قحفي دماغي ترضيضات (Head Injury) PDF

‫قحفي دماغي ترضيضات‬ ‫‪Head injury‬‬ ‫تعريف‬ ‫د رس د جلد (‪،)scalp‬جمجه (‪ )skull‬او دماغ (‪ )brain‬ترضيضات د دماغي قحفي ترضيضاتو په نوم رسه يا د...

‫قحفي دماغي ترضيضات‬ ‫‪Head injury‬‬ ‫تعريف‬ ‫د رس د جلد (‪،)scalp‬جمجه (‪ )skull‬او دماغ (‪ )brain‬ترضيضات د دماغي قحفي ترضيضاتو په نوم رسه يا د ‪head injury‬‬ ‫په نوم رسه ياديږي‪.‬‬ ‫عموميات‬ ‫قحفي دماغي ترضيضات د مرګ و مري او معيوبيت عمده سبب نه تنها په غريب هيوادونو کې بلکي د درميي نړي په هيوادونو‬ ‫کې هم جوړوي‪.‬د قحفي دماغي ترضيضات د معمولو ترضيضاتو له جميل څخه دي‪.‬چې هر يو داکرت د طبابت په اوږدو‬ ‫کې وررسه مخامخ کيږي‪.‬ځيني وخت د فقراتو او نخاع ترضيضات د دماغي ترضيضياو رسه يوځاي وي‪.‬نو په دي اساس‬ ‫غوره ده چې دغه مسله په نظر کې ونيول يش او يوځاي مطالعه يش‪.‬‬ ‫د اعصابو جراحي د ‪ head injury‬تداوي رسه رشوع کيږي‪.‬مداخلوي نښاين او د همياتوم تخليي نښاين د تاريخ څخه‬ ‫مخکي قومونو کې موندل شوي دي‪.‬‬ ‫‪ Hippocrates‬د قحفي ماغي ترضيضات تصنيف او جراحي مداخالت په اړوند َ‪‎‬ځیني‪‎‬سپارښتنې‪‎‬کړي دي چې سپارښتني‬ ‫يې په الندې ډول دي‪:‬‬ ‫“قحفي دماغي ترضيضات نه دومره وخيم دي چې تري نا اميده شو او نه دومره جزء يې دي چې له پامه وغورځول يش‪”.‬‬ ‫د جنګ په ورځو کې بايد مناسب فرصت جراحانو ته برابر يش تر څو د ترضيضاتو په اړوند وپوهيږي‪ Cushing.‬په لومړي‬ ‫نړيوايل جنګ کې دي ته متوجي شوي چې ‪ ۶۰٪‬مرګ وروسته د دماغي نافذه جروحاتو څخه د انتاناتو (‪ )sepsis‬له امله‬ ‫رامنځته کيږي‪.‬او توصيه يې وکړه چې د مؤثرو اقداماتو په تررسه کولو رسه د دغي مسيل څخه مخنيوي کيديل يش‪.‬چې د‬ ‫جنګ په ختميدلو رسه ‪ ۹۰٪‬کموايل په کې رامنځته شو‪.‬يو تعدادي کمي پيښي چې د قحفي دماغي ترضيضاتو د جراحي‬ ‫عملياتو ته په کې اړتيا ليدل کيږي‪.‬همدارنګه دوهم نړيوايل جنګ څخه وروسته په زياته اندازه باندې د قحفي دماغي‬ ‫ترضيضاتو جدي مراقبت ته توجو زياته شوله‪.‬چې ويي کوالي شو چې په زياته اندازه باندې مرګ او مري کې کموايل‬ ‫رامنځته شو‪.‬له بيل خوا په ‪ ۱۹۷۰‬کال کې د ‪ C-T scanning‬په منځته راتګ رسه د قحفي مداخلوي ( ‪wood pecker‬‬ ‫‪ )surgery‬جراحي په واسطه د داخل قحفي هيامتوم مشکوک ناروغان په اساين رسه تشخيص کيدل‪.‬وروسته بيا د ‪ MRI‬په‬ ‫منځته راتګ رسه په زياته اندازه باندې معلومات د ترضيضاتو په اړوند داکرتانو ته د الس ريس وړ وو‪.‬په عمومي ډول باندې‬ ‫‪ brain CT scan‬د ترضيضاتو يوه انتخايب معايني په توګه شمريل کيږي او د قحفي ترضيض لرونکو ناروغانو ته توصيه کيږي‪.‬‬ ‫دغه ترضيضات په ماشومانو او د ‪ ۳۵‬کالو څخه کم عمر لرونکو ځوانانو کې د مرګ اصيل علت شمريل کيږي‪.‬چې ‪ ۷۰٪‬کې‬ ‫قحفي دماغي ترضيضات جوړوي‪.‬همدارنګه د وقايوي اقداماتو ته توجو او د صحي قوانينو رعايت کول يې د مرګ او مري‬ ‫ميزان کې کموايل راوستي دي (مثالً د امنيتي کمربند د تړل د سفر پر مهال باندې‪ ،‬د ځانګړو خوليو څخه استفاده کول د موټر‬ ‫سايکل د چلولو پر مهال‪ ،‬د مسلکي پرسونل رسه د امبوالنسونو خدمات)‪.‬که چريته مراقبت او تداوي د پيښي د ځاي څخه‬ ‫رشوع يش نو د ناروغ د انزار د ښه وايل باعث کيږي‪.‬‬ ‫سببونه‬ ‫د قحفي دماغي ترضيضاتو عمده سببونه عبارت دي له‪:‬‬  ‫ترافيکي حادثات (‪ ،)RTA or road traffic accidents‬د يويي ارتفاع څخه راغورځيدل‪ ،‬جنايي پيښي‪ ،‬د کار په ځاي کې‬ ‫پيښي‪ ،‬سپورټ او جنګ پر مهال باندې پيښي‪.‬‬ ‫سببونه نظره هر هيواد او هري منطقي ته فرق کوي‪.‬مثالً زمونږ په هيواد کې د نسبت زيات جنګونه د قحفي دماغي ترضيضاتو‬ ‫پيښي جوړوي‪.‬د جنګي جروحاتو څخه (‪ ۷۵٪‬احصايه ‪ )۱۳۷۳‬ده‪.