درسنامه فقه 2 PDF

‫ردسناهم فقه ‪2‬‬ ‫علیرضا محمدینژاد‬ ‫‪3‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫بخش اول احکام اموات ‪11..............................................‬‬ ‫احکام محتضر و چگونگی غسل و کفن میت‪12...‬‬ ‫درس ‪1‬‬ ‫احکام نماز میت...

‫ردسناهم فقه ‪2‬‬ ‫علیرضا محمدینژاد‬ ‫‪3‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫بخش اول احکام اموات ‪11..............................................‬‬ ‫احکام محتضر و چگونگی غسل و کفن میت‪12...‬‬ ‫درس ‪1‬‬ ‫احکام نماز میت و چگونگی دفن آن ‪21.........‬‬ ‫درس ‪2‬‬ ‫احکام و آداب پس از دفن ‪26........‬‬ ‫درس ‪3‬‬ ‫بخش دوم نماز ‪31.......................................................‬‬ ‫فصل اول مقدمات نماز ‪32............................................‬‬ ‫اقسام نماز و اوقات نمازهای شبانهروزی ‪33‬‬ ‫درس ‪4‬‬ ‫قبله‪42.....‬‬ ‫درس ‪5‬‬ ‫وقت نماز ‪48...‬‬ ‫درس ‪6‬‬ ‫مکان نماز گزار ‪54......‬‬ ‫درس ‪7‬‬ ‫بدن و لباس نمازگزار ‪60‬‬ ‫درس ‪8‬‬ ‫استثنائات نماز با بدن و لباس نجس ‪67.....‬‬ ‫درس ‪9‬‬ ‫اذان و اقامه ‪72‬‬ ‫درس ‪10‬‬ ‫فصل دوم شیوه نمازخواندن ‪77........................................‬‬ ‫واجبات نماز و احکام نیت ‪78‬‬ ‫درس ‪11‬‬ ‫تکبیرة االحرام و قیام ‪85‬‬ ‫درس ‪12‬‬ ‫قرائت نماز ‪93‬‬ ‫درس ‪13‬‬ ‫رکوع در نماز‪99...‬‬ ‫درس ‪14‬‬ ‫واجبات سجده (‪105. )1‬‬ ‫درس ‪15‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫واجبات سجده (‪111..... )2‬‬ ‫درس ‪16‬‬ ‫چیزهایی که سجده بر آن صحیح است ‪117‬‬ ‫درس ‪18‬‬ ‫سجده سهو و سجده قرآن ‪122......‬‬ ‫درس ‪19‬‬ ‫تشهد و سالم ‪128..‬‬ ‫درس ‪20‬‬ ‫ترتیب و مواالت ‪134.‬‬ ‫درس ‪21‬‬ ‫فصل سوم ُم ِ‬ ‫بطالت نماز‪139...........................................‬‬ ‫مبطالت نماز (‪140 )1‬‬ ‫درس ‪22‬‬ ‫مبطالت نماز (‪147.... )2‬‬ ‫درس ‪23‬‬ ‫مبطالت نماز(‪153 )3‬‬ ‫درس ‪24‬‬ ‫فصل چهارم نماز مسافر ‪164............................................‬‬ ‫نماز مسافر ‪165.‬‬ ‫درس ‪25‬‬ ‫احکام مسافرت شرعی ‪172..‬‬ ‫درس ‪26‬‬ ‫درس ‪ 27‬قواطع سفر (مکانهایی که نماز‪ ،‬تمام خوانده میشود) ‪180..‬‬ ‫فصل پنجم نماز قضا ‪190...............................................‬‬ ‫نماز قضا ‪191‬‬ ‫درس ‪28‬‬ ‫فصل ششم نماز جماعت ‪198.........................................‬‬ ‫نماز جماعت ‪199‬‬ ‫درس ‪29‬‬ ‫روش های صحیح اقتدا در نماز جماعت ‪208‬‬ ‫درس ‪30‬‬ ‫ِ‬  ‫‪5‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫پیشگفتار‬ ‫حوزه هو علمیه ووعل و کعلوهل و ز هو علوروزدعلانلو ل و شلاو ووبلا و لو و لو والملولوهلووورترین ل‬ ‫و لو و لی وور ل ریوورلهاوولیژگلوهل او هو عل و ن راعلو و ل‬ ‫حی ووعهو علییت راوومونلوکرملو لو و لو‬ ‫ز ‪،‬لویف علن لتلمیه ل رلو سلوصزشلبی ا لحزه ه علمیه علول هور ویوژعلوهل ایی یوعل و‬ ‫بژ للمیوملقری لولوک نفلوهلرت؟