FIL PRELIMS TRANS PDF

PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA 1 KAHULUGAN NG PAGSASALIN 1. Ayon kay Eugene A. Nida noong 1964 ang 4. Ayon kay Peter Newmark noong 1988 ang pagsasalin ay: pagsasalin ay: Ang pagbuo sa tumatanggap na wika ng...

PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA 1 KAHULUGAN NG PAGSASALIN 1. Ayon kay Eugene A. Nida noong 1964 ang 4. Ayon kay Peter Newmark noong 1988 ang pagsasalin ay: pagsasalin ay: Ang pagbuo sa tumatanggap na wika ng Isang pagsasanay na binubuo ng pinakamalapit at likas na katumbas ng pagtatangkang palitan ang isang nakasulat mensahe ng simulaang wika (SL), una ay na mensahe sa isang wika ng gayon ding sa kahulugan at ikalawa, ay sa estilo. mensahe sa ibang wika. 2. Ayon kay Theodore H. Savory noong 1968 5. Ayon kay Munday noong 2016 ang ang pagsasalin ay: pagsasalin ay: Ang pagsasalin ay maaaring maisagawa sa Ang proseso ng pagbabago ng tagasalin sa pamamagitan ng pagtutumbas sa ideyang isang tekstong nakasulat sa isang berbal nasa likod ng pananalita. na wika tungo sa isang tekstong nakasulat sa ibang berbal na wika. 3. Ayon kay Mildred L. Larson noong 1984 ang pagsasalin ay: 6. Ayon kay Lefevere noong 1992 ang pagsasalin ay: Ang muling pagbubuo sa tumatanggap na wika (target language/Filipino) sa tekstong Isang paraan ng muling-pagsulat na naghahatid ng kahalintulad na mensahe sa nagtatampok sa isang may-akda o akda sa simulaang wika (Ingles) subalit gumagamit ibang kultura, lampas sa mga hangganan ng mga piling tuntuning gramatikal at ng sarili nitong kultura. leksikal ng tumatanggap na wika. 2 PRAYORIDAD NG PAGSASALIN ╰ Ang teorya ni Larson ay ang pinakasikat at pinakamaliwanag na teorya tungkol sa 1. Kahulugan pagsasalin ng wika mula sa simulaang 2. Estruktura wika patungo sa tumatanggap na wika 3. Estilo (Wikang Ingles patungong Wikang 4. Pinaglalaanang tao Filipino). 3 ELEMENTO NG PAGSASALIN 1  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA 5 KAHULUGAN NG PAGSASALIN 1. SL (Source Language/Simulaang Lengguwahe) Nagmula sa salitang Latin na “translatio” na 2. TL (Target Language/Tunguhang nangangahulugang “pagsalin.” Lengguwahe) Hindi na kailangang tawaging “pagsasaling-wika” dahil ito ay redundant. 4 ANG PROSESO NG PAGSASALIN ○ “Salin” - transladar (paglapat ng salita para sa salitang nasa ibang wika) Mula sa saliksik ni Almario sa Vocabulario de la Lengua Tagala (1754) I. SIMULAANG TEKSTO Isang matandang kawikaang Italiano ang “traduttore, traditore” na Babasahin nangangahulugang “tagasalin, taksil.” Naglalaman ng nagsisimulang lenggwahe (Ingles) 6 BAKIT DAPAT MAGSALIN? Simulaang Kultura (SK) “Sa lahat ng panahon at sa lahat ng dako, II. TAGASALIN isinasagawa ang mga salin alang-alang sa mga dalisay na layuning utilitaryo at walang ibang nasa Mediator ng simulaang teksto at target ang tagasalin maliban sa pag-aalis ng hadlang na audience naghihiwalay, dahil sa pagkakaiba ng mga wika, sa Nagco-consider ng grammar rules manunulat at sa mambabasa.” Tagapasya Tagamuling-sulat ➜ Magkaroon ng tulay para sa language at Tagapamagitan culture barrier Nasa