - Funiculus posterior bestaat uit 2 delen: 1. **Fasciculus cuneatus (van Burdach)** -\>tss. sulcus medianus posterior & sulcus intermedius posterior -\> ontvangt afferente banen (intrede via dorsale wortel) v/h OL -\> geeft informatie door via opstijgende banen naar hersenen 2. **Fasciculus gracilis (van Goll)** -\>tss. sulcuq intermedius posterior & sulcus posterolateralis -\>ontvangt afferente banen v/h BL -\>deze fasciculus bestaat enkel thv C1-T6 - **Anterolaterale systeem** -\>afferente banen met informatie over pijn / temperatuur / jeuk [Afdalende banen:] - **Tractus corticospinalis lateralis** - **Tractus corticospinalis anterior** -\>beide [piramidebanen] (lopen van cortex naar ruggenmerg) - **Tractus rubrospinalis** - **Tractus vestibulospinalis medialis** -\>afdalende banen afkomstig van evenwichtsorgaan (vestibulum) -\>sturen mediale spieren aan belangrijk voor evenwicht - **Tractus vestibospinalis lateralis** -\>sturen laterale spieren aan belangrijk voor evenwicht - **Tractus tectospinalis** - **Tractus reticulospinalis medullaris** -\>afdalende banen afkomstig van medulla (formatio reticularis) - **Tractus reticulospinalis pontinalis** -\>afdalende banen afkomstig van pons (formatio reticularis) [Spinale zenuwwortels] - Gevormd door zenuwwortels die uit ruggenmerg komen - *Radix anterior* - *Radix posterior* -\>op radix posterior: DRG = dorsal root ganglion -\> bevat sensibele cellichamen spinale zenuw: splitst meteen in verschillende takken - *Ramus anterior* =\> innervatie ventraal: ventrale spieren / huid / romp / ledematen / viscerale organen - *Ramus posterior* =\> innervatie dorsale rugspieren & huid v/d rug - *Ramus communicans albus* : aftakking naar truncus sympaticus (OS ZS) [preganglionair] - *Ramus communicans griseus* : niet-gemyeliniseerde tak die terugloopt naar ramus anterior vezels lopen naar bloedvaten & huid (OS ZS) [postganglionair] - *Ramus recurrens (meningeus)*: gaat terug naar binnen -\> innervatie dura mater, pia mater, arachnoide mater) =\>radix anterior: bevat enkel **motorische informatie** -\> via [efferente] banen: van ruggenmerg naar periferie =\> radix posterior: bevat enkel **sensibele informatie** -\> via [afferente] banen: van periferie naar ruggenmerg DUS: spinale zenuwen =\> GEMENGD - 4 soorten vezels - **Somatische sensorische vezels** = gevoelsinformatie vanuit huid / spieren / bot / gewrichten Bv. spierspoel (proprioceptie) in spier Bv. nociceptoren in huid - **Viscerale sensorische vezels** = gevoelsinformatie vanuit viscerale organen (autonoom ZS -- OS & PS) -\>gaan naar truncus sympaticus & ruggenmerg (OS) OF hersenstam (nucleus dorsalis nervi vagi) (PS) Bv. mechanoreceptoren die uitrekking v/d darmwand waarnemen (fysiologische info) Bv. pijnreceptoren in viscera - **Somatische motorische vezels** = motorische informatie naar skeletspieren Bv. impuls naar quadriceps -\> contractie - **Viscerale motorische vezels** = motorische informatie naar viscerale organen (autonoom ZS -- OS & PS) -\>vanuit ruggenmerg & truncus sympaticus OF vanuit hersenstam (via o.a. N. vagus -- PS) Bv. kliersecretie in darm Bv. vasoconstrictie / vasodilatatie in bloedvat !! viscerale afferente vezels komen op '=' plaats toe in grijze stof als somatische afferente vezels Gevolg: convergentie daardoor vaak [gerefereerde] pijn [Autonoom ZS] (via *tractus autonomicus* vanuit hypothalamus & hersenstam) -\>bij OS & PS zowel afferente als efferente banen !! aansturing OS & HP gebeurt vanuit [hypothalamus] (bv. in thermoregulatiecentrum / ademhalingscentrum / bloeddrukregulatiecentrum /... ) OS: Via **truncus sympaticus** -\> *N. splanchnicus* -\> prevertebrale/centrale ganglion (bevat zowel visceromotorische als viscerosensibele vezels) naar/van viscerale organen of bloedvaten (in dit geval via r. communicans griseus terug naar spinale zenuw) ! splanchnische zenuwen naar cardiaal = *rami cardiaci* (cervicales / thoracici) PS: via verschillende wegen - N. vagus -\> belangrijkste ! - N. oculomotorius : via ganglion ciliare -\> M. sfincter pupilae (pupilvernauwing) - N. glossopharyngeus : via ganglion submandibulare -\> speekselklieren - N. facialis: via ganglion pterygopalatinum -\> neusmucosa & traanklieren - Takken uit **S2-S3-S4** : Nn. Erigentes - vormen samen met N.hypogastricus sinistra (& dextra) : **plexus hypogastricus inferior** - Autonome bezenuwing (gemengd OS & PS) pelvis minor =\>N. hypogastricus sinistra & dextra -- afsplitsingen v/d plexus hypogastricus superior (gevormd door postsynaptische vezels van OS T10-L2) DUS plexus vormt autonome bezenuwing kleine bekken - *N. perinealis* - *N. carvenosi (zwellichamen)* - *N. dorsalis penis / uterina* - *Distale deel colon & rectum (behalve rectale sfincters -- N. pudendis)* - *Blaas* =\>deze zenuwen lopen ook door mesenterium -\>rond ruggenmerg : ruggenmergvliezen & ruimtes - **Subarachnoidale ruimte** = ruimte die grenst aan ruggenmerg & daarboven bevindt zich arachnoid mater - **Arachnoid mater** = binnenste ruggenmergvlies / meningeus - **Epidurale ruimte** = ruimte tussen wervel & dura mater v/h ruggenmerg - Hierin wordt geprikt bij verdoving/anesthesie lumbale punctie: doorheen dura mater prikken MAAR gebeurt enkel thv L4-L5: geeft geen pijn want er zit geen ruggenmerg meer (enkel cauda equina) - **Dura mater** = harde & buitenste ruggenmergvlies [Meningen/hersenvliezen] - 3 hersenvliezen (bindweefsel) : 2 zachte & 1 harde Belang: bescherming v/d hersenen - Hersenen opgehangen aan vliezen & vliezen opgehangen aan schedel DUS: bij beweging v/h hoofd /schedel hersenen bewegen mee - Tussen hersenvliezen: **[CSV = cerebrospinaal vocht]** - Zorgt voor 97% reductie van gewicht (wet van archimedes -- hersenen 'drijven') - Stootkussen/schokdemper 3 meningen: 1. Dura mater: - Hard