İslamda Tıp Tarihi.pdf

Prof. Dr. H.Hanzade Doğan İ.Ü. C.T.F Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı GALEN-CALENOS MS 129-199 ● MS 2. yüzyıl. Bergamalı.Bergama’da Tıp Eğitimi, Aeskülapyon’da pratik eğitim. Baş rahibin gladyatörlerinin hekimi idi. İzmir, Korintos ve İskenderiye’ye gidip en önemli hekimlerle çalışıp bilgisini il...

Prof. Dr. H.Hanzade Doğan İ.Ü. C.T.F Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı GALEN-CALENOS MS 129-199 ● MS 2. yüzyıl. Bergamalı.Bergama’da Tıp Eğitimi, Aeskülapyon’da pratik eğitim. Baş rahibin gladyatörlerinin hekimi idi. İzmir, Korintos ve İskenderiye’ye gidip en önemli hekimlerle çalışıp bilgisini ilerletti. MS 157’de 28 yaşında Bergama’ya döndü ve gladyatörlerin başhekimi oldu.Karşılaşmalar sırasında yaralananların tedavisini yaparken anatomi bilgisi gelişti.32 yaşında Roma İmparatorluğunun başkenti Roma’ya gitti.Marcus Aurelius’un sarayına hekim oldu.Eserlerini yazdı ve bu eserler 1500 yıl tıpta etkili oldu. Galen ● Anatomi-Roma’da maymunlar üzerine olan çalışmaları.Kaslar için omuriliğe kesi yaptı.Hipokrat dört sıvı teorisini geliştirdi. ● PNEUMA: Kanda hafif bir buharın vücuttaki olaylardan sorumlu olduğunu ileri sürdü.Atardamarlarda hava değil kan olduğunu tespit ederek 400 yıllık yanlışı düzeltti. GALEN ● Kan Dağılım Teorisi 1600 yıl Harvey’e kadar etkili oldu. ● Ağız yolu ile alınan gıdalar, midede vücuda yararlı ruha dönüşür ve kan yapılan merkez Karaciğere gelir.KC toplardamar merkezidir ve buradan vücuda perifere yayılır.Med Cezir gibidir. Kalan kan kalbe gider ve sağ karıncık ile sol karıncık arasındaki deliklerden geçer.Periferde yok edilir. KC de yeniden yapılır. ● Polifarmasiyi uygular ve hızlı sonuç almaya çalışırdı. İslam Medeniyetinde Tıp ● MS 7. YY ● Mısır ● İran ● Türkistan ● Kuzey Afrika ● İspanya ● Arapça ile yazan hekimlerin büyük katkıları olmuştur. Bu coğrafya uygarlıkları. MS 7.-9. Yüzyıl ● Tercüme Devri: ● Eski Yunan ve Hind Eserleri ve Farsça ve Süryanice yazılmış eserler Arapçaya çevriliyordu.Antik Çağ bilim ve felsefesi yeniden keşfediliyordu. ● Hipokrat, Galen, Dioskorides,Oribasius,Efesli Rufus,Soranus,Aydınlı İskender,ve Folus eserleri Arapça’ya çevrildi. ● Tercümeler:Ebu Yusuf El kindi(Al-Kindy),Huneyn Bin İshak,Ciorcis ve Cibrail Bahtişu. İslamiyet 9. yy sonrası ● Telif Devri: Parlak bir Devir, önceki bilginin sindirilmesi ve üzerine ilave edilmesi. ● Gelişim tarihi ve buluş tarihi: Tek kişi kafasından buluş çıkmamıştır.İnsan zekası, daha önceki bilgilere yeni bir bilgi ekliyor. Referans önemli. ● Ortaçağ tıbbını Doğu ve Batıda etkileyen önemli bilginler ve tıp adamları:Ali Bin Abbas, İbni Sina, Ebubekir Razi, Zahravi,Biruni. İbni Sina (MS 980-1037) ● Ebu Ali Hüseyin-Reis-Avicenna ● Pozitif ilimler-Felsefe-Tıp 5 yaşında eğitime başlamış-10 yaşında devrin klasik eğitimini bitirmişti ● 16 yaştan sonra Tıp ve Fizyoloji ● 17 yaşında Samanoğulları hükümdarı Nuh’u iyileştirmiş ve Saray hekimliğine atanmıştır, kütüphane açılmıştır ve 21 yaşında iki matematik kitabı yazmıştır. ● 25 yaşında Cürcan’a gelipEbu Ubeyd el-Cürcani ile tanışmış ve 25 yıl İbni Sina’nın talebesi, asistanı ve dostu olmuştur. İbni Sina ● 32 yaşında Buveyhi Devleti hükümdarı Şemsed Devle’yi tedavi etti. Vezir oldu.1020 yılı Aristo felsefesinin yorumu olan Kitab-el