චුම්භකත්ලය (Magnetism) PDF

චුම්භකත්ලය (Magnetism) චුම්භක යනුවලන් ශඳුන්ලන ද්‍රලය වක සව ල඼ ඇි බ඼ය නතහවශ ් කර්යයය ිරීමවම් ශතිරයරල චුම්භක බ඼ය යනුවලන් ශතඳින් වේ. චුම්භක ල඼ ඇි එකම බ඼ය ලනුවේ, ව඼ෝශ වක සව ල්යග ආක්ය඿ණය කර ගතනීවම් ශතිරයරලයි. වමම බ඼ය වන නතසී පලි න ද්‍රලය විරර චුම්භක ව඼ව ශඳුන්ලයි. චුම්භකයක වෙපව චුම්භක ධ්‍රතල ව඼ව ශඳුන්...

චුම්භකත්ලය (Magnetism) චුම්භක යනුවලන් ශඳුන්ලන ද්‍රලය වක සව ල඼ ඇි බ඼ය නතහවශ ් කර්යයය ිරීමවම් ශතිරයරල චුම්භක බ඼ය යනුවලන් ශතඳින් වේ. චුම්භක ල඼ ඇි එකම බ඼ය ලනුවේ, ව඼ෝශ වක සව ල්යග ආක්ය඿ණය කර ගතනීවම් ශතිරයරලයි. වමම බ඼ය වන නතසී පලි න ද්‍රලය විරර චුම්භක ව඼ව ශඳුන්ලයි. චුම්භකයක වෙපව චුම්භක ධ්‍රතල ව඼ව ශඳුන්ලයි. ඒලර උ් හර ධ්‍රතලය ශර ෙෂිණ ණ ධ්‍රතලය ව඼ව නම් කර ඇහ. ඕනෑම චුම්භකයෂි ලසර බ඼ය ශතසිවරන ෂිව඿ේත්‍රයෂි පලී.. වමම ුප්තහ බ඼ය චුම්භක ආවන්නවේ ්‍රභ඼ ව඼ව් , චුම්භකවයන් ඈ් ලන ිටසී දු්යල඼ හ් ලවේ් පලී.. විරර චුම්භක ල්යග ිරහිපයෂි පශහ ෙෂිලර ඇහ. අ඾ල අඩි චුම්භකය සිලින්ඩරරකරර ෙණ්ඩ චුම්භකය චුම්භකය (U ශතඩති චුම්භක) බුරප චුම්භකය මරලිමරල ල඼යරකරර චුම්භකය  චුම්භකයක මූ඼ රාශි (1) රූපය (2) රූපය (1) රූපවයන් ෙතෂිවලන්වන් වරමරනය යකඩයක ම෕඼ රරි ිහහිසර ඇි ආකරරයයි. ඒලර අිහිවවලලින් ිහහිසර ඇි බල වපනී යයි. නමු් ද්‍රලය ල඼ ම෕඼ රරි (2) රූපවේ පිදි ිහිවවලලින් ිහහිසර ඇි ිටස ඒලර ුල඼ චුම්භක ඼ෂි඿ණ ඇි වේ. එවවේම 7690C ස ලඩර ඉශෂ උ඿ණ් ල ල඼ී යකඩ ල඼ චුම්භක් ලය නති වී යයි. හල ෙ, චුම්භක හතලීවමන් ශර ්‍රහයරල්යධ රරරරලෂි ග඼ර යන ෙයරයෂි ුල඼ චුම්භකය හබර ෙයරය ුලලින් ග඼න රරරරල ක්‍රමවයන් අඩු ිරීමවමන් වශෝ චුම්භකය ක්‍රමවයන් ඉලහස ඇීවමන් ෙ චුම්භක් ලය නති ක඼ ශතිරය. වමය ිටචුම්භකනය ව඼ව ශඳුන්ලයි. විරර චුම්භක නිසි පිදි අසුරර වන හතබීවමන් ෙ ිටචුම්භකනය සිදු වේ. ව්ථිර චුම්භක ආරක්඿ා වහිතල තබා ගැනීම ්‍රි ිටුද්ධර ධ්‍රතල එිරවනක ගතවසන පිදි හබර ගතනීවමන් විරර චුම්භක ක ත හබර ගහ ශතිරය. චුම්භකයක ධ්‍රතල වෙක අහර අලකර඾ය ලර හිෙතව (Air Gap) ව඼ව ශඳුන්ලයි. අ඾ල අඩි චුම්භක ශර බුරප චුම්භක ල඼ ලර හිෙතව අහරස මෘදු යකඩ වක සවෂි හතබීවමන් ෙ ඒලර ආරෂි඿ර වහිහල හබර ගහ ශතිරය.  චුම්භක ල඼ ඼ක්඿ණ 1. වමරන චුම්භක ධ්‍රතල වෙකෂි එිරවනක ආවන්නවේී ඒලර ිටක්ය඿ණය කරනු ඼බයි. 