bindweefsel - Buitenste laag - Bevat 2 aparte lagen - *Periostale laag* -\> tegen periost/schedel gelegen - *Meningeale laag* -\> tegen 2^e^ mening (arachnoid mater) gelegen - Bevindt zich ook tegen ruggenmergkanaal - Bevat dubbelplooiingen = [duplicaturen] =\>3 duplicaturen: - **Falx cerebri** -\>loopt tussen beide hemisferen naar beneden toe in fissura longitudinalis cerebri - **Tentorium cerebelli** -\>loopt tussen grote & kleine hersenen & fungeert als dak op cerebellum -\>vormt scheiding tussen cerebellum en occipitale & temporale kwabben - **Falx cerebelli** -\>loopt op middellijn onder tentorium cerebelli =\>aan randen van duplicaturen: durale sinussen verzamelen veneus bloed voor afvoer - ***Sinus sagittalis superior*** : bovenrand falx cerebri - ***Sinus sagittalis inferior*** : onderrand falx cerebri - ***Sinus rectus*** : verbinding vorige 2 sinussen (ontvangt bloed van o.a. V. magna cerebri) - ***Sinus transversus*** : tussen schedel & tentorium cerebelli - ***Sinus cavernosus :*** thv orbita (naast sella turcica) - ***Sinus sigmoideus*** : daalt af naar binnenzijde occiput -\> geeft veneus bloed af aan [V. jugularis] (door foramen jugulare naar buiten schedel 2. Arachnoidea (mater) - Zacht vlies - "plakt" aan dura mater - Dmv trabeculae / brugjes -\> vormt verbinding met pia mater 3. Pia mater - Binnenste vlies - Zacht vlies - Verbonden met arachnoidea - Ruggenmerg: eindigt ivv [filum terminale] (einddraad cauda equina) -- draadje hecht zich vast aan os coccygis - Verbonden met dura mater thv ruggenmerg : dmv [ligamentum denticulatum] Meningeale ruimten: - [Epidurale/ extradurale ruimte] : tussen dura mater & periost/bot Ruggenmerg: plexus venosus ledigen in lymfevaten & azygossysteem Hersenen: bloedvaten voor meningen (venen & arteriën) - [Subdurale ruimte] : tussen dura mater & arachnoidea slechts dunne ruimte want vliezen eigenlijk aan elkaar "geplakt" =\>duplicaturen: bevatten veneuze/durale sinussen - [Subarachnoidale ruimte] : tussen arachnoidea & pia mater =\>bevat hersenarteriën & CSV - [Cysternen] : subarachnoïdale ruimtes -- uitvergroot/gedilateerd & gevuld met CSV Bv. **Cisterna magna / cisterna cerebellomedullaris** : tussen cerebellum & medulla oblongata grootste! Bv. **cisterna lumbalis** : lumbaal rond cauda equina hierin vaak staal van hersenvocht genomen (lumbale punctie) =\>klinisch: soorten hersenbloedingen - Extraduraal hematoom: bloeduitstorting A. meningea -\>zorgt voor hoofdpijn -\> gebeurt tgv slag op hoofd of schedelbreuk - Subduraal hematoom: bloeduitstorting venen op weg naar veneuze sinussen - Acuut: tgv harde klap (bij kinderen) - Subacuut: tgv trage stijging van intracraniale druk - Chronisch: fragiel worden van wanden van venen (oudere leeftijd) - Subarachnoïdaal hematoom: uitstortingen hersenarteriën [CSV = cerebrospinaal vocht] - Aangemaakt in **plexus choroideus** -- kluwen van vaatjes in bepaalde delen van ventrikels - Secretie van CSV gebeurt in ventriculair systeem  -\>cyclus van aanmaak & afvoer -\> verversen van CSV =\> gebeurt 3 à 4 keer per dag -\> volume CSV gemiddeld [120-140 ml] Functies CSV: - Schokdemper - Vervoeren van hormonen & factoren (als communicatiemedium) - Metabole producten afvoeren - Rol in hersenbloed-barrière =\>klinisch: **hydrocephalie** = opstapeling van CSV tgv obstructie v/d afvoer OF verminderde resorptie -\>**obstructieve hydrocephalie** : obstructie thv ventriculair systeem (bv. door hersentumor) -\> **communicerende hydrocephalie** : obstructie thv arachnoïdale villi -\>ook bv. bij spina bifida =\> symptomen: braken/misselijkheid/hoofdpijn/bewustzijnsstoornissen/tijdelijk visusverlies Oplossing: drainage ! *[Hoofdstuk 3: Arteriële bloedvoorziening v/d hersenen]* ! voldoende doorbloeding: zeer belangrijk voor hersenen - Hersenen werken nl. grotendeels aeroob -\> constante O2-toevoer nodig ! -\>na slechts 4 min. geen O2-toevoer -- bep. hersengebieden reeds onherstelbaar beschadigd... [Arteriële bloedvoorziening] 4 aanbrengende arteriën: - **A. carotis interna** (links & rechts) - Stijgt op & gaat doorheen canalis caroticus (via pars petrosa - os temporale) - Loopt door sinus cavernosus langs sella turcica - S-vormige bocht / siphon carotis - Komt binnen in subarachnoïdale ruimte achter chiasma opticus: splitsing in 3 takken: - **A. cerebri anterior** -\>beide arteriën (links & rechts) verbonden met elkaar dmv **A. communicans anterior** - **A. cerebri media** (loopt naar lateraal) - **A. communicans posterior** (communiceert naar dorsaal met A. cerebri posterior) - **A. vertebralis** (links & rechts) - takt af van A. subclavia - loopt naar boven door foramina transversaria v/d wervels - gaat door foramen magnum - loopt ventraal op hersenstam - beide arteriën (links & rechts) komen samen = **A. basilaris** - loopt op clivus van Blumenbach - eindtakken: splitsing A. basilaris (thv pons) in **A. cerebri posterior** (links & rechts) zijtakken: - **A. cerebelli inferior posterior** (PICA) -\>afsplitsing thv elke A. vertebralis - **A. cerebelli inferior anterior** - **A. cerebelli superior** -\>beide thv A. basilaris **[Circulus van Willis]** : gevormd door communicerende bloedvaten die 4 aanbrengende bloedvaten verbinden = grote anastomose Functie: als 1 uitvalt -\> andere vaten kunnen doorbloeding verderzetten/overnemen (collaterale circuit) -\>van hieruit vertrekken tal van arteriën die zorgen voor bevloeiing v/d diepe hersenen - Carotissysteem: telencephalon & diencephalon - Vertebralissyteem : hersenstam; cerebellum & delen van diencephalon, ruggenmerg, occipitale/temporale kwabben !! Syndroom van Wallenberg tgv occlusie van PICA =\>hierdoor pijngevoel verliezen aan tegenovergestelde kant v/h lichaam & evenwichtsverlies !! geen anastomosen =\>klinisch: **CVA** = cerebrovasculair