Eskuen_Higienerako_Gida_INOZ.pdf

OSAKIDETZA INOZ BATZORDEA 2009 Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA INOZ Batzordeko Eskuen Higienerako Lantaldea: Jose Ángel Alava Menica Mikrobiologia Zer...

OSAKIDETZA INOZ BATZORDEA 2009 Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA INOZ Batzordeko Eskuen Higienerako Lantaldea: Jose Ángel Alava Menica Mikrobiologia Zerbitzua – Basurtuko Ospitalea Natalia Álvarez Morezuelas Kalitate Zuzendariordea – Osakidetzako Erakunde Zentrala David Cantero González Kalitate Zuzendariordea – Osakidetzako Erakunde Zentrala Begoña Carrandi Camiña Medikuntza Prebentiboko Zerbitzua - Gurutzetako Ospitalea Daysy Lucia Delgado Paez Kalitate Zuzendariordea – Osakidetzako Erakunde Zentrala Agurtzane Goikouria Aldape Medikuntza Prebentiboko Zerbitzua - Galdakao-Usansolo Ospitalea M. Carmen Gomez Pérez de Mendiola Medikuntza Prebentiboko Zerbitzua - Txagorritxu Ospitalea Itziar Lanzeta Vicente Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Medikuntza Prebentiboko Zerbitzua - Zumarraga Ospitalea Eduardo Millan Ortuondo Medikuntza Prebentiboko Zerbitzua - Bidasoa Ospitalea Maria Pilar Rojo Hernando Medikuntza Prebentiboko Zerbitzua - Donostia Ospitalea Jorge Taboada Gómez Medikuntza Prebentiboko Zerbitzua - Mendaro Ospitalea Berrikuspena: INOZ BATZORDEA Koordinazioa eta edizioa: Kalitate Zuzendariordea OSAKIDETZAKO ERAKUNDE ZENTRALA Edizio data: 2009. urteko apirila 1  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... Kontzeptuen Glosategia Eskuen Higienea. Termino orokorra da eta eskuak garbitzeko era guztiak hartzen ditu barne, hau da, eskuen garbitze antiseptikoa, igurtziz egindako eskuen desinfekzioa edo eskuen desinfekzio kirurgikoa. Eskuak garbitzea. Eskuak urarekin eta xaboiarekin, edo mikrobioen aurkako xaboiarekin garbitzea. Eskuen desinfekzioa. Eskuak igurtziz egiten den edozein garbitze mota edo desinfekzio. Eskuen garbitze antiseptikoa. Eskuak ura eta desinfektatzeko agenteren bat duen xaboiarekin garbitzea. Eskuak antiseptikoarekin igurtzi. Eskuen azalaren gainean eskuetarako antiseptikoa ematea, bertan egon daitezkeen mikroorganismoen kopurua gutxitzeko helburuarekin. Eskuen desinfekzio kirurgikoa. Langile kirurgikoek, flora iragankorra kentzeko eta eskuetan dagoen flora egoiliarra gutxitzeko helburuaz egiten duten eskuen garbitze antiseptikoren bat, bai igurtziz bai eskuen kirurgia-aurreko desinfekzioa eginez egiten dena ere. Askotan, detergente desinfektatzaileetan, mikrobioen aurkako jarduera gera daiteke. Arrasteko xaboia. Mikrobioen aurkako agenterik ez daukan xaboia da arrastekoa, edo bestela mikrobioen aurkako agenteen kontzentrazio baxua duten xaboiak, kontserbatzeko eragina baino ez dutenak. Mikrobioen aurkako xaboia. Agente desinfektatzaileren bat duen xaboia (hau da, detergentea). Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Agente antiseptikoa. Azalean dagoen flora mikrobiarren kopurua gutxitzeko eskuetan ematen den mikrobioen aurkako substantzia. Horien artean, hurrengo hauek aipa ditzakegu: klorhexidina, klorina, hexaklorofenoa, iodoa, Kloroxylenol (PCMX), amonio kuaternarioen konposatuak eta triklosan. Eskuak igurzteko soluzio alkoholikoa. Eskuetan mikroorganismo bideragarrien kopurua gutxitzeko diseinatutako soluzio alkoholikoa. Estatu Batuetan, prestakin horiek, etanola eta isopropanola izan ohi dute, %60/95ean, hain zuzen. Hondar-jarduera. Hondar-jardueraren esanahia honako hau da: Mikrobioen aurka egiten den jarduera, produktua erabili eta gero mikroorganismoen biziraupenari edo ugaltzeari aurre hartzeko edo hori eragozteko. Eskuak oso zikinduta. Begi-bistakoa denean eskuak zikin daudela, proteinen gaiekin, odolarekin edo gorputzeko beste fluido batzuk kutsatuta (adibidez, gorotz-hondakinekin edo gernuko hondakinekin zikinduta daudenean). 2 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA Aurkibidea 1) Zergatik da hain garrantzitsua Eskuen Higienea ondo zaintzea? 2) Nori dago zuzenduta Gida 3) Eskuen Higieneko bost pausoak 4) Eskuen azaleko Flora motak 5) Eskuen Higienean erabiltzen diren produktuak a) Xaboiak b) Iodoa eta iodoforoak c) Alkoholak d) Biguanidinak: Klorhexidina e) Fenoleak: i) Hexaklorofenoa ii) Triklosana. iii) Kloroxilenola f) Amonioko deribatu kuaternarioak 6) Eskuak Garbitzeko Moduak a) Eskuen Garbitze Higienikoa b) Eskuak Desinfektatzea i) Eskuak xaboi antiseptikoarekin garbitzea ii) Eskuak soluzio hidroalkoholikoarekin desinfektatzea c) Eskuen Desinfekzio Kirurgikoa i) Garbitze kirurgikoa xaboi antiseptikoarekin ii) Desinfekzio kirurgikoa soluzio hidroalkoholikoarekin 7) Eskuak Zaintzea Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida 8) Eskularruak ondo erabiltzea 9) Eranskinak Bibliografia 3  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 1) Zergatik da hain garrantzitsua es- kuen higienea ondo zaintzea? Osasun Arretari Loturiko Infekzioek (OALI) ehunka milioi paziente kaltetzen dituzte urtero, mundu osoan. Arreta horren ustekabeko ondorioz sortzen dira infekzioak, nahi gabe alegia, eta hauek, paziente eta senitartekoen artean morbihilkortasun-tasa altua sortzeaz gain, osasun-sistemarentzat karga ekonomiko handia ere suposatzen dute. “Osasun atentzioa Sarritan gertatzen den ezbeharretako bat da, bai ospitaleko arretan jasotzen duten 10 zein lehen mailako arretan ere. EPINE izeneko (Estatu Espainiarren pazienteetatik