Dyslalia WYK - Wykład egzamin - PDF

💋 Dyslalia WYK WYK 1 Zaburzenia mowy (w systemie leksykalnym, gramatycznym, używa słów nieadekwatnych do sytuacji i jest szersze) i zaburzenia wymowy (nieprawidłowości artykulacyjne) Głoska- najmniejsza jednostka fonetyczna...

💋 Dyslalia WYK WYK 1 Zaburzenia mowy (w systemie leksykalnym, gramatycznym, używa słów nieadekwatnych do sytuacji i jest szersze) i zaburzenia wymowy (nieprawidłowości artykulacyjne) Głoska- najmniejsza jednostka fonetyczna to zjawisko fizyczne, dźwięk mowy o stałym zespole cech artykulacyjnych, akustycznych i audytywnych powstaje w wyniku ruchów obwodowych narządów mowy (są to ruchy oddechowe-fonacyjno-artykulacyjne), odbywające się pod kontrolą mózgową Są dźwiękową realizacją elementarnych jednostek danego systemu językowego- fonemów jako najmniejsze jednostki tekstu mówionego, pojedyncze głoski nie maja znaczenia 👄 Czym jest artykulacja? wymawianie/wymowa Jest czynnością mowną, polegającą na produkowaniu głosek (dźwięków mowy) „W czasie mówienia strumien powietrza wydechowego wprawionego w drgania lub tez nie, przechodząc przez jamę nasady, zostaje w różny sposób modyfikowany. Tę czynność przekształcania powietrza wydechowego na głoski nazywamy artykulacją.” (Styczek, 1970) Dyslalia WYK 1  Czynności artykulacyjne wykonuje jedynie człowiek, odbywają się one w znacznym stopniu w sposób zautomatyzowany, ale podlegają jego kontroli- mniej lub bardziej świadomej, co zależy od wieku osoby produkującej dźwięki mowy oraz od stopnia jej zaangażowaniem w kontrolowanie własnej poprawności wymawianiowej. Produkowane głoski tworzą wyrazy, z których powstają zdania Nieprawidłowa wymowa? Pośpiech, zdenerwowanie, zmęczenie - PRZEJĘZYCZENIA Nieznajomość norm ortofonicznych- BŁĘDY WYMOWY Cechy rozwojowe Opóźniony rozwój mowy Nieprawidłowa budowa lub funkcjonowanie obwodowych narządów mowy Zaburzenia artykulacji nieprawidłowości w przebiegu czynności produkcji głosek, zaburzenia wymowy NIENORMATYWNA REALIZACJA FONEMÓW OBJAWY zaburzeń artykulacyjnych - to nieprawidłowości w rozwoju bądź w przebiegu artykulacji, np. Wsuwanie języka między zęby, zastępowanie głosek innymi PARAFUNKCJE To czynności nawykowe w obrębie jamy ustnej, wykonywane najczęściej niecelowo i nieświadomie, ale mogą podlegać autokontroli. Np. Ssanie kciuka, oddychanie buzią, obgryzanie paznokci, trzymanie włosów w buzi, MOGĄ NEGATYWNIE ODDZIAŁYWAĆ NA ROZWÓJ ARTYKULACJI Dyslalia WYK 2  Wada budowy aparatu artykulacyjnego to nieprawidłowa budowa (wrodzona lub nabyta) aparatu artykulacyjnego Np. Wada zgryzu, anomalie w budowie języka problemy z działaniem narządów mowy, takich jak język, wargi, podniebienie czy żuchwa, które utrudniają prawidłowe mówienie. Te narządy mogą nie działać tak, jak powinny, co sprawia, że trudno jest wymawiać niektóre dźwięki. Dysfunkcje w obrębie aparatu artykulacyjnego to nieprawidłowy przebieg czynności fizjologicznych w danej części narządu mowy, przede wszystkim w okresie wczesnego rozwoju dziecka, ale także i po zakończeniu tego procesu, tzn. Dysfunkcje czynności prymarnych będących podstawą rozwoju anatomicznego i sprawności aparatu artykulacyjnego oraz przebiegu artykulacji. Dysfunkcje: ssania, oddychania, odgryzania, gryzienia, żucia i połykania Co warunkuje rozwój artykulacji? prawidłowa budowa i funkcjonowanie struktur mózgowych odpowiedzialnych zarówno za utrwalanie percepcyjne-ruchowych wzorców neuronalnych dźwięków mowy, jak napięcie mięśni, koordynacja, precyzja ruchów narządów artykulacyjnych Prawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu Prawidłowe wzorce wymowy otoczenia Prawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego Sprawność aparatu artykulacyjnego Właściwy przebieg rozwoju funkcji prymarnych (fizjologicznych) w obrębie narządu żucia; prawidłowe oddychanie oraz przyjmowanie pokarmów i płynów Prawidłowa (normatywna) artykulacja - czyli jaka? Dyslalia WYK 3 Dyslalia WYK 4  Ale sprawdzamy pionizację mimo tego, że są substytuty! Dyslalia- (z grec. Dys- zaburzenie, lalia- mowa) ogólne pojęcie stosowane przy określaniu różnych postaci wad wymowy Kategoria zaburzeń, których istota jest nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy Określa się nim wszystkie nieprawidłowości wymowy, wywołane różnymi czynnikami Przyjmuje różne określenia i opisywana jest jako: -wady artykulacyjne -zaburzenia segmentalne -wadliwa wymowa głosek Dyslalia WYK 5  -zaburzenia wymowy charakteryzujące się wadliwą realizacją fonemów -zaburzona artykulacja -nieprawidłowa wymowa Pomimo podejmowania prób ujednolicenia terminologii, niestety nie ma jednego spójnego, jednolitego i precyzyjnego opisu Dyslalia (Pluta-Wojciechowska, 2018) zakłócenia dźwięków mowy, a dokładnie zaburzenia realizacji fonemów spowodowane czynnikami patogennymi W analizie przyczyn tego zaburzenia można wymienić zarówno nieprawidłowości w obrębie procesów percepcyjnych, jak i realizacyjnych Projekt zestawiania form zaburzeń mowy Dyslalia WYK 6  → zaburzenie obwodowe Podział zaburzeń wymowy: -naruszają formę znaków językowych -w ich obrębie można wydzielić zaburzenia o charakterze segmentalnym i suprasegmentalnym WYMOWA- cechy substancji fonicznej w płaszczyźnie -segmentalnej - dotyczą głosek, nieprawidlowej artykulacji głosek, wtedy kiedy dźwięki nie są artykułowane prawidłowo -Suprasegmentalnej - melodia, akcent, rytm wypowiedzi 📎 Zaburzenia suprasegmentalne Hiperprodozja- nadmierny przydech, dodatkowy akcent Hipoprozodja- osłabienie cech prozodycznych wypowiedzi, na jednej linii, bez akcentów Aprozodia- brak cech prozodycznych wypowiedzi Dysprozodia- zaburzenia cech prozodycznych wypowiedzi 📎 Zaburzenia segmentalne → paradygmatyczne- dotyczą naruszenia inwentarza głosek (zniekształcenia głosek) Dyslalia WYK 7  Elizja (dziecko pomija daną głoskę, np. Rower-owe), substytucja (dziecko zamienia jedną głoskę na drugą która występuje