accident = beroerte/stroke =\> gevolg: plotse neurologische uitvalsverschijnselen door aandoening v/d bloedvaten (algemeen: doorbloeding vermindert van bep. hersengebieden) -\> ofwel tgv *bloeding* ofwel tgv *ischemie* [Ischemie]: tgv atherosclerose / embool -\> occlusie van hersenarteriën [Bloeding]: tgv hypertensie waardoor scheur ; tgv aneursyma (zwakkere BV-wand) -- plotse scheur -\> hierdoor subarachnoïdale bloeding Bv. occlusie / aneurysma van hersenarteriën thv gyrus precentralis zorgt voor uitval motorische banen (posterieure poot capsula interna) -\> dus krachtverlies & vermindering fijne motoriek [Hersenbloedbarrière] -\>normaal bloedvat (niet in hersenen): ruimtes tussen endotheliale cellen (fenestraties) DUS: bepaalde stoffen kunnen zich vrij verplaatsen van bloed naar extracapillair - Invloed stoffen op rest v/h weefsel  hersenen: endotheliale cellen dicht op elkaar (zonder fenestraties) waardoor bloed & stoffen in bloedvat niet in extracellulaire matrix kunnen komen (wel algemene bevloeiing om hersenfuncties te onderhouden!) BELANG: ionenconcentraties in bloed variëren voortdurend mag absoluut ionenconcentraties van neuronen niet verstoren ! (anders invloed op prikkelgeleiding) rond bloedvat: ook neuronale cellen = astrocyten - Staan niet in voor signaaltransductie steun/voeding MAAR... bepaalde hersengebieden waar geen hersenbloedbarrière aanwezig is: - Ventriculaire systeem - Subfornicaal - Pineale glandula - Neurohypofyse - Plexus choroideus - Area postrema -\> tgv toxische stoffen -- braken induceren [Veneuze drainage v/d hersenen] Oppervlakkige venen: in subarachnoïdale ruimte lopen over in durale sinussen - Al veneuze bloed verlaat schedel via **V. jugularis interna** [Bloedvoorziening v/h ruggenmerg] [Arterieel:] - **A. spinalis anterior** -\>ventraal over ruggenmerg in fissura mediana anterior - **Aa. spinales posteriores** -\>dorsaal over ruggenmerg elk thv funiculus posterior - **A. medularis segmentalis anterior** -\>bevloeit A. spinalis anterior MAAR... komt niet voor op alle niveaus -\>thoracaal: ontstaat uit *R. spinalis* van *A. intercostalis posterior* -\>cervicaal: vanuit *A. vertebralis / A. cervicalis ascendens / A. cervicalis profunda* -\>lumbaal/sacraal: vanuit *A. lumbalis / A. sacralis lateralis* =\>loopt via radix anterior om aan te sluiten op A. spinalis anterior - **A. medularis segmentalis posterior** -\>bevloeit Aa. spinales posteriores -\>komt ook niet voor op elk niveau ('=' als anterieur) - **A. radicularis posterior** - **A. radicularis anterior** =\>indien segmentale arteriën niet aanwezig zijn op bep. niveaus: R. spinalis splitst in A. radicularis posterior & anterior =\>trekken rechtstreeks ruggenmerg in (geen samenvoeging met Aa. spinales) [Veneus:] -\>dmv 3 Vv. spinales anteriores/posteriores \- 1 centraal thv fissura mediana anterior / sulcus medianus posterius \- 2 lateraal (vaak verdubbeld voorkomen) in verbinding met [plexus venosus vertebralis internus] (in epidurale ruimte) -\>plexus staat op zijn beurt in verbinding met grotere veneuze systemen (bv. azygossysteem) [Hersenvliezen]: -\>bloedvoorziening door bloedvaten in epidurale ruimte - **A. meningea anterior** - **A. meningea posterior** - **A. meningea media** =\>afkomstig van **A. carotis externa** [Hoofdstuk 4: Sensibiliteit & sensoriek] *Receptoren in het lichaam* 3 groepen receptoren: 1. **Enteroreceptoren** : informatie van binnen lichaam bv. bloeddrukstijging; pH-verandering; uitzetting v/d maag 2. **Exteroreceptoren** : informatie van buiten lichaam Bv. pijn; warmte; koude; horen; zien; aanraking 3. **Proprioreceptoren** : informatie over stand v/h lichaam in ruimte & verandering v/d positie van lichaamsdelen =\>onderscheid: *bewuste* & *onbewust*e gewaarwordingen - Bewust : info doorsturen via thalamus -\> cortex - Onbewust: info niet naar cortex naar ruggenmerg OF cerebellum -\>vaak regeling van motorische activiteiten Soorten receptoren: vrije zenuwuiteinden \ gespecialiseerde structuren - **Chemoreceptoren** : reuk; smaak; pH; metabole concentraties (bv. CO2/O2) - **Fotoreceptoren**: visus - **Thermoreceptoren**: temperatuursveranderingen - **Mechanoreceptoren**: fysische veranderingen -\>tastreceptoren -\>drukreceptoren -\>spierlengte/kracht-receptoren: **spierspoel** & **Golgipeesorgaantje** - **Nocireceptoren** : pijn +-----------------------------------+-----------------------------------+ | Huid | Mechanoreceptieve zenuwuiteinden | | | | | | Mechanoreceptoren | | | | | | Nocireceptoren | | | | | | thermoreceptoren | +===================================+===================================+ | Spieren | Vrije zenuwuiteinden | | | | | | Nocireceptoren | | | | | | Chemoreceptoren | | | | | | Spierspoel | | | | | | Golgi-peesorgaantje | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | Gewrichten | proprioreceptoren | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | organen | Mechanoreceptoren | | | | | | Chemoreceptoren | | | | | | nocireceptoren | +-----------------------------------+-----------------------------------+ alle receptoren: start van afferente banen - Vormen opeenvolging van 3 neuronen - *Eerste orde* - *Tweede orde* - *Derde orde* - Onderweg ook aftakkingen -- verbinding met reflexbogen *Mechanosensorisch* sensorische verwerking van mechanische prikkels = druk op huid -\> **tastzin** Voorbeelden van mechanoreceptoren: - in gewrichtskapsels - in spieren: - **spierspoel** : belangrijk bij monosynaptische reflexen -\>informatie over spierlengte(verandering) -\>takje in ruggenmerg maakt verbinding met motoneuron : bv. kniepeesreflex -\>ook efferente takken naar spierspoel: kan ook zelf contraheren (centraal gestuurd) - **golgi-peesorgaantje**: belangrijk bij reflexen -\>informatie over spierkracht - receptor van