ESP Reviewer Q1 PDF
Document Details
Uploaded by UnparalleledFairy
Tags
Summary
This document is a review for a first quarter exam in Ethics, Values, and Spirituality (ESP) in Tagalog. It covers topics including the mind and conscience, as well as dignity.
Full Transcript
Esp/Values Q1 Reviewer yon kay Dy: Ang tao ay may kakayahang magbigay ng kahulugan at A...
Esp/Values Q1 Reviewer yon kay Dy: Ang tao ay may kakayahang magbigay ng kahulugan at A maghanap ng katotohanan. “Man is a Meaning Maker” Isip at Kilos-loob AngTao ay nilikhaayon sawangis ng Diyoskaya’tsiya ay tinawag na inigyang-kahulugan ni Sto. Tomas angkilos-loobbilangrational B kaniyang obra maestro. Ang pagkakalikha ayon sa wangisng Diyos ay appetency omakatwirang pagkagusto. Ito aynaaakitsa mabuti at nangangahulugan na ang tao ay maymga katangiang tuladng lumalayo sa masama, at nag-uudyok na piliin kung alin ang mabuti. katangiang taglay niya.Binigyan ng Diyos ang taongkakayahang Angkilos-loobowillayumaasa at nagpapasya bataysa mga nakalap mag-isip, pumili at gumusto. Ang tao aynilalang namay likas na na impormasyon at sa ginagawang paghuhusga ng isip. kaalaman tungkol sa mabuti at sa masama.Ang kaniyang konsensiya ay indikasyon ngnaturang orihinal na katayuangito. ngTao at nilikhang hindi tapos sapagkatwalangnakakaalam sa A kung ano ang kahihinatnan ng isang tao sa hinaharap.Siya ay pinaghahandaang kinabukasan na siya mismo ang lililok para sa kaniyang sarili, kaya patuloy ang tao sapaghahanapng kulang na pirasoupang siya ay magingTAPOS. KAKAYAHANG TAGLAY NG TAO I. PANGKAALAMANG PAKULTAD(Knowing Faculty) - dahil sapanlabas na pandamaatdahil sa isipkaya’tang tao aynakauunawa, naghuhusga at nangangatuwiran. Konsensiya DALAWANG KAKAYAHAN NG TAO ngkonsensiyaangmunting tinig sa loob ng tao nanagbibigay ng A .Panlabas na pandama- ito ay angpaningin, pandinig,pang- amoy, a payo sa tao at nag-uutos sa kaniya sa gitna ng isang moral na at panlasa.Ang mga ito ay nagiging dahilan upangang tao ay pagpapasiya kung paano kumilos sa isang konkretong sitwasyon. magkaroon ng direktang ugnayan sa reyalidad. Ayon kayAgapay, ang konsensiyaangpinakamalapit na batayan ng Mga halimbawa: moralidad.Ito angbukod tanging nagbibigay sa atinng agarang hatol a. paningin- mata na ginagamit upang makita ang mga bagay sa ating kung ang kilos o ikikilos natin ay tama o mali. paligid mula sa salitang latin na "conscientia"na ang ibig sabihin ay b. pang-amoy- ilong na ginagamit upang maka-amoy katulad ng amoy "paglilitis ng sarili" ng pabango o iba pang amoy sa ating paligid Pinakamalapit na pamantayan ng moralidad na gumagabay c. panlasa- dila na ginagamit upang makalasa ng mga pagkain sa ating pamumuhay d. pandinig- tainga na ginagamit upang makadinig ng iba’t-ibang Ito ay ang praktikal na paghuhusga ng isipan na magpapasiya klaseng tunog sa paligid na gawin ang mabuti at iwasan ang masama (Lipio) Isang natatanging kilos pangkaisipan, isang paghuhusga ng .Panloob na pandama- ito ay angkamalayan, memorya, b ating sariling katwiran imahinasyon at instinct. 2 Elemento ng KONSENSIYA Kamalayan- pagkakaroon ngmalay sa pandama, nakapagbubuod, - Pagninilayupang maunawaan kung ano ang tama o maliat at nakapag-uunawa. paghatolkung ang isang gawain ay mabuti o masama Memorya- kakayahangkilalanin at alaalahanin angnakalipas na - Pakiramdamng obligasyong gawin ang mabuti pangyayari o karanasan 2 Mahalagang Bahagi ng KONSENSIYA Imahinasyon- kakayahanglumikha ng larawan sa isipat palawakin - Paghatol Moral ito. - Obligasyong Moral Instinct- kakayahangmaramdaman ang isang karanasanat Apat na Yugto ng Konsensiya tumugon nang hindi dumadaan sa katwiran. 