Infekzio nosokomialen prebalentzia-tasaren gaineko ikerketa) ia batek ikerlanaren arabera, 2008an infekzio baten ondorioz kutsatutako atentzioak pazienteen kopurua %8,18koa izan zen; horrek esan nahi du, urtero, berak sortutako Estatu Espainiar osoan, 300.000 pertsona baino gehiago kaltetzen infekzio bat direla. Halaber, eta kalkuluen arabera, urtean 6.000 pertsona pairatzen du…” inguru hiltzen dira Osasun Arretari Loturiko Infekzioei (OALI) lotutako arazoren bat dutelako, eta paziente bakoitzeko kostua ere nabarmenki egiten du gora. Infekzio hauetako asko pazienteen artean kutsatzen dira, profesionalen eskuen bitartez hain zuzen, eta kutsatzeko modu horri infekzio gurutzatua deitzen zaio. Profesionalek, pazienteekin edo horien inguruan dauden objektuekin daukaten zuzeneko harremanaren ondorioz, mikroorganismoak hartzen dituzte eskuetan, eta horiei Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida eskuetako azalaren flora iragankorra deitzen zaie. Frogatuta dago OALIak gutxitzeko modurik errazena eta eraginkorrena eskuen higienea dela. 4 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA “Osasun asistentziari lotutako infekzioen kopurua murrizteko bide erraz eta eraginkorrena eskuen higiene zuzena da...” Osasun arloko profesionalek eskuak maiz garbitzen dituztenean infekzioen kopurua %50a arte gutxitu daiteke, literatura zientifikoaren kalitate handiko ikerlan batzuek azaltzen dutenez. Hala ere, egia da profesionalek beharrezkoa denaren erdia baino ez dituztela eskuak Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida garbitzen, arrazoi hauek direla medio: Arazoa ez ezagutzea, lan gehiegi izatea, garbitzeko leku egokien falta, eskuak garbi itxura izatea (edo kontzientzia eza), garbitzeko produktuek azalean sortutako suminkortasuna eta abar… Gida honek lan egiteko tresna izan nahi du pazienteekin harreman zuzena daukaten osasun arloko profesionalentzat. Eskuen higiene egokia mantentzeko Estatu Batuetako Gaixotasunen Kontrol eta Prebentziorako Zentroek eta Munduko Osasun Erakundeak nagusiki gomendatzen dituzten praktikarik onenak jaso nahi ditu. Halaber, Osakidetzak Segurtasun Klinikoaren eremuan garatzen duen estrategiaren barruan sartzen da, Osasun Arretari Loturiko Infekzioak (OALI) gutxitzeko tokiko erakundeetan zein Erakunde Publiko osoan egiten diren kanpainak laguntzeko elementu gisa. 5  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 2) Nori dago zuzenduta gida Gida hau, pazienteei arreta eskaintzen dieten profesional guztiei zuzenduta dago (medikuak, erizainak, erizain-laguntzaileak, zelariak, zerbitzuen teknikariak eta heziketa jasotzen ari diren langileak); hortaz, behar-beharrezkoa da horien guztien inplikazioa eta parte- hartze aktiboa eskuen higieneari buruzko gomendioak betearazteko, Osasun Arretari Loturiko Infekzioak (OALI) ekiditeko eta pazienteei kalitatezko zainketak bermatzeko. “Osasun profesionalek, eskuak, era erregular batez garbitzen dituztenean, osasun- Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida asistentziari lotutako infekzioen maiztasuna %50 arte murriztu daiteke…” 6 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA 3) Eskuen Higieneko 5 pausoak a) Pazientea ukitu baino lehenago Pazientea eskuetan egon litezkeen mikroorganismo patogenoetatik babesteko. b) Desinfektatzeko lanen bat egin aurretik Babestu pazientea bere organismoan sar litezkeen mikroorganismo patogenoetatik. c) Fluido organikoen eraginpean egoteko arriskuan egon eta gero Pazienteak eduki ditzakeen mikroorganismo patogenoetatik norbera eta osasun-arretako inguru osoa babesteko. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida d) Pazientea ukitu eta gero Pazienteak eduki ditzakeen mikroorganismo patogenoetatik babesteko. e) Pazientearen inguruarekin harremanetan egon eta gero Norbera eta osasun-atentzioko ingurua pazienteak eduki ditzakeen mikroorganismo patogenoetatik babesteko. 7  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 4) Eskuen azalean dauden bakterio-flora motak Gizakien azala bakterioez beteta dago, eta horien kopurua gorputzeko anatomiaren arabera aldatzen da. Hortaz, pertsona baten eskuetan bi flora mota aurki ditzakegu: IRAGANKORRA: Ustekabean azala kutsatzen duten mikroorganismoez osatuta dago eta, beraz, normalean ez dago bertan, gainazaleko geruzetan baino. Kontaktuaren bitartez transmititzen da, eta Osasun Arretari Loturiko Infekzioak (OALI) izatearen erruduna izan ohi da. EGOILIARRA: Pertsona gehienen azalean egoten ohi diren mikroor- ganismoek osatzen dute. Azaleko geruza sakonetan aurkitzen da “Flora Iragankorra pertsona eta gauzakiekiko ukipenagatik hartzen da eta osasun asistentziari lotutako infekzio Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida baten transmisioaren erantzulea izaten ohi da…” 8 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA 5) Eskuen Higienean erabilitako produktuak a) Antiseptikorik gabeko xaboiak (solidoak, likidoak, hautsak) Tentsioaktibo anionikoen taldekoak dira. Hainbat azidoen gatz sodikoak edo potasio-gatzak dira. Garbitzeko gaitasuna bere propietate detergentean datza, azken honek, eskuetatik, hautsa, zikinkeria eta hainbat gai organiko kentzen dituelako. Ez dute mikrobioen aurkako berezko jarduera handirik, edo bat ere ez, eta ez dira nahiko eraginkorrak osasun arloko langileen eskuetatik mikroorganismo patogenoak erabat kentzeko. b) Iodoa