Merkel - Lichaam van Meissner - Lichaam van Ruffini - Lichaam van Pacini - Vrije zenuwuiteinden =\>onderscheid op basis van soorten druk/tast waarnemen *bv. textuur waarnemen -\> meissner & merkel* *bv. diepe druk -\> ruffini* *bv. vibratie/trilling -\> pacini* **belangrijk** **! =\> mechanosensorische banen verschillen van pijnbanen** -\>mechanosensorisch: dikkere diameter + α & β - vezels =\>DUS: altijd gemyeliniseerd sneller AP's doorsturen ( pijnbanen: ook niet-gemyeliniseerd) **Algemene afgelegde weg:** 1. Mechanoreceptor 2. Cellichamen van 1^e^ neuron: *dorsal root ganglion* 3. Ruggenmerg: dorsale kolom - Takje in ruggenmerg -- synaps met motoneuron (of interneuron) reflexen - Opstijgende tak 4. Medulla oblongata: synaps met 2^e^ neuron - Overkruising naar *contralateraal* =\> lemniscus medialis 5. Pons 6. Thalamus - Alle sensibele input gaat eerst naar thalamus vooraleer naar cortex! 1 uitzondering: olfactorisch -\> rechtstreeks cortex in - Synaps met 3^e^ neuron naar cortex 7. Primaire somatosensorische cortex -- thv *gyrus postcentralis* (pariëtaal) 8. Vanuit primaire cortex -\> naar andere delen v/d hersenschors (zie later) (van daaruit: verschillende banen -\> o.a. motorische afdalende banen) **Dorsale kolom -- lemniscaal systeem** Ruggenmerg: - Neuron 1^e^ orde - Cellichamen: thv DRG = dorsal root ganglion -- radix posterior - Treden ruggenmerg binnen : **funiculus posterior** (dorsale kolom) Dorsale kolom: bestaat uit 2 delen: 1. **Fasciculus gracilis** : meest *mediaal* 2. **Fasciculus cuneatus** : meest *lateraal* - Fasciculus cuneatus pas aanwezig vanaf niveau **T6** -\>aantonen dmv scan van ruggenmerg na trauma lumbaal =\>net boven trauma: wit -\> gedemyeliniseerd (tgv trauma) volledige dorsale kolom (enkel banen van OL) =\> nog geen info van BL (nog geen fasciculus cuneatus) =\>hoger (hoog thoracaal/cervicaal): minder wit \ meer zwart (gemyeliniseerd): banen die nog binnenkomen boven trauma (van BL) -\> laterale strook = fasciculus cuneatus Oorzaak? - Gracilis: informatie [OL] & onderste deel v/d romp - Cuneatus: informatie [BL] & bovenste deel v/d romp **DUS... [somatotopische organisatie] !** = organisatie v/d zones waarbij lichaamsdelen die naast elkaar liggen, ook naast elkaar georganiseerd worden in CZS - Niet alleen zo in ruggenmerg ook op alle andere banen/hersenzones Bv. homunculus (mannetje) - Takje naar grijze stof (dorsale hoorn) - Opstijgende tak naar craniaal (riching hersenstam) - Medulla oblongata: overgang fasciculi nuclei =\>bevinden zich ook dorsaal =\> daarom **columna-posterior-baan** - *Nucleus gracilis* (mediaal) - *Nucleus cuneatus* (lateraal) **! thv medulla oblongata: synaps met 2^e^ neuron + contralaterale overkruising** -\>cellichamen in nuclei axonen -\> naar **[lemniscus medialis]** -\> *contralateraal* =\>lemniscus loopt thv medulla nog vrij *verticaal* informatie over BL -\> meest *dorsaal* in lemniscus informatie over OL -\> meest *ventraal* in lemniscus - Pons: lemniscus loopt *horizontaal* & *dorsaal* - Mesencephalon: lemniscus loopt als 'hoorntje' - Thalamus: lemniscus medialis komt toe op thalamus =\>schakeling op [3^e^ neuron] =\>3^e^ neuron vertrekt uit **nucleus ventralis posterolateralis** aparte banen voor BL & OL - Ook aparte baan voor aangezicht: prikkels rechtstreeks naar medulla oblongata (ipv eerst door ruggenmerg) -\> via 12 hersenzenuwen: **N. trigeminus** - Medulla oblongata: **lemniscus trigeminalis** (ook overkruising!) - Thalamus: **nucleus ventralis posteromedialis** =\>banen lopen naar [primaire somatosensorische cortex] =\>ligt thv *gyrus postcentralis* (lobus pariëtalis) **Primaire somatosensorische cortex** - Sensibele homonculus - [Disproportioneel] : vnl. aangezicht & handen zeer groot deel bevatten veel tastreceptoren -\> grotere gevoeligheid ! - (Half) somatotopisch (nek & hoofd liggen niet bij aangezicht) - [Dynamisch]: door training mogelijkheid om gevoeligheid te vergroten Bv. gevoeligheid in vingers vergroten door brailleschrift - 3 zones in primaire cortex: (1 -- 2 -- 3) 1. 3a - proprioceptie diepe structuren 2. 3b & 1 - Tastzin v/d huid *textuur discriminerend* 3. 2 - Integratie 3a / 3b / 1 *vormherkenning* ( nog niet weten over betekenis v/h voorwerp) - [Posterieure pariëtale cortex] (zone 5 & 7) - Object lokalisatie aanvoer proprioceptieve banen - Perceptie lichaamsbeeld hemineglect : persoon herkent helft v/h lichaam visueel niet meer / negeert het Bv. helft v/h haar niet meer kammen - Integratie visuele & auditieve info -\> mechanosensoriek & auditieve info samenkoppelen - [Secundaire somatosensorische cortex] - Thv pariëtaal operculum =\>diep daarvan: [insulaire cortex] Functies: - Diepere perceptie -\> objectherkenning via tastzin - Bewust zijn van wat je vasthebt (op basis van vormherkenning in primaire cortex) ! ook somatotopisch georganiseerd ! - [Motorische cortex] -\>thv gyrus precentralis -\>rechtstreekse verbindingen primaire somatosensorische cortex \ motorische cortex Belang ? motoriek enkel mogelijk indien lokalisatie v/h object in ruimte Bv. sturing v/d grijpfunctie ; object manipulatie opdeling in zones: volgens **[cytoarchitectonische zones van Brodmann]** = zones op cortex die verschillen op cytologisch & functioneel vlak -\>bv. zone voor spraak; zone voor auditief; visueel;... -\> cytologische verschillen: bv. meer prismavormige motoneuronen in motorische cortex dan somatosensorische cortex ; zone 4 somatosens. groter !! in cortex nog steeds ook verbindingen contralateraal - Corpus callosum *Anterolateraal systeem* - Sensibele banen -- prikkels: - *Pijn* - *Temperatuur* - *Jeuk* **Receptoren:** -\>verschillende soorten: - Warmte & koude (thermoreceptoren) - Nociceptoren : onderscheid scherpe & trage pijn - Jeukreceptoren **! belangrijk: verschillen