1. Alamin at naisin ang mabuti 2. Ang pagkilatis sa partikular na kabutihan sa isang sitwasyon 3. Paghatol sa mabuting pasiya at kilos 4. Pagsusuri sa sarili/Pagninilay Mga hakbang sa paghubog ng konsensiya ayon kay Sr. Felicidad Lipio - Matapat at masunuring isagawa ang paghahanap at paggalang sa katotohanan - Naglalaan ng panahon para sa regular na panalangin ngisipay tinatawag naintellect sa Ingles.Pinalalawakat inihahatid sa A Mga Uri ng Kamangmangan isip ang mga impormasyong nakalap upang magkaroon ito ng malalim - Kamangmangang Madaraig (vincible ignorance)- may na kahulugan.Gagana lamang ang isip kungnalinangna ang pamamaraan na magagawaang isang tao upang pandamdam ng tao.Ginagamit ng tao ang isip upangumunawa ng mga malampasan ito bagay-bagay.Sa pamamagitan nito, nagkakaroon siyang kakayahang - Kamangmangang di-madaraig invincible ignorance)- maging kritikal at mapanuri upang mapaunlad ang sariling buhay, walang pamamaraan na magagawaang isang tao upangito maging ng buhay ng kanyang kapwa. ay malampasan ✓ Kung ang pandama ay depektibo, nagkakaroon ito ng epekto sa isip. Mga Antas ng Paghubog ng Konsensiya ✓ May kakayahang mag-isip, alamin ang diwa at buod ng isang bagay. Una: Antas ng likas na pakiramdam at reaksiyon ✓ Ito ay may kapangyarihang manghusga, mangatwiran, magsuri, Ikalawa: Antas ng superego mag-alaala, at umunawa ng kahulugan ng mga bagay. Likas na Batas Moral - Binibigyan nito direksiyon ang pamumuhay ng tao - Katuwang sa paggamit ng Konsensiya Mga Katangian ng Likas na Batas Moral lamang ang biniyayaan ng kakayahang mag-isip at kumilos ng 1. Obhektibo-angbatas na namamahala sa tao ay nakabatay may kalayaan.Nakaugat din sa dignidad na ito ang maliwanag sa katotohanan, palagi itong umiiral dahil hindi ito na katotohanan na ikaw ay natatangi, naiiba o pabihira o naaapektuhan kilalanin man ng tao o hindi uniquesa Ingles. 2. Pangkalahatan (Universal)- sinasaklaw nito ang lahatng - May dalawang katotohanan kung bakit maaari mong tao, nakapangyayari sa lahat ng lahi, kultura sa lahat ng lugar paniwalaan at tanggapin na ikaw nga ay natatangi o at pagkakataon pambihira. 3. Walang Hanggan (Eternal)- umiiral at mananatilingiiral, ang Una ay ang iyong kakanyahang unrepeatable at batas na ito ay walang hanggan, walang katapusan at walang ang huli ay kakanyahangirreplaceable. Ikaw at kamatayan dahil ito ay permanente ang lahat ng tao ay unrepeatable o hindi mauulit. 4. Hindi nagbabago (immutable)- sa kabila ng pagkakaibang Isa lamang ang iyong buhay at minsan ka lamang kultura, ang batas Moral ang nagbibigkis sa tao, hindi ito ipanganganak o magdaraan sa mundo. Wala ring mawawala hanggat ang tao ay tao taong magiging eksaktong katulad mo. Kahit na nga mga identical o magkahawig na kambal ay may Kalayaan pagkakaiba pa rin sa panlabas na itsura at ganoon - Katangian ng kilos-loob na itakda ng tao ang kaniyang kilos din sa pag-uugali. Patunay ang pagkakaiba-iba ng tungo sa maaring hantungan at itakda ang paraan upang fingerprint ng bawat isa at hindi ito maaaring maulit makamit ito na perpektong kahalintulad ng sa sino man. Ikaw, Sto. Tomas