Şifa’yı yazdı. Şemsed Devle’nin oğlunun vezirlik teklifini kabul etmeyince Funcan şatosunda zindanda kalır, önemli bir eser yazar ve Cürcani tarafından kaçırılır. ● 1024-1037 Isfahandadır.Kakuyiler hanedanından ilgi görmüş ve pekçok eseri yazmak ve yarımkalanı tamamlamak imkanını bulmuştur.Astronomi gözlemleri ve yeni tasarladığı aletler önemli idi. İbni Sina ● Gazneliler İsfahan’a girmişti. Evi, kitapları ve aletleri zarar görmüştü.Sıhhati bozuluyordu ve artık tedaviye müsaade etmedi.1037 yılında 57 yaşında vefat etti. ● 32 yaşına kadar otobiyografisini kendisi yazdı.daga sonrasını Cürcani yazdı. ● Eserleri:276 adet kitap.43 tanesi tıbba aittir.Kiştapları tamamen veya kısmen kaybolmuştur.El-Şifa, El-Necat,El-Kanun fit-Tıbb, Elİşaret. ● Aristonun en iyi yorumcusudur,ve bunu İskenderiyeli yorumcular yeni Eflatuncular ile kaynaştırmış ve tevhid (tanrının birliğini bilme ve bu birliğe inanma ile uzlaşacak tarzda yorumlamıştır. KANUN ● El-Kanun Fit-Tıbb 5 Cilt İlk Latince TERCÜMESİ İspanya’nın Toledo şehrinde Cremonalı Gerard tarafından 12. yüzyılda yapılmıştır. ● 1.cilt:Anatomi ve Fizyoloji ● 2. Cilt:Tek Tek İlaçlar Müfredat ● 3.Cilt:Çeşitli organlarında hastalıklar:Bağırsak, Plevra, Zührevi ● 4. Cilt:Ateşli hastalıklar, kırık-çıkıklar, küçük cerrahi,kızamık, çiçek ● 5. Cilt:İlaç reçeteleri ve hazırlanmaları:Mürekkabat ve Akrabadin İbni Sina’nın Tıbba Getirdikleri ● Hastalıkları bünye, mizaç, yaşayış, gıda egzersiz dikkalice sorar, ● Kc, Dalak elle muayene, göğüs dinleme, nabız, idrar muayene. ● 6 görme kası, kanseri tahrip edici ur, beyinde tümör olabilir, yüz felci, mide ülseri,pilor darlığı,diabet semptom,sarılık çeşitleri, vebada sıçanlar, plasenta yolu ile bulaşıcı hastalıklar, forseps, laksatif, lavman, buz kese, sıcak soğuk su banyo, spor, içilecek memba suları,derin psikiyatri bilgisi, psikosomatik hastalıklar. İtaki’nin Risale-i Teşrih-i ebdan adlı Anatomi Kitabından Süleymaniye Kütüp Hekim at sırtında yılan zehirine karşı bir bitki ile geliyor.13.yy.Avusturya Bibliyotek.Viyana.İbni Sina pul üzerinde. Bezoar Taşı, Katarakt operasyonu, yılan sokmalarında hekim. İlaç hazırlayan hekimler, hastanın muayenesi ve banyolar Bağdat gibi merkezlerde gelişmiş hastaneler Annesi Agrippina’nın otopsisinde Nero. Ölüm sebebi için.Otopsi masasında eğitim.15. yüzyıl görülenlere uymasa da halen Galen. Ortaçağda Dişçilik ● Ortaçağda beyaz ve büyük dişler güzellik göstergesi idi. Şeker pahalı olduğu için, çürük çok görülmüyordu. ● Ağız çalkalama solüsyonları şarap ve sirke bazlı idi. ● Dişler ipekli kalın kumaşla ovuluyordu. Her yemekle öğütülmüş ekmek yeme alışkanlığı abrazyona sebep oluyordu. Ortaçağda Dişçilik ● M.S 5.-15. yüzyıllar diş çürüklerinden muzdarip olunan dönemlerdi. ● Ufak gelişmeler kaydedildiği halde, tedavinin geldiği nokta vahşi bir şekilde dişi çekmekten ibaretti. ● Daha bilgili diş hekşmleri ise ağız kanserlerini tedavi ediyor ve hatta lezyonu çıkarabiliyorlar ve koterizasyon yapabiliyorlardı. ● İnek ve insan kemiklerinden ise zenginler için takma dişler yapılabiliyordu. Çü Dişçilik ve İslam Tıbbı ● Doku, sinir ve kemik kesimi, çürüğü engellemek için ağız ve diş hijyeni.