eta iodoforoak Konposatu halogenoen taldekoak dira. Iodoaren ezaugarri antiseptikoak aspalditik ezagutzen dira. Baina azala narritatu eta tindatzen duenez, iodoforo berrienek bere lekua hartu dute antiseptiko hauen printzipio aktibo bezala, denboran zehar gehiago irauten duen iodo molekularra askatzea lortzen dutelako, eta azaleko narritadura ere gutxitzen dutelako. Iodoforoak oinarrizko iodo eta ioduroez osatutako konposatuak dira, benetan aktiboak diren iodoaren molekulak etengabe Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida askatzen dituen polimero eramaile bati lotuta. Iodoaren molekulak berehala sartzen dira mikroorganismoen horma zelularrean, eta ez-aktibo bihurtzen dute, aminoazido eta gantz-azido asegabeekin multzoketak sortuz, proteinen sintesi zuzena eragozten eta mintz zelularrak aldatuz. Iodoforo baten gaitasun antiseptikoa iodo askearen kopuruak zehazten du; bien bitartean, iodo erabilgarria sodioko tiosulfatoarekin titulatu daitekeen iodoaren kopurua da. Povidonaren ohiko soluzio batek, %10ean, iodo erabilgarriaren %1a dauka, eta ppm 1eko iodo askearen kontzentrazio batean ematen du. Iodoforo mota asko egon arren, povidona da gehien erabiltzen dena. Iodoak eta iodoforoek gram-positibo, gram-negatibo eta klostridioak eta Bacillus spp bezalako bakterio batzuen irudi begetatiboen aurreko bakterio-jarduera daukate. Halaber, eragina dute mikrobakterio, onddo eta birusen aurrean. 9  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... Erabiltzen diren kontzentrazioetan, ez dira esporizidak. Ikerketa batzuen arabera, hondar-jarduera erlatiboa daukate, eskuak garbitu eta hurrengo 30-60 minutuetan. Kontuan hartu behar da pHak, tenperaturak eta esposizio-denborak ere iodoforoek mikrobioen aurka izaten duten eragina aldatu egiten duela, eta gainera, eragin hori nabarmen gutxitzen da fluido biologiko batzuen aurrean, besteak beste, odola edo gorroen aurrean. Iodoforo gehiena %7,5-10eko kontzentrazioan prestatzen da, horrela mikrobioen aurkako eragina handia delako eta azala gutxi narritatzen delako (kontzentrazio baxuagoa duten soluzioek jarduera handitzen dute, iodo askea handitzen dutelako, baina azala gehiago narritatzen dute). Iodoforoek alergia gutxiago eragiten dituzte, eskuak garbitzeko erabiltzen diren beste desinfektatzaile batzuekin alderatuta, baina ukitzeagatik sortzen den dermatitis kasu gehiago eragiten dute. FDAak I mailan sailkatzen ditu (agente seguruak eta eraginkorrak eskuen garbitze antiseptikoan erabiltzeko). c) Alkoholak Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Alkohol-oinarria duten eskuetarako antiseptiko gehienek, isopropanola (alkohol ispropilikoa, 2-propanol, propan-2-ol ere deituta), etanol, 1-propanol (propan-1-ol edo alkohol propilikoa ere deituta), edo bestela produktu horietako bi dituzte nahastuta). Alkoholek mikrobioen aurka daukaten jarduera, proteinen izaera aldatzeko gaitasunari egozten zaio. %60 eta %90 arteko kontzentrazioa daukaten alkohol-soluzioak eraginkorrenak dira. Kontzentraziorik altuenek, berriz, indar gutxiago daukate, izan ere, ura ez baldin badago, proteinen izaera ez da oso erraz aldatzeko. In vitro egiten duten lan germizidari esker, alkoholak, oso egokiak dira bakterio gram-positiboen eta gram-negatiboen aurka 10 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA borrokatzeko, patogeno multi-erresistenteen, Mycobacterium tuberculosis delakoaren eta hainbat onddoen kontra egitek, alegia. Estaldura daukaten hainbat birusek alkoholen eragina pairatzen dute (GIB, Herpesbirusa, Influenza, VRS). Alkoholek oso eragin baxua dute bakterio-esporen aurrean. Eman eta gutxira ikus daitezke emaitzak, baina ez dute inolako hondar-jarduerarik (hondar-eragina). Clorhexidina, amonio kuaternario, aktenidine eta triclosanaren konposatuek alkohol- oinarriko soluzioekiko duten adizioak hondar-jardueraren agerpenean lagundu dezake. Alkoholak ez dira erabili behar eskuak oso zikin daudenean, edo proteinen gaiekin kutsatuta daudenean. Alkohol-oinarrian dauden eskuak igurzteko produktuak, betiere, osasun erabilerako aurreikusitakoak, hurrengo eratan aurki daitezke: biskositate gutxiko soluzioak, gelak eta aparrak; horiek, hain zuzen, bigungarriak, hezegarriak edo lehortzea saihesten duten azala babesteko beste agente batzuk dauzkate. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Alkoholak sukoiak dira; hortaz, beharrezko neurri batzuk hartu behar dira alkoholak erabiltzeko zein gordetzeko orduan, eta fabrikatzaileak emandako gomendioak jarraitu behar dira beti. Alkohol-oinarria duten soluzioak oso gutxitan kutsatu dira. Bere eragina ziurtatzeko, produktuak, gutxienez, ondorengo arauak gainditu behar izan ditu: UNE-EN 1040 (antiseptiko eta desinfektatzaile kimikoen oinarrizko bakterio-jarduerako ebaluazioa); UNE-EN 1500 (Eskuen tratamendu higienikoa igurtziagatik) eta UNE-EN 12791 (Desinfektatzaileak eskuen garbitze kirurgikoan erabiltzeko). 