‬چې خوشبختانه فعالً واقعات يې کم شوي اما متاسفانه‬ ‫ترافيکي او جنايي پيښي جدا ً زمونږ د يو زيات شمري هيوادوالو ژوند د خطر رسه مواجه کړي دي‪.‬همدارنګه الکول د‬ ‫ترضيضاتو په وخيم کولو کې رول لري‪.‬په عمومي ډول باندې د قحفي دماغي ترضيضات د اسبابو له نظره په دوو ګروپونو‬ ‫باندې ترافيکي حادثات او غريي ترافيکي حادثاتو باندې ويشل شوي دي‪.‬‬ ‫کله چې قحفي دماغي ترضيضات واقع يش نو سمدستي مونږه په مستقيم ډول ترضيض لپاره څه نه شو کوالي بلکي عمومي‬ ‫احتاممات (‪ )management‬د دماغي قحفي ترضيضاتو له امله رامنځته کيدونکو ثانوي اختالطاتو په کمولو کې مرسته‬ ‫کوالي يش‬ ‫پتالوژي‬ ‫‪ Autopsy‬د قحفي دماغي ترضيضاتو د مطالعي په اړوند يو د معمولو منابعو څخه ده چې په عمومي ډول په دوو ګروپونو‪:‬‬ ‫خالص ترضيضات (نافذه جروحات ‪ )penetrating‬او تړيل ترضيضات (غريي نافذه ترضيضات ‪ )blunt‬ويشل شوي دي‪.‬‬ ‫دماغ د مستقيم افاتو په اثر او همدارنګه د ثانوي اختالطاتو له امله هم ماووف کيديل يش‪.‬د ترضيض په اثر مستقيامً دوه ډوله‬ ‫پتالوژي ليدل کيږي‪.‬‬ ‫‪.1‬موضعي ترضيض (‪)cortical contusion and laceration‬‬ ‫کيداي يش د ترضيض په ‪ coup‬او يا مقابل طرف ‪ contra coup‬کې وليدل يش‪.‬چې اکرثه متعدد وي او په صدغي او جبهي‬ ‫فص کې ليدل کيږي‪.‬‬ ‫‪.2‬منترش ترضيض (‪)defused white matter lesion‬‬ ‫د ميخانيکي د حاديث له امله ‪ axons‬قطع کيدل منځته راځي چې په شديد ترضيض پوري اړه لري‪.‬او د مرګ سبب کيږي‪.‬د‬ ‫‪ Mac‬له نظره ځيني وخت نارمل معلوميږي‪.‬او د ‪ Mic‬له نظره د وخت په ترييدو رسه د نارغ ژوند وروسته د ترضيض څخه‬ ‫فرق کوي‪.‬بايد يادونه وکړو چې دعصبي نسج‪ ،‬دماغ‪ ،‬نخاع ‪ regeneration‬صورت نه نييس‪.‬‬ ‫د دماغي ترضيضاتو ثانوي اختالطات‬ ‫هر وخت وروسته د ترضيض څخه رامنځته کيږي او د مخنيوي وړ وي‪.‬مثالً ‪ ،ischemia ،hematoma‬د دماغو اذميا‪ ،‬د‬ ‫دماغو يب ځايه کيدل او انتانات دي‪.‬چې د مخنيوي وړ دي او د احتامماتو هدف (‪ )management‬د قحفي دماغي‬ ‫ترضيضاتو جوړوي‪.‬‬ ‫قحفي دماغي ترضيضات د ناروغ ژوند او راتلونکي متستقيامً د ترضييض د درجي او شدت رسه متناسب دي چې په دماغو‬ ‫باندې وارد کيږي او د ناروغ ژوند تهديدوي‪.‬د خطي کرس موجوديت او يا عدم موجوديت دومره مهم نه وي اما په‬ ‫راډيوګرايف کې د ترضيض تشخيصه عالمه وي‪.‬عصبي نسج ګلوکوز نه يش ذخريه کوالي‪.‬بلکي يو مقدار اندازه يې د‬ ‫‪ glycogen‬په شکل ذخريه کوي‪.‬‬ ‫که چريته ګلوکوز دماغو ته ونه رسيږي نو يب عالقګي د محيط رسه په ناروغ کې رامنځته کيږي‪.‬او په تدريجي ډول ناروغ په‬ ‫اختالج او کوما طرف ته ځي‪.‬دماغي نسج په دوامداره ډول اکسيجن ته رضورت لري‪.‬او ‪ ۲۰٪‬د عضويت اکسيجن د دماغو‬ ‫په واسط ه مرصف کيږي‪.‬که چريته د دري دقيقو څخه کم اکسيجن دماغو ته ونه رسيږي نو د ناروغ د مرګ سبب کيږي‪.‬‬  ‫د راس د جلد جروحات ‪Scalp injury‬‬ ‫د ‪ scalp‬د دمطالعي د اسانتيا لپاره په پنځه طبقو باندې تقسيم شوي دي‪.‬‬ ‫‪Skin -1‬‬ ‫‪Connective tissue -2‬‬ ‫‪Aponeurosis -3‬‬ ‫‪Loose areolar tissue -4‬‬ ‫‪Pericranium -5‬‬ ‫د رس جلد يو طبقه ذخيم او متحريکه طبقه ده‪.‬چې په رضباتو په وارديدلو رسه د رضبو شدت قحف ته کنرتولوي (تقريباً ‪-۱۰‬‬ ‫‪ ۲۰‬ځيل)‪.‬د رس د پوستکي ويښتان همدارنګه محفظوي رول لري‪.‬د رسجلد د اروا څخه غني دي ( ‪external carotid‬‬ ‫‪ ) artery‬او رګونه د فيربوزي نسج په منځ کې قرار لري ‪.‬چې په اساين رسه نه تقبض کيږي او د شديدي خونريزي سبب او‬ ‫حتي ناروغ د شاک حالت ته بوځي‪.‬همدارنګه رګونه د ‪ diploic‬وريدونه رسه اناستوموسيز لري‪.‬چې د قحف داخل ته د‬ ‫انتان د انتقال احتامل په کې شتون لري‪.