w systemie fonetycznym, np. R na l rower-lowel), deformacja (dziecko zniekształca głoskę , zamienia na inny dźwięk który nie występuje w naszym systemie fonetycznym) substytucja (zamiana jednej głoski na inną (muszą być to głoski, które wsytępują w naszym języku) deformacja (zamiana głoski na inny dźwięk, który nie występuje w naszym języku fonetycznym (inaczej zniekształcenie) → syngmatyczne - zaburzenie ciągu wypowiedzi, np. metateza (inaczej fonemy inaczej ustawione garnuszek - granuszek), epenteza (jest dodawany jakiś element językowy (henryk - hendryk), redukcja (brak fonemów kura-kuła) Paronimy - wyrazy wiążące się z innymi albo ze względu na wspólność rdzenia albo ze względu na podobieństwo brzmieniowe. Wyrazy te dobiera się ze względu na różne cechy: bezdźwięczna - dźwięczna - np. S:Z kosa : koza twarda - zmiękczona - np. P:P’ pasek : piasek’ twarda - miękka - np. DZ:DZ’ jedź : jedz miejsce artykulacji - np. M:N moc : noc np. z głoską r - R:L lura : rura Labiogram - fotografia lub rysunek pozycji warg w czasie artykulacji Palatogram - rysunek przedstawiający zasięg i rodzaj kontaktów górnej powierzchni języka z podniebieniem twardym w czasie wymawiania poszczególnych głosek Schemat artykulacyjny (schemat glosek polskich)- rysunek przedstawiający układ narządów mowy w przekroju charakterystyczny dla artykulacji danej głoski. Schemat narządów mowy umieszczony jest na tle przecinających sie linii pionowej i poziomej, dzięki którym orientujemy sie o położeniu poszczególnych narządów mowy Dyslalia WYK 8  Labializacja - cecha artykulacyjna polegająca na zaokrągleniu i wysunięciu warg do przodu (o,u, sz, ż) Delabializacja - cecha artykulacyjna polegająca na spłaszczeniu/rozciągnięciu warg (i,y,e,ę) Dentalizacja - dodatkowa artykulacja w postaci zbliżenia siekaczy dolnych do górnych (lub górne siekacze nieco zachodzą na dolne) Klasyfikacja dyslalii WYK 2 1. Część obwodowa - co obejmuje? układ wytwarzający prąd powietrza, który jest niezbędny do powstawania dźwięków mowy - oddechowy układ produkujący dźwięki mowy - krtań, jama ustna i nosowa nasada rezonatory narząd słuchu 2. Różnorodność przyczyn dyslalii zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego (np. rozszczep podniebienia, makroglosja) niewłaściwe funkcjonowanie narządów mowy (brak pionizacji języka, obniżone napięcie okrężnego warg) nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu (zarośnięty kanał słuchowy) warunki niesprzyjające uczeniu się mowy (rodzice z wadą wymowy/niesłyszący, trauma, stres) nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (podłoże psychiczne, psychoza) Dyslalia WYK 9  Podłoże psychiczne opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny Patomechanizm zaburzeń rozwoju mowy w przypadku czynników patologicznych (D. Pluta-Wojciechowska) Czynniki patologiczne -> strategie kompensacyjne prymarne (np. brak pionizacji języka ale jeśli nie otworzę buzi, przy mniejszym otwarciu wychodzi to L, zastępcze układy, pozycje) -> strategie kompensacyjne sekundarne ( to te prymarne, które zostały na dłużej, występują podczas nieprawidłowej realizacji fonemów) -> zaburzenia czynności sekundarnej- w szczególności sprawności artykulacyjnej ZAWSZE ZBADAC CZY MAMY PODSTAWY ABY NIEISTNIEJĄCĄ GŁOSKĘ WYWOŁAĆ Nienormatywne realizacje fonemów To głoski, które: nie są realizowane w wymaganej pozycji w strukturze wyrazu (np. zamiast szafa - afa, czapka-apka) są w systemie języka polskiego, ale równocześnie i prymarnie reprezentują w nim fonem języka, np. [b] realizowany jako [p], np. piałe auto nie występują w normatywnym systemie fonologiczno-fonetycznym współczesnego języka ogólnego (np. Nieprawidłowo układany język) Typy nienormatywnych realizacji realizowane z różnym nasileniem i w różnych zakresach w określonych zaburzeniach mowy Mogilalia/elizja - to zjawisko objawiające się brakiem realizacji danego fonemu w wyrazie (szafa - afa), → może być pełna - obejmuje wszystkie pozycje → lub częściowa - ograniczona do określonych pozycji np. fonem [sz] nie pojawia się TYLKO w wygłosie Dyslalia WYK 10  Paralalia/substytucja - realizacja fonemu mieści się w realizacji innego fonemu ([ś] jako [x’]) → jest zakłóceniem systemowym w obrębie danego języka i polega na tym, że dwa lub więcej fonemów u danej osoby mogą mieć tę samą realizację, np. [s,z,c,3] realizowane jako [x] → u tej samej osoby możemy także zarejestrować dwa lub więcej substytutów będących realizacją jednego fonemu w różnych pozycjach w wyrazach i różnym sąsiedztwie fonetycznym → ulegają samogłoski jak i spółgłoski oraz samogłoski niesylabiczne → to nie substytut rozwojowy → Przykłady: dziecko lat 3 - wymawia k jako t dziecko lat 5 - wymawia k jako t - przetrwała substytucja rozwojowa dziecko lat 5 - wymawia t jako k - PARALALIA (bo nie jest substytutem rozwojowym Deformacja - zniekształcenie głoski (dyslalia właściwa) → to realizacja jakiegoś fonemu, która wykracza poza właściwe normie pole realizacji tego fonemu, a zarazem nie mieści się w polu realizacji innych fonemów → powstaje głoska niesystemowa, nienormatywna dla naszego systemu językowego → deformacją nazywamy taką wymowę głoski, której przynajmniej jedna cecha artykulacyjna uległa zniekształceniu, np. Częściowe ubezdźwięcznienie dźwięcznych spółgłosek właściwych GŁOSKA NIENORMATYWNA - nieprawidłowa niezgodna z systemem językowym Klasyfikacja dyslalii ETIOLOGICZNA Dyslalia anatomiczna Dyslalia WYK 11  → nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego Dyslalia funkcjonalna → zaburzone funkcje, np: dysfunkcje przebiegu oddychania, problemy z połykaniem, żuciem Dyslalia słuchowa → występuje w wyniku wady słuchu, wadę budowy lub funkcjonowanie narządu słuchu Dyslalia środowiskowa → nieprawidłowe wzorce wymowy w środowisku, w którym dziecko się wychowuje Dyslalia podkorowa → uszkodzenia dróg nerwowych, jąder podporowych lub móżdżku → zaburzenie