2. අවමරන චුම්භක ධ්‍රතල වෙකෂි එිරවනක ආවන්නවේී ඒලර ආක්ය඿ණය කරනු ඼බයි. 3. චුම්භක කතබලි එකුල වීවමන් හනි චුම්භකයෂි වෑව්ධ. එිටස එෂි ව෕ චුම්භක ධ්‍රතල අව඼ චුම්භක බ඼ය උෙරසීන වේ. වෙපව උ් හර ධ්‍රතලය ශර ෙෂිණ ණ ධ්‍රතලය ව඼ව ‍රියර් මක වේ. 4. චුම්භක කතඩීවමන් හල් චුම්භක වෑව්ධ. චුම්භක බ඼ රේඛා ල඼ පිහිටීම 1 රූපය 2 රූපය   ෙණ්ඩ චුම්භකයෂි යකඩ කුඩු වශෝ ලරවන් කුඩු භරජනයක ෙමර ග් ිටස එහි වෙවක඼ලර පමණෂි යකඩ කුඩු ඇලී ඇි බල 1 රූපවයන් වපනී යයි. වමවවේ යකඩ කුඩු ිට඾ර඼ ල඾වයන් ඒක රරශී ලන වෙවක඼ලර චුම්භක ධ්‍රතල වේ.  කඩෙරසියෂි මහස යකඩ කුඩු වශෝ ලරවන් කුඩු අුලරර එයස යටින් ෙණ්ඩ චුම්භකයෂි හබර කඩෙරසියස අි න් හට්ටු ක඼ ිටස එම යකඩ කුඩු එෂිහරර රසරලකස ිහහිසයි. 2 රූපවයන් වපන්ලර ඇ් ව් එම යකඩ කුඩු ිටහිවෙන ආකරරවයන් චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රය ුල඼ චුම්භක බ඼ ව්යාර ිටහිී යන ආකරරයයි. ඕනෑම චුම්භකයක චුම්භක බ඼ ව්යාර උ් හර ධ්‍රතලවයන් ිහස වී ෙෂිණ ණ ධ්‍රතලවයන් ඇුල ත වේ. චුම්භක ලා හිදැව ලර හිෙතව( Air gap) චුම්භක ධ්‍රතල වෙක අහර ඇි අලකර඾ය ලර හිෙතව ව඼ව ශඳුන්ලයි. චුම්භක ධ්‍රතල වන වලනවල පලි න ිටස වශ ලර හිෙතවවේ ්‍රමරණය කුඩර ලන ිටස එහි චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රය ඾ෂිි ම් ලන අහර ලර හිෙතව ිට඾ර඼ ලන ිටස චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රය දු්යල඼ වේ. එවවේම ලරහය චුම්භක මරරයයෂි වන ලන නිවර ලරහිෙතවවේ දුර ලතඩි ලන ිටස අපව් යන චුම්භක ස්‍රරල ්‍රමරණය (Leakage flux) ෙ ලතඩි වේ. ෙණ්ඩ චුම්භකයෂි වමය වවඳර බ඼න ිටස අ඾ල අඩි චුම්භකයක ලර හිෙතව ුල඼ බ඼ ව්යාර ිට඾ර඼ ්‍රමරණයෂි එකස වග නු වී ිහහිසර ඇහ. ලා හිදැව රහිත මුදු චුම්භක විරර අ඾ල අඩි චුම්භක වෙකෂි (A) රූපවේ ෙතෂිවලන පිදි ිටුද්ධර ධ්‍රතල එිරවනක ගතවසන වවේ හතබීවමන් මුදු චුම්භකයෂි වරෙර ගහ ශතිරය. වමහිී එෂි එෂි චුම්භක ධ්‍රතල ආක්ය඿ණය වීම වශේුලවලන් චුම්භක ධ්‍රතල නති වී යයි. එෂි එෂි චුම්භක ල඼ ි බ෕ බ඼ ව්යාර ඒලර ුල඼ම ඇි අහර එම චුම්භක බ඼ ව්යාර වංලෘහ පිදපධය ුල඼ම ගමන් ිරීමම වශේුලවලන් අපව් යන බ඼ ව්යාර ්‍රමරණය ඉහර අඩු වේ. (B) රූපවේ පිදි යකඩ මුදුලක ෙයරයෂි ඔහර ඒ ුලලින් වර඼ රරරරලෂි ගමන් කරවීමස වත඼තවවීවමන්, වමලතනිම වංලෘහ බ඼ ව්යාර වහිහ පිදපධයෂි වරෙර ගහ ශතිරය. වමම මුදුල පුරරම චුම්භක බ඼ ව්යාර ිටහිී පලී..  