mechanoreceptoren & pijnreceptoren (en rest):** **=\>dunnere diameter & δ & C -vezels** **DUS: δ: weinig gemyeliniseerd & C: niet gemyeliniseerd tragere geleiding** **Algemene afgelegde weg:** - Receptoren voor pijn/temperatuur/jeuk thv huid/organen - Cellichamen v/h 1^e^ orde neuron: DRG = dorsal root ganglion - Via radix posterior -\> dorsale hoorn (grijze stof) v/h ruggenmerg - Onmiddellijk synaps met 2^e^ neuron - 2^e^ neuron overkruist middellijn in ruggenmerg - Banen lopen *anterolateraal* in hersenstam =\>3 banen: - **Tractus spinothalamus** : spinaal -\> thalamus - **Tractus spinoreticularis** : spinaal -\> formatio reticularis - **Tractus spinomesencephalica**: spinaal -\> mesencephalon - Vanuit thalamus -\> [primaire somatosensorische cortex] - Andere delen in hersenschors **Anterolateraal systeem** Ruggenmerg: - Cellichamen in DRG - Axonen lopen verder in [tractus van Lissauer ] - Synaps met 2^e^ neuron : in grijze stof (achterhoorn) lamina **I & V** - Overkruising thv [commissura alba anterior] - Banen lopen doorheen ruggenmerg [anterolateraal] - Ook *somatotopische* organisatie (iets minder dan mechanosensorische banen) Hersenstam: **['lemniscus spinalis']** - Medulla oblongata: compacter & meer naar dorsaal (nog steeds lateraal) !! klinisch: occlusie belangrijke BV - Occlusie PICA =\> aantasting anterolateraal systeem -\> problemen met jeuk/pijn/temperatuur -- contralaterale zijde - Occlusie A. vertebralis =\> aantasting lemniscus medialis -\> problemen met tastzin -- contralateraal (reeds boven kruising) - Pons: anterolateraal & mechanosensorische systemen : naast elkaar gelegen =\>Nog meer dorsaal & lateraal - Mesencephalon: topje v/d hoorn van lemniscus medialis = anterolateraal systeem *Tractus spinothalamicus* Thalamus: - Vanuit mesencephalon: banen van lemniscus medialis & spinalis lopen samen naar thalamus - Bepaalde vezels v/d tractus spinothalamus: komen samen met mechanosensorisch systeem aan in **nucleus ventralis posterolateralis** - 2 andere aftakkingen: - **Nucleus ventralis posteromedialis** - **Nucleus dorsalis medialis** - Synaps met 3^e^ orde neuron -\> 3^e^ neuron vertrekt naar cortex 3 banen naar 3 delen v/d cortex: - **Primaire somatosensorische cortex** - **Insulaire cortex** - **Cingulate cortex** *Primaire somatosensorische cortex* -\>gyrus postcentralis -\>somatotopische organisatie sensibele homunculus Functies: - [Lokalisatie] & [intensiteit] v/d pijn - Intensiteit -\> niet subjectief! =\> dus nog geen emotionele connotatie *Cingulate cortex* -\>gyrus cinguli (limbisch systeem) Functie: [emotionele connotatie] koppelen aan pijnprikkels (negatief) -\>ook rol in [pijnmodulatie] =\> van hieruit afdalende banen naar PAG (geprikkeld) *Insulaire cortex* -\>lobus insularis Functie: - Perceptie pijnkwaliteit / aard v/d pijn verschillende vormen van pijn herkennen Bv. schietende/zeurende/knagende/scherpe/doffe pijn - Organiseren van [gedragsresponsen] op pijn Bv. stijgende bloeddruk Bv. automatische wrijfreactie -\> pijnmodulatie (zie verder) =\> via afdalende banen PAG activeren !! niet alleen insulaire cortex regelt gedragsresponsen op pijn ook **amydala** geactiveerd bij gevaar! (2 pathways vertrekkend vanuit thalamus) -\> lokt allerlei gedragsresponsen uit =\>amygdala verbonden met alle zones in hersenen -\> invloed op denken / gedrag / emoties / stress-situaties / =\>ook verbonden met **nucleus parabrachialis** (pons) -\> invloed op ademhaling & hartfrequentie =\>ook verbonden met **formatio reticularis** -\> invloed op alertheid (bv. bij gevaar -- noodzakelijk om meer alert te zijn) *Tractus spinomesencephalicus* - Baan eindigt in mesencephalon - Geeft 2 aftakkingen: 1. Naar tectum & colliculi (inferior/superior) =\>synapteren / corresponderen met visuele & auditieve apparaat gevolg: tgv pijnprikkel -\> ogen & oren richten naar pijnlokalisatie 2. Naar **PAG** = periaquaductal gray =\>pijnmodulatie / pijndemping -\>tgv prikkeling (bij pijn) -\> geactieerd =\> afdalende banen lopen verder in **nucleus raphe** (medulla oblongata) -\>afdalende banen eindigen in ruggenmerg =\> thv **substantia gelatinosa** =\> synaps: \- inhiberend interneuron \- rechstreeks op 2^e^ neuron (pijnbaan) Gevolg: inhibitie pijnprikkel (pijnprikkel moet wel voldoende hoog zijn) *Tractus spinoreticularis* - Loopt van ruggenmerg lang tractus spinothalamicus -\> **formatio reticularis** - Formatio reticularis: in pons & medulla oblongata - Kernen centraal gelegen Functies: - Autonome functies geregeld Hf; BD; ademhaling;... - **arousal** geregeld = waaktoestand / alertheid (dmv RAS-systeem) =\>door pijnprikkels -\> prikkeling formatio reticularis -\> waaktoestand v/d cortex - Van daaruit banen naar thalamus / hypothalamus -\> cortex **1 uitzondering** : pijnprikkels afkomstige van visceraal = kleine bekken & onderste abdomen - Volgen niet '=' weg als algemene pijnbanen ! volgen weg via *dorsale kolom -- lemniscus medialis* - *thalamus* - Dorsale kolom: 15% nociceptieve vezels =\> [middellijn] (in fasciculus gracilis) - Komen binnen via tractus van Lissauer -\> grijze stof - Wel al meteen schakelen op 2^e^ neuron in grijze stof *Pijnmodulatie* complex systeem =\> 'pijnmatrix' : veel hersengebieden worden actief! =\>**PAG** geactiveerd door: - Limbische / cingulate cortex - Hypothalamus - Insulaire cortex & amygdala !! amydala geactiveerd door prefrontale cortex + *nucleus parabrachialis* (synaps met tractus spinoreticularis) - Tractus spinomesencephalicus (rechtstreeks -\> vaak bij reflexen!) - Vanuit PAG: afdalende banen richting ruggenmerg - Banen van PAG naar nucleus raphe in **FR** - Vanuit medulla: **nucleus raphe**: **serotonerge** banen naar ruggenmerg (*tractus* *raphespinalis*) - Vanuit pons : **locus curuleus** -\> **noradrenerge** banen naar