sentro ng dinamikong proseso 1. Magdagdag ng mga impormasyon at III. TARGET AWDYENS kaalaman mula sa pag-aangkat ng mga kaisipan mula sa ibang wika Tunguhang Lenggwahe (TL) Tunguhang Kultura (TK) 2. Mailahok sa pambansang kamalayan ang Pilipino iba’t ibang katutubong kalinangan mula sa 2  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA iba’t ibang wikang rehiyonal at pangkating - Pinaboran ng santo ang salitang etniko sa bansa salin ng Bibliya dahil “ang mismong paghahanay ng salita ay isang 3. Mapagyaman ang kamalayan sa iba’t ibang misteryo.” kultura sa daigdig mula sa pagbubukas ng bagong mundo mula sa mga salin Agham daw ang pagsasalin dahil sa Canonized novels (hal. Florante at pinagdaraanan nitong proseso. Laura) Literary heritage Sining daw ang pagsasalin dahil sa ginagawa ditong muling paglikha. Doctrina Cristiana (1593) - Salin ng mga pangunahing dasal at tuntunin ng Simabahang Katolika - Kasintanda ng panitikan ang pagsasalin sa Pilipinas Nasundan ang pagsasalin ng mga 7 KASAYSAYAN tekstong moral / relihiyoso noong panahon ng mga Español. Epiko ni Gilgamesh - Galing Sumeria Isinalin ito mula sa wikang Español tungong - Kasintanda ng panitikan ang wikang katutubo (hal. Tagalog, Cebuano, etc.) sa pagsasalin layuning indoktrinahan ang mga Pilipino. - Naisulat noong 4,000 na taon ang nakakaraan Panahon ng Espanyol Bibliya - Isa sa mga unang tekstong - Tekstong panrelihiyon at moral naisalin ➜ Septuagint - bersiyong Griyego ng - - Pagpapalaganap ng - Iginiit ni San Agustin na tama ang pananampalatayang Katoliko bersiyon na ito - Doctrina Christiana en lengua - bersiyong Griyego ng Ebanghelyo española y tagala corregida por ng mga Ebreo los Religioses de las ordenes, - 70 Griyegong Hudyo ang nagsalin isang aklat sa katesismo na ➜ Letter to Pammachius ni San Geronimo inilathala sa Maynila noong 1593 ng - 395 AD orden de S. Domingo (Antonio, 3  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA 1999: 1). Tampok sa tekstoang mga pagsunod sa Balarilang Tagalog na doktrina sa Kastila na may binuo ng Institute of the National katumbas sa Tagalog. Language sa pangunguna ni Lope - Halos lahat ng ST na naisalin sa K. Santos, kinatawan ng wikang Panahon ng Español ay nagmula sa Tagalog, at sinimulang ipalaganap wikang Kastila maliban sa ilang noong 1940 sa bisang Kautusang direktang isinalin mula Latin, Tagapagpaganap Blg. 263. Italyano, at Aleman. - Pawang Tagalog din ang TL ng Kasalukuyang Panahon mgasalin na ito na binaybay ayon sa abecedario, maliban sa - Pinakaproduktibong yugto ng isangtekstong naitalang isinalin pagsasalin at araling salin tungongwikang Kastila. - Pinakamalawak na hanay ng simulaang wika at kultura Panahon ng Amerikano - Sa tala nina Bautista at Sibayan-Sarmiento, 1971 nang - Akdang pampanitikan unang pahayag ng Pamahalaan ang - Tula, dula, maikling kuwento, nobela mandato nitong gamitin ang at sanaysay pagsasalin bilang behikulo sa - Lokal na publikasyon: Muling pagpapayabong ng produksiyon Pagsilang, Renacimiento Filipino, intelektwal at artistiko sa bansa Ang Democracia, Ang Mithi, Taliba, ng ilabas ng