(Farkondehzadeh M,Golshani Sar, İslam Medeniyetinde Dişçilik Tarihi üzerine bir Değerlendirme. Rafsanjan Üniversitesi, MedSci2016,15:8; 765-80. Kanun, İbn-i Sina) ● Hayvan, bitki ve minerallerin ilaç olark kullanılması ve ilk defa İslam Bilginleri tarafından önerilen aletlerin kullanılması önemlidir. Tıp İslam Medeniyetinden Batıya Geçiyor ● Cundişapur: İran ve Hint+Yunan, Roma. Bağdat, Şam ve Kahire’de hastaneler açılmıştı Bunlar: ● 11. yy Afrikalı Konstanten, 12. yy Kremonalı Gerard Latinceye çevirdiler.İbni Sina: Kanun, Razi: El-Havi, Zahravi: Cerrahname ● Solerno ● Montpelier gibi okullarda ders kitabı olarak okutuldu. İslam Öncesi Türkler ve Tıp Mezopotamya ve Anadolu metinleri.M.Ö 2300 tarihlerinden itibaren İran yaylalarından inerek Akatları yıkıp Devlet kuran I. Oğuz Devletinden söz eder. M.Ö 1700 lerde Babil’de babil hanedanlığını kuran ve 600 yıl güçlü kırallar yetiştiren II. Oğuz Devletidir.Hunlar, MÖ 220-226 yılları arasında Aral Gölü-Çin Devleti arasına yerleşiyorlar. Göktürkler MS 545-745 Orta Asya büyük Türk İmparatorluğudur. Uygurlar MS 744-840 Orhun ve Selenga ırmakları arasında 3. büyük Türk Devletidir. Eski Türklerde Tıp ● Ev ve çadır hayatları tabiat şartlarına çok uygundu.Su çok önemli idi, su kanalları kullanıyorlardı, temizlik çok önemli idi. Dengeli besleniyorlardı.Mayalı ve fermentasyona tabi tutulmuş yiyecekleri terc,ih ediyorlardı.Kurutma ve tuzlama ile gıda koruyorlardı, bulaşmayı önlemek için hastaları tecrit ediyorlardı.Eşyalar ateşten geçiriliyordu. ● Şaman hekim vardı.Ak şaman, Kara Şaman vardı. İyi ve kötü ruhlarla ilişki kuran.Bazen yerini eğitim görmüş hekime bırakıyordu.Otacı.Yılan ve ejderha sembolleri.hakan’ın hekimi. Eski Türklerde Tıp ● Kutadgu Bilig: Otacı, hastalıkları efsun ve dua ile tedavi eden Efsuncu ve sağlığın korunması için şurup ve şerbetler hazırlayan İdişçi den bahsedilmektedir. ● 11.yüzyılda yazılan Divan-ı Lügat-it Türk de hastalıklar için ilaç hazırlayan Emçi ve Türkler tarafından kullanılan çok sayıda tıbbi bitki bildirilmektedir. ● Masaj, kırık çıkıkçılık,dağlama, moksa (Artemisia- pelinotu),akupunktur ve yakı yakmak (yakığ) tedavi yöntemleri arasında idi. Hayvansal ve madensel maddeler de çokça kullanılıyordu. Eski Türkler Türkler İslamiyeti kabul ettikten sonra ● Önemli Devletler kurmuşlar ve tıbba hizmet etmişlerdir. ● Mısır Tolunoğulları Ahmed İbn Tolun 9. yüzyıl Ibn Tolun hastanesi.Vakıf gelirleriyle çalışıyordu. ● Karahanlılar, , Gazneliler, Samanoğulları, Harzemşahlar isimli Türk Devletlerinde Razi, Farabi,Biruni,İbni Sina gibi tıbbın devleri yetişmiştir. ● Anadolu Selçukluları Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası 1206, Sivas İzzeddin Keykavus Darüşşifası 1217, Amasya Anber Bin abdullah Darüşşifası 1308 Tıp Eğitimi ● Medrese ve Darüşşifalarda verilen tıp eğitimi ile idi. ● Öğrenci hocasını seçer, derslerine katılır, pratiklerde yanında olurdu. Anadolu’da usta çırak ilişkisi ile eğitim verilirdi. ● Serbest hekim diğer esnaf teşkilatlarında olduğu gibi, ● Gençleri alıp uzun bir eğitimden geçirdikten sonra serbest hekimlik yapma yetkisi veriyorlardı. ● Hekim Bereket, Ekmeleddin Nahcuvani, Gazanfer Tebrizi, İbrahim et Tiflisi. Osmanlı Tıbbı ● Selçuklu Tıbbının geleneğini devam ettirdi. Eğitim Medrese ve Darüşşifalarda devam ediyordu. ● Saray hekimleri ve Serbest hekimler vardı. ● Kehhaller, Cerrahlar, Müderrisler mevcuttu. ● Her yüzyılda bazı değişik özellikler gösterdi.