napięcia, koordynacji mięśni, mało precyzyjne ruchy Formy łączone KLASYFIKACJA OBJAWOWA-JAKOŚCIOWA jednowymiarowa -jednogłoskowa -wielogłoskowa (systemowa/systematyczna;niesystemowa/niesystematyczna) wielowymiarowa -wewnętrzna/skoncentrowana (jednogłoskowa;wielogłoskowa) -zewnętrzna/rozsiana -złożona parawymiarowa Awymiarowa Mieszana Dyslalia WYK 12  1. O charakterze dyslokacji - zaburzenie miejsca artykulacji 2. O charakterze dysmodalności - zamiast wibracji - zwartość, zamiast szczelinowości - zwartości 3. O charakterze dyssonantyczności - zaburzenie w zakresie udziału wiązadeł głosowych w artykulacji, czyli 4. O charakterze dysrezonansowość - dotyczy zaburzeń w zakresie rezonansu ustnego - desoralność (nosowanie otwarte, nosowa emisja powietrza) oraz rezonansu nosowego - dysnazalność (nosowanie zamknięte) Opis zaburzeń mowy jako pierwszy etap postępowania logopedycznego WYK 3 Postępowanie logopedyczne przebiega wg. Następujących etapów: → opis zaburzenia (deskrypcja) → wyjaśnienie przyczyn → prognozowanie i projektowanie terapii 1. Pierwszy etap Pierwsze pytania diagnozy: jak jest? Jaka jest płynność mówienia? W jaki sposób dziecko buduje zdania? W jaki sposób dziecko realizuje fonemy? W jaki sposób rozumie kierowane do niego wypowiedzi? Itd. Efektem 1. Etapu jest opis zaburzenia Pełny opis diagnozy powinien zawierać cechy normatywne i nienormatywne Dyslalia WYK 13  2. Drugi etap → DLACZEGO? Dlaczego opisane zaburzenia mowy wystąpiły? Opis objawu 3. Etap czy i w jakim zakresie za pomocą metod terapii logopedycznej jestem w stanie pomoc dziecku, czy też likwidacja zaburzenia wiąże się z zastosowaniem najpierw innych metod, np. Medycznych i psychologicznych? wynika z etapu 1. I 2. Czynności prognostyczne, prowadzące do sformułowania przebiegu terapii W obrębie obszarów wymagających interwencji należy wyodrębnić: -cechy nienormatywne, które można zmienić za pomocą metod terapii logopedycznej -cechy nienormatywne, których likwidacja wymaga na początku zastosowania innych niż terapia logopedyczna metod postępowania (np. operacji chirurgicznej), a zatem nie można ich zmienić za pomocą terapii logopedycznej w istniejących warunkach strukturalnych; -cechy nienormatywne, których natężenie można zmniejszyć za pomocą terapii logopedycznej (na danym etapie rozwoju i leczenia dziecka) przez skierowanie przebiegu danej czynności na tory zbliżone do normatywnych) Realizacja fonemów jako przedmiot badania logopedycznego nienormatywna realizacja fonemów - często występujące zaburzenie mowy Badanie dźwiękowych realizacji fonemów wymaga pewnych ustaleń, a mianowicie: wyboru systemu fonologiczno-fonetycznego będącego przedmiotem badania; Dyslalia WYK 14  zastosowania odpowiedniej procedury i metody badania; przyjęcia konwencji związanej z zapisem stwierdzonych zaburzeń. W przeciętnym gabinecie logopedycznym nie ma urządzeń do obiektywnej metody badania cech fonetycznych tworzonych dźwięków mowy → stosowana jest metoda słuchowo-wzrokowo-dotykowa, z wykorzystaniem prób (Próba czermaka I Próba gutzmana) do oceny rezonansu głosek ustnych, mający w sposób bardziej obiektywny ujawnić niektóre cechy tworzonych dźwięków Warto uwzględnić objawy trudności działania obwodowego aparatu wymowy → substytucja oceniana jako zgodna z wiekiem rozwojowym( reguła związana z kryterium metrykalnym), nie zawsze będzie mijała - czasami dziecko może wymawiać [l] jako [l] oraz [l] jako [r] i będzie można usłyszeć niewielką różnicę, dziecko mówi „nie mówi się lyba, tylko lyba”, świadczy to o jego prawidłowym słuchu fonetycznym → nie można opisywać tego jako substytucję System opisu nienormatywnych realizacji fonemów – propozycja Każda spółgłoska podstawowa ma dokładne parametry lokacji, modalności, rezonansowości i sonatyczności - wymiary pozwalające odróżnić od innych, opisywać, rozpoznawać itd. Wyznaczniki opisu spółgłosek podstawowych Kategorie zaburzenia cechy normatywnej główne miejsce artykulacji (lokacja) dyslokacja sposób artykulacji (modalność) dysmodalność udział rezonatora nosowego (rezonansowość) dysrezonansowość udział wiązadeł głosowych (sonantyczność) dyssonantyczność Każda z wymienionych kategorii może podlegać dalszej kategoryzacji. → opis zaburzenia z wykorzystaniem tej strategii staje się punktem wyjścia do sformułowania pytania DLACZEGO? Dyslalia WYK 15  W poszukiwaniu etiologii zakłóceń dźwiękowych realizacji fonemów → zakłócenia dźwięków mowy, to dyslalia → są symptomem pewnych nieprawidłowości → przymiotniki „obwodowa”, „podkorowa”, „korowa” określają przyczynę dyslalii Dyslalia obwodowa przeciwstawia się dyslalii podkorowej i korowej (wynika to ze wskazania miejsca defektu, będącego przyczyną wadliwej wymowy) Dyslalia obwodowa ma trzy formy: -dyslalię anatomiczną ruchową (dysglosję) -dyslalię funkcjonalną -dyslalię anatomiczną słuchową Klasyfikacja objawowa: dyslalia o charakterze dyslokacji dyslalia o charakterze dysonantyczności dyslalia o charakterze dysrezonansowości dyslalia o charakterze dysmodalności Dokładniejszy podział dyslalii, uwzględniający strukturę zaburzonego systemu fonetycznego: dyslalia jednowymiarowa dyslalia wielowymiarowa dyslalia parawymiarowa dyslalia awymiarowa dyslalia mieszana Dyslalia jednowymiarowa to zaburzenie w obrębie jednego wymiaru. Dzieli się na: jednogłoskową: zaburzenie jednej głoski i jednego jej wymiaru (np. [r dentalne]) wielogłoskową: systemową: zaburzenie tego samego wymiaru w kilku głoskach, w ten sam sposób (np. [sz, ż, cz, dż, r, l] realizowane jako dentalne) niesystemową: zaburzenie tego samego wymiaru w kilku głoskach, na różne sposoby Dyslalia WYK 16  Dyslalia wielowymiarowa dzieli się na: wewnętrzną: zaburzenie kilku wymiarów w jednej głosce (np. [f dwuwargowe] zamiast [w]) zewnętrzną: zaburzenie różnych wymiarów w różnych głoskach (np. [sz, ż, cz, dż dorsalne] i [r dyswibracyjne]) Pozostałe typy dyslalii: wielowymiarowa