11  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... d) Biguanidinak: klorhexidina Klorhexidinako glukonatoak mintz zitoplasmatikoetan egiten du lan; horien osagaiak askatzen ditu, eta horrela zelulak berehala hiltzen dira. Mikrobioen aurkako jarduera lortzeko, alkoholekin behar den denbora baino gehiago eskatzen da. Eragin handiagoa dauka gram-positiboen aurrean, gram-negatiboen aurrean eta onddoen kontra baino, eta mikrobioen aurkako jarduera, berriz, oso urria da. Kanpotik estalita dagoen birusaren aurkako jarduera in vitro ona da (GIB, Herpebirusa, Influenza, VRS); Jarduera, halere, askoz urriagoa da estali gabeko birusaren aurka (Rotabirusa, Enterobirusa, Adenobirusa), eta ez ditu esporak desegiten. Gai organikoek, tartean odolak, ez dute aldatzen bere gaitasuna mikrobioei aurre egiteko. Klorehexidinako glukonatoa xaboi askotan sartu da eta, baliagarria izateko, klorexidinako kontzentrazioa %2-4an egon behar dela ezarri da. Klorhexidinak hondar-jarduera handia dauka; eta %2,5-%1eko Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida kontzentrazioetara alkoholaren soluzioei gehitzen bazaio, gainera, horien hondar-lana are handiagoa da. Klorehexidinako soluzioak begiekin kontaktuan sartzea saihestu behar da beti, eta horrez gain, ototoxikoak diren neurrian, soluzio horiek ez dira erabiliko erdiko eta barruko belarrien kirurgian. Halaber, kontaktua garun ehunarekin eta meningekin ere saihestu behar da. Klorhexidinak bere kontzentrazioaren arabera narritatzen du azala: %4an eginiko produktuek, gehiegi erabiliz gero, dermatitisa sorrarazten dute. Klorhexidinagatik sortutako alergiak, berriz, oso gutxitan agertzen dira. 12 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA e) Fenoleak: 1) Hexaklorofenoa Deribatu fenoliko bat (bifenola) da, eta bakteriostatikoa da. Bere lan antiseptikoa bakterioen metabolismoaren prozesu entzimatiko garrantzitsuen aktibazio ezagatik azaldu daiteke. Eragingarria da bakterio gram-positiboen aurrean (bereziki S. Aureusen aurrean), baina oso eragin baxua du gram-negatibo, onddo eta mikrobakterioen aurrean. Hexaklorofenoaren eragingarritasuna garbitzearen ostean txikia da, baina hondar-jarduera mantentzen du ordu batzuk igaro eta gero, eta gainera eragin hori metakorra da (hurrengo garbiketekin azalean dauden bakterioen kontzentrazioa gutxitzen da, alegia). Bere formulan erabiltzen den kontzentrazioa %3koa da. Funtzio neurotoxikoa egotzi zaio, ume jaioberriak garbitzeko erabiltzen denean; eta eskuak garbitzeari dagokionean, Estatu Batuetako Food and Drug Administration (FDA) erakundearen iritziz, hexaklorofenoa ez da segurua ezta eragingarria ere, eta era berean, ohartarazi du ez dela erabili behar antiseptiko bezala erredurak edo azaleko alde sentikor zabalak dituzten pazienteekin. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida 2) Triklosana Triklosana gai ez ionikoa da, mikrobioen aurkako jarduera dauka kontzentrazio baxuan (%0,2-2), eta eskuetarako xaboiak egiteko erabiltzen da. Antiseptiko bakteriostatikoa da; bakterioko barnealdean sartzen da, eta bertan mintz zitoplasmatikoaren sintesia, ARN, gantz-azidoak eta proteinak eragiten ditu. Eraginkorragoa da bakterio gram-positiboen aurrean gram- negabiboen aurrean baino (P. aeruginosak erresistentzia berezia dauka), eta mikrobakterio eta legamiaren (candidak) aurrean ere oso baliagarria da; jarduera, alabaina, mugatuagoa da harizpiak dituzten onddoen aurrean. Klorhexidinaren antzeko jarduera iraunkorra dauka. 13  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... Gai organikoak ez du triklosanaren jarduera aldatzen, baina pHak eta surfaktanteek eta bigungarriek eragina eduki dezakete horren aurrean. Eskuek orokorrean ondo onartzen dute formula gehiena %2an edo kontzentrazio baxuagoan, eta oso gutxitan agertzen dira alergiak. Noizean behin triklosaneko soluzioak kutsatu egin dira bazilo gram-negatiboekin, mikroorganismo horien aurrean indar gutxi daukalako. FDAk, IIISE taldean sailkatu zuen (ezin izan da egiaztatu produktu hau eskuak desinfektatzeko segurua eta eragingarria denik). 3) Kloroxilenola Deribatu fenolikoa da (halofenola) eta desinfektatzeko ahalmena azaltzen da ez aktibotasun entzimatikoagatik eta bakterioen hormaren hausturagatik. Paraclorometaxylenol (PCMX) ere deitzen zaio, eta xaboi antiseptiko batzuen printzipio aktibo bezala erabili izan da. In vitro jarduera oso baliogarria da Organismo gram-positiboen aurrean eta baita gram-negatibo, mikrobakterio eta birus batzuen aurka ere. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida PCMXa ez da hain eraginkorra P. Aeruginosaren aurrean, baina azido etilendiaminotetrazetikoa gehitzen bazaio (EDTA), orduan jarduera nabarmen handitzen da beste patogeno honen eta beste batzuen aurrean. PCMXa ez da Klorhexidina edo iodoforoak bezain azkarra, eta bere hondar-jarduera are laburragoa da. Ez da indargabetzen gai organikoen aurrean, baina bai surfaktante eta ionikoekin. Bere formulak %0,3 eta %3,75 arteko kontzentrazioetan egiten dira. Azalak konposatua irensten du eta ondo onartzen du, eta alergiak ez dira ohikoak. FDAren ustez, ezin da egiaztatu konposatu hau antiseptiko bezala erabiltzeko segurua eta eragingarria denik. 14 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA f) Amonio kuaternarioko konposatuak Agente tentsioaktibo kationikoak dira. Talde honen barruan, desinfektatzeko gehien erabiltzen dena Benzalkonio kloruroa da. Bakterioestatikoa eta fungostatikoa da, eta indar gehiago daukate gram positiboen aurrean, negatiboen kontra baino. Ez dute jarduera handirik mikrobio eta onddoen kontra, baina kanpoko azala duten birusei aurre egiteko balio dute. Mikrobioen kontra duen eragina, gai organikoen presentzian nabaritzen da, eta ezin dira erabili detergente anionikoekin batera. Langileek ondo jasaten dituzte konposatu hauek, baina gram- negatiboen bakterioek erraz kutsatzen dituzte. Orokorrean, komeni da beste neurri batzuekin batera erabiltzea; halere, ikerketak egiten ari dira, alkoholak eta amonio kuaternarioak nahastuz osagai bakoitzak bere aldetik lortzen duen emaitza hobetu daitekeela uste baita. FDAk IIISE taldearen barruan sailkatzen du (ezin da ziurtatu produktu hau, eskuen antiseptiko bezala erabiltzeko, segurua eta eraginkorra denik). Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida 15  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 6) Eskuak garbitzeko moduak a) Eskuen Garbitze Higienikoa Garbitze higienikoaren definizioa zera da: Eskuetan xaboia eman ostean, sendoki igurtzi, eta horren ostean eskuak ur asko erabiliz ondo garbitzea. Helburua: Eskuetatik zikinkeria, gai organikoak eta flora iragankorra kentzea. Produktua: PH neutroko xaboi likidoa, edo arin azidoa Jarraibideak: o Lanaldia hasi aurretik eta amaitu eta gero o Eskuak zikinak edo gai organikoren batek, odolak edo gorputzeko beste fluido batzuk kutsatuta daudenean (IA) o Gorputzeko jariakinak edo iraizpenak, mukosak, azal ez ukigabea eta zauriaren aposituak ukitu eta gero (IA) o Jan aurretik eta jan ostean (IB) o Komunera joan eta gero (IB) o Usin egin, mukiak kendu… eta gero o Pazientearekin zuzeneko harremana izan aurretik (IB) o Pazientearen azal ukigabea zuzenean ukitu eta gero, ““Soluzio esaterako: pultsua edo arteria-presioa neurtzerakoan, edo hidroalkoholikoz Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida pazientea mugitu eta gero (IB) egindako igurtza- o Eskularruak jarri aurretik eta horiek kendu eta gero (IB) penaren teknika, o Pazientearengandik hurbil dauden objektuak ukitu eta gero, garbiketa higieniko- medikuen tresneria eta osasun-tresnak barne (II) rako ordezko egokia da (honako sailean o Pazientea artatzen ari denean, kutsatuta dagoen leku deskribatutako batetik garbi dagoen beste batera doanean (II) kasuetarako) beraren o Bacillus anthracis eta Clostridium difficileen eragina betetzea errazten jasotzeko arriskua dagoenean, edo esposizioa jada baieztatu duelako…” denean, mekanikoko garbitzea gomendatzen da, alkoholek, klorhexidinak, iodoforoek eta beste antiseptikoek esporen aurrean oso eragin baxua dutelako (II) Prozedura: (IB) Eskuak garbitzen hasi aurretik, komeni da eraztunak, eskuturrekoak eta, orokorrean, mikroorganismoek hartu ditzaketen beste elementu guztiak kentzea. 16 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA 0 Figura 1: Los 6 pasos de la higiene de las manos 1 Jarri ahurrean estaltzeko balio duen xaboi kopurua, eta Busti eskuak urarekin igurtzi eskuak bata 2 bestearen kontra 3 Eskuineko ahurra ezkerreko eskuko atzealdearen aurka igurtzi, atzamarrak Atzamarrak elkarrekin elkarrekin lotuz, eta lotuz, igurtzi ahurrak bata alderantziz. 4 bestearen kontra. Igurtzi esku bateko atzamarren atzeko 5 partea kontrako ahurraren kontra, atzamarrak hartuz. Igurtzi biraketa-mugimendu batekin ezkerreko hatz lodia, eskuineko eskuarekin harrapatuz, eta alderantziz. Igurtzi eskuineko eskuko atzamarren Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida punta ezkerreko ahurraren kontra, biraketa-mugimendua egiten, eta 6 alderantziz. Iraupena: 15-30 segundo xaboiarekin igurzteko. Garbitu eskuak ur askorekin, xaboia erabat desagertu arte. Lehortu guztiz eskuak erabilera bakarreko paperezko eskuoihalarekin. Papera bota baino lehen, erabili txorrota ixteko, horrek ez badauka oinarekin edo ukondoarekin ixteko sistemarik. 17  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... b) Eskuak Desinfektatzea 1) Eskuak xaboi antiseptikoarekin garbitzea Helburua: Zikinkeria, gai organikoa, flora iragankorra eta floraren zati bat kentzea, mikrobioen aurkako hondar-jarduera lortzeaz batera. Produktua: Xaboi antiseptikoa, klorhexidinaren oinarri batekin eginda, %4an, edo bestela povidona iodatuarekin, %7,5ean. Jarraibideak: egoera hauetan: o Eskuak zikin daudenean, edo gai organikoak, odolak edo gorputzeko beste fluidoek kutsatuta daudenean. (IA) o Eskularru esterilak jarri baino lehenago, hodi barneko kateter zentral bat sartzeko (IB) o Eskularru esterilak jarri baino lehenago, kateter besikal bat edo kirurgia behar ez duen beste gailuren bat indarrez sartzeko (IB) o Odola edo potentzialki kutsatuta dauden jarioen aurrean azaldu eta gero. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida o Paziente kolonizatuak/iraun handiko patogenoek kutsatutakoak artatu baino lehen eta horren ostean, eta paziente inmunodeprimituak artatu aurretik. o Prestatzeko medikazioa eta nutrizio parenterala fluxu laminarraren kanpaian. Prozedura : Garbitze higienikoaren atalean aipaturiko prozedura jarraitu (Ikus 1. irudia) Iraupena: 30 eta 60 segundo artean xaboi antiseptikoarekin igurtzi 18 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA i) Eskuak Soluzio Hidroalkoholikoarekin desinfektatzea: Helburua: Flora egoiliarra eta flora iragankorraren zati bat desagerraraztea. Produktua: Soluzio hidroalkoholikoa. Jarraibideak: Ezinbestekoa da eskuak oso zikin ez egotea: o Eskularru esterilak jarri aurretik, hodi barneko kateter zentral bat sartzeko (IB) o Eskularru esterilak jarri baino lehen, kateter besikal bat edo prozedura kirurgikoa behar ez duen beste gailuren bat indarrez sartzeko (IB) o Paziente kolonizatuak/iraun handiko patogenoek kutsatutakoak artatu baino lehen eta horren ostean, eta paziente inmunodeprimituak artatu aurretik. o Prestatzeko medikazioa eta nutrizio parenterala fluxu laminarraren kanpaian. o Igurtziaren teknika soluzio hidroalkoholikoarekin garbitze higienikoaren ordezko bezala erabiltzen da, atal horretan azaldutako erabileretarako, hori betetzea errazten Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida duelako. Prozedura : o Aldez aurretik, baieztatu eskuak guztiz lehortuta daudela. o Jarri ahurrean behar besteko kantitatea. 