Pamahalaang Marcos, Ang Wika, Dalaga, Alitaptap, Sr. ang Kautusang Sampagita, Liwayway Tagapagpaganap Blg. 304 na - Katutubong alpabetong Pilipino nagtakda ng “pagbabalangkas ng - Damdaming makabansa mga polisiyang naglalayong palakasin ang produksyon ng mga Panahon ng Hapones aklat, polyeto, at iba pang katulad na mga babasahin sa wikang - Iba’t ibang genre ng panitikan pambansa sa anyong salinat/o - Sanaysay: Pinakamaraming orihinal na akda” sa pangunguna ng naisaling teksto (38) tungkol sa Surian sa Wikang Pambansa (2024: propaganda mula sa Pamahalaang 12). Militar ng Hapon - Sanggunian sa pagsasalin o araling - Batay sa kayarian ng pamagat ng salin mga teksto, mababakas ang 4  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA - Para kina Bautista at b. Teknikal (aplayd na agham at Sibayan-Sarmiento, matatawag na teknolohiya) “Panahon ng Pilipinas” ang gitna ng ika-20 siglo pasulong na sumaksi - Mas kongkreto, mas kolokyal at mas sa gampanin ng pagsasalin sa madaling unawain. pagpapalago ng mga wika sa - Layunin na mailahad ang Pilipinas, pambansa man o katutubo mahahalagang impormasyon sa (2024: 15). paraang madali, maayos at epektibo - Hindi mahalaga ang estilo basta basta ang nilalamang impormasyon ay maisalin nang hindi nababago mula SL tungong TL (Landers, 2001). 8 MGA URI NG SALIN 1. Pagsasaling Siyentipiko at Teknikal Lahat ng pagsasalin tungkol sa purong agham, aplayd na agham at teknolohiya. 2. Pagsasaling Pampanitikan - Sinasalamin nito ang imahinatibo, a. Siyentipiko (purong agham) intelektuwal at intuwitibong panulat - Mas abstrakto at mas mahirap isalin ng may-akda. - Natatangi ang tekstong pampanitikan dahil sa estetika o ganda nito. I. MGA KATANGIAN NG TEKSTONG PAMPANITIKAN AYON KAY BELHAAG (1997) Ekspresibo (pahayag ng damdamin) 5  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA Konotatibo, Subhetibo (bukas sa iba’t ibang - Paulit-ulit na pagbása sa akda hanggang interpretasyon) lubos na maunawaan ang nilalaman nito Nakatuon sa anyo at nilalaman - Pagpapasya kung paano tutumbasan Hindi kumukupas at para sa kahit sinong ang bawat salita lalo na iyong mga mambabasa salitang siyentipiko, teknikal, kultural at May tendensiyang tumaliwas sa mga may higit sa isang kahulugan tuntuning pangwika - Pag-unawa sa antas ng wikang ginamit, estilong may-akda, kulturang nakapaloob 9 SINO BA ANG TAGASALIN? sa teksto, at iba pang katangiang lampas sa estruktura Lumilikha ng kanyang idea para sa 2. Kasanayan sa Pananaliksik mambabasa (Enani, 1997) Mananaliksik, manunuri, at - Paghahanap sa kahulugan ng di-pamilyar malikhaing manunulat (Coroza, na mga salita sa mga sanggunian 2012) (diksiyonaryo, ensiklopidya, at iba pa) Bumubuo ng kasaysayang - Pananaliksik tungkol sa bakgrawnd ng pampanitikan, tagapag-ambag sa may-akda, kulturang nakapaloob sa akda, pagbuo ng kanon ng panitikang atbp. Filipino (Lucero, 1996) - Pagkilala sa target na mga mambabása KATANGIAN NG ISANG MAHUSAY NA 3. Kasanayan sa Pagsulat 10 TAGASALIN - Ito ang masalimuot na proseso ng Ayon sa Summer of Institute of Linguistics, paglikha ng salinat patuloy na