A රූපය B රූපය විදුලි ධාරාල ශා චුම්භක ක්ර඿ේත්‍රය චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රයෂි වඳශර චුම්භක ම෕඼ ද්‍රලයම ( චුම්භක අු ) අල඾ය වන වේ. වෑම ිටදුලි රරරරලෂිම ිරසිම චුම්භක ම෕඼ ද්‍රලයෂි වන මති ල චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රයෂි නිපෙලයි. යකඩ කුඩු ිටසුුදලන ඼ෙ කරඩ්වබෝඩ් වක සවෂි ශරශර වන්නරයකයෂි ිදංගලර, ඒ ුලලින් රරරරලෂි ග඼ර යරමස ව඼වලර කරඩ්වබෝඩ් වක සවස අි න් හට්ටු ක඼ ිටස යකඩ කුඩු පශහ රූපවේ පිදි එෂිහරර රසරලකස ිහහිසන පල ෙතක ගහ ශතිරය. I I රරරරලෂි වගන යන වෑම වන්නරයකයකම මරය ඼ෂි඿ය ලසර වංලෘහ ව෕ ස්‍රරල ව්යාර (චුම්භක බ඼ ව්යාර) ඇි වේ. වම්ලර වන්නරයකය ලසර කලරකරර ශතඩයන්වගන් ිහහිසයි. එම චුම්භක ස්‍රරලය වන්නරයකය මුලිහසී උපිදම ලන අහර වන්නරයකවයන් දුරව ලන ිටස අඩු වේ. එනම් වමමම චුම්භක ස්‍රරල ව්යාර වෙකෂි අහර දුර වන්නරයකවයන් ඈ් ලන ිටස ලතඩි වේ. එම නිවර චුම්භහ ස්‍රරල තන් ලය වන්නරයකවයන් ඈහී අඩු වේ.  චුම්භක ස්‍රාලය (Magnetic Flux) – φ චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රයෂි ුල඼ ිහහිටි යම් ඼ෂි඿යෂි වශෝ ධ්‍රතලයෂි ශරශර ගමන් කරනු ඼බන වම්ර්්යණ බ඼ ව්යාර වංායරල එම ඼ෂි඿වේ වශෝ එම ෂිව඿ේත්‍රවේ චුම්භක ස්‍රරලය ල඾වයන් ශඳුන්ලනු ඼බයි. චුම්භක ස්‍රරලය මනිනු ඼බන්වන්,  වලෝ තට් හ් පර - volt second - vs  වේබ්ය - weber -wb  මතෂිවවල ත - Maxwell -Mx 1vs = 1wb = 108 Mx චුම්භක ස්‍රාල ඝනත්ලය (Magnetic Flux Density) - B චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රයක යම් ඼ෂි඿යෂි ශරශර ඇි ඒකක ෂිව඿ේත්‍රඵ඼යෂි ුලලින් ගමන් කරන බ඼ ව්යාර වංායරල එම ඼ෂි඿වේ චුම්භක ස්‍රරල තන් ලය ව඼ව ශතඳින් වේ. චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රයක A නම් ෂිව඿ේත්‍රයෂි ුලලින් ගමන් කරන බ඼ ව්යාර වංායරල φ නම්, චුම්භක ස්‍රරල තන් ලය - φ/A වේ. B = φ/A ඒකක, වලෝ තට් හ් පර / ල්යග මීසර - vs /m2 (T-වසව඼ර ) වේබ්ය / ල්යග මීස්ය - wb /m2 මතෂිවවල ත / ල්යග වවන්ටි මීස්ය - Mx /cm2 (G -ගවුව) T - Tesla G – Gauss ධාරාරේ දි඾ාල වන්නායකයක ශරව්කඩක ව඼කුණු කිරීම වම් වඳශර ශර වෂකුු භරිටහර කරයි. වමම වෂකුු වය ෙරවගන ඇ් ව් නිෙශවවේ ගමන් කරන ඊහ඼යෂි උපවයෝගී කරවගනය. ගමන් කරන