złożona: różne zaburzenia wymiarów trudne do jednoznacznej kategoryzacji parawymiarowa: realizacje trudne do opisania w kategoriach fonetycznych awymiarowa: brak artykulacji głoski mieszana: kombinacja różnych typów dyslalii WYK 4 Dyslalia- sygmatyzm zaburzenie mowy polegające na niewłaściwej artykulacji głosek dentalizowanych, tzw. Trzech szeregów: -ciszącego (ś,ź,ć,dż,dż’) -syczącego (s,z,c,dz) -szumiącego (sz,ż,cz,dż) jest to najczęściej występująca wada wymowy Potocznie nazywane seplenieniem Już od końca XIX w terminem sigmatismus określano nieprawidłową Jaka jest normatywna realizacja głosek szeregów sz, rz, cz, dż, s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź? Język spłaszcza się i opuszcza się, powietrze przebiega przez całą masę języka, podniebienie miękkie cofa się Fonem.eu Komlogo.pl/wady/filmy Dyslalia WYK 17  PRZYCZYNY SYGMATYZMU: nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego → nieprawidłowe uzębienie, niska pionizacja, języka, mikro i makroglosja, rozszczepy języka i podniebienia, warg, Obniżenie sprawności aparatu artykulacyjnego → napięcie mięśniowe warg i języka, mięśnie odpowiedzialne za otwieranie i zamykanie aparatu artykulacyjnego Czynniki środowiskowe → rodzice mówią źle Słuch → ubytki słuchu, Niedokształcanie słuchu fonematycznego → trudności z różnicowaniem głosek, analiza i synteza słuchowa, Nieprawidłowy tor oddychania → nieprawidłowe ułożenie języka, infekcje Nienormatywna realizacja głosek Formy realizacji dźwięków (wykład drugi- elizja, substytucja, deformacja) SYGMATYZM: deformacje (sygmatyzm właściwy) → seplenienie międzyzębowe- sygmatyzm interdentalny -Może dotyczyć wszystkich głosek dentalizowanych -Podczas artykulacji czubek języka wysuwa się między zęby, powodując opuszczenie żuchwy i brak dentalizacji. Język jest płaski, nie tworzy się rowek linii pośrodkowej. Szczelina, przez którą przedostaje się powietrze, tworzy się pomiędzy g§ornymi zębami a czubkiem lub przednią częścią języka -Brzmienie głosek jest tępe, podobne do angielskiego th -Powstaje na skutek niewłaściwego toru oddychania, spowodowanego częstymi nieżytami górnych dróg oddechowych, w tym skutek alergii Dyslalia WYK 18  -Odmiany seplenienia międzyzębowego: MIĘDZYWARGOWE (SYGMATYZM INTERLABIALNY)- czubek języka wysuwa się między wargi, a szczelina tworzy się między górną wargą a brzegiem języka SEPLENIENIE MIEDZYWARGOWE BOCZNE (SYGMATYZM INTERDENTALNY BOCZNY) - Brzeg lub brzegi języka, a czasami nawet jego czubek wysuwa się pomiędzy zęby przedtrzonowe i trzonowe +często dodatkowa ślina → seplenienie przyzębowe -częściej dotyczy szeregów syczącego i szumiącego niż ciszącego -podczas artykulacji przód języka ułożony jest płasko, czubek języka silnie przylega do wewnętrznej strony górnych siekaczy. Powstaje szeroki strumien powietrza. -w przypadku głosek syczących nie tworzy się rowek na języku w linii środkowej i powstaje przytępiony, osłabiony, nieostry dźwięk -w przypadku szumiących, dźwięk, również przytępiony, bywa zbliżony jest to syczących, ze względu na zmianę miejsca artykulacji -może być spowodowane niedosłuchem. Współwystępuje też często wadom zgryzu, szczególnie przy progenii i przy zgryzie otwartym. → seplenienie wargowo-zębowe (sygmatyzm labiodentalnym) -może dotyczyć wszystkich głosek dentalizowanych, (najczęściej szeregu syczącego, rzadziej szumiącego, najrzadziej ciszącego) -podczas artykulacji powietrze przedostaje się przez szczelinę uworzoną pomiędzy górną wargą a dolnymi zębami (częściej) bądź dolną wargą a górnymi zębami (rzadziej). Język nie bierze udziału w artykulacji. -dźwięk może przypominać ostro brzmiące /f/ lub /v/, ale nie zawsze. Podczas artykulacji widać nienaturalne napięcie mięśni wargi- można je sprawdzić, dotykając palcem wargi i lekko odciągając podczas artykulacji -często współwystępuje z wadami zgryzu Dyslalia WYK 19  → seplenienie boczne (sygmatyzm lateralny) -one dotyczyć wszystkich głosek dentalizowanych, ale tez np „n” -Polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka podczas artykulacji. Szersza niż zwykle szczelina, przez którą przedostaje sie powietrze z jamy ustnej, nie tworzy się pośrodku, ale z jej boków, przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych. -zwykle wargi rozchylają się niesymetrycznie, często widać wznoszący sie policzek lub policzki w miejscu, gdzie wydostaje sie powietrze (na wysokości zębów przedtrzonowych lub trzonowych) -dźwięk jest znacznie zniekształcony, nieprzyjemny, różniący się znacznie w zależności od zaburzanych glosek ( szeregu, miejsca, wielkości i występowania szczelin, braku dentalizacji), może być podobny do bezdźwięcznego [l] lub [l’] -seplenienie boczne rodzaje seplenienie boczne jednostronne prawostronne- język ułożony jest w prawą stronę i szczelina tworzy się z prawej strony Seplenienie boczne jednostronne lewostronne- język ułożony jest w lewą stronę i szczelina tworzy się z lewej strony Seplenienie boczne obustronne- szczelina tworzy się z obu stron języka, kory zwierając się z podniebieniem twardym (czubkiem, przodem lub środkiem) uniemożliwia wydostawanie się powietrza w linii środkowej, wargi często sa nienaturalnie rozchylone → seplenienie nosowe -może dotyczyć wszystkich głosek dentalizowanych -Podczas artykulacji powietrze przedostaje się przed niedomknięte podniebienie miękkie do jamy nosowej, dźwięk artykułowanej głoski jest unosowiony (podniebienie nie domyka nam przejścia) -w przypadku spirantow (s,z,sz,ż,ś,ź,f,w,f,h- spółgłoski szczelinowe) nawet nieznacznie niedomknięte podniebienie miękkie powoduje zmianę brzmienia Dyslalia WYK 20  -rodzaje seplenienia nosowego Seplenienie nosowe częściowe- podniebienie miękkie niedomknięte i do prawidłowej artykulacji głosek dentalizowanych dołącza szmer się nosowy Seplenienie nosowe całkowite- gdy nieprawidłowy układ języka zawierającego się z podniebieniem lub dziąsłami wymusza