de Aquino katulad ng iba ay irreplaceable o hindi kayang Karaniwang gumigising sa puso ng bawat tao palitan. Maaaring magkaroon ka ng kapangalan, Kakayahang kumilos ng rasyonal o naaayon sa kapwa na may kaparehong kakayahan, kahinaan, katwiran hilig o interes ngunit hindi nito magagawang palitan Ang tunay na kalayaan ay hindi sariling kalayaan ng kung sino ka at maging ang iyong buhay at tao kundi isang kalayaang kabahagi ng kanyang kasaysayan. Marami mang kayang gawin ang kapwa sa sambayanan. Siyensya at Teknolohiya sa makabagong panahon Aspekto ng Kalayaan tulad ng lumikha at magbago ng mga bagay -bagay, - Kalayaan musa sa (freedom form) mananatiling ang Diyos lamang ang kayang Kawalan ng hadlang sa labas ng tao sa pagkamit lumalang ng taong tulad mo. ng kaniyang ninanais. Ang dignidad ay hindi nawawala sa sino mang tao. - Kalayaan para sa (freedom for) Bawat nilikha, normal man o may kapansanan o Ang tunay na kalayaan ayon kay Johann ay ang kakaibang kakayahan ay taglay ito. Maging ang makita ang kapwa at mailagay siyang una bago ang mga taong makasalanan o masama ang ginagawa sarilii ay hindi pa rin nawawalan ng dignidad bilang tao. Uri ng Kalayaan Nananatili ito sa kanila ngunit nangangailangang - Malayang Pagpili (Free Choice o Horizontal Freedom) mapanumbalik sa tulong ng sarili, pamilya, kapwa, Ang malayang pagpili ay ang pagpili sa kung ano lipunan, paaralan, simbahan at iba pang institusyon. ang alam ng taong makabubuti sa kaniya (goods). Ang dignidad ay hindi katulad ng reputasyon. Ang Ang isang bagay ay pinipili dahil nakikita ang reputasyon ay nakabatay sa kalagayan mo bilang halaga nito. tao ayon sa pagtingin ng iba o ng kapwa. - Vertical freedom o fundamental Option Nag-iiba-iba rin ito ayon sa tumitingin sa iyo. Ang Ito ay tumutukoy sa pangunahing pagpiling dignidad ay hindi maaaring mapataas o mapababa ginagawa ng isang tao. dahilan lamang sa aksiyon o kilos, kasarian, lahing a. Ang pagtaas o tungo sa mas mataas pinagmulan, relihiyon, edukasyon o kalagayan sa na halaga o fundamental option ng buhay. Ito ay kakambal na ng pagiging tao ikaw pagmamahal- nangangahulugan ito ng man ay mahirap, may kakulangan, makasalanan, pagpili sa ginagawa ng tao; kung ilalaan aba o api at nag-iisa na sa buhay. ba niya ang kanyang ginagawa para sa May mga paraan upang maipakita ang pagpapahalaga sa iyong tao at sa Diyos. dignidad at maging ang sa iyong kapwa. Ilan sa maaaring gawin ay ang b. Ang pagbaba tungo sa mas mababang mga sumusunod: halaga o fundamental option ng - Ipakita ang respeto sa iba. Pakitunguhan sila kung paano mo pagkamakasarili- ito ang mas nais tratuhin nila mababang fundamental option dahil wala - Maging magalang sa pananalita. Iwasan ang mapanakit na kang pakialam sa iyong kapwa at sa pahayag. Diyos. - Igalang ang pananaw ng iba. Huwag ipilit ang pansariling opinyon. Dignidad - Magtiwala upang pagkatiwalaan. - Ang dignidad o dangal ay nagmula sasalitang Latinna - Magpaabot ng tulong o suporta sa anomang kayang paraan. ‘dignitas’, katumbas ng French na dignité. Nangangahulugan - Mag-isip muna bago magpasya at kumilos. ito nglikas at hindi na kailangang paghirapang halagang - Tingnan ang kapwa bilang kapantay. Iwasang maging tao. mapangmata. - Bawat isang nilalang na tulad mo ay may taglay na dignidad - Maging sensitibo sa nararamdaman ng iba. Igalang ang anuman ang iyong pisikal na