rebisyon nito ang isang mahusay na tagasalin ay: upang ganap na maging natural sa TL at sa mambabasa. Clear - Pagsunod sa mga tuntuning Accurate panggramatika (hal., Ortograpiyang Natural Pambansa) - Kaalaman sa dalawang wikang sangkot KATANGIAN DAPAT TAGLAYIN NG sa pagsasalin at sa estruktura ng mga ito 11 - Pag-aayon ng kaayusan ng salita at ISANG TAGASALIN pangungusap sa estruktura ng TL 1. Kasanayan sa Pagbabasa at Panunuri 6  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA KARAPATAN AT TUNGKULIN NG MGA 12 TAGASALIN Artikulo 1. Ang tagasalin ang pangunahing Artikulo 5. Kailangang igalang ang patúloy na tagapag-ugnay ng orihinal na akda at ng karapatan sa royalty ng tagasalin at ibigay ang mgamambabása nito sa ibang wika. kaukulang bayad, may kontrata man o wala. Artikulo 2. Ang pagkilala sa pagsasalin bílang Artikulo 6. Ang salin ng mga trabahong may isang gawaing pampanitikan ay kailangang maging karapatang-ari ay hindi dapat ilathala nang walang saligan sa anumang kasunduan ng tagasalin at ng pahintulot mula sa mga orihinal na awtor o mga tagapaglathala. kinatawan nila, maliban kung hindi sila mahingan Artikulo 3. Dapat ituring na awtor ang isang ng pahintulot dahil sa mga pangyayaringlabas sa tagasalin, at dapat tumanggap ng karampatang kapangyarihan ng mga tagapaglathala. mga karapatang pang kontrata, kasama na ang karapatang ari, bílang isang awtor. - Pormal na paghingi ng permiso - Pagbabayad ng royalty Artikulo 4. Kailangang nakalimbag sa angkop na laki ang mga pangalan ng tagasalin sa mga dyaket, Artikulo 7. Kailangang igalang ng mga tagasalin pabalat, at pahinang pampamagat ng mga aklat, ang orihinal at iwasan ang mga pagputol o pagbabago maliban kung ang mga naturang gayundin sa materyales pampublisidad at mga pagpapalit ay may pahintulot ng mga sumulat o listahang pang-aklatan. ng kanilang awtorisadong mga kinatawan. Dapat igalang ng tagasalin ang mga teksto. Maliban maipaliwanag ng mga pagkakataon, kailangang may pahintulot o pagsang-ayon ng tagasalin ang anumang pagbabago ng editoryal. 7  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA Original Agni’s mother works a lot. 13 TEORYA NG PAGSASALIN Formal Eq. Ang nanay ni Agni ay gumagawa ng maraming Nagbibigay ng framework na makapagpaliliwanag trabaho. sa mga desisyong ginawa sa pagsalin. Dynamic Eq. Kayod nang kayod ang nanay ni Agni. Dahil dito, lalong tumitibay ang kredibilidad ng ginawang salin at mas naipagtatanggol ito sa mga Masipag magtrabaho ang maaaring kumuwestiyon dito. nanay ni Agni. TEORYA 1 FORMAL VS DYNAMIC Ginagamit kung: ○ Hindi malinaw kapag ginamitan ng FORMAL EQUIVALENCE formal equivalence: Translated word-per-word Walang nagbabago sa Dressed to kill “Nakapamburol” ✅ ❌ “Dinamitan para kasangkapan/estruktura pumatay” Parehas pa rin dapat ang pagbabahagi ng ✅ Hand to mouth “Isang kahig, isang mensahe existence tuka” Original wording ❌ “Kamay sa bibig na Preserve formal indicators like punctuation pamumuhay” marks Pagsasalin ay tapat kung paano ito inilatag/inilahad sa wikang ingles TEORYA 2 SEMANTIC VS COMMUNICATIVE Original First, Edward