przedostawanie się powietrza z jamy gardłowej do nosowej poprzez szczelinę powstałą przez zbliżenie obsady języka do tylnej ściany gardła, w wyniku czego tworzą się dźwięki nosowe (poszum nosowy, szczeliny nosowe) → seplenienie krtaniowe (sygmatyzm laryngalny) -najczęściej podczas rozszczepu podniebienia -rzadko spotykany rodzaj sygmatyzmu właściwego, który może dotyczyć wszystkich głosek dentalizowanych -głoski dentalizowane są realizowane jako szmer wytwarzany w krtani, tzw. Zwarcie krtaniowe. Pod wpływem nacisku prądu wydychanego powietrza głośnia zostaje rozsunięta, przedostające się przez nią powietrze wytwarza szmer. Parasygmatyzm- zastępowanie w druga stronę niż szeregi (uwarunkowanie rozwojowe) sz → s → ś Ś ź ć dź S z c dz Sz ż cz dż Mogisygmatyzm - pominięciu głosek, np. Sowa → owa, czołg - ołg Borys Szyc - ty filmik WYK 5 30.10.24r. Dyslalia WYK 21  Rotacyzm R- dźwięczne, język plaski, czubek języka drga (silne drgania), pionizacja Przyczyny: nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych (luki w uzębieniu, wszystkie zaburzenia języka, rozszczep podniebienia, rozszczep wargi) Niska sprawność narządów artykulacyjnych (nieprawidłowy tor oddychania, zbyt wiotki język, niska sprawność języka, Naśladowanie nieprawidłowych wzorców (rodzice mają wadę wymowy, rodzeństwo) Niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków (słuch nie jest na tyle dojrzały, aby różnicować te głoski) Rotacyzm: deformacje (Rotacyzm właściwy) Substytucje (pararotacyzm) - zamiana na l,j,ł Elizja (mogirotacyzm) - nie występuje wcale Rotacyzm właściwy: Rotacyzm języczkowy: -reranie uwularne, Rotacyzm języczkowy, Rotacyzm uwularny, [r] języczkowe, [r] uvularne, [r] francuskie -rodzaj rotacyzmu właściwego polegający na tym, ze fonem [r] jest realizowany poprzez poruszanie się języczka (łac. Uvula), kończącego podniebienie miękkie -język nie bierze udziału w artykulacji, podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka wejście do jamy nosowej -wibracja języczka może być mocna, słaba lub może tworzyć się dźwięk szczelinowy ([r] języczkowe frykatywne), podobny do [x]d lub nawet Dyslalia WYK 22  -reranie języczkowe jest odmianą reranie podniebiennego, różni się od niego tym, ze drgania nie obejmują całego podniebienia miękkiego, tylko sam języczek -Reranie języczkowe jest dość często spotykana forma rotacyzmu, wg niektórych autorów najczęstszą -do XX w pojawiało sie jako normatywne na niektórych terenach polski, np Pomorzu i. Wlkp -[r] uwularne występuje w języku francuskim i niemieckim Rotacyzm wargowy -Rotacyzm wargowy, Rotacyzm labialny, reranie labialne, r kuczerskie, r furmanskie -rodzaj rotacyzmu właściwego polegający na tym, ze w artykulacji [r] bierze udział jedna lub obie wargi, a język jest bierny -reranie wargowe można podzielić na dwuwargowe i wargowo-zębowe -reranie dwuwargowe (bilabialna łac.) charakteryzuje się dźwiękiem wytwarzanym przez zbliżenie obu warg. Może dochodzić do wibracji obu lub jednej wargi, tworzyć sie szczelina (Rotacyzm dwuwargowy frykatywny) lub występować jedno uderzenie warg o siebie (dźwięk podobny do [b] -reranie wargowo-zębowe (łac. Labiodentalis) tworzone jest poprzez zbliżenie wargi górnej do dolnych zębów lub na odwrót- dolnej wargi i górnych zębów, choć moze to być tylko jedno uderzenie lub szczelina (Rotacyzm wargowo frykatywny)- dźwięk przypomina [v] lub [f] Rotacyzm międzyzębowy -Rotacyzm interdentalny, reranie interdentalne -rodzaj rotacyzmu właściwego polegający na tym, ze fonem [r] jest realizowany poprzez ruch czubka języka, który jednak nie zbliża sie do wału dziąsłowego, tylko jest wsunięty między zęby. Wibruje czubek języka dotykający górnych siekaczy, ewentualnie jest to jedno uderzenie języka lub szczelina utworzona pomiędzy czubkiem języka a górnymi zębami. Dyslalia WYK 23  -odmianą reranie międzyzębowego jest reranie językowo-zębowe, które charakteryzuje się dźwiękiem tworzonym poprzez wibrację czubka języka opartego o gorną wargę albo zbliżenie lub dotkniecie czubka języka do górnej wargi Rotacyzm policzkowy -rodzaj rotacyzmu właściwego polegający na tym, że podczas artykulacji głoski [r] silny strumien powietrza skierowany jest w bo lub w stronę obu policzków -w efekcie drży jeden lub oba policzki. Jednocześnie moze też wibrować czubek, krawędź lub krawędzie języka. Powstały dźwięk jest nieprzyjemny. Rotacyzm gardłowy -reranie faryngealne, Rotacyzm gardłowy -rodzaj rotacyzmu właściwego polegający na tym, że fonem [r] jest realizowany w wyniku obsady języka do tylnej ściany gardła -powstały dźwięk bywa określany jako chrypliwy. Podczas artykulacji mozna wyczuć drżenie gardła ręką przyciśniętą do szyi. Wibracja obejmująca również podniebienie miękkie z języczkiem przypomina r języczkowe. WYK 6 Nazwa głosek nieprawidłowo artykułowanej wady wymowy w dyslalii Sygmatyzm Rotacyzm [r] Kappacyzm [k] Gammacyzm [g] Lamdacyzm [l] Betacyzm [b] Dyslalia WYK 24  Jotacyzm [j] Rynolalia- nosowanie Mowa bezdźwięczna MOWA BEZDŹWIĘCZNA Czym jest dźwięcznośc? Efekt dźwięczności→ rezultat całego kompleksu mechanizmów aerodynamicznych i mięśniowych podlegających kontroli ośrodkowego układu nerwowego, kierowanych przez korę ruchowa przy współudziale czuciowego i słuchowego mechanizmu sprzężenia zwrotnego drgania Aktywność ruchowa krtani Podstawowe ruchy: ruchy rozwierającego-zwierające- regulują stopień otwarcia fałdów głosowych, w zależności od charakterystyki głoski i typu formacji (dźwięczna, bezdźwięczna, szeptana i ich kombinacje) ruchy napinająco-rozluźniające- regulują długość, powierzchnię i napięcie fałdów głosowych, w zależności od zmian częstotliwościowych podstawowej Fo (fonem podstawowy) DODATKOWE RUCHY: wznosząco-opadające- dzięki nim krtań porusza się w gore i w dol; Obkurczające gorną część krtani - odgrywają ważną rolę w realizacji zwarcia krtaniowego (Podczas oddychania struny głosowe są