‬‬ ‫‪ -1‬د رس د پوستکي ابريشن (‪)scalp abrasion‬‬ ‫د رسجلد د ترضيض په اثر سطحي ‪ abrasion‬باندې معروض کيږي‪.‬چې دردناک وي او د انتاناتو په واسطه د مننت کيدلو‬ ‫احتامل په کې زيات وي‪.‬بايد د ترضيض ناحي ‪ anatomic‬ناحيه معلومه کړي يش‪.‬همدارنګه ناحيه بايد ‪ antiseptic‬په‬ ‫واسطه پاکه يش او ‪ antibiotic‬ناروغ ته توصيه يش‪.‬‬ ‫‪ -2‬د رس د پوستکي جروحات (‪)scalp laceration‬‬ ‫د ترضيض په اثر په ځانګړي ډول د تريه اجسامو د تريي څوکي په واسطه د رس په پوستکي د رضيب وارديدلو له امله پوستکي‬ ‫له منځه ځي او جرحه او متضق رامنځته کوي‪.‬چې اکرثه د شديدي ويني بهيدين رسه يوځاي وي‪.‬بايد د دغيس پيښو رسه د‬ ‫مخامخ کيدو په صورت کې مخکي له دي چې صحي مرکز ته ناروغ ورسول يش په ابتدا کې نوموړي ناحيه د ګوتو په واسطه‬ ‫د هډوکو له پاسه فشار ورکول کيږي چې په دي طريقي رسه وينه بهيدنه توقف کوي او صحي مرکز ته د رسيدو څخه وروسته‬ ‫د ‪ antiseptic‬په واسطه پاک کيږي‪.‬د جرحي شا اوخوا ويښتان لري کيږي او وروسته د جرحي د پاکيدلو او انستيزي څخه‬ ‫وروسته د جرحي عنق د دست کش الس کړاي شوي الس په واسطه جس کيږي‪.‬چې په دي صورت کې د اجنبي جسم يا‬ ‫کرس موجوديت جس کيږي‪.‬او د امکان په صورت کې راديوګرايف ناروغ ته بايد توصيه يش‪.‬‬ ‫په هغه صورت کې چې جرحه د کرس رسه يوځاي نه وي نو کوچني جروحات په يو پالن او لوي جروحات په دوو پالنونو‬ ‫رسه ترميم کيږي‪.‬او د لزوم په صورت کې د جرحي غاړي پاکي کړاي يش‪.‬د جرحي اندازه او اناټوميک موقيعت ياداشت‬ ‫يش‪.‬د لزوم په صورت کې ناروغ بايد د دماغي ترضيضاتو له نظره د مراقبت الندې ونيول يش‪.‬او ناروغانو ته ‪،analgesic‬‬ ‫‪ anti-titanic‬او ‪ antibiotic‬توصيه يش‪.‬وروسته د ويني بهيدونکي ناحيي د پاسامن څخه بايد د ‪ elastic bandage‬په‬ ‫واسطه تثبيت يش‪.‬‬ ‫‪ -3‬د راس د جلد هيامتوم (‪)scalp hematoma‬‬ ‫د ترضيض له امله د جلد الندې ناحيه کې د ويني د تجمع څخه عبارت دي چې تحت الجلدي رګونو په کې تضمق کړي‬ ‫وي‪.‬او د ‪ hematoma‬د منځته راتلو باعث شوي وي‪.‬چې تحت الجلدي او يا تحت الصفاقي وي‪.‬دغه هيامتوم دردناک او‬ ‫متوج لرونکي وي‪.‬او په بهنفيس ډول باندې د رشف کيدو احتامل په کې موجود وي (په ځانګړي ډول کله چې هيامتوم‬  ‫کوچني وي)‪.‬د لوي هيامتوم په صورت کې چې د جرحي رسه يوځاي وي (د مننت کيدو احتامل په کې شتون لري) بايد‬ ‫تخليه يش‪.‬‬ ‫انالجزيک‪ ،‬انتي بيوټيک او يخ تطبيقات ناروغ ته توصيه کيږي‪.‬وروسته د تخليي څخه د مجدد همياتوم د جوړيدو څخه د‬ ‫مخنيوي لپاره بايد ‪ elastic bandage‬په واسطه تثبيت يش‪.‬‬ ‫‪ -4‬د راس د جلد مننت جروحات (‪)infected scalp wound‬‬ ‫عموماً هغه وګړي چې جروحاتو رسه مخامخ شوي په مؤخر ډول مراجع کوي نو جروحات يې مننت وي‪.‬ځيني وخت د راس‬ ‫د جلد د له منځه تللو رسه يوځاي وي‪.‬چې په دي صورت د جرحي ناحي شا اوخوا ويښتان خريل کيږي او بيا د ‪antiseptic‬‬ ‫په واسطه پاکيږي‪.‬وروسته د انستيزي څخه نيکروتيک انساج لري کيږي او وروسته د پاسامن څخه په متکرر ډول ناروغ ته‬ ‫انتي بيوټيک توصيه کيږي‪.‬جرحه د ‪ drain‬په کيښودل رسه ترميم او مناسب انتي بيوتيک توصيه کيږي‪.‬بغري د دي څخه د‬ ‫قحف داخل ته د انتان د انتشار احتامل وجود لري‪.‬‬ ‫د جمجمي کرسونه (‪)skull fractures‬‬ ‫د رس هډوکي په وجهي هډوکو او قحفي هډوکو باند تقسيم شوي چې د قحفي هډوکي د قبه او قحفي قاعدي څخه جوړ‬ ‫شوي دي‪.‬‬ ‫هډوکي دري طبقو څخه‪ :‬خارجي‪-‬داخيل او د ديپلويک نسج څخه جوړ شوي دي‪.‬‬ ‫هر کله چې د هډوکو له پاسه قوه وارده يش او د قوي االسيتک ظرفيت زيات وي د کرس سبب کيږي‪.‬رضبه د کوچنيو‬ ‫اجسامو او لويو اجسامو په واسطه د کرس سبب کيږي‪.