MEVLANA'NIN HAYATI VE ESERLERİ PDF

1\IEVLANA'NIN HAYATI VE ESERLERİ 1 Hikmet Selçuk* Celaleddin Rumi ( 1207- 1273) Allah ve Peygamber aşığı, ilahi...

1\IEVLANA'NIN HAYATI VE ESERLERİ 1 Hikmet Selçuk* Celaleddin Rumi ( 1207- 1273) Allah ve Peygamber aşığı, ilahi n?~sı idi. Mevlana Celaleddin 5 yaşına gırınce babası kaldı. Belh'ten göçetmek zonında Bu göçe sebeb olarak babası ı eğitimin usta siması, Anadolu'nun meşhur Bahaeddin'in Harzemşahlardan Muham- şair, edip ve velilerdin olan Mevlana'nın med Tekiş ile arasının açılması gösterilir. 1 hayatını, eserlerini ve fikirlerini çok güzel Söylentilere göre Bahaeddin Veled bir bir şekilde kaleme almış bulunan Alunet dersi sırasında yine felsefe ve felsefecilere Kabaklı'nın I 976 yılında 3. baslası şiddetle çatınış ve onlan bid'atçılık (dinde yapılnuş olan Mevlana adlı 3-1-3 sayfalık olmayan şeyleri sonradan uydunna) ile suçlanuştı. Devrin felsefecilerinden ve din kitabının tamanunı okudum. Birçok notlar bilginlerinden Falıreddin Razi, bu aldım. Kabaklı küçük kitap içerisinde 1 davranışa çok kızıyordu. Hükünıdar ı Mevlana'yı değil görünrusünü bile ~ sığdırabilmenin çok gülünç olduğunu. üzerindeki nüfuzundan.. hükünıdann 1 O'nu anlatmaya çalışmak. bir ok:vanus kendisine hürmet ve itibar etmesinden ' içinde bir km·ayı doldurup uz~klara yararlanarak onu Bahaeddin'in aleyhine taşıdıktan sonra "alın okyanus budur" çevirdi ve aralarını açtı. Bu yüzden demeye benzer diyor.(l) Ben de bu Mevlana'nın babası Bahaeddin Veled'in yazımla Mevlana'yı tanıtırken. okya- göçetmek zonında kaldığı söylenir.(3) nustan alınınış bir kova sudan sadece bir Bahaeddin Veled, ailesi Mü'mine bardak bile sunmuş sayılmam. Hatun.. büyük oğlu Alaadelin Muhanı-med ve küçük oğlu Celaleddin Muhanı-med HAYATI: (Mevlana) ile birlikte önce tasav-\ufun 30 Eylül 1207 tarihinde büyük merkezlerinden biri olan Nişabur'a Afganistan'ın Belh şehrinde doğan göçtü. Orada vaşavan büyük sufi Mevlana'nın babası Sultan'ül Ulema dive Feridüddin Attar'dan büyük ilgi gördü. F: anılan Bahaeddin Veled, annesi Mü'ıni~e Attar geleceğin büyük insanı Mevlana'ya Hatun'dur. Belh şehri 13. yüzyıl "Esrarname" adlı eserini hediye etti. ·Göç kervanı Nişabur'dan aynlırken Attar'ın: başlarında Horasan'ın en mühim düşünce, ilim, sanat ve bilhassa tasaın'llf merkez- "Sübhanallah. bir derya bir ırmağın peşine düşmüş gidiyor" diyerek babasının lerinden birisi idi. Aral gölüne dökülen ardından giden Mevlana'yı yiicelttiği Anıu Derya nehri layısında Bizansla Çin arasındaki eski zengin ipek yolu denilen söylenir. Mevlana eserlerinde. Attar'ı ticaret yolu üzerinde bulunan bu şehrin sevgt ve saygı ile anar. (Mevlana, Alınıed Kabaklı, S.20.) Göçün ikinci durağı o içinde ve dolaylarında uzak tarihlerden beri Türk~e ve Farsça birlikte konuşulur­ zamanki hilafet merkezi Bağdat oldu. du.(2) ıslamiyetten önce Budiznıin, Orada İşari Tefsir Ekolünü geliştiren (4) Şehabeddin Suhreverdi tarafından Zerdüştliğin.. Mecusilik ve Hıristiyanlık karşılandı. Mevlana ailesi burada iken gibi din ve inançlann zaman zaman mekan tuttıığu bu şehir. 