kaanyuan, mental na emosyon. kakayahan, materyal na kayamanan, antas ng pinag-aralan o - Mahalin ang sarili at kapwa. Huwag manira ng pagkatao. pangkat na kinabibilangan. - Nagmula sa Diyos ang pagkakaroon mo at ng ibang tao ng dignidad. Ito ay isang espesyal na handog na ayon sa pilosopiya ni Sto. Tomas de Aquino ay ang pagkakalikha sa tao ayon sa wangis ng Panginoon. Bukod tanging mga tao “ Huwag kayong padaig sa masama bagkus daigin mo ang masama sa I.Ang Dignidad ayon sa Ibat-ibang Paniniwala pamamagitan ng kabutihan.”(Roma 12) “Layuan na natin ang lahat ng gawaing masama at italaga ang sarili sa Ancient Stoic Tradition paggawa ng Mabuti.” (Roma13:12) - Taglay ng tao ang katuwiran at kakayahang maunawaan ang Ito ay mga ginintuang butil ng pagpapabuti at pagpapanatili ng dignidad santinakpan at ayusin ang sarili. Ito ang nagbigay sa tao ng at karangalan ng tao na siyang nagpapatatag ng moral ng isang tao. dignidad na katulad ng hindi nasusukat na pagpapahalaga. Sa kasalukuyang panahon, ang dignidad ang nagbibigay I. Dignidad: Batayan ng Pagkabukod-tangi ng Tao pakahulugan na ang tao ang pinakamahalagang nilalang. ✓ Bilang nilikha ng Diyos, ang tao ay may likas na dignidad. ✓ Nagpapatotoo na ang tao ay naiiba at natatanging nilikha ng Diyos. Ang Dignidad ng Tao ayon sa Western Philosophy ✓ Ang dignidad ay hindi nalalabag (inviolable), nakukuha, maaagaw o - Ang dignidad ay tumutukoy sa obhektibong pagpapahalaga maipagkakait (inalienable). na ang indibidwal ay nagtataglay ng ilang mga katangian ng ✓ Ang dignidad ay hindi ang pagkakaroon ng maayos na hanapbuhay pagkilos na may kaugnayan sa kaniyang ng hindi makakasakit ng iba, na kahit na maliit ay nakapagpapabuhay dignidad tulad ng kahinahunan, katahimikan, marangal na pamamaraan mula sa mga perang nakukuha mula sa mabuting paraan. at pagkilos. Ang dignidad ng tao ay nababatay sa kaniyang nagawa sa buhay. Ang dignidad ng tao bilang pansariling pagpapahalaga na yon kay Propesor Patrick Lee, ang dignidad ang pinagbabatayan kung A naaayon sa damdamin. bakit obligasyon ng bawat tao ang sumusunod: 1. Igalang ang sariling buhay at buhay ng kapwa. Ang Human Dignity Ayon sa Relihiyon 2. Isaalang-alang ang kapakanan ng kapwa bago kumilos. Karaniwang - Nag-uugat ang dignidad ng tao ayon sa pagkakalikha sa naririnig mula sa matatanda na bago mo sabihin o gawin ang isang kaniya na kalarawan at kawangis ng Diyos.Ang banal na bagay ay imahe ng Diyos ay nasasalamin sa bawat tao. Hindi tayo makasampu mo muna itong isipin. simpleng bagay, kundi isang tao ay may kakayahang umalam 3. Pakitunguhan ang kapwa ayon sa iyong nais gawin nilang pakikitungo at ibigay ang sarili sa pakikipag-ugnayan sa Diyos at sa sa iyo. Ang prinsipyong ito ay nagpapatunay na anumang gawin mo sa kapwa-tao. Tayo ay nilikha ng Diyos dahil sa pagmamahal, iyong kung kaya’t may kakayahan din tayong umibig at magmahal kapwa ay ginagawa mo rin sa iyong sarili. Ang paggalang sa karapatan na makapagpapanatili ng dignidad ng tao. ng iyong kapwa, pagmamahal, pagpapahalaga sa buhay, kapayapaan, katotohanan ay ilan lamang sa mga pagpapahalaga tungo sa mabuting Dignidad pakikipag-ugnayan. - Ito ay galing sa salitang Latin nadignitas, mulasa dignus na ibig sabihin“karapat- dapat”. Ang dignidad ay ng Pagkilala at Pagpapahalaga sa Dignidad ng Isang Tao A nangangahulugang pagiging karapat-dapat ng tao sa 1. Pahalagahan mo