‬کرس په خطي‪-‬راوتيل او ډياسټاتيک شکلونو رسه (د هډوکو ترمنځ‬ ‫‪ sutures‬يو له بل څخه لري کيږي) رامنځته کيږي‪.‬همدارنګه د تړيل کرس په شکل (بغري د جلدي جرحي څخه ) او خالص‬ ‫کرس( د جلدي جرحي رسه يوځاي) ليدل کيږي‪.‬‬ ‫د کرسونو د پرچو د داخليدلو احتامل د قحف داخل ته د فشار الندې راتللو امله (‪ )depress fracture‬رامنځته کيدل او‬ ‫‪ extradural‬او ‪ subdural‬هيامتوماګانو د رامنځته کيدلو احتامل په ماووفه ناحيه کې موجود وي‪.‬نو په دي اساس باندې د‬ ‫جمجمي د کرسونو د جهت او موقعيت معلومول د ترضيض شدت کې زيات اهميت لري‪.‬ځکه چې د قحفي ازواجو افات‬ ‫او دماغو داخل ته د انتان نفوذ (‪ meningitis‬کيږي)‪ ،‬شوکي دماغي مايع ته د هوا داخليدل او ليګاژ سبب کيديل يش‪.‬‬ ‫کرسونه نظر موقعيت ته د کرسي قبه کرسونو او د قحف قاعدي کرسونو باندې ويشل شوي دي‪.‬ځکه چې د دي دواړه‬ ‫ډولونو کرسونو کلينيک او تداوي يو له بل څخه فرق لري‪.‬‬ ‫د قحفي قبه کرسونه‬ ‫‪ -1‬خطي کرس (‪)linear fracture‬‬ ‫‪ ۳۰٪‬د جمجمي کرسونه تشکليوي چې اغلباً د ‪ extradural‬او ‪ subdural‬هيامتوماګانو رسه يوځاي وي‪.‬په ماوفه ناحيه کې‬ ‫او ځيني وخت د قاعدي ناحي ته امتداد کوي‪.‬اکرثه د دي کرسونو څخه بغريي د اعراضو څخه وي دغه ډول کرس د يو خط‬ ‫په شکل يا د څو خطونو په شکل يا د څو پارچو (‪ )star shaped‬په شکل رسه ليدل کيږي‪.‬چې ځانګړي تداوي ته‬ ‫رضوروت نه پيدا کوي‪.‬اما د نورو دماغي افاتو او يا همياتوم رسه يوځاي په صورت کې بيا ځانګړي تداوي ته اړتيا ليدل‬ ‫کيږي‪.‬‬ ‫‪ -2‬ډيپريس کرس (‪)depress fracture‬‬ ‫د قحف داخل ته د يو هډوکيني مکسوري پرچي يب ځايه کيدلو څخه عبارت دي چې د دماغو ‪ compression‬سبب کيږي‪.‬‬ ‫او عموماً د مرکب کرس له ډول (‪ )compound depress fracture‬له ډول څخه دي‪.‬نظر اناټوميکي ناحي ته چې دغه کرس‬ ‫په کې رامنځته شوي وي د ‪ focal neurological deficit‬سبب کيږي‪.‬لکه ‪ hemiplegia ،hemiparesis‬او د افت مقابل‬ ‫طرف ته د تکلم تشوشات (‪ dysphasia‬او د ليدلو تشوشات منځته راځي)‪.‬د اختالجي حمالتو ډول (‪)bravis-jacksonin‬‬ ‫(د افات مقابل طرف ته) او د شعوري تشوشات په مختلفو درجو رسه منځته راځي‪.‬‬ ‫د جراحي استطبابات‬ ‫‪ -1‬د ‪ cosmetic‬وجوهات په ځانګړي ډول جبهي ناحيه کي‬ ‫‪ -2‬د ‪ ۳‬ميل مرتو څخه زيات د مکسوري پرچي راوتنه‪.‬خصوصاً مکسوره پرچه چې تيزه څوکه ولري‪.‬‬ ‫‪ -3‬خالص مرکب کرس (‪)compound depress fracture‬‬ ‫‪Focal neurological deficit -4‬‬ ‫‪ -5‬د اختالج احتامالت (‪)bravis-jacksonian‬‬ ‫تداوي جراحي عمليات دي چې وروسته د ‪ craniotomiy‬د اجرا څخه جمجه سوري کيږي او د ځانګړو جراحي وسايلو په‬ ‫واسطه (‪ )burr hole‬په سامل هډوکي کې چې د مکسوري پرچي پورته تلل وي او په دماغو باندې فشار راوړي وي لري‬ ‫کيږي‪.‬په هغه صورت کې چې د همياتوم رسه يوځاي وي هيامتوم تخليه او عمليايت ناحيه وروسته د هډوکي د کيښودل‬ ‫(‪ )cranoplastic‬په هغه صورت کې چې د هډوکي پرچي ساتل شوي وي او يا دا چې د ناروغ وضيعت اجازه ورنه کړي نو‬ ‫بغري د هډکو د پرچو د کيښودلو (‪ )osteoclastic‬هډوکينه ناحيه ترميم کيږي‪.‬او انټي بيوټيک‪ ،‬انالجزيک ناروغ ته توصيه‬ ‫کيږي‪.‬وروسته بيا ناروغ د ‪ cranioplsty‬لپاره غوښتل کيږي‪.‬‬ ‫‪Compound depress fracture -1‬‬ ‫په هغه صورت کې چې د رس د جلدي جراحي رسه په ناروغ کې کرس هم يوځاي وي نو د عاجل اطاق کې يوازي د انتي‬ ‫سپيتيک په واسطه پاسامن او نه ګنډل کيږي‪.‬تداوي يې جراحي عمليات دي‪.‬چې د کرس تداوي د عملياتو پرمهال د جراح‬ ‫تصميم پوري اړه لري‪.‬ځني د هډوکو مکسوري پرچي ‪ duramater‬څريي کړي وي چې په دي صورت کې د مکسوره پرچو‬ ‫د پورته کولو څخه وروسته ‪ duramater‬ترميم او وروسته د جرحي التيام څخه په هغه صورت کې چې د هډوکو ‪defect‬‬ ‫باقي پايت نو وروسته د ‪ ۳-۱‬مياشتو څخه ‪ osteoplasty‬ناروغ ته تررسه کيږي‪.