ruggenmerg Thv ruggenmerg: - Ofwel rechtstreekse inhibitie op synaps - Ofwel via inhiberend interneuron (dmv enkephaline) - Pijn van bv. wonde niet voelen tijdens inspanning Overige sensibele banen: *Tractus spinocerebellaris* - Lopen naar cerebellum = kleine hersenen - Snelle geleidingssnelheid - Functie: informatie belangrijk voor **bewegingscoördinatie** -\>welke informatie ? -\> proprioceptief -- spier/gewricht - 2 hoofdbanen 1. **Tractus spinocerebellaris posterior** - Cellichamen in DRG - Axonen in nucleus dorsalis van Clarke -- funiculus lateralis - Enkel prikkels van [OL & onderste deel v/d romp] (nucleus dorsalis van clarke enkel op die niveaus) - Geen kruising - Hersenstam : via *pedunculus cerebelaris **inferior*** 2. **Tractus spinocerebellaris anterior** - Ontstaat in intermediaire zone v/d grijze stof - Banen lopen door ruggenmerg lateraal & ventraal v/h anterolaterale systeem - Hersenstam: via *pedunculus cerebellaris **superior*** - cerebellum *Tractus spinotectalis* = tractus spinomesencephalicus -\> zie eerder *Tractus spino-olivaris* -\>gekruiste baan -\>informatie naar **oliva inferior** (medulla oblongata) -\>van daaruit -\> cerebellum Functie: motorisch handelen/controle *Tractus cuneocerebellaris* -\>zeer vergelijkbaar met tractus spinocerebellaris posterior ('=' banen) -\>verschil: informatie v/h BL & bovenste deel v/d romp =\>ruggenmerg: loopt in fasciculus cuneatus [Aandoeningen/syndromen] **Syringomyelia** = aantasting [rond canalis centralis] in ruggenmerg -\>dus degeneratie cellen rond centrale kanaal Gevolg: - uitval pijn/ temperatuur/jeuk -\> anterolaterale systeem -\>bilateraal! (want overkruising thv ventrale commissura) - wel nog steeds proprioceptie & tast -\>blijven ipsilateraal in ruggenmerg **Syndroom van Brown-Sequard** = tgv spinale hemisectie (aan 1 zijde) door trauma -\>hiervoor uitval van alle *banen onder hemisectie* Gevolg: - [ipsilateraal] ('=' zijde v/d hemisectie) mechanosensoriek valt uit (nog niet gekruist in ruggenmerg) - [contralateraal] ( zijde v/d hemisectie) pijn/temperatuur/jeuk vallen uit (reeds overkruising in ruggenmerg) MAAR... banen stijgen reeds op terwijl overkruising plaatsvindt - DUS: uitval begint 1-2 segmenten lager dan hemisectie *[Hoofdstuk 5: Beweging & motoriek]* [Motorisch systeem: algemene opbouw] - Verschillende hersengebieden in cortex stimuleren **motorische cortex** - **Motoneuronen** vertrekken vanuit primaire motorische cortex & dalen af - Ruggenmerg: **synaps** rechtstreeks op alfa/gamma-**motoneuronen** - Signaal naar **skeletspier**: contractie of relaxatie - Ook vanuit **hersenstam**: bep. kernen die schakelen op motoneuronen/interneuronen - **Basale ganglia** & **cerebellum**: belangrijke invloed op motoriek *Cortex -- hersengebieden actief bij motoriek*: - **Motorische cortex** : hieruit vertrekken motoneuronen naar ruggenmerg 2 onderdelen: - **Primaire motorische cortex** : in *gyrus precentralis* (voor sulcus centralis) - **Premotorische area's** : hierin motorische programma's/schema's aanwezig -\>informatie over aansturing juiste banen bij spec. beweging 2 delen: I. **Premotorische cortex**: bestaat nog eens uit *ventraal/onderaan & dorsaal/bovenaan deel* specifieke functies: - Aansturen van bewegingen getriggerd door [impuls] (vaak visueel) -\>bv. impulsief (zonder veel nadenken) reageren op iets dat op je afkomt Dorsaal deel: *reiken* ventraal deel: *grijpen* ook input van **[cerebellum]** = coördinatie v/d beweging II. **Supplementaire area**: meest mediaal & dorsaal/bovenaan gelegen Specifieke functies: - Aansturen/plannen van bewegingen van hogere orde - Niet gewoon stimulus respons '[gewilde/doordachte'] bewegingen plannen extra input: - **[prefrontale cortex]** (cognitie & planmatig handelen) - **[basale ganglia]** (bewegingen van spieren inzetten of inhiberen + overgang bewegingsmodaliteiten) - **Prefrontale cortex** - **Limbische associatie cortex** -\>invloed op prefrontale cortex DUS: onrechtstreeks ook invloed op aansturen van beweging Waarom? [emoties & drijfveren] -\> noodzakelijk om te bewegen - **Posterieure pariëtale cortex** -\>ontvangt info van [visuele cortex (] what & where -- pathways) -\>stuurt info door naar [premotorische cortex] =\> plannen v/d beweging (motorisch programma selecteren / aanmaken) -- op basis van visuele kenmerken v/d omgeving *Verschillende banen / systemen* **Algemeen: [corticospinale & corticobulbaire banen]** Primaire motorische cortex : [somatotopische organisatie] (homunculus) - grootte v/d motorische gebieden \ complexiteit v/d aansturing Bv. hand is zeer groot -\> talrijke intrinsieke handspieren + veel vrijheidsgraden elleboog is zeer klein -\> slechts flexie-extensie -- minder complex Bv. ook aangezicht/tong/mond -\> spraak vergt veel spierwerking en spec. coördinatie - vanuit cortex vertrekken **verschillende** motoneuronenbanen onderscheid in banen tussen : - aansturing **extremiteiten** (perifere/distale spieren) lichtrood: benen/voeten/handen/armen - Vnl. fractionatie / fijnmotoriek (vingers apart bewegen) baan: **LATERAAL SYSTEEM -\> TRACTUS CORTICOSPINALIS LATERALIS** - aansturing **axiale spieren/romp**prox. musculatuur =\>lateraal (intermediaire hemisfeer): controle over distale musculatuur ! input naar nucleus fastigii : **DSCT & CCT** invloed op : - Banen naar thalamus ([bilateraal)] -\>[motorische cortex] (beide hemisferen) in cortex: synaps met **tractus corticospinalis ventralis** - Banen naar FR (formatio reticularis) - Pons: synaps met **tractus reticulospinalis pontis** - Medulla: synaps met **tractus reticulospinalis medullaris** ! geautomatiseerde bewegingen -- bv. stappen; posturale controle - Banen naar [nuclei vestibularis] [lateralis] -\> axiale spieren aangestuurd voor evenwichtscontrole  **INTERMEDIAIRE HEMISFEER (spinocerebellum)** ! spinocerebellum : [somatotopisch] georganiseerd (homunculus) =\>mediaal (vermis) : controle over axiale/prox. musculatuur =\>lateraal (**intermediaire hemisfeer**): controle over **distale** musculatuur Kernen: interposed nuclei : nucleus emboliformis & globosus Input: '=' als vermis (**DSCT & CCT**) invloed op: - Banen naar thalamus ([unilateraal & decussatio]) naar [motorische cortex] in cortex: synaps met **tractus corticospinalis lateralis** - Banen naar **nucleus ruber** (magnocellulair) synaps met **tractus rubrospinalis** -\>controle van [distale armspieren] (enkel cervicaal & hoogthoracaal) **LATERALE HEMISFEER (cerebrocerebellum)** Kern: nucleus dentatus -\>info van cortex naar cerebellum & terug naar cortex = planning v/d beweging (bijsturing / foutencorrectie) !! niet enkel motorische functies : ook cognitie / emoties / taal / doelgericht handen Input: vanuit [alle corticale gebieden] (motorisch/sensorisch) info van cortex naar **pons** : in *pontine nuclei* -- synaps met neuronen die uitlopen in pedunculus cerebellaris medius ('brachium pontine') invloed op: (output) - Banen naar thalamus ([unilateraal] & [decussatio]) naar [motorische cortex] -\>invloed op motorische programma's (aanpassen/corrigeren) - Banen naar **nucleus ruber** (parvocellulair) ! geen synaps met tractus rubrospinalis ! banen komen toe op **nucleus oliva inferior** (medulla oblongata) -\>vanuit nucleus oliva inferior: terugkoppeling naar nucleus dentatus = **loop** / lus / kring komt vnl. voor bij hogere orde functies bv. planning/processing **LOBUS FLOCULONODULARIS** **(vestibulocerebellum)** Kernen: nuclei vestibularis -\>laterale & mediale kernen Input: **vestibulum** - Rechtstreeks info naar vestibulocerebellum - Via vestibulaire nuclei info naar vestibulocerebellum - Terug naar vestibulaire nuclei - Opstijgende banen : **fasciculus longitudinalis medialis** (**MLF**) (vertrekken vanuit mediale nucleus) (synaps met kernen die oogspieren aansturen -- kernen craniale zenuwen) - Afdalende banen : - Vanuit mediale nucleus : synaps met **tractus vestibulospinalis medialis** -\>[bilateraal] -\>hoofd-oogcoördinatie (enkel cervicaal) - Vanuit laterale nucleus : synaps met **tractus vestibulospinalis lateralis** -\>[unilateraal] -\> evenwichtscorrectie/controle door aansturing [axiale/proximale musculatuur] -\>op alle niveaus Klinisch: =\>uitval pyramidebanen : ofwel tgv stoornis [bovenste neuron] ofwel [onderste neuron] - Stoornis bovenste neuron (vaak tgv CVA) : - Hemiplegie : voor helft verlamd/paralyse - Acuut: verlies/vermindering reflexen (areflexie) ; flaccide paralyse ; hypotonie - Chronisch: hypertonie ; spacticiteit ; abnormale /primitieve relfexen (bv. Babinski reflex) - Stoornis onderste neuron (vaak tgv infectie) - Paralyse ; hypotonie; spieratrofie; areflexie; fibrillaties/fasciculaties *Basale ganglia* Video 3D:   - Vormen (vnl. nucleus caudatus) gelijklopend met vormen v/h ventriculair systeem (vnl. laterale ventrikels) C-vorm Verschillende basale ganglia / kernen: - **Nucleus caudatus** - Staart / corpus / hoofd - !! bij horizontale & frontale doorsnedes: meestal meerdere delen afgebeeld - **Putamen** ! verbindingen tussen nucleus caudatus & putamen : *pontes grisei caudatolenticularis* -\>hierdoor loopt capsula interna -\>nucleus caudatus + putamen = **striatum** - **Globus pallidus** - Externi - Interni -\>bevindt zich mediaal v/h putamen & lateraal v/d thalamus ! putamen + globus pallidus = **nucleus lentiformis** (*lensvormig*) - **Nucleus accumbens** 'ventrale striatum' -\>speelt rol in [limbische] systeem & verslavingsproblematieken - **Substantia nigra** (loopt in basis pedunculi) -\>bestaat uit pars compacta & pars reticulata =\>p. reticulata loopt van mediaal (compacta) [door capsula interna] naar lateraal -\> sluit aan op globus pallidus internus - **Ventraal pallidum**: ligt onder commissura anterior - **Nucleus subthalamicus** - [Capsula interna]: loopt tussen thalamus & basale ganglia ? eerst: loopt tussen **nucleus caudatus & putamen** daarna: loopt tussen thalamus & globus pallidum  *Algemene werking basale ganglia* vergelijkbaar met cerebellum : coördinatie / bijsturen van bewegingen MAAR... - Cerebellum : coördinatie van 1 beweging (binnen 1 motorisch plan/programma) - **Basale ganglia**: coördinatie opeenvolging ≠ bewegingen =\>[overgang/ schakeling] tussen ≠ bewegingen/ motorische programma's DUS: bewegingen initiëren, stoppen, switchen tss. bewegingen door onrechtstreeks (via cortex) invloed op motorische banen (zie eerder) Schematisch overzicht v/d werking basale ganglia: Input kernen: - *Nucleus caudatus* - *Putamen* - *Nucleus accumbens (limbische loop)* Output kernen: - *Globus pallidus internum* - *Ventrale pallidum* - *Substantia nigra pars reticulata* Intrinsieke kernen: - *Globus pallidum externum* - *Nucleus subthalamicus* - *Dopaminerge celgroepen* -\> maken dopamine aan! - *Substantia nigra -- pars compacta* - *Area tegmentalis ventralis* Extra: invloed basale ganglia op hersenstam banen schakelen op **nucleus pedunculopontine** Bv. substantia nigra (p.reticulata) & globus pallidus internus : inhiberende projectie (dmv GABA) op [formatio reticularis] (in pons/medulla) DUS: inhibitie op **tractus reticulospinalis medullaris/pontine** : controle v/d spiertonus -\> inhibeert cerebratiestijfheid =\>basale ganglia : 3 pathways - DIRECTE PATHWAY rechtstreeks input kernen -\> output kernen -\> thalamus - Cortex -\> striatum : **exciterend** neuron (NT: glutamaat) - Striatum -\> substantia nigra p.reticulata : **inhiberend** neuron (NT: GABA) - SNr -\> thalamus: **inhiberend** neuron (NT: GABA) DUS: output naar thalamus : [exciterend] (*disinhibitie*) Gevolg: thalamus -\> cortex (frontaal) : excitatie