1200 yıllannda Belh'in Moğollar tarafından işgal edildiği ise İslamın ve Tasa'' ufun en· hareketli ve Harzemşahlı Sultan Muhammed· *İstanbul Üniversitesi İlahivat Fakültesi Yüksek Lisan,s Ögrencisi · -68;. IS.UK AN MESAJJ İLMİ ARAŞTIRMALAR DERGiSi OCAK'98 SAYI:3 Tekiş'in perişan edildiği söylenir. Daha başladı.(Mevlana. S.23) sonra Kabe'ye hac seferine çıkan ken·an Mevlana'nın manevi romanı. kutsi dönüşte Kudüs'e uğrar. Şam'da birçok emanet taşıyıcılar gibi arka arkaya gelerek bilginlc görüşü! ür ve daha sonra Anadolu ve sanki nöbeti birbirlerinden denalarak (Rum) diyanna geçilir. Halep ve ona hoca, yol gösterici olan altı büyük Malatya'da birkaç gün kaldıktan sonra insanla geçer. Bunlar: Balıaeddin Veled. Mengücük oğullannın başkenti ErLincan Seyyid Burhaneddin. TebriLli Şems. yakınında bir müddet oturulur. Sonra Kuyumcu Selahaddin. Çelebi Sivas. Kayseri. Niğde üzerinden Hüsameddin ve oğlu Sultan Veled'dir. Larende'ye (bugünkü Karaman) vanlır. Mevle\i edebiyatında. Mevlana ilc Vali Emir Musa Bey \'e şehrin büyükleri Şemş'in buluştuklan yere (Merec'el- aileyi ta uzaklardan karşılarlar. Saray ve Bahreyn). "iki denizin ka\uşma yeri" konaklarda ağıdanınayı reddeden denilmiştir. Sultan Veled 12++ yılındaki Bııhaeddin Vel~d yakınlan ile birlikte bir bu buluşmayı "İbtida Name" adlı eserinde medreseye yerleşir.(Mevlana. A Kabaklı. açıklar. Şems'in gelişiyle babasında · S.21.) Mevlana o sıralarda 21 yaşlannda beliren başkalaşmayı kudretleanlat- bir yiğittir. 1225'te babasının mürid- maktadır. (Mevlana. A. Kabaklı. SAl lerinden olan. kendileriyle ayın k.afilede v.d.) Mevlana'nın Şems'e iltifatı ve Belh'ten göçen Lala Şerafedin-i Seıner­ Şems'in etrafa karşı tok sözlülüğiL biraz kandi'nin kızı Gevher Hatunla evlendi. Bu da aldırmazlığı Konya'da nefret tııfanlan evlilikten Sultan Veled ve Alaeddin kaldırıyordu. O'nu görünce kılıç ve Çelebi dünyaya geldi. Evliliğinden bir yıl hançerlerine cl atanlar. "Defol git sonra şu anda mezarlan Karaman'da buradan!" diyenler çoğalıyordu. Ş em s bir bulunan annesi Mü'mine Hatun İle ara kaçtı. Mevlana'nın oğlu Sultan Veled ağabeyi Mulmmmed Alaaddin vefat etti. onu tekrar Konya'ya getirdi. Daha sonra O devirde Konya. Anadolu Selçuk- Şems'in vefat nu ettiği veya kayıp mı lularının başkentiydi. 121 9'dan beri I. olduğu çözülemedi. Ama şu bir gerçekki Alaadelin Keykubad'ın sultanlığında par- artık Şems geri dönmedi. Şems'in lak çağırum yaşıyordu. Anadolu') u imar Konya'da nu öldüğü. cinayete mi kurban etmeğe çalışan bu padişah: tasaV\ ufa gittiği kesin olarak bilinmemektedir. bağlı. ilim koruyucusu. dolayısiyle birçok Cinayet rivayeti iki nesil sonra Sultan şair. sanatkar. alim ve mutasav vıfı baş­ Veled oğlu Ulu Arif Çelebi denişlerinden kentine toplamaya çalışıyordu... Bugün Eflaki'nin "Menaküb'ül Arifın" adlı Alanya dediğimil Kalonoros Kalesini eserinde görülmektedir. (Mevlana. S. -l-5) fethedip Akdeni.tin bu incisine Alaiye Mevlana on yıl Şems ile mutlu yaşadı. adını vermişti. Mevlana'nın babası Baba- O'nun kaybolmasından sonra Mevlana eddin Veled Konya Alaadelin camiinde durgunlaştı. üzüldiL Şems'e mersiyeler vaaL ediyordu. Konya'da bir kutup gibi yazdı. saray. dergah. çarşı ,.e medrese onıın Mevlana'mn hanımı Gevher Hatıın. etrafında toplanıyordu. Bir yıl sonra genç yaşında ölünce. Mevlana