ඊහ඼ය ිහටුපව සිස බ඼න ිටස අපස වපවනනුවේ ව඼කුණයි. එවවේම ඊහ඼ය අප වෙවස එන ිටස අපස එය වපවනනුවේ ආකරරයසය. වන්නරයකයක රරරරල ගමන් කරන ි ඾රල ෙන්නර ිටස ඒ ලසර ඇි ලන චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ ි ඾රල වව යර ගතනීම වඳශර ෙකුණ් නියමය (කවකුුද්තපු නියමය) භරිටහර කරනු ඼තවේ. දකුණත් නියමය (Right Hand Rule) ෙකුණ් නියමවේී වන්නරයකවේ රරරරල වගන යන ි ඾රලස මශපස ඇඟි ත඼ සිටින වවේ වන්නරයකය ෙකුනි න් ඇ තල෕ ිටස, අව් අවනෂි ඇඟිලි ිහහිසන ි ඾රල ඔවවවේ වන්නරයකය ලසර ඇි ලන චුම්භක බ඼ ව්යාර ල඼ ි ඾රල වපන්ලයි. කවකුුද්තපුලක නම්, කවකුුද්තපුල කරකතවීවම්ී කවකුුද්තපුල ගමන් කරන ි ඾රවලන් රරරරල ගමන් කරන ි ඾රල් , කවකුුද්තපුල කරකතවලන ි ඾රවලන් චුම්භක බ඼ ව්යාර ල඼ ි ඾රල් වපන්නුම් කරයි.  ප්‍රතිවවිරු්ධධ දි඾ා ල඼ ධාරාල රගන යන වන්නායක රදකක් තතර තතිව ලන බ඼ය වමරන්හරල ිහහිටි වන්නරයක වෙකක එිරවනකස ්‍රි ිටුද්ධර ි ඾රලස රරරරල ගමන් කරන ිටස එම වන්නරයක ලසර ඇි ලන චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රය එකම ි ඾රලකස ිහහිසයි. එනම් රූපවේ වපන්ලර ඇි පිදි වම්්‍රයුකෂිහ චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ බ඼ය අඩු බතිටන් ඇි ලන බ඼ය වන්නරයක ලලින් ිහසහස ඇි කරයි. එකම දි඾ා ල඼ ධාරාල රගන යන වන්නායක රදකක් තතර තතිව ලන බ඼ය ඉශහ රූපවේ ෙතෂිවලන පිදි එකම ි ඾රලස රරරරල වගන යන වන්නරයක වෙකෂි ලසර ඇි ලන චුම්භක ෂිව඿ේත්‍ර ිටුද්ධර ි ඾ර ල඼ස ිහහිීමම නිවර වප දු චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ බ඼ය ලතඩි වේ. වම් නිවර ඇි ලන බ඼ය වන්නරයක වෙවස ිහහිසයි. වන්නායක ලෂල්඼ක් මඟින් තතිව කරන චුම්භක ක්ර඿ේත්‍රය පශහ රූපවේ ෙෂිලර ඇි පිදි වන්නරයක ලෂ ත඼ෂි වත඼කීවම්ී එය ලවට්ම චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රයෂි ඇි වේ. නමු් වම්්‍රයුකෂිහ ස්‍රරල තන් ලය ඉහර පශෂ මට්සමක පතලී.ම වශේුලවලන් වමය ්‍රරවයෝකවකල භරිටහයස ්‍රමරණල් වන වේ. නමු් වමය ුලලින් ග඼න රරරරවේ අගය ලතඩි ිරීමවමන් ශර වන්නරයකය වම්ර්්යණ ලෂ ත඼ෂි ව඼ව වතකසීවමන් ස්‍රරල තන් ලය ලතඩි කර ගහ ශතිරය.  