v/d cortex [stimulatie v/d beweging] ! - INDIRECTE PATHWAY input kernen -\> intrinsieke kernen -\> output kernen -\> thalamus - Cortex -\> striatum: **exciterend** neuron (NT: glutamaat) - Striatum -\> globus pallidus externum: **inhiberend** neuron (NT: GABA) - GPe -\> nucleus subthalamicus: **inhiberend** neuron (NT: GABA) - STN -\> substantia nigra p. reticulata: **exciterend** neuron (NT: glutamaat) - SNr -\> thalamus : **inhiberend** neuron (NT: GABA) DUS: output naar thalamus : [inhiberend] Gevolg: thalamus -\> cortex (frontaal) : inhibitie v/d cortex -\> [onderdrukking van beweging] - DOPAMINERGE PATHWAY -\>vanuit dopaminerge kernen : dopaminerge neuronen =\> substantia nigra p. compacta =\> VTA / ventrale tegmentale area -\>productie dopamine bindt op receptoren in striatum - *Directe* pathway : [exciterend] excitatie van excitatie -\> nog meer stimulatie - *Indirecte* pathway : [inhiberend] inhibitie van inhibitie -\> stimulatie =\>algemeen : basale ganglia vormen samen met thalamus & cortex = ***loopsysteem*** **! basale ganglia -- loops : niet alleen onderdeel v/d motoriek** **verschillende loop-systemen** - Skeletomotorische loop: motoriek romp/LM - Oculomotorische loop: aansturing oogspieren - Associatieve/corticale loop: denkprocessen - Limbische loop: emoties/motivatie/drijfveren Pathologieën: 2 voorbeelden *Ziekte van Parkinson* -\>afbraak dopaminerge neuronen Gevolg: - Minder excitatie v/d directe pathway - Minder inhibitie v/d indirecte pathway DUS: **meer** **inhibitie** v/d thalamocorticale output = **[hypokinetisch]** Symptomen: - **Akinesie** = moeite om beweging te initiëren - **Bradykinesie** = trage & kleine bewegingen - **Tremor** = trillingen - **Rigiditeit** / stijfheid *Ziekte van Huntington* -\>genetische aandoening -\>afbraak striatale neuronen: enkel neuronen van striatum naar globus pallidus externum =\>DUS: enkel invloed op *indirecte* pathway ! Gevolg: excitatie v/d thalamocorticale output = **[hyperkinetisch]** Symptomen: - **Chorea** = vlugge onwillekeurige bewegingen v/d LM & romp - **Athetose** = draaiende/kronkelende/wringende bewegingen v/d armen/handen - **Dementie** (ook andere neuronen afgebroken in andere hersendelen) *! spinale shock : lees cursus pg. 73 !* *[Hoofdstuk 6: Craniale zenuwen]* Craniale zenuwen = zenuwen die oorsprong hebben in hersenen & hersenstam **12 paar** craniale zenuwen - Bevatten enkel sensibele vezels - Bevatten enkel motorische vezels - Bevatten beide types vezels ! motorische vezels: zowel vanuit linker-als rechter motorische cortex behalve: N. hypoglossus / N. facialis : overkruising DUS: indien uitval van 1 zenuw: contralaterale uitval v/d tong / aangezicht *Overzicht 12 paar craniale zenuwen* !! op deze prent : N. olfactorius (I) niet afgebeeld -\> ? =\> zichtbaar zeer ventraal onder orbitofrontale cortex (bulbus -- tractus -\> opsplitsing in 2 stria) **N. olfactorius (I)\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** - = reukzenuw enkel sensibel - Vanuit reukreceptoren in epitheel/mucosa bovenaan neus : [fila olfactoria] - Fila lopen doorheen lamina cribrosa (openingen/gaatjes) - Vormen **bulbus** olfactorius -\> loopt over in **tractus** olfactorius - Tractus splitst in 2 stria - Richting temporale kwab - Richting orbitofrontale kwab =\> verbinding met limbische systeem - Via commissura anterior : 2 bulbi (links & rechts) met elkaar verbonden *Anosmie* = tijdelijk/permanent uitvallen van geursensaties **N. opticum (II)\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_** - Enkel sensibel -\> voor zien & pupilreflexen - Vanuit fotoreceptoren in retina - Via [canalis opticus] -\> lopen aan basis van frontaalkwab - [Chiasma opticum] : gedeeltelijke kruising - Nasaal : kruisen - Temporaal: niet kruisen - Langs elke kant tractus opticus naar thalamus - [Corpus geniculatum laterale] : info doorsturen naar visuele cortex ! rechterbeeld -\> links verwerkt en - Visuele cortex : occipitaal (onder sulcus calcarinus) Klinisch: Visuele stoornissen : afh.v. welk deel v/h gezichtsveld valt weg !! beeld op retina : ondersteboven & omgekeerd -\>bv. uitval temporaal deel: nasaal gezichtsveld (centraal) valt uit =\>zo verschillende mogelijke stoornissen (afh.v. waar letsel) - **Anopsie** = totale blindheid 1 oog/ beide ogen - **Hemianopsie** = helft v/h gezichtsveld valt uit (temporaal/nasaal) - **Quadrantanopsie** = kwadrant v/h gezichtsveld valt uit - **Homoniem** = in beide ogen '=' deel v/h gezichtsveld valt uit - **Heteroniem** = in beide ogen '≠' deel v:h gezichtsveld valt uit *Formatio reticularis* -\>neuronennetwerk over hele hersenstam -\>verschillende functies: - Invloed op motoriek - Input cerebellum - Controle cortex & basale ganglia - Controle op reticulospinale banen - Tractus reticulospinalis : geautomatiseerde bewegingspatronen - Invloed op sensibiliteit - Regulatie pijnperceptie (via nucleus raphe) & reflexen - Invloed op viscera - Informatie over autonome functies (ademhaling; bloeddruk; hartritme;...) doorgestuurd naar FR -\> input op autonome kernen in hersenstam - Invloed op bewustzijn : in FR : RAS = reticulair activerend systeem - RAS : arousal/waakzaamheidstoestand activatie cortex via opstijgende banen - Banen gaan naar limbisch systeem/hypothalamus/basale ganglia + thalamus-\>cortex - RAS: ook controle over autonome functies/slaap-waakcyclus & spieractiviteit Nucleus ambiguus: in medulla (achter oliva) - Vezels naar spieren v/d farynx/larynx via craniale zenuwen: - N. glossopharyngeus - N. vagus - N. accessorius Nucleus solitarius: ook in medulla : smaakvezels via craniale vezels (IX/X/VII) \+ viscerosensibele vezels via IX & X !! voor de rest in medulla ook veel kernen belangrijk voor autonome functies Bv. ademhaling; bleodcirculatie; spijsverteringsmotoriek