Kon:-.alı sultan köşkü yakınında kendisi için İneddin Ali'nin dul kın Kerra Hatwı.la yapılan yeni medreseye ailesi ile taşındı. ev-lendi. Bu hanımında iki oğlu. 1231 'de vefatı büyük üzüntü yarattı. Muzaferüddin. Eınir Alim Çelebi ve bir Babasının vefatı ile Mevlana'nın önce kızı Melike Hatun oldu. A.:-. nca Kerra kürsü sonra da irşad dönemi Hatun'un eski eşinden de Şemseddin Ali -69- =-"K"""U"'""R_,_'AN"""-'-'ME=S~AJ~l=İL=MI=·_,_ARA~~S-'-'TIRMAL~==..!:'-'-AR~D=E=R=G=İS"'"'İ~_ _ _....:,O~Co.:..AK~'9~8~S~A1JYiu;j. ···~. ı adlıbir oğlu vardı. Tem~.. !"ıkir. duygu. mecaz. kıssa Büyük insan. mürşid şair ve bü) ük zenginlıgı bakınundan MesnevL konu gönül saltibi Me,·lana yaşadığı çenenin çokluğunu da kat kat aş~. Eşsiz bil~. kalbi idi. Saray ve hükümet erkanı. tekkc muhakeme ve hafuası. bır çağlayan gibi ve medrese büyükleri. esnaf. halk ve vezin ve ~fiye nizannnın lıa\uzlarına köylü. hatta hıristiyanlarla muse\iler ve dökülmektedir. Kıssalar fıkralan kova- seçkin kadınlar. halk kadınlan Mevlana'ya lamakta. oradan bir fikre. bir misale. bir hayran ve O'nun etrafında idiler. Şeyh halk rivayetinc, atasözüne. ayate. hadise Sadreddin KonevL Kadı Siraceddirı. Kadı geçilmektedir... Bazen tarihi. dini bir Kemaleddin. Entir Süleyman Pervane. kıssadan sonra veya onun içirıde komik. Ekmelüddirı Tabib ve daha başkalan da laubali. çevreden. köyden halktan alınma. Mevlana'nın meclislerine katılır oldular. bazen açık saçık ve hatta müstehcen Bunlardan Şeyh Sadreddiri Kone\i. denebilecek vakalar anlatıl-maktadır. Muhiyiddin-i Arabillin üvey oğlu idi. Fakat bütün bınılan yorumlar-ken her 17 Aralık 1273'te vefat ettiği zaman zaman Allah'a, ilahi aşkın havası-na ~ halk güneşiri bir daha doğınayacağı gibi açılmaktadır. kara yasa tutulmuştu. Y eşi! türbe. aynı Bazen Ketile ve Dinın{ hikave- zamanda dergah olarak yapıldı. Osmanlı lerinden. İbni Sirıa'dan. Attar ve Hakim padişahlan bu derğaha saygı ve Senai'den de bazı bölümler alımştır. Mes- sevgilerini büyük onanın ve eşşiz neviye Magz-ı Kur'an (Kur'an'ın içyüzü) hediyelerle göstennişlerdir. Konya turizm denildiği. camiilerde zevkle okunup din- derneği her yıl 17 Aralık'ta onbeşgün lendiği. medreselerin Farsça'ya karşı süren Şeb-i Aruz (Düğün gecesi) törenleri olmalarına rağmen bazı medreselerde yapmakta bu münasebetle Konya yerli ve okunup şerhedildiği bilirırnektedir. yabancı insanlarla dolup taşnıakta (Mevlana S,l95.v.d) konferanslar verilınekte. ayinler yapıl­ Mesnevi üzerinde çalışan çağdaş maktadır. (Mevlana S. 79.v.d.) bilgirilerden Reynold Nicholson, Mesne- vi'nin İngilizce tercümesi önsözünde MEVLANA'NIN ESERLERİ Mevlana için: "0. kafadan ziyade gönüle hitap eder...' şeklirıde açıklamalarda 1) Mesnevi: Altı cilttir. Veled Çelebi bulunur. Sofi Huri'nin 'Garp Tefekkür ı İzbudak tarafından Türkçeye çevrilntiştir. Alemirıde İslamın Tesiri ve Hz. Mevlana' i Mesne\i de dahil olmak üzere adlı eseri de irıcelenmeye değer.(Mevlana:····-ı·· Mevlana'nın bütün eserleri Farsça s. 196 vd.) 1 yazılnuştır. çok az sayıda Türkçe ve Mevlana kendi Mesnevisi içirı şöyle Runıca şiirleri de vardır. Mesnevi'nin de.r;'Her dükkamn ayn bir sanatı a}n bir birçok eski tercümeleri mevcuttur. 26660 l