පරිණාලිකාලක තතිව ලන චුම්භක ක්ර඿ේත්‍රය ලස කහිපයිරන් වරෙර ඇි පිදණරලිකරලක චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ පති ීමම ඉශහ රූප වසශවනන් ෙතෂි වේ. එෂි එෂි ලසයන්හි ඇි ලන චුම්භක ෂිව඿ේත්‍ර එකුල වීවමන් රූපවේ පිදි වම්ර්්යණ චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රයෂි වෑී ඇහ. වමහි ඇුලෂහ ඇි චුම්භක ස්‍රරල එක ි ගස වමරන්හරගහල කට්ටුවලන් ිට඾ර඼ වංායරලෂි ිහහිසර ඇහ. ිහසහ චුම්භක ස්‍රරලය ලෂ ත඼ෂි ආකරරවයන් වංලෘහල ිහහිසර ඇහ. එවවේම චුම්භක ස්‍රරලවයන් වක සවෂි ිහසහී අපව් යයි. වම් නිවර ඇුලෂහ චුම්භක ස්‍රරල තන් ලය ිහසහස ලඩර වබ වශෝ ුපණයෂි ිට඾ර඼ය. පිදණරලිකරලක ඇි ලන චුම්භක ධ්‍රතල පශහ රූපවේ ෙෂිලර ඇි පිදි “End Rule” මඟින් වව යර ගහ ශතිරය. වමම වරුප඼රසිය මඟින් සුදුසු ධ්‍රතලය වව යර ගතනීම වඳශර පිදණරලිකරවේ ඇවස වපවනන ඉි ිද වපනුවමහි ඇි වප සල ත ුලලින් රරරරල ගමන් කරන ි ඾රල ්‍රවයෝජනයස වගන ඇහ. ධ්‍රතලයස අෙර඼ ඉං‍රීසි අෂි඿රවේ වෙවකෂලර වෑම ිටසම රරරරල ගමන් කරන ි ඾රල ව඼ව ව඼කනු ඼තවේ. පිදණරලිකරවේ වෙවකෂලවරහි රරරරල ගමන් කරන ි ඾රල ශර ධ්‍රතල වෙකස අෙර඼ ඉං්ීමසි අෂි඿ර වතවඳීවමන් ධ්‍රතල වව යර ගන්නර අයුකුද පශහ රූප වසශන් ලලින් ලඩර් පතශති ලි වේ. ෙෂිණ ණ ධ්‍රතලය(South pole) - S උ් හර ධ්‍රතලය(North pole) - N චුම්භක ගාමක බ඼ය (Magnetic Motive Force) - F වප ස ගණන N ව෕ ෙයරයෂි ුලලින් ග඼න රරරරල I ිටස එම ෙයරවේ ඇි ලන චුම්භක ගරමක බ඼ය NI වේ. එනම් F = NI ඒකක, ඇම්ිහය්ය ලස - Ampere Terns (A) චුම්භක ක්ර඿ේත්‍ර ීව්‍රතාලය (Magnetic Field Intensity) - H චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රයක ිහහිටි යම් ඼ෂි඿යක හතබ෕ ඒකක උ් හර ධ්‍රතලයෂි මහ ‍රියර කරන බ඼ය චුම්භක ෂිව඿ේත්‍ර ී.ව්‍රරහරලයයි. F = NI/L L - චුම්භක මරය බ඼ ව්යාරවේ ි ග ඒකක, මීසරයස ඇම්ිහය්ය - Ampere per meter (Am-1) වාරේක්඿ පාරගමයතාලය (Relative Permeability) – μr චුම්භක බ඼ ව්යාර වශල් ස්‍රරලය ලතඩි වීවම් වරරකය එහි වරව්තෂි඿ පරරගමයහරල ව඼ව ශතඳින් වේ. වම් අනුල μr යනු ෙයරයෂි ුල඼ස යකඩ ශරයෂි ඇුලෂ් ිරීමවමන් එය ුල඼ ඇි චුම්භක ස්‍රරලය වක පමණ ්‍රමරණයිරන් ලතඩි ලන්වන් ෙ යන්නයි. ශරය වරෙර ඇි ද්‍රලය ශර එය නිපෙලර ඇි ක්‍රමය අනුල μr හි අගය වලනව වේ. ලරයුක වශ චුම්භක වන ලන ද්‍රලය වඳශර μr₌1 වේ. පශහ ෙතෂිවලනුවේ ඉහරම් ඉශෂ μr අගයන්වගන් යුක් යකඩ මරරය ිරහිපයිර. Material μr Dynamic Sheet Steel 5000-8000 Mild steel-Ferrous(Fe),Copper(Cu),Chromium(Cr) 45000 Alloy