مهع؟لیر قی ملوعلو وتگلو و ونلول و طلوروزدعلو و لمروییوژلنولوو‬ ‫لولوی ذلیژو ررلمیه لو لی ل رلوقلض ئ تلمصنعلبعلههرو لجه الول و وبهو عل‬ ‫ی‬ ‫یوو لهو‬ ‫پم رلم له لایی ل ر هراگلمی صرلوصوی لو و ل و ز هو عل و بوژ للمیهو ‪،‬ل و و هو عل‬ ‫خالگ‬ ‫خ صلیر رل ‪،‬لوصزشلورکو لولو ولوونلانلیووزهف‪،‬لمریییوژه علمرو ا ونع‪،‬لولوز لان و لوی وهلهورلل‬ ‫ل رلحزه ه علمیه علو تگ ل‬ ‫لح‬ ‫یکلوهل طوحلاو ش لول للمض علدوح‬ ‫و لضن نت‪،‬لب مو ل ارایوژ لیو لیی وژل ورلمیصورللهوو ‪،‬لچروژو ل شو و وژویعل وولول و للوموقهو عل‬ ‫ل ر وعه عل ز لولو لی ل رلوصوزشلمو توروزنلولهزیوتب وبل‬ ‫ژ ‪،‬لمروییژلضن نتلیژ‬ ‫یر‬ ‫پوم رلجیوو لاهوژگل ورللو و ل‬ ‫نولانل ی علمرصعهو ‪،‬ل وطوحلولهیوعهو علیکیو لولیر روتلووونعلوجلیو‬ ‫لبییژووژتل‬ ‫ل ر وعه علیوزه‬ ‫و سلیه عل شعلنو لیهژ لب لیوجعلبعلمرصعه عل زپژیژ‪،‬لیر‬ ‫لولوز لیوزه و لو و لور و ‪،‬لل وربلوهلچوربلووزنالوهلهو ملقورونل‬ ‫ولیه علورلووه علووزنال و هلانلیوژ‬ ‫ارمتگلل ل‬ ‫انلنو ل علمهی ل وژ لورزنهو علچرشو ‪،‬لور و للووژ نیتلحوزه هو علمیه وعلخوووهرو لبو لمی یو تل‬ ‫لوول لوکبوهلوهول روت؟مهع؟لول و للبو لیک وعل ورللو ورونل ارو وژنلمیهو علنو ول ل‬ ‫وله لولب لیک عل رلو‬ ‫کعلیالفل را لی ل رلو سل ه یی لصزنتل ارملع‪،‬لویهوموعوعل وز لوهل بوهلان و لخوووهرو ل‬ ‫لولیوویل رل یووژگلانلو و لویهومووعلیی ووژل وورلو و ل وووا لی و لوووووناعلهه ووز ل‬ ‫ی ووعلنول روح و ‪،‬لیووژ‬ ‫نم یتلوصوزشل نباوتلیکیولوزآعلیوزه و ‪،‬لولگوهو عل وز ل ر ووعد ویعلان و لولی وهلبو لوهوژوفل‬ ‫لیتو نل‬ ‫لول ظرلبعل رمصله علوصو لول ل هه علمرو ا رو ‪،‬لانلوولزیوتهو علیویل رلولیوژ‬ ‫یوزه‬ ‫ویلشر لو لور لقرونل ا راگللل ل‬ ‫ووکلچرهوووا ل و و لوا و رلبییووژلول وووه لبووژ لههووژل ‪،‬لوا و مژتلولحه یووتلو وول او ‪،‬ل‬ ‫و‬ ‫لولمرو ا رو لمی لووک پم رل وا ل علوو ژلو تلب لونوئعلچرشیه اه ‪،‬ل ژه لولایوژا هو عل‬ ‫ور‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫خوووالوهل ن ووقلنوی وووعل‪[email protected]،Mo‬لو و لنولانلل ه واب ش و لولإنی و عل ه و لول ف و لو و لیت و نل‬ ‫ی دعل ییژگ ل‬ ‫وهلیهوو و لو و و ی ژلولههکو و نو لورلوورمل‪-‬ب ووعل وو لورلوورلورل وورملحی ووتوه ووالملیقو و علمی رضو و ل‬ ‫و لو ه و ‪،‬ل‬ ‫ورهووژع و والولههک نو ش و ‪،‬لوووژ رلورلوورمل اوونو لم ووعلحیووتوه ووالملیق و علو وول‬ ‫ودیی ب ل اروو لحیجلو الملیق ی لحا لوح ژچزن‪،‬له اعلم ضول‪،‬للالوراو لح