was a vampire. TRANSLATION Formal Eq. Una, si Edward ay isang bampira. SEMANTIC TRANSLATION Literal Nananatili sa orihinal na kultura DYNAMIC EQUIVALENCE Tends to overtranslate Functional equivalence Nakatuon sa paghahatid ng kahulugan hindi sa estruktura ng orihinal Original 7 simple steps to protect Nag iba ang anyo/porma ng pagsasalita yourself and other from COVID-19 8  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA Semantic Trans. Pitong simpleng hakbang ang sarili at iba laban sa “Seja-jeoha” - Your Royal COVID-19 Highness Domestication “Mahal na prinsipe” COMMUNICATIVE TRANSLATION (Filipino) “Kamahalan” Malaya at idyomatiko Nakatuon sa magiging puwersa kaysa sa *hindi ginagamit ang espesipikong mga terminong nilalaman ng mensahe Koreano Iniaangkop sa kultura ng mambabasa Tends to undertranslate, to be smoother, FOREIGNIZATION more direct, more conventional and easier to Pinanananatili ang mga terminong kultural ng read simulang lengguwahe gaya ng pangalan ng tao, konsepto, katawagan sa pagkain, pananamit, sining, pangalan ng kalye, lugar, Original No approved therapeutic institusyon claims Communicative Mahalagang paalala: Ang Simulaang …Ma put on her special sari Trans. Propan TLC ay hindi gamot at Lengguwahe hindi dapat gamiting Tungong …napasuot si Nanay ng paggamot sa anumang uri ng Lengguwahe espesyal niyang sari sakit. TEORYA 4 TEORYANG SKOPOS TEORYA 3 DOMESTICATION VS FOREIGNIZATION TEORYANG SKOPOS Skopos - “purpose” (salitang Griyego) Pinakaepektibong makakamit ang intensyon DOMESTICATION sa pagsasalin Inilalapit at inilalapat ang teksto sa konteksto Target-oriented ng mga mambabasa Iba’t ibang posibilidad ng pagsasalin ng Paggamit ng salitang lokal/higit na pamilyar teksto sa kanila exaggerated Original “Wangseja/Seja” - crown (Korean) prince 9  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA Original No Jaywalking 14 ANG PAGSASALIN BILANG PROSESO Skopos Bawal tumawid may namatay - Ang pagsasalin ay isang proseso. na dito - Hindi ito simpleng pagtutumbas ng mga salita mula SL pa-TL. - Kasama rito ang maingat na paghahanda TEORYA 5 MGA URI NG TEKSTO sa pagsasalin, aktuwal na pagsasalin, at ebalwasyon ng salin. Ang triangulasyong ito ang titiyak ng kalidad ng salin. 1. TEKSTONG IMPORMATIBO Nakatuon sa nilalaaman ng mensahe balita/artikulo 15 ANG PROSESO NG PAGSASALIN 2. TEKSTONG EKSPRESIBO 1. Pagpili ng Tekstong Isasalin Nakatuon sa anyo ng teksto Pangunahing layunin ng tagasalin ay - Ang isang tagasalin ay dapat matumbasan ang estetika o ganda ng SL makaramdam ng natural na pagkagusto sa kaniyang TL (natural affinity) sa tekstong isasalin. Poetry - Kahit ang isang tagasalin ay kinomisyon lámang na magsalin ng isang materyal, 3. TEKSTONG OPERATIBO kapag tinanggap niya ito, para na rin siya Nakatuon sa partikular na mga ng nagpasya na piliin ang teksto dahil pagpapahalaga at padron ng pag-uugali maaari naman niya itong tanggihan kung Ibinabagay ng tagasalin ang pagsasalin sa ayaw niya. wika ng mga tatanggap ng salin - “One should never translate anything one Hal. No mask No entry does not admire”- Justin O’Brien (Nida,1964). 