‬په ‪ ۲۵٪‬پيښو کې اختالجي حميل په ناروغانو‬ ‫کې ليدل کيږي‪.‬‬ ‫‪Mixed vault+base cranial fracture‬‬ ‫په هغه صورت کې چې خطي کرس د جمجمي په قاعده کې رامنځته يش چې په نتيجه کې د ماويف ناحي اړوند اعراض په‬ ‫ناروغ کې رامنځته کيږي‪.‬‬ ‫د قحف د قاعدي کرسونه (‪)base skull fracture‬‬ ‫د قحف د قاعدي کرسونه د شديدو ترضيضات و په اثر چې په قحف باندې وارديږي رامنځته کيږي‪.‬چې دغه کرسونه ساده‬ ‫راډيولوژيکو معايناتو په واسطه د تشخيص او مطالعي وړ نه دي‪.‬رصف کلينيکي اعراض او عاليم يې تشخيص کې مرسته‬ ‫کوي‪.‬د کلينيک له نظره په دري ډولونو رسه رامنځته کيږي‪.‬‬ ‫لومړي‪ -‬د قحف د قدامي فص کرسونه (‪)anterior base cranial fracture‬‬ ‫د شديد ترضيضاتو په اثر چې د قحف د قاعدي په قدام کې په غربايل هډوکي يا ‪ lamina cribrosa‬کې کرس رامنځته کيږي‪.‬‬ ‫او ځيني وخت دغه کرسي خط تر ‪ orbit‬جوف پوري امتداد کوي‪.‬چې د الندې کلينيکي اعراضو او عالميو لرونکي دي‪.‬‬ ‫‪Rehinorrhagia :A‬‬ ‫د پزي د سوريو څخه د ويني راتلل‪.‬چې دغه وينه بهيدنه وروسته د مستقيم ترضيض څخه د پزي سوريو کې رامنځته کيږي‪.‬‬ ‫چې د ‪ epistaxasis‬په نوم رسه ياديږي‪.‬‬ ‫‪Rhinorrhea :B‬‬ ‫د پزي څخه د دماغي شوکي مايع (‪ )C.S.F: cerbero spinal fluid‬په يوازي او يا د ويني رسه يوځاي راتللو څخه عبارت‬ ‫دي‪.‬چې د قحف د قدامي فص د قاعدي کرسونو په اثر منځته راځي‪.‬‬ ‫‪Ecchymosis of palpebral or glass sign (bilateral per orbital hematoma) :C‬‬ ‫دغه ډول هيامتوم که چريته وروسته د ترضيض څخه په مقدم ډول باندې رامنځته شوي وي او د ترضيض عاليم هم ناحيه کې‬ ‫موجود وي نو مستقيم رضيب باندې داللت کوي‪.‬او د قحف د قاعدي قدامي فص کرسونو رسه ارتباط نه لري‪.‬هر کله چې‬ ‫دغه ‪ ecchymosis‬د ‪ ۲۴‬ساعتونو په اوږدو کې وروسته د ترضيض څخه منځته راغيل وي نو بيا قحف د قاعدي په قدامي‬ ‫فص کرسونو باندې داللت کوي‪.‬او د ناروغ سرتګي په قسمي ډول معلوميږي‪.‬‬ ‫‪Sub conjunctival hemorrhage :D‬‬ ‫د قحف قاعدي قدامي فص کرس په اثر رامنځته کيږي‪.‬او په نهاي کې موندين يې په دايس حال کې چې مستقيم ترضيض د‬ ‫اور د شغيل په شکل ناروغ ته ليدل کيږي‪.‬‬ ‫‪Pneumocephaly :E‬‬ ‫د قحفي جوف داخل ته د هوا داخليدلو څخه عبارت دي چې د قحف د قاعدي د قدامي فص کرس په اثر منځته راځي او د‬ ‫راديوګرايف په معايناتو کې تثبيت کيږي‪.‬‬ ‫‪Anosmia :F‬‬ ‫د قحف د قاعدي د قدامي فص کرس په اثر باندې د بويولو عصب (‪ )olfactory nerve‬ماوف کيږي‪.‬چې په نتيجه کې په‬ ‫ناروغ کې د بوي حس له منځه ځي‪.‬همدارنګه د قحف د قاعدي تومورونه د انفي ناروغي په ځانګړي ډول عديت زکام کې‬ ‫هم ليدل کيږي چې بايد دي ته متوجي شو‪.‬‬ ‫دوهم‪ -‬د قحف د متوسط فص د قاعدي کرسونه (‪)med base cranial fracture‬‬ ‫په هغه صورت کې چې د هډوکي کرس ‪ petrose‬په بر کې نيويل وي نو د قحف د متوسط فص د قاعدي کرس سبب کيږي‪.‬‬ ‫چې الندې کلينيکي اعراضو او عالميو لرونکي وي‪.‬‬ ‫‪Otorrhagia :A‬‬ ‫د غوږ د ‪ tymphanic‬غشا د ترضيض له امله د غوږ څخه د ويني راتللو څخه عبارت دي‪.‬چې وينه د اوريدلو د خارجي‬ ‫مجرا څخه خارج کيږي‪.‬‬ ‫‪Otorrhgea :B‬‬ ‫د غوږڅخه د ‪ C.S.F‬د راتللو څخه عبارت دي‪.‬چې د قحف د متوسط فص په کرسونو کې ليدل کيږي‪.‬‬ ‫‪Facial nerve damage :C‬‬ ‫د قحف د متوسط فص قاعدي ترضيض په اثر ځيني وخت وجهي عصب ماوف کيږي‪.‬په ناروغانو کې وجهي فلج ( ‪facial‬‬ ‫‪ )palsy‬منځته راځي‪.‬په هغه صورت کې چې د ترضيض رامنځته کيدلو رسه سمدستي ناروغ په مخ کې فلج رامنځته يش نو د‬ ‫عصب په قطع کيدو داللت کوي‪.