ang tao bilang tao. Ibig sabihin, hindi siya isang pagpapahalaga at paggalang mula sa kaniyang kapwa. Lahat bagay o behikulo upang isakatuparan ang isang bagay na ibig ng tao, anuman ang kanyang gulang, anyo, antas ng mangyari. Lalong hindi dahil siya ay nagtataglay ng mga katangiang kakayahan, ay may dignidad. mapakikinabangan. Hindi nawawala ang pagiging tao at ang kanyang - Ito ang nagpapatotoo na ang tao ay naiiba at natatanging dangal dahil sa pagtanda. At lalo’t higit hindi sila katulad ng isang bagay nilikha ng Diyos. Ito ay isang bagay na nagdudulot ng na basta na lamang itatapon at isasantabi kung luma na at wala nang karapatan sa lahat. pakinabang. Wala man siyang tinapos na kurso, siya man ay bata o - Dahil sa dignidad, lahat ay nagkakaroon ng karapatan na matanda o may espesyal na kondisyon, ay nararapat na igalang. umunlad sa paraang hindi nakakasakit o nakasasama sa 2. Ang paggalang at pagpapahalaga sa dignidad ng tao ay ibinibigay ibang tao. Nangingibabaw ang paggalang at hangga’t pakikipagkapatiran, dahil sa mata ng Diyos, pantay-pantay siya ay nabubuhay. Dapat ay patuloy mong isinasaalang-alang at ang lahat. hinahangad ang lahat ng makabubuti para sa iyong kapwa. Ang tao ang Pantay na Pagkilala sa Dignidad, Sa Kapwa ay Ibigay pinakabubukod tangi sa lahat nilikha ng Diyos. Sa bahaging ito, higit na mauunawaan mo ang kahulugan ng salitang dignidad. II. Ang Proseso ng Pagpapanibagong Anyo Para sa Pagtataas ng Basahin mong mabuti ang babasahin upang mabigyan ka na malalim na Dignidad ng Tao kahulugan Ang pagiging tagapag-alaga ng dignidad ng tao ay dapat maging at kabuluhan nito. permanenteng bahagi ng ating pakikipagkapwa-tao. Ito rin ay isang 1. “Mahalin mo ang iyong kapwa katulad ng pagmamahal mo sa iyong panghabambuhay na proseso ng pagpapatibay ng katatagang moral sarili.” Utos ng Diyos. Ito ay nangangahulugan ng pagkilala sa dignidad tungo sa ultimong kabutihan. Ito ay may tatlong hakbangin: na taglay ng lahat ng tao 2. “Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin ng iba sa iyo”. Golden Rule. Kung ano ang makakasama sa iyo, makakasama rin sa iyo. Kung ano ang makabubuti sa iyo, makabubuti rin ito sa kanya. Sa tagubilin ng mga taga-Roma sa Banal na Kasulatan, malinaw na ipinahihiwatig ang ganito: “Huwag kayong umaayon sa takbo ng mundong ito. Maging iba at tangi kayo sa lahat ng gawain at pag-iisip upang mabatid ninyo ang kalooban ng Diyos kung ano ang Mabuti, nakalulugod sa Kanya at talagang ganap.” (Roma 12:2) “Huwag magkunwari na mahal ninyo ang inyong kapwa. Mahalin sila ng tapat. Kasuklaman ninyo ang masama, pakaibigin ang Mabuti. Pahalagahan ninyo ang iba nang higit sa pagpapahalaga nila sa inyo.”(Roma 12:9-10) “Sikapin inyong mamuhay ng marangal sa lahat ng panahon. Hangga’t maaari, makisama kayong mabuti sa lahat ng tao.” (Roma 12:17-18) ikaping mabuhay nang may dangal at iwaksi sa kalooban ang S kasamaan sa pamamagitan ng ilang mga gabay sa pamumuhay tulad ng mga sumusunod: Sikaping isabuhay ang kabutihan. Huwag gantihan ang masama sa masama. Iwasang maging sanhi o instrumento ng pagkakasala ng iyong kapwa. Pangasiwaang mabuti ang iyong mga limitasyon lalung-lalo na ang pagkakaroon ng pagmamahal sa mga material na bagay tulad ng salapi. Bisyo, layaw at luho ng katawan. Igalang ang karangalan at dignidad ng tao sa pamamagitan ng mga simple ngunit makabuluhang pamamaraan.