2. Pag-unawa sa Nilalaman ng Simulaang Teksto - Dapat basahin muna ng tagasalin ang tekstong isasalin. Paulit-ulit hanggang lubos niya itong maunawaan. - Pagkakataon ito upang makilala ang kalikasán ng tekstong isasalin, kung teknikal ba ito o pampanitikan. 10  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA - Dito rin matutukoy ang mga salitang bago nitong maabot. Gumagamit ito ng wikang sa pandinig, lalo naiyong malalalim o mapanghikayat o mapagpakilos. teknikal, na ngayon pa lang ay kailangan ng saliksikin o pagtatanong sa mga eksperto upang hindi na maging problema 4. Pagsasaliksik tungkol sa Awtor ng kapag aktuwal ng pagsasalin. Simulaang Teksto - Mahalaga rin ang pagsusuri sa nilalaman nang sa gayon ay matiyak kung anong pagpapakahulugan ang pinakaangkop - Lalong makikilala ng tagasalin ang para sa isang partikular na teksto. tekstong isasalin kung magsasaliksik din tungkol sa bakgrawnd ng orihinal na - Ang tagumpay sa pagsasalin ay nasa sumulat nito o organisasyong pinagmulan tumpak na pag-unawa sa mensahe ng ST. nito. Kapag hindi ito nakuha ng tagasalin, maaaring iba ang diwa o mensaheng 5. Pagtukoy sa Layunin ng Teksto maihatid niya sa mga mambabása. - Dapat unawain ng tagasalin ang intensiyon ng may-akda sa pagsulat ng 3. Pagtukoy sa Uri ng Teksto teksto. - Dapat tiyakin ng tagasalin na maipararating ang intensiyong iyon sa Ayon kay Katharina Reiss (1976), isang Alemang mga mambabasa. iskolar sa pagsasalin, mauuri sa tatlo ang tekstong isasalin: 6. Pagkilala sa Pinag-uukulan ng Salin o Target Audience a. impormatibo – kung ang pinakamahalaga sa teksto ay ang nilalaman. Layunin nitong - Dapat kilalanin ng tagasalin ang mga maisalin ang impormasyon o kaalamang táong pinag-uukulan niyang salin at taglay ng ST. Ginagamitan ito ng wikang isaalang-alang ang kanilang kalikasán sa siyentipiko o teknikal. gagawin niyang salin. b. ekspresibo – kung ang pinakamahalaga - Halimbawa, kung mga bata ang sa teksto ay ang anyo nito. Layunin nitong magbabása ng salin, dapattiyaking ang iparanas sa mga mambabása ang ganda wikang gagamitin ay angkop sa kanilang ng gámit ng mga salita. Gumagamit ng edad. Kung mga babae naman, baka ang wikang pampanitikan, iyong uring mga salitang dapat gamitin ay iyong mas matayutay at matalinghaga. tumutugon sa sensibilidad ng kababaihan. c. operatibo – kung ang pinakamahalaga sa teksto ay ang magkabisa sa mga 7. Pagtukoy sa Teoryang Gagamitin sa mambabása. Layunin nitong pakilusin ang Pagsasalin mga mambabása tungo sa layuning nais - Ang teorya ang gagamiting batayan ng tagasalin sa kaniyang mgapagtutumbas. 11  PRELIMS | FIL | PROF. ROLAND L. BAUTISTA - Sa pamamagitan ng teorya, nagkakaroon ng salalayan o pinanggagalingan ang tagasalin sa mga desisyong ginagawa niya sa pagtutumbas. - Ito ang magsisilbing framework o paliwanag ng tagasalin sa prosesong sinunod niya. - Higit ang kredibilidad ng isang saling may batayang sinunod kaysa sa ibinatay lamang sa sariling pananaw at diskarte ng tagasalin (liban na lang siguro kung iginagalang na siyang awtoridad sa larang ng pagsasalin). 12