‬اما که چريته څو ورځي وروسته رامنځته يش نو د هډوکني ‪ callus‬په واسطه د عصب تر‬ ‫فشار الندې راتللو باندې داللت کوي‪.‬تداوي يې په ابتدا کې محافظه کارانه او فزيوتراپي ده‪.‬په هغه صورت کې چې د‬ ‫عصب په قطع باندې مشکوک وو نو ځانګړي عملياتو ته اړتيا ايجابوي‪.‬‬ ‫‪ -3‬د خلفي فص د قاعدي کرسونه (‪)Posterior base cranial fracture‬‬ ‫دغه ډول کرس د قحف د خلفي قاعدي په ناحيه کې منځته راځي‪.‬او عموماً د دماغو د ساق (‪ )brain stem‬د افات رسه‬ ‫يوځاي وي‪.‬چې خطرناکه پيښه ده او د ناروغ د مرګ رسه مخامخ کوي‪.‬په هغه صورت کې چې ناروغ کرس د ‪brain stem‬‬ ‫افات رسه يوځاي نه وي نو عموماً ‪ ۳-۲‬ورځي وروسته ‪ ecchymosis‬د ‪ mastoid‬په زروه کې منځته راځي‪.‬چې د ‪battle’s‎‬‬ ‫‪ sign‬په نوم رسه ياديږي‪.‬ځيني وخت د ‪ ۱۰-۹‬او ‪ ۱۱‬عصبي ازواج تشوشاتو سبب هم کيږي‪.‬‬ ‫تداوي (‪)treatment‬‬ ‫د قحف د قاعدي کرسونو تداوي په عمومي ډول باندې محافظه کارانه يا ‪ conservative‬ده‪.‬او ناروغانو ته انالجزيک‪،‬‬ ‫‪ propahylactic antibiotic‬توصيه کيږي‪.‬وقايوي انتي بيوټيک چې د نارمل فلورا د له منځه تللو باعث کيږي اکرثه نه تطبيق‬ ‫کيږي‪.‬اکرثه د انتاناتو څخه د مننت کيدو د مخنيوي په خاطر د روغتون انتانات (‪ )nosocomial‬چې د انتي بيوتيکو په واسطه‬ ‫مقاومت رامنځته کوي غوره ده چې د هر څه څخه مخکي ناروغ د روغتون څخه رخصت يخ تطبيقات او مناسب وضعيت‬ ‫ناروغ ته په بسرت کې ورکړل يش‪.‬و د لزوم په صورت کې ميکروب ضد درمل ناروغ ته ورکول او په هغه صورت کې چې په‬ ‫‪ otorrhea‬او ‪ rhinorrhea‬د دوو اونيو څخه د زيات وخت لپاره دوام وکړي نو د جراحي عملياتو ته اړتيا ايجابوي‪.‬‬ ‫د دماغي ترضيضات ‪)TBI( Traumatic brain injury‬‬ ‫لکه څرنګه چې مخکي ذکر شو دماغ په موضعي او منترش ډول باندې ترضيض له امله ماووف کيږي نو د دغه دماغي‬ ‫ترضيضاتو شکلونه په ښه شان پيژندل رضوري دي‪.‬مؤلف فتي په الندې ډول باندې تصنيف بندي کړي ده چې په اکرثو‬ ‫مراجعو کې ورڅخه استفاده کيږي‪.‬‬ ‫لومړي‪ -‬دماغي ټکان (‪)cerebral concussion‬‬ ‫چي د ‪ commotion‬په نوم رسه ياديږي د دماغ ترضيض په اثر په منترش ډول دماغ په ټکان باندې معروض کيږي‪.‬او د دماغي‬ ‫فزيولوژيکي وظيفي په ناڅاپي او ګذري ډول مختل کيږي‪.‬ناروغان د شعور د ضايع صفحه په ګذري ډول د څو ثاين يا د‬ ‫څودقيقو لپاره د له منځه تللو څخه حکايه کوي‪.‬چې په دماغو کې پتالوژيک او مورفولوژيک تغريات نه ليدل کيږي‪.‬‬ ‫وروسته د ترضيض څخه ناروغ د تاريکي احساس په سرتګو کې او يا د اور د يوي شغيل احساس په سرتګو کې کوي‪.‬چې‬ ‫ځيني مريضان د رسدردي‪ ،‬د رسګرځيدلو او کانګو څخه هم شکايت کوي‪.‬په ناروغانو کې عصبي محراقي تشوشات نه ليدل‬ ‫کيږي‪.‬او د دي ناروغانو تداوي محافظه کارانه يا ‪ conservative‬ده‪.‬او ناروغ د نورو ثانوي اختالطاتو څخه د مخنيوي لپاره‬ ‫د ‪ ۲۴‬ساعت او يا زيات د هغي څخه د مراقبت الندې نيول کيږي‪.‬انزار يې سليم دي او ځيني ناروغان ‪post traumatic‬‬ ‫‪ amnesim‬څخه شکايت کوي‪.‬‬ ‫دوهم‪ -‬د دماغو کوفته کيدل يا دماغي کنتوژن (‪)cerebral contusion‬‬ ‫د ترضيض له امله نسج کوفته کيږي‪.‬او ځيني وخت د ترضيض په اثر دماغي رګونه څريي کيږي چې د دماغو په داخل کې د‬ ‫ويني بهيدين سبب کيږي‪.‬د دماغو په نسج کې پتالوژيک او مورفولوژيک تغريات په موضعي يا منترش ډول ليدل کيږي‪.‬او‬  ‫عموماً د نسجي تواميت په کې برقراره وي‪.‬هغه وګړي چې وروسته د دماغي ‪ contusion‬څخه د يوي مودي لپاره ژوندي‬ ‫پايت کيږي او وروسته د فوت څخه چې اټوپيس واخيستل يش د دماغو په نسج کې اټرويف او استحاله ليدل کيږي‪.