steel-Nickel(Ni),Molybdenum(Mo) 100000 පාරගමයතාලය (Permeability) – μ B H ල඼ අගය වලනව කරමින් B වශ H අහර ්‍රවධරරය ඉශහ පිදි ඼තවේ. චුම්භක මරරය කුමෂි වුල් B වශ H අහර ්‍රවධරරය වලනව වන වේ. යකඩ මරරයක රරරරල වමය චුම්භක ස්‍රරල තන් ලය ි ගසම ලතඩි වන වේ. එෂි අලවධරලකී එම මරරය චුම්භක් ලවයන් වංහෘ්තහ වේ. එබතිටන් ්‍රවධරිදක ශතඩය වලනව වන වේ. B H B = KH K = μ ිටස, B = μH පරරගමයහරලය ුනනය අලකර඾වේ පරරගමයහරල වරව්තෂි඿ පරරගමයහරල μ = μ0 μr μ0 = 4 10-7 වේ. ඉශහ වමීකරණය අනුල μr හි ඒකක වන මති බතිටන්, μ හි ඒකක μ0 හි ඒකක වේ. නති නම්, μ = B/H = wb/m2 A/m = wb/Am μ = μ0 = wb/Am ර඼ෝශ කිහිපයක B,H ලක්‍ර  චුම්භක මන්දායනය මන්ෙරයනය යනුවලන් අෙශව ලන්වන් චුම්භක ස්‍රරලවේ ිට඼ම්භනයයි. ිටෙයු් චුම්භකයෂි ගතන වත඼කීවම්ී එහි චුම්භක බ඼ය අඩු, ලතඩි ිරීමවම්ී චුම්භක ස්‍රරලය ිට඼ම්භනය වේ. වම් වශේුලවලන් චුම්භක ධ්‍රතල ඇි , නති වීවම්ී ඒලර නතලහ ි බ෕ හ් ලයස ප් වේ. මන්දායන ල඼ය (Hysteresis Loop) (1) රූපය (2) රූපය (2) රූපවේ පිදි U ශතඩති යකඩ ශරයෂි ශර යකඩ කතබත ත඼ෂි වගන වම්ර්්යණවයන්ම ිටචුම්භකනය කර රූපවේ ෙතෂිවලන පිදි වකවර වර඼ රරරර වතපයුකමෂි ඼බර ී එහි චුම්භක ෂිව඿ේත්‍ර ී.ව්‍රරහරලය ක්‍රමවයන් ලතඩි කරමින් චුම්භක ස්‍රරල තන් ලවේ වලනව (1) රූපවේ ab ලක්‍රවයන් වපන්ලයි. ඉන්පසු ෂිව඿ේත්‍ර ී.ව්‍රරහරලය ක්‍රමවයන් අඩු ක඼ ිටස චුම්භක ෂිව඿ේත්‍ර ී.ව්‍රරහරලය ුනනය වීම ලක්‍රවේ bc ලලින් වපන්ලයි. වමය අලව඾ේ඿ ස්‍රරල තන් ලය වන වශ ් ව඾ේ඿ චුම්භක් ලය (Residual Magnetism) යනුවලන් ශඳුන්ලයි. ඉන්පසු හල දුරස් H ල඼ අගය ආපවවස ලතඩි ිරීමවම්ී (වතපයුකවම් රණ ශර වෘණ අග්‍ර මරුද කර ෂිරමවයන් රරරරල ලතඩි ිරීමම) ස්‍රරල තන් ලය ුනනය බලස ප් වීම ලක්‍රවේ cd ලලින් වපන්ලයි. එනම්, ව඾ේ඿ චුම්භක් ලය නති ිරීමම වඳශර අල඾ය චුම්භක ෂිව඿ේත්‍ර ී.ව්‍රරහරලය ad මඟින් වපන්ලයි. වමම ව඾ේ඿ චුම්භක් ලය නති ිරීමම වඳශර අල඾ය බ඼ය අපශරරක බ඼ය (Coercive Force) යනුවලන් ශඳුන්ලයි. ඉන්පසු හල දුරස් H ල඼ අගය ලතඩි ිරීමවම්ී අපස de ලලින් වපන්ලන ලක්‍ර වක සව ඼තවේ. වමහිී H ව්යාරලස වරව්තෂි඿ල b වශ e වගන් ඼තවබන ස්‍රරල තන් ල අගවයන් වමරන වේ. ඉන්පසු නතලහ ෂිව඿ේත්‍ර ී.