rozsunięte, podczas szeptu łączą się) Mechanizmy zniekształcania głosek Dyslalia WYK 25  Głoski dźwięczne: obecność drgań fałdów glosowych Słabsze artykulacyjnie Słabsze napięcie mięśni artykulacyjnych Mniej intensywny i obszerny kontakt artykulatorow Słabsze zwarcie podniebienia miękkiego z tylną ścianą jamy gardlowej Mniejsze wzniesienie nagłośni, kości gnykowej i krtani Krótszy iloczas artykulacji Głoski bezdźwięczne: brak drgań fałdów głosowych Silniejsze artykulacyjne Większe napięcie mięśni artykulacyjnych (bardziej pracujemy językiem, napinamy wargi) Bardziej intensywny i obszerny kontakt artykulatorow Silniejsze zwarcie podniebienia miękkiego z tylną ścianą jamy gardłowej Większe wzniesienie nagłośni, kości gnykowej i krtani Dłuższy iloczas artykulacji Mowa bezdźwięczna… ubezdźwięcznienie lub wymowa bezdźwięczna Irena Stryczek: zaburzenia w realizacji dźwięczności, które „polegają na niewymawianiu głosek dźwięcznych (wyjątek stanowią spółgłoski sonorne [m,r,n,l i ich zmiękczenia] i samogłoski), zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów” (Styczek 1979, s. 505) to pewien typ dyslalii, w którym zniekształceniu podlega fonologiczna korelacja dźwięczności Zdj. Najczęściej zniekształcane, pojawiają sie w takiej kolejności jak na zdj Dyslalia WYK 26  Pierwsza grupa - zwarte Druga grupa - zwarto-szczelinowe Trzecia grupa - szczelinowe 💡 Typowy system fonetyczny w przypadku mowy bezdźwięcznej obejmuje z jednej strony samogłoski i półotwarte (sonorne) wymawiane przy aktywnym udziale krtani, z drugiej strony zaś spółgłoski ( zwarte, zwarto-szczelinowe i szczelinowe) bezdźwięczne - cecha dźwięczności wiąże sie z innym bardzo ważnym rozróżnieniem fonetycznym- stopniem otwarcia narządów mowy Dyslalia WYK 27  Jakie zniekształcenia? odkształcenia dźwiękowej postaci wyrazów Homonimy (wyrazy które są podobne, ale różnią się np idę do domku czy do Tomku - mowa bezdźwięczna jest niezrozumiała ) Nie zrozumiała mowa Występuje u dzieci i doroslych Płeć ma znaczenie- częściej u chłopców niż u dziewczynek RODZAJE: mowa bezdźwięczna całkowita - objawia się zaburzeniem wszystkich par głosek Mowa bezdźwięczna częściowa - objawia się tym, że zaburzona jest tylko część par głosek Trzy rodzaje: substytucja, deformacja (wymawianie jako poldzwieczne) i elizja Przyczyny mowy bezdźwięcznej: Zaburzenia słuchu fizjologicznego Zaburzenia słuchu fonematycznego (nie różnicuje głosek) Zaburzenia koordynacji ruchów wiązadeł głosowych z ruchami narządów artykulacyjnych Afazja (zaburzenia centralnego układu nerwowego) Zakłócenia w koordynacji mięśni oddechowych i fonacyjnych, co utrudnia napięcie wiązadeł głosowych, co warunkuje ich drganie Konsekwencje: Mowa bezdźwięczna - często niezrozumiała Dyslalia WYK 28  Kolejność udźwięczniania głosek: (EGZAMIN) - w jakiej kolejności wywołujemy głoski rozpoczynanie od dźwięku pojawiającego się najwcześniej w mowie dziecka (Ale jeśli dziecko jest czymś zafascynowane nwm np pszczółkami i pszczółka mówi zzzz to zaczynam sobie od tego) Skupienie uwagi na głosce, nad którą pacjent pracuje sam, a której nie potrafi jeszcze wymówić (np. Różnicuje ją słuchowo) Rozpoczęcie od głoski, której wadliwa wymowa jest bliższa artykulacji prawidłowej Praca nad głoskami, których nieprawidłowa realizacja jest mniej utrwalona rozpoczęcie od głoski najłatwiejszej do wywołania (np od tej którą widać doskonale) Dyslalia WYK 29  Co należy uwzględnić? poziom rozwoju fonologicznego dziecka (2 latek nie ma dźwięczności) Poziom rozwoju umiejętności słuchowych Wiek dziecka Warunki anatomiczne aparatu artykulacyjnego oraz jego możliwości funkcjonalne WYK 7 Terapia dyslalii SMURF- etapy Strategiczna metoda usprawniania realizacji fonemów 1. Konstruowanie przedpola artykulacji (musimy mieć do tego etapu informacje z działów: fonetyki i fonologii i jaki jest prawidłowy wzorzec głoski, pojawianie się poszczególnych głosek w rozwoju dziecka, rozwój czynności pokarmowych i oddychania, jak kształtuje się narząd żucia, oddychanie fizjologiczne, jak dziecko żuje, jak było karmione, jak siedzi) podczas niego przygotowujemy narząd artykulacyjny do odpowiedniego ułożenia Ważny jest odpowiedni dobór ćwiczeń - warg i języka (Jakie ćwiczenia do odpowiedniej głoski) 2. Wybór głoski do ćwiczeń kluczowy jest: -wiek dziecka -najmniej zaburzona głoska, zbliżona do normatywnej (sukces dziecka, motywacja) -predyspozycje układu artykulacyjnego Dyslalia WYK 30  3. Uzyskanie warunków progowych czy dziecko jest gotowe do realizacji danej głoski Czy sprawność jego narządów artykulacyjnych jest opdowiednia?- jeśli nie to muszę przygotować narząd artykulacyjny poprzez odpowiednie ćwiczenia do artykulacji danej głoski 4. Nauka głoski nauka poprawnej artykulacji Strategie wywoływanie, np. Metoda przekształceń (jedna głoska z drugiej) 5. Aktywizacja głoski w większej strukturze mam głoskę i muszę przejść do sylaby, do wyrazu i później do zdanie sylaba → wyraz → zdanie 6. Polaryzacja głoski kontrastowanie głoski z innymi głoskami, np. Wywołałam głoskę [š] to mogę skontrastować z [s], [ž] (im mniejsze dziecko, tym więcej zabaw, układania, np. Ciasteczka z głoskami, karmienie zwierzątek, wieszanie prania) głoska w „innym świetle” 7. Wprowadzenie głoski do mowy potocznej - na tym etapie rzadsze spotkania, ale musi być sumienność rodziców i systematyczna praca - nadal kontrolowanie pracy języka polega na zapamiętywaniu i utrwalaniu nowego wzorca słuchowego, ruchowego i czuciowego, czasami także wzrokowego danej głoski podczas wymowy różnych jednostek języka, także podczas dialogu i narracji Fonem.eu WYK 7 Diagnoza i terapia w przypadku palatolalii i rynolalii Dyslalia WYK 31  PALATOLALIA- zaburzenia mowy występujące u osób z rozszczepieniem podniebienia (lub podniebienia wraz z wargą), wiążą się w dużym stopniu z RYNOLALIĄ - zaburzenia rezonansu nosowego → brak pełnej izolacji jamy ustnej od nosowej (niewydolność podniebienno-gardłowa) Palatolalia, to sprzężone zaburzenia mowy i składają się z: dyslalii wielorakiej (złożonej) Rynolalii (nosowania) Niektórzy używają terminu „dysglosja” Danuta Pluta-Wojciechowska- „dyslalia rozszczepowa” Palatolalia- sprzężone zaburzenia głosu i artykulacji Najczęstsze zaburzenia mowy u osób z rozszczepem podniebienia: nosowanie otwarte (rynolalia)- wynika z niewydolności podniebienno- gardłowej, charakteryzuje się nadmiernym rezonansem nosowym głosek ustnych (przepływ powietrza przez jamę nosową jest zwiększony, a w realizacji niektórych głosek zamiast rezonatora ustno-gardłowego wykorzystywany jest rezonator nosowy (nosowo-zatokowy) lub też oba rezonatory jednocześnie): -nosowanie strukturalne (przy nieprawidłowej budowie anatomicznej) -nosowanie funkcjonalne (przy niewłaściwej pracy mięśnia zwieracza podniebienno-gardłowego) Nosowanie zamknięte (rynofonia)- wynika z upośledzenia drożności nosa i polega na zmniejszeniu ezonansu nosowego głosek, przede wszystkim półotwartych nosowych: -nosowanie zamknięte przednie (krytyczne miejsce zwężenia znajduje się w przedniej części jamy nosowej) -nosowanie zamknięte tylne (przeszkoda zlokalizowana jest w części tylnej lub w jamie nosowo-gardłowej) ← ten podział rzadko się stosuje ze względu na zbliżone zjawiska dźwiękowe Dyslalia WYK 32  Nieprawidłowe realizację fonemów- charakteryzują się dużą różnorodnością ze względu na często występujące realizacje kompensacyjne poza jamą ustną: dźwięki gardłowe, krtaniowe i nosowe, a także charakteryzujące się zmiennością w zależności od tempa i staranności mowy Nosowanie mieszane-kiedy się ze sobą łączą Zburzenia realizacji fonemów u osób z rozszczepem mogą mieć różnorodną postać i intensywność- od nieprawidłowej realizacji pojedynczych fonemów po tzw. Mowę samogłoskową. Postępowanie diagnostyczne w przypadku rynolalii: rozpoznanie nosowania otwartego oraz wskazanie jego rodzaju, a także ocena stopnia intensywności, wcale nie jest łatwym zadaniem Diagnoza może być przprowadzona na kilka sposobów: badanie foniatryczne - proba gutzmana, czermaka i seemana Obiektywne badanie nosowości (z wykorzystaniem nasometru) Ocena odsłuchowa głosu i mowy, w tym ocena stopnia nasilenia zaburzenia (z rejestracją mowy audio-wideo) - osoba badana leży i wymawia sylaby oraz słowa → jeżeli wymawia poszczególne (nawet nieliczne) głoski ustnie bez poszumu nosowego, to jest to nosowanie nawykowe → jeżeli powietrze podczas tych badań ucieka nosem przez cały, nie da się ustalić jednoznacznie, z którym typem nosowania mamy do czynienia - najczęstsza i najskuteczniejsza w gabinecie logopedycznym - wada- subiektywizm oraz często niemożność rozpoznania typu nosowania OSTATECZNIE USTALENIA PRZYCZYNY NIEWYDOLNOŚCI PODNIEBIENNO- GARDŁOWEJ DOKONUJE FONIATRA! (Nasofiberoskop) Dyslalia WYK 33  *Próba Gutzmanna polega na rytmicznym uciskaniu i zwalnianiu skrzydełek nosa przy przemiennym wymawianiu głosek [a] oraz [i]. Przy prawidłowej pracy zwieracza podniebienno-gardłowego dźwięk samogłosek pozostaje niezmieniony. W przypadku dysfunkcji podniebienia i występowania nosowania otwartego dźwięk samogłoski podczas uciśnięcia skrzydełek nosa staje się ciemniejszy, a pod palcami wyczuwa się drgania. Próba Czermaka, nazywana też próbą lusterkową, polega na umieszczeniu nieogrzanego lusterka przed nozdrzami przednimi w trakcie realizacji samogłosek lub sylab złożonych ze spółgłosek wybuchowych i samogłosek, np. [pa], [pa], [pa]... [ta], [ta], [ta]... [ba], [ba], [ba]... Jeżeli u badanej osoby występuje nosowanie otwarte, lusterko zaparuje się parą wodną zawartą w powietrzu wydobywającym się z nosa. W próbie Seemana wykorzystuje się fonendoskop. Jedną oliwkę stetoskopu umieszcza się w nozdrzu przednim osoby badanej, a drugą w uchu badającego. Słyszalny szum podczas fonacji samogłosek i spółgłosek świadczy o nosowaniu otwartym* Postępowanie terapeutyczne w przypadku rynolalii WCZESNA INTERWENCJA LOGOPEDYCZNA Uwzględniamy : występujące u dziecka zaburzenia, wiek, przebyte i zaplanowane zabiegi chirurgiczne, potrzeby i możliwości pacjenta oraz jego rodziny Dwa schematy postępowania terapeutycznego - w obu działania są nakierowane na usprawnianie mięśni podniebienia miękkiego oraz ścian (bocznych i tylnej) jamy gardłowej W przypadku niewydolności funkcjonalnej wprowadzamy ćwiczenia usprawniające mięśnie zwieracza podniebienno-gardłowego w celu uzyskania pełnego zwarcia. Pozwala to na oddzielenie jamy ustnej od jamy nosowej, co w dalszej kolejności umożliwia wypracowanie kontroli nad wydychanym powietrzem oraz usprawnia realizację poszczególnych dźwięków mowy. Natomiast w przypadku niewydolności anatomicznej usprawnienie mięśni podniebienia miękkiego i ścian gardła ma na celu przede wszystkim Dyslalia WYK 34  przygotowanie dziecka do zabiegu faryngoplastyki. Ruchomość podniebienia miękkiego jest jednym z warunków zakwalifikowania pacjenta do zabiegu, który może przyczynić się do poprawy jakości mowy dziecka. Najczęściej stosuje się zabieg faryngoplastyki (zwany też faryngofiksacją), wykorzystując płat pobrany z tylnej ściany gardła. Polega on na wytworzeniu sztucznego połączenia między tylną ścianą gardła a podniebieniem miękkim. Połączenie to ułatwia dziecku z rozszczepem oddzielanie jamy ustnej od jamy nosowej. W tym zwarciu istotną rolę odgrywają boczne ściany gardła, dlatego te części aparatu mowy należy usprawniać zarówno przed zabiegiem faryngoplastyki, jak i po nim. → oprócz ćwiczeń usprawniających program terapeutyczny powinien zawierać ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonematycznego, poszerzające zasób słownictwa i podnoszące sprawność językową pacjenta NOSOWANIE O TYPIE FUNKCJONALNYM Postępowanie logopedyczne: najważniejsze są ćwiczenia usprawniające mięśnie zwieracza podniebienno- gardłowego (ważny jest wybór, nie wszystkie dla każdego dziecka) Na początku ćwiczenia oddechowe - kształtowanie prawidłowego toru oddechowego oraz wydłużanie fazy wydechowej, nauka kontrolowania toru powietrza (przez usta) (nie zatykamy nosa) Dziecko musi nabierać powietrze nosem, a wypuszczać ustami (wąchanie kwiatków, dziecko jest balonikiem, ćwiczenia z „dmuchajką”) Masaż języka i podniebienia (wraz z odruchem zwrotnym) - często stosowany u małych dzieci (niemówiących) - ALE DOPIERO PO OPERACJI Ćwiczenia izometryczne - ćwiczenia wzmacniające mięśnie szyi, gardła i krtani, np. Ćwiczenie byczek (siłowanie dziecka z dłonią terapeuty umieszczoną pod brodą, następnie z dłonią na uchu lewym i z dłonią na uchu prawym oraz na potylicy Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie oraz ściany gardła - ziewanie z opuszczoną żuchwą, chrząkanie, chrapanie, kasłanie (z wysuniętym Dyslalia WYK 35  językiem), silne, powolne przełykanie śliny, płukanie gardła Dodatkowo: W publikacjach poświęconych terapii dzieci z rozszczepem proponowane są także dodatkowe ćwiczenia, takie jak: zatrzymywanie powietrza w jamie ustnej (tzw. balonik z językiem ułożonym między zębami), parskanie wargami, gwizdanie, picie przez słomkę lub rurkę (o różnej grubości i długości), uciskanie tyłem języka na podniebienie miękkie (wraz z unoszeniem żuchwy), aspiracja powietrza (wciąganie powietrza przez słomkę i jednoczesne przenoszenie skrawków papieru, koralików itp. na inne miejsca). W przypadku nosowania otwartego o podłożu funkcjonalnym można je stosować, jednak dla niektórych dzieci mogą okazać się zbyt trudne. Ćwiczenia oparte na wymawianiu niektórych głosek, np. Ziewanie z wymawianiem głoski [a] (z językiem na dnie jamy ustnej), energiczne i rytmiczne wymawianie samogłosek staccato, energiczne wymawianie sylab: ha, ha, ho, ho, he, he; energiczna wymowa zestawów sylabowych zawierających głoski tylnojęzykowe [k] i [g], takich jak ak, ok, uk; uku, ugu, oko, ogo; ukku, uggu, okko, oggo (z bardzo intensywnie wymawianymi głoskami [k] i [g]). Jeżeli terapia z wykorzystaniem wyżej opisanych ćwiczeń nie przynosi spodziewanych efektów, a dziecko nadal nie potrafi oddzielić jamy nosowej od jamy ustnej, warto skierować je na zabiegi elektrostymulacji (tonizacji) podniebienia miękkiego. Zabieg polega na pobudzaniu mięśni prądem o bardzo niskim natężeniu, co ma na celu usprawnienie ich funkcji. W niektórych przypadkach seria takich zabiegów prowadzi do znacznej poprawy elastyczności podniebienia oraz zmniejszenia stopnia nosowania otwartego. - współpraca z fizjoterapeutą, dziecko musi rozumieć polecenia (nie u małych dzieci) Po uzyskaniu kontroli nad wydychanym powietrzem można przejść do kolejnego etapu terapii- wywołanie brakujących dźwięków lub korygowaniu dźwięków deformowanych - kolejność → najpierw samogłoski i spółgłoski otwarte (od najłatwiejszych) → następnie do ćwiczenia każdej z tych realizacji w kilku etapach: przygotowawczym, wywoływania lub korygowania głosek oraz automatyzacji Dyslalia WYK 36  → W niektórych przypadkach dochodzi do tego potrzeba wyeliminowania współruchów mimicznych (głównie przez wykonywanie masażu) → automatyzacja skorygowanych i wywołanych dźwięków Jeżeli efekty nieduże - konsultacja z foniatrą/chirurgiem → możliwe, że będzie potrzebna operacja faryngoplastyki NOSOWANIE O TYPIE STRUKTURALNYM nie można takich samych ćwiczeń jak w niewydolności funkcjonalnej - NAJWIĘKSZY BŁĄD - szczególnie oddechowe przygotowanie dziecka do operacji faryngoplastyki Ćwiczenia oddechowe ograniczamy do nauki oddychania przeponowego, spoczynkowego oddychania nosem oraz delikatnych ćwiczeń oddychania dynamicznego (polegających na wydłużaniu fazy wydechowej) - jak mamy wątpliwości czy ćwiczenia są dobrze dobrane, to ograniczamy do działań polegających na szybkim nabierani powietrza przez nos i powolnym wypuszczaniu go przez usta (połączonych z jakąś zabawą) Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie i zwieracz gardłowy (ruchomość) W tym typie nosowania nie uda się uzyskać właściwej artykulacji głosek ustnych, dlatego NIE ma tu miejsca na ćwiczenia artykulacyjne Masaż podniebienia i języka (aż do odruchu wymiotnego) Ćwiczenia podniebienia miękkiego, np. Chrząkanie, kasłanie, chrapanie, chuchanie, ziewanie, ew. Wymawianie staccato samogłoski [a] oraz wszelkiego rodzaju ćwiczenia usprawniające język i wargi Ćwiczenia izometryczne (oporowe) z naciskiem na boczne ściany gardła Zabiegi elektrostymulacji (w niektórych przypadkach) *Należy zaznaczyć, że dla dzieci z niewydolnością strukturalną ćwiczenia zalecane w literaturze są często zbyt trudne. Dotyczy to na przykład ćwiczeń polegających na nadmuchiwaniu policzków („baloniki"). Nawet jeśli dziecku uda się nadmuchać policzki, zrobi to nieprawidłowo, zatykając przejście do jamy Dyslalia WYK 37  nosowej nasadą języka. Dlatego w przypadku nosowania funkcjonalnego podczas tego ćwiczenia zaleca się układać język między zębami. Ćwiczenia wymagające wytworzenia ciśnienia w jamie ustnej (np. parskanie, nadmuchiwanie policzków) nie powinny znaleźć się w programie terapeutycznym dziecka z tego typu nosowaniem.* można uwzględnić ćwiczenia kształtujące umiejętności językowe w różnych aspektach: semantycznym, syntaktycznym, leksykalnym, morfologicznych, a nawet fonologicznym (trening słuchu fonematycznego) - ćwiczenia wzbogacające słownik, działania stymulujące spontaniczne wypowiedzi, nauki prowadzenia dialogu itp. Po zabiegu faryngoplastyki: → postępowanie logopedyczne nakierowane na uzyskanie normatywnej realizacji poszczególnych fonemów → pierwsze miesiące OSTROŻNOŚĆ, aby nie uszkodzić polaczenia miedzy podniebieniem miękkim a tylną ścianą jamy gardłowej → po kilku miesiącach ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie (2/4 msc) → ćwiczenia izometryczne - boczne ściany gardła jeżeli występują współruchy mimiczne, należy stosować masaż twarzy oraz ew. Elektrostymulacje zewnętrzne Dyslalia WYK 38