‬‬ ‫دماغي ‪ contusion‬عموماً په هغه ناحيه کې چې رضبه پري وارده شوي ده (‪ )coup‬او يا مقابل طرف (‪ )contra coup‬کې‬ ‫ليدل کيږي‪.‬د شدت له نظره په دري شکلونو رسه رامنځته کيږي‪.‬‬ ‫‪.a‬خفيف ډول (‪)mild contusion‬‬ ‫په دي ډول کې دماغي نسج په کمه اندازه ماووف کيږي او د شعور د ضايع کيدو صفحه د يوي لنډي مودي لپاره (‪۲۰-۱۰‬‬ ‫دقيقي)له منځه ځي‪ ،‬د ناروغ وضعيت وروسته د بيداره کيدلو څخه ښه وي‪.‬خفيف نيورولوژيکل اعراض موجود وي او يا دا‬ ‫چې په نوموړو ناروغانو کې نه رامنځته کيږي‪.‬په زياتو عمر لرونکو وګړو کې د خفيف ډول يې انزار ښه نه وي او د معيوبيت‬ ‫بقاياوي په کې پايت کيږي‪.‬‬ ‫‪.b‬متوسط ډول (‪)moderate contusion‬‬ ‫په دي ډول کې د شعور د ضياع صفحه تر يو ساعته پوري او يا زيات د يو ساعت څخه دوام کوي‪.‬د ناروغ عمومي وضعيت‬ ‫وخيم وي‪.‬شعوري او روحي تشوشات او عصبي محراقي عاليم خصوصاً په هغو وګړو کې چې عمر يې زيات وي رامنځته‬ ‫کيږي‪.‬په دي ډول کې د معيوبيت سايکل باقي پايت کيږي‪.‬‬ ‫‪.c‬شديد ډول (‪)severe type contusion‬‬ ‫په دي ډول کې د شعور د ضياع صفحه تر څو ساعتونو څخه تر څو اونيو پوري او ځيني وخت تر مياشتو پوري دوام کوي‪.‬‬ ‫چې د نبايت سيستم تشوشات په ناروغ کې موجود وي او د شعور عدم اقتدار او عصبي محراقي عاليم هم په ناروغ کې‬ ‫موجود وي‪.‬وروسته د حاد صفحي څخه د ناروغ شعور بريته نه ارجاع کيږي‪.‬ناروغ په ‪ persistent vegetative state‬کې‬ ‫قرار لري‪.‬چې داوم يې نظر د ترضيض ځاي او شدت او د ناروغ مراقبت ته فرق کوي‪.‬په ځانګړي ډول که چريته افت په‬ ‫‪ brainstem‬پوري منحرص وي نو انزار يې وخيم دي او د ناروغ د مرګ سبب کيږي‪.‬‬ ‫‪ :Burst‬د دماغو د ترضيض ځانګړي حالت دي چې که چريته ‪ contusion‬د ‪ subdural‬ويني بهيدين رسه يوځاي وي‬ ‫‪ burst‬بلل کيږي‪.‬‬ ‫د ‪ contusion‬تداوي‬ ‫تداوي يې محافظه کارانه يا ‪ conservative‬ده‪.‬ځيني وخت جراحي مداخيل ته هم په کې اړتيا ليدل کيږي‪.‬‬ ‫دريم‪ -‬د دماغو متضق (‪)cerebral laceration‬‬ ‫د دماغي نسج ترضيض په اثر د دماغو په ناحيه کې رضبه وارده يش د متضق (‪ )laceration‬ويني بهيدين او پراخه تخريباتو‬ ‫سبب کيږي‪.‬همدارنګه د نافذه جروحاتو په اثر (ناريه او غريي ناريه) او ځيني وخت د ترضيضاتو په اثر باندې منځته راځي‪.‬‬ ‫ځيني ناروغان د دغي پيښي له امله مړه کيږي‪.‬د کلينيک له نظره دماغي ‪ contusion‬ته مشابه وي‪.‬تداوي يې جراحي‬ ‫عمليات او الزم احتاممات دي‪.‬‬ ‫څلورم‪ -‬دماغ تر فشار الندې راتلل (‪)cerebral compression‬‬ ‫دماغ عموماً د مکسوره هډوکو د د پرچو په اثر او يا د داخل القحفي هيامتوم تشکل يا هوا او اجنبي اجسامو په واسطه تر فشار‬ ‫الندې راځي‪.‬چې د ‪ compression‬عاليم منځته راوړي‪.‬مخکي د ‪ depress‬کرسڅخه قحف بايد وکتل يش‪.‬د قحف‬ ‫داخيل هيامتوماګاين (‪ )intra cranial hematoma‬په الندې شکلونو رسه ليدل کيږي‪.‬‬ ‫الف‪extradural hematoma -‬‬ ‫عموماً د ترضيض په اثر د ‪ meningeal artery‬څانګي څريي کيږي او وينه بهيدنه منځته راځي‪.‬چې د دغي ويني تراکم له‬ ‫امله هيامتوم رامنځته کيږي‪.‬دغه پيښه اکرثه په صدغي ناحيه (‪ )temporal‬او يا جداري صدغي (‪ )tempo-prietal‬او يا‬ ‫ځيني وخت په ‪ sagittal sinus‬کې رامنځته کيږي‪.‬‬ ‫د کلينيک له نظره دغه ناروغانو کې د شعور د ضياع صفحه د يوي لنډي مودي لپاره موجوده وي‪.‬او وروسته د بيداري صفحه‬ ‫يا ‪ latent period‬او يا ‪ lucid interval‬د ‪ ۸-۳‬ساعتونو په مودي (‪ )golden hour‬او ځيني وخت ‪ ۲۴‬ساعته دغه صفحه کې‬ ‫پايت کيږي‪.‬په دغه موده کې د ناروغ عمومي وضيعت د قناعت وړ وي‪.‬او په تدريجي ډول ناروغ ته رسدردي پيدا کيږي‪.‬‬ ‫چې د انالجزيکو په ورکولو رسه ناروغ ته بهبودي نه پيدا کيږي‪.