ව්‍රරහරලය ලතඩි ිරීමවම්ී අපස රූපවේ වපවනන efgb ලක්‍රය ඼තවේ. වමම efgb ලක්‍රය bcde ලක්‍රයස වමරන වේ. වමම bcdefgb යන වංලෘහ ලක්‍රය මන්ෙරයන ල඼ය ව඼ව ශතඳින් වේ. වමම මන්ෙරයන ල඼යන්හි ඇි ලන උපිදම ව඾ේ඿ චුම්භක් ලය එම ද්‍රලයවේ අලව඾ේ඿ය (Remenance) නම් වේ. වමහිී අපශරරක බ඼වේ උපිදම අගය එම ද්‍රලයවේ අපශරරකහරලය (Coercivity) යනුවලන් ශඳුන්ලයි. ිටිටර ද්‍රලය වඳශර මන්ෙරයන ල඼වේ ශතඩය වලනව ලන අයුකුද පශහ රූපවයන් ෙතෂි වේ. මන්දායන ශානිය ( Hysteresis Loss) චුම්භක බ඼ය ්‍රහයරල්යධ රරරරලෂි මඟින් ිට඾ර඼ ල඾වයන් වලනව ිරීමවම්ී චුම්භක අු ගතීමම නිවර වත඼ිරය යුකුල ඾ෂිි ශරනියෂි සිදු වේ. වම් නිවර හරපය නිකු් වීම සිදු වේ. එනම්, හරපය ල඾වයන් ඾ෂිි ය ිටනර඾ වීම සිදු වේ. වමව඼ව ඾ෂිි ය ිටනර඾ වීම මන්ෙරයන ශරනිය ව඼ව ශඳුන්ලයි.යකඩ ලතනි මෘදු චුම්භක ද්‍රලය ල඼ස ලඩර ලරවන් ලතනි ද්‍රලය ල඼ වමම ශරනිය ඉහර අිකකය. චුම්භක බ඼ය ඉහර වවමින් වලනව ලන ිටස මනෙරයන ශරනිය ඉහර සුළු අගයෂි ගනී. එය වන ව඼කර ශතිදය ශතිර හරම් වේ. වමෝස්ය ල඼ ආවම්චරය, පිදණරමක ආි ය ‍රියර ිරීමවම්ී වමව඼ව මන්ෙරයන ශරනිය සිදු වේ.  ධාරාලක් රගන යන වන්නායකයක් ශා චුම්භක ක්ර඿ේත්‍රය තතර තතිව ලන බ඼ය රරරරලෂි වගන යන වන්නරයකයෂි ලසර ඇි දු්යල඼ චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රය විරර චුම්භකවේ ඇි ්‍රබ඼ චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රය මඟින් ඉලහස හ තලු කරනු ඼බයි. වමම ‍රියරල එනම්, චුම්භක ෂිව඿ේත්‍ර වෙක අහර ඇි ලන වමම බ඼පෑම ිටෙයු් ගි බ඼පෑම (Electro Dynamic Effect) යනුවලන් ශඳුන්ලයි. වමහිී වන්නරයකය ඉලහස ිටසි ලන ි ඾රල ්තව඼මින්ව් ලම් නියමවයන් වව යර ගහ ශතිරය. චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ ි ඾රල ශර වන්නරසකය ුලලින් රරරරල ග඼න ි ඾රල ෙන්නර ිටස, ්තව඼මින්ව් ලම් නියමවයන්, මශපස ඇඟි ත඼, ෙබරඟි ත඼ ශර මතෙඟි ත඼ එිරවනකස ඼ම්භකල ිහහිසලර, ෙබරඟි තව඼න් චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ ි ඾රල් , මතෙඟි තව඼න් රරරරල ග඼න ී඾රල් වපන්ලන ිටස මශපසඟි තව඼න් වපන්ලනුවේ බ඼ය ඇි ලන ි ඾රලයි. වමය වමෝස්ය ම෕඼ර්යමය ව඼ව ශඳුන්ලයි. වමහිී ඇි ලන බ඼ය වන්නරයකය ශරශර ගමන් කරන රරරරල, චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ ්‍රමරණය් එය බ඼පරන ි ග ශර ඇි වන්නරයක ගණන් අනුල වලනව වේ. ස්‍රරල තන් ලය වසව඼ර(T) ලලින් ෙ, වන්නරයකවේ ග඼න රරරරල ඇම්ිහය්ය(A) ලලින් ෙ, වන්නරයකය මහ බ඼පරන චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ ි ග මීසර(m) ලලින් ෙ, ග් ිටස, වන්නරයකය ඉලහස ිටසි ලන බ඼ය නිේසන්(N) ලලින් ඼තවේ. ඇි ලන බ඼ය චුම්භක ස්‍රරල තන් ලය රරරරල ි ග වන්නරයක ගණන F =B I L Z F=BILZ ඒකක, TxAxm Vs/m2 x A x m Ws/m J/m = N  විදුත් චුම්භක රප්‍රේරණය රූපවේ පිදි විරර චුම්භකයෂි අහර නිෙශවවේ වෙෝ඼නය ිටය ශතිර වන්නරයකයෂි හබර එම වන්නරයකය ඉි ිදයස වශෝ ිහටුපවස ච඼නය ිරීමවම්ී වන්නරයකය වෙවක඼ලරස මතෙ බංදුල වහිහ වලෝ තට් මීසරයෂි විට ිරීමවමන් ිටෙයු් ගරමක බ඼යෂි ව්‍රේරණය ලන බල ෙතිරය ශතිරය. වන්නරයක මහ ඇි නිෙශව ඉව඼ෂිවරෝන චුම්භක බ඼ ව්යාර මඟින් කතම ම නිවර එම නිෙශව ඉව඼ෂිවරෝන එෂිහරර ි ඾රලෂි ඔවවවේ ගමන් කරනු ඼බයි. වමමඟින් වන්නරයකය ශරශර රරරරලෂි ගමන් කරනු ඼බයි. ඒ වඳශර ිටභල අන්හරයෂි අල඾ය බතිටන්, වන්නරයකවේ වෙවකෂලර ිටෙයු් ගරමක බ඼යෂි ව්‍රේරණය වී ඇි බල පතශති ලි වේ. වමව඼ව ඼තවබන ිටෙයු් ගරමක බ඼ය වන්නරයක වශෝ චුම්භක ච඼නය ලන ි ඾රල මහ වලනව වේ. එනම්, චුම්භකය ඉි ිදයස ච඼නය ිරීමම ුලලින් ව්‍රේිදහ ිටෙයු් ගරමක බ඼ය එෂිහරර ි ඾රලකස් නි඾ච඼ ිටස ිටෙයු් ගරමක බ඼ය ුනනය බල් වන්නරයකය ිහටුපවස ච඼නය ිරීමවම්ී ව්‍රේිදහ ිටෙයු් ගරමක බ඼ය වපර ි ඾රලස ්‍රි ිටුද්ධර ි ඾රලස් ිටෙයු් ගරමක බ඼යෂි ව්‍රේරණය ලන බල වපවන්. එමඟින් ව්‍රේිදහ ිටෙයු් ගරමක බ඼ය ්‍රහයරල්යධ බල ෙ පතශති ලි වේ. වමහිී රරරරල ගමන් කරනු ඼බන ි ඾රල ්තව඼මින්ව් ෙකුණ් නියමවයන් වව යර ගහ ශතිරය. වමය වජනව්යස්ය ම෕඼ර්යමය ව඼ව ෙ ශඳුන්ලයි. මශපසඟි තව඼න් වන්නරයක ච඼නය ලන ි ඾රල් , ෙබරඟි තව඼න් චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රවේ ි ඾රල් ෙන්නර ිටස මතෙඟි තව඼න් රරරරල ග඼න ි ඾රල වපන්ලයි. වමහිී ව්‍රේරණය ලන ිටෙයු් ගරමක බ඼ය වලෝ තට්(v) ලලින් ඼තවබනුවේ, චුම්භක ස්‍රරල තන් ලය වසව඼ර(T) ලලින් ෙ, වන්නරයකය ිටවධරපය ලන ්‍රවේගය හ් පරයස මීස්ය(m/s) ලලින් ෙ, වන්නරයකවයන් චුම්භක ෂිව඿ේත්‍රය කතවපන ි ග මීස්ය(m) ලලින් ෙ, වන්නරයක ගණන ෙ ෙන්නර ිටසය. ව්‍රේිදහ ිටෙයු් ගරමක බ඼ය චුම්භක ස්‍රරල තන් ලය ි ග ්‍රවේගය වන්නරයක ගණන E =BxLxVxZ E = BLVZ ඒකක, vs/m2 x m x m/s = v  චුම්භක පරිපථ F = φS වංයුකෂිහ පිදපධයක නම්, F = F1 + F2 S = S1 + S2 φ - චුම්භක ස්‍රරලය F - චුම්භක බ඼ය S - චුම්භක ිටරමන