2,5 eta 3 ml artean egon daiteke; hortaz, komenigarria da fabrikatzaileak eskuak zeharo estaltzeko beharrezkoa den kopuruari buruz emandako gomendioak jarraitzea. o Eskuak garbitzeko sei urrats hauek jarraitu behar dira Iraupena: 30 segundu.Amaitzeko, utzi eskuak lehortzen. 19  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 2. Irudia: Eskuak, soluzio hidroalkoholikoaz desinfektatzea 1 Igurtzi ahurrak bata bestearen kontra. 2 3 Igurtzi eskuineko ahurra ezkerreko eskuko Ahurrak euren artean atzeko aldearen kontra, igurtzi, atzamarrak atzamarrak elkarrekin elkarrekin lotuz. 4 lotuz, eta alderantziz. Igurtzi esku bateko atzamarren atzeko aldea kontrako ahurraren kontra, 5 atzamarrak hartuz. Igurtzi biraketa-mugimendu batekin ezkerreko hatz lodia, eskuineko eskuarekin harrapatuz, eta alderantziz. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida 6 Igurtzi eskuineko eskuko atzamarren punta ezkerreko ahurraren kontra, biraketa-mugimendua eginez, eta alderantziz. Iraupena: 30 segundu. Amaitzeko, utzi eskuak lehortzen. Gogoratu: Soluzio hidroalkoholikoak jarraian (5-10 aldiz) erabili eta gero, komeni da eskuak ura eta xaboiarekin garbitzea. 20 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA c) Desinfekzio Kirurgikoa Komeni da xaboi desinfektatzaile edo oinarri alkoholikoa duen soluzioa erabiltzea, bata zein bestea, hondar-jarduera duten eskuak igurzteko, eskularru esterilak erabili aurretik (IB). Kontuan hartuta soluzio hidroalkoholikoak eragin baxuagoa duela esporen (C.difficile) aurka , komenigarria da eguneko lehenengo garbiketa urarekin eta xaboiarekin egitea; hurrengoetan, berriz, xaboi desinfektatzailea zein soluzio hidroalkoholikoa erabil daiteke. Jarraibideak: Esku-hartze kirurgiko bakoitza baino lehen. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida 21  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 1) Garbitze kirurgikoa xaboi antiseptikoarekin: Produktua: o Xaboi antiseptikoa edo eskuila-esponja esterila, Klorhexidinaren oinarriarekin, %4an. o Xaboi antiseptikoa edo eskuila-esponja Povidona Iodatuaren soluzio xaboitsuan, %7,5ean. “Garbiketa Prozedura : kirurgikoa ebakuntza a. Kendu eraztunak, erlojuak eta eskuturrekoak eskuen garbitze bakoitzaren kirurgikoa hasi aurretik (II). aurretik egin b. Busti eskuak eta besaurreak behar da era c. Eman xaboia eskuetan eta besaurreetan atzamarretatik sakonaz…” ukondoetaraino, garbi dauden gorputzeko ataletara itzuli gabe. (IB) d. Jarri arreta berezia atzazalak, ertz periungeala, atzamarrak eta behatz arteko tolesturak desinfektatzeko. Garbitu ondo atzazalen azpian dagoen zikinkeria, ur ibilia eta atzazalentzako eskuila bat erabiliz. (II) e. Garbitu urarekin, atzamarren puntatik ukondoetara ailegatu arte. f. Lehortu, igurtzi gabe, erabili eta botatzeko konpresa edo Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida eskuoihal batekin, atzamarretatik hasi eta ukondoetara ailegatu “Xaboi arte. antiseptikoz g. Eskuak ukondoen gainean mantendu behar dira denbora eskuen osoan, betiere, jantzi kirurgikoak ukitu barik. garbiketa h. Eskularru esterilak jarri baino lehen, eskuak eta besaurreak kirurgikoaren erabat lehortuta egon behar dira. iraupena 2 eta 6 minuturen artekoa izan Iraupena: 2 - 6 minutu. behar da…” 22 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA 2) Antisepsia kirurgikoa soluzio hidroalkoholikoarekin: Produktua: Soluzio hidroalkoholikoa. “Soluzio hidroalkoholikoa Prozedura : aplikatu baino lehen eskuak a. Kendu eraztunak, erlojuak eta eskuturrekoak eskuen desinfekzio xaboi normalaz kirurgikoa hasi aurretik. garbitu behar b. Soluzio alkoholikoa eman baino lehen, eskuak eta besaurreak dira eta guztiz xaboi arruntarekin garbitu behar dira, eta gero ondo lehortu. lehortu…” c. Jarri arreta berezia atzazalak, ertz periungeala, atzamarrak eta behatz arteko tolesturak garbitzeko. d. Soluzio alkoholikoa eman, behar den guztietan (eskuak lehortuta dauden bakoitzean) fabrikatzailek gomendatutako igurtze- denbora bete arte. e. Igurtzi besaurreak ukondotik eskura doan norabidean. f. Igurtzi eskumuturrak g. Igurtzi eskuak soluzio alkoholarekin eskuak garbitzeko teknika erabiliz (ikusi XX irudia) h. Ez erabili eskuoihalak lehortzeko. Mantendu eskuak ukondoen gainetik, soluzio hidroalkoholikoa erabat aireztatu arte. i. Eskularru esterilak jarri aurretik, eskuak eta besaurrekoak guztiz lehortuta egon behar dira. (IB). Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Iraupena: 1.5 - 3 minutu (fabrikatzailearen arabera). 23  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 1) Eskuak zaintzea Eskuak zaintzea oso garrantzitsua da, flora iragankorra egoiliar bihurtu ez dadin. Hala ere, eskuak gehiegi garbitzen badira dermatitis narritatzailea agertzeko arriskua dago; horregatik, hori ekiditeko xedeaz, komeni da ondorengo neurriak hartzea: a. Azaleko lesioak eta zauriak ondo estali. b. Ez erabili atzazalentzako eskuilak, garbiketa kirurgikoan izan ezik. c. Ahal den neurrian, ez erabili ur beroa, eskuak, urarekin eta xaboiarekin garbitzerakoan; izan ere, horrela egiten bada, dermatitisa sortzeko arriskua handiagoa da (IB). d. Eskuak urarekin ondo garbitu. e. Eskuak guztiz lehortu behar dira, hezetasuna saihesteko f. Osasun arloko profesionalei lozioak edo kremak eman, eskuak garbitzeari edo horien desinfekzioari lotutako ukipen-dermatitis narritagarria agertzeko arriskua gutxitzeko (IA). g. Babesteko kremak lanaldia amaitu eta gero erabiliko dira. Ez erabili kutsatu daitezkeen ontzi arruntak. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Eskuetarako lozioetan eta kremetan, askotan, agente hidratatzaile eta bigungarriak daude, eta horiek azal arrunteko barreraren funtzioa egiteko balio dute. Produktu horiek maiz erabiltzea lagungarria izan daiteke, eskuen higienerako produktuek eragiten duten dermatitis narratzailea prebenitzeko eta zaintzeko (IB). 24 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA 8) Eskularruen erabilera zuzena Eskularruak behar bezala erabiltzeak eta eskuak ondo garbitzeak, nabarmenki gutxitzen ditu, profesionalak agente kutsagarrien arriskupean egoteko aukerak eta horrela, osasun-arretari lotutako infekzioren bat hartzeko arriskua ere txikiagoa da. Ezin da ahaztu eskularruak erabiltzeak ez duela ordezkatzen eskuak garbitzeko beharra; garbitzeko lan hori, gainera, eskularruak erabili aurretik eta erabili eta berehala ere egin behar da. CDC-ak gomendio hauek ematen ditu eskularruak erabiltzeko: a. Odola, infekzioak eragin ditzaketen beste gai batzuk, muki-mintzak eta ukigabe ez dagoen azala ukitzeko probabilitatea badago, erabili eskularruak. (IC) b. Kendu eskularruak pazientea artatu eta gero. Ez erabili eskularru berdinak paziente bat baino gehiagorekin, eta ez erabili eskularruak pazienteen artean (IB) Paziente bat artatzen ari denean, eta kutsatuta dagoen leku bat Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida ukitu ostean, aldatu eskularruak garbi dagoen beste leku bat ukitu baino lehenago(II) 25  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 1) Eranskinak 1. Eranskina: Ebidentzia zientifikoaren kategoriak. Gomendio hauek, osasun arloko langileen eskuen higienerako praktikak hobetzeko diseinatu dira eta baita paziente eta osasun zentroetako langileen artean mikroorganismo patogenoen transmisioa gutxitzeko ere. CDC/HICPAC (Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee) batzordeak eginiko aurreko gidetan bezala, honetan ere gomendio bakoitza ondorengo faktoreen arabera sailkatuta dago: existitzen diren datu zientifikoak, arrazoibide teorikoa, emango zaion erabileraren arabera, eta inpaktu ekonomikoa. Hauxe da sailkapena: IA kategoria: Erabat gomendatuta dago ezarpenerako, eta ondo diseinatutako ikerketa esperimental, kliniko eta epidemiologikoek biziki defendatzen dute. IB kategoria: Erabat gomendatuta ezartzeko, eta hainbat esperimentu- ikerketa, ikerketa kliniko eta epidemiologikoek zein arrazoibide teoriko Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida sendo batek defendatuta. IC kategoria: EEBBetako arauketak, arauek edo eredu estatal edo federalek eskatuta. II kategoria: Ezartzeko proposatuta, eta ikerketa iradokigarri kliniko edo epidemiologikoek zein arrazoibide teorikoren batek defendatuta. Gomendiorik gabekoa: Eztabaida sortzen du, ez baitago bere eraginkortasuna bermatzeko behar besteko probarik, ezta horri buruzko adostasunik ere. 26 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA 2. Eranskina: Eskuen Higieneko bost uneak MOMENTOS DEL LAVADO DE MANOS EJEMPLOS - Miaketa klinikoa: bularraldeko auskultazioa, abdomeneko 1. PAZIENTEA UKITU haztapena. BAINO LEHEN - Pultsu-frekuentzia eta tentsio arteriala. - Kontaktu fisiko zuzena: lagundu pazientea mugitzen, garbitzen, emaiozu masaje bat. 2. LAN ASEPTIKOA EGIN - Ukipena mukosekin edo azal ez ukigabekoarekin (lesioak, dermatitisa eta abar..) AURRETIK - Tresna medikuen txertaketa. - Ukipena azal ez ukigabekoarekin: zauriak sendatzea. - Edozein injekzio mota aplikatzea, kolirioa ematea, sekrezioak zurrupatzea. - Ukipena gailu medikuekin: sistema baskularra edo drainadurako sistema irekitzea. - Materiala prestatzea 3. GORPUTZEKO - Ukipena mukosekin edo azal ez ukigabekoarekin (lesioak, LIKIDOEN ERAGINPEAN dermatitisa eta abar..) EGOTEKO ARRISKUA (ESKULARRUAK KENDU - Medikuen gailuak sartzea. - Kontaktua eragingailu medikuekin edo lagin klinikoekin ETA GERO) – edozein lagin likidoa ateratzea edo erabiltzea, drainadurako sistema bat irekitzea - Hodi endotrakeal bat sartzea eta ateratzea. - Pixa, eginkari eta gorakoen garbiketa. - Hondakinen manipulazioa (bendajeak, pixoihalak, gernu- ihesetarako konpresak). - Pixa, eginkari eta gorakoen garbiketa. - Gune edo tresneri kutsatuak edo zikinak garbitzerakoan (komuna, medikuen tresnak). 4. PAZIENTEA UKITU ETA - Miaketa klinikoa, bularraldeko auskultazioa, abdomeneko haztapena. GERO - Pultsu-frekuentzia eta tentsio arteriala. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida - Paziente bakoitzean gune zikin batean lan egin ostean garbiago dagoen beste inguru batean lan egiten bada. - Kontaktu fisiko zuzena: lagundu pazientea mugitzen, garbitzen, emaiozu masaje bat. 5. PAZIENTEAREN - Medikuaren bisita. INGURUAREKIN - Perfusio abiadura egokitzea. KONTAKTUAN EGON ETA GERO(PAZIENTEA UKITU - Ohearen arropa aldatu, alarmak kontrolatu, ohearen eskudela EZ BADA ERE) erabili, gau-mahaia garbitu. 27  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 3. Eranskina: Mikrobioen aurkako jarduera eta produktuen ezaugarriak Miko- Jarduteko Taldea Gram + Gram - bakterioak Onddoak Birusa azkartasuna Iruzkinak La concentración no excederá el 95% Alkoholak +++ +++ +++ +++ +++ Azkarra No actividad residual. Klorhexidina +++ ++ + + +++ Bitartekoa Actividad persistente Konposatu Puede irritar e incluso iodatuak +++ +++ +++ ++ +++ Bitartekoa quemar la piel Iodofodoak Menos irritante que el (povidona +++ +++ + ++ ++ Bitartekoa iodatua) yodo Su actividad es Fenolen +++ + + + + deribatuak Bitartekoa neutralizada por agentes surfactantes Aceptable para el lavado Triklosan +++ ++ + - +++ Bitartekoa de manos Amonio Usar sólo combinados con kuaternarioko + ++ - - + Motela konposatuak alcohol Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida +++: Bikaina; ++: Ona baina ez du hartzen mikrobio-espektro osoa +: Onargarria -: Ez aktiboa edo nahikoa ez dena 28 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA 4. Eranskina: “ZURE ESKUETAN DAGO” Kanpaina Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida 29  INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... 10) Bibliografía Guideline for Hand Hygiene in Health-Care Settings: Recommendations of the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee and the HICPAC / SHEA / APIC / IDSA Hand Hygiene Task Force. Centres for Disease Control and Prevention (2002). MMRW, 51 (Nº RR- 16): 1-45. Directrices De La OMS Sobre Higiene De Las Manos En La Atención Sanitaria. Organización Mundial de la Salud 2005. 2009ko apirilean www.who.int-en eskuragarri Zaragoza M, Sallés M, Gomez J, Bayas JM, Trilla A. Handwashing with soap or alcoholic solutions? A randomized clinical trial of its effectiveness. Am J Infect Control 1999;27:258–61. Scout A, Ritchie K, Macpherson K. Clinical effectiveness of alcohol-based products in increasing hand hygiene compliance and reducing infection rates: a systematic review. Journal of Hospital Infection (2007) 66, 308-312 Rotter ML, Simpson RA, Koller W. Surgical hand disinfection with alcohols at various concentrations: parallel experiments using the new proposed European standards method. Infect Control Hosp Epidemiol 1998;19: 778–81. Ayliffe GAJ, Babb JR, Davies JG, Lilly HA. Hand disinfection: a comparison of various agents in laboratory and ward studies. J Hosp Infect 1988; 11:226–43. Larson E. Guideline for use of topical antimicrobial agents. Am J Infect Control 1988;16:253–66. Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida Cardoso CL, Pereira HH, Zequim JC, Guilhermetti M. Effectiveness of hand- cleansing agents for removing Acinetobacter baumannii strain from contaminated hands. Am J Infect Control 1999;27:327–31. Larson EL, Butz AM, Gullette DL, Laughon BA. Alcohol for surgical scrubbing? Infect Control Hosp Epidemiol 1990;11:139–43. Larson EL, APIC Guidelines Committee. APIC guideline for handwashing and hand antisepsis in health care settings. Am J Infect Control 1995;23:251–69. Pittet D, Hugonnet S, Harbarth S, Mourouga P, Sauvan V, Touveneau S. Effectiveness of a hospital-wide programme to improve compliance with hand hygiene. Lancet 2000;356:1307–12. Voss A, Widmer AF. No time for handwashing!? Handwashing versus alcoholic rub: can we afford 100% compliance? Infect Control Hosp Epidemiol 1997;18:205–8. Voss A, Widmer AF. No time for handwashing!? Handwashing versus alcoholic rub: can we afford 100% compliance? Infect Control Hosp Epidemiol 1997;18:205–8. 30 Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA Brown SM:, Lubimova AV, Krustalyeva NM et al. Use af an alcohol-based hand rub and quality improvement interventions to improve hand hygiene in a Russian neonatal intensive care unit. Infecct Control Hosp Epidemiol. 2003 Mar; 24(3): 172- 9. Marena C., Lodola L., Zecca M. et al. Assesment of handwashing practices with chemical and microbiologic methods: preliminary results from prospective crossover study. Am J Infect Control. 2002 Oct; 30(6):334-40. Barbara C.C. Lam, Josephine Lee and Y.L. Lau Hand Hygiene Practices in a Neonatal Intensive Care Unit: A Multimodal Intervention and Impact on Nosocomial Infection. Pediatrics 2004; 114;565-571. Moret L., Tequi B, Lombrail P. Should self-assessment methods be used to measure compliance with handwashing recommendations? A study carried out in a French university hospital. Am J. Infect Control 2004 Nov; 32(7):384-90. Paul DR Johnson, Rhea Martin, Laurelle J Burrell et al. Efficacy of an alcohol/ chlorhexidine hand hygiene program in a hospital with high rates of nosocomial methhicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA) infection. MJA 2005; 183 (10): 509-514. Pittet D. Hand Higiene: improved Standards and practice of hospital care. Curr Opin Infect Dis 16:327–335. 2003 Institute for Healthcare Improvement. How-to-GUide. Improving Hand Hygiene. 2009ko apirilean www.ihi.org -en eskuragarri Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida 31  Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida 32 INOZ BATZORDEA Zure Eskuetan Dago... Zure eskuetan dago... INOZ BATZORDEA Profesional Sanitarioentzako Eskuen Higienerako Gida INOZ BATZORDEA 2009 33