‬وروسته بيا زړه بدوايل او فواره ډوله کانګي ناروغ ته پيدا‬ ‫کيږي‪.‬چې د ناروغ شعور په کې مختل کيږي او په عاجل ډول بايد ناروغ روغتون ته منتقل او وروسته د تصميم د نيولو څخه‬ ‫عمليات ورته ويش‪.‬په هغه صورت کې چې د ناروغ شعوري وضع ښه وي او د ناروغ څخه د شعور د ضياع په اړوند‪ ،‬د پيښي‬ ‫د نوعيت او مودي په اړوند او همدارنګه د رسدردي او کانګو په اړوند پوښتنه بايد ويش‪.‬په هغه صورت کې چې د ناروغ‬ ‫شعوري حالت مختل شوي وي او نورو کسانو ناروغ روغتون ته انتقال کړي وي نو پورتني معلومات د هغوي د پيوازانو څخه‬ ‫بايد تر السه کړاي يش‪.‬‬ ‫د ناروغ د رس تفتيش پر مهال جروحات‪ ،‬د ‪ scalp‬د هيامتوماګاين ياداشت يش‪.‬هر کله چې په صدغي ناحيه کې‬ ‫‪ ecchymosis‬موجود وي او د ناروغ شعوري وضيعت ښه وي بايد ناروغ په روغتون کې بسرت يش‪.‬ځکه چې د هيامتوماګانو‬ ‫احتامل په ناروغ کې زياتيږي‪.‬همدارنګه د ناروغ سرتګي معاينه يش ايا حدقي يې متناظري دي او يا غريي متناظري دي‪.‬که‬ ‫چريته حدقه د هيامتوم په طرف کې متوسع شوي وي (‪ )hutchinson’s‎pupil‬او مقابل طرف ته ‪ hemiparesis‬او يا‬ ‫‪ hemiplegia‬موجوده وي‪ Hutchinson’s‎pupil.‬د دريم عصب د افت له امله (‪ )oculomotor nerve‬افات له امله‬ ‫رامنځته کيږي‪.‬وروسته د راديوګرايف دتشخيص تررسه کولو او ځانګړو معايناتو تررسه کولو څخه د ناروغ د عقاربو څخه د‬ ‫عملياتو لپاره موافقه اخيستل کيږي او که چريته ناروغ عمليات نه يش او يا تاخري صورت ونييس نو د دماغي نسج د‬ ‫تفتق(چوري) او د فشار الندې راتللو سبب کيږي چې په دي صورت کې د ناروغ حيايت مراکز اخته او په مرګ باندې‬ ‫محکوم کيږي‪.‬عمليات يې جراحي ده او بايد داکرت د ناروغ ژوند ته د جراحي مداخيل په واسطه نجات ورکړي‪.‬‬ ‫‪ )bur hole( Craniotomy‬تررسه کول په ترضييض ناحيه کې او يا د صدغي ناحيه کې د هيامتوم د رايستلو او تخليي لپاره‬ ‫تررسه کيږي‪.‬‬ ‫ب‪subdural hematoma -‬‬ ‫په دوو شکلونو په حاد او مزمن شکلونو او ځيني وخت په تحت الحاد شکل (چي د معايناتو په واسطه تشخيص کيږي)‬ ‫رامنځته کيږي‪.‬‬ ‫‪Acute subdural hematoma -1‬‬ ‫حاد شکل يې فوق العاده وخيم سري لري‪.‬په ځانګړي ډول کله چې د دماغي کنټيوژن رسه يوځاي وي‪.‬په دي ډول کې يې د‬ ‫بيداري (ويښتيا)(‪ )lucid‬صفحه وجود نه لري او يا ډيره لنډه وي‪.‬او په تدريجي ډول باندې د ناروغي شعوري حالت ګډوډ‬ ‫کيږي‪.‬نيوروالژيکل محراقي تشوشات په کې منځته راځي عموماً د ويني بهيدين منشا رشياين او يا وريدي وي‪.‬چې عاجيل‬ ‫جراحي مداخل ته اړتيا پيښيږي‪.‬باوجود د عملياتو رسه ښه انزار نه لري‪.‬‬ ‫‪Chronic subdural hematoma -2‬‬  ‫په مزمن شکل کې يې د بيداري (ويښتيا) صفحه اوږده وي‪.‬يعني د څو اونيو څخه تر څو مياشتو پوري حتي تر کلونو پوري‬ ‫دوام کوي‪.‬کلينيکي اعراض يې رسدردي او کانګي دي‪.‬چې د انالجزيکو په واسطه بهبودي نه پيداکوي‪.‬عصبي محراقي‬ ‫عاليم يې لکه د حدقي توسع د افت په طرف او محراقي نيوروالژيکل عاليم يې د افت مقابل طرف ته موجود وي او‬ ‫تدريجي سري اختياروي‪.‬عموماً په دغه ناورغان کې هرييدنه يا ‪ amnesia‬موجوده وي‪.‬‬ ‫د ناروغي تشخيص د ترضيض په تاريخچي‪ ،‬کلينيکي عالميو او داخل القحفي راديوګرافيک معايناتو په تررسه کولو کيښودل‬ ‫کيږي‪.‬انزار يې د پړسوپ په تشخيص او تداوي پوري اړه لري‪.‬اکرثه دغه ناروغانو کې د معيوبيت پيښي د ‪ epilepsy‬په شکل‬ ‫او روحي تشوشاتو په شکل باقي پايت کيږي‪.‬تداوي يې جراحي عمليات‪ ،‬هيامتوم تخليه کول دي‪.‬چې دماغ يې د فشار‬ ‫الندې راوستي وي هغه له منځه يوړل يش‪.‬‬ ‫ج‪intra cerebral hematoma -‬‬ ‫د دماغو داخل همياتوماګاين وخيم شکل د ويني بهيدين دي چې د قحف په داخل کې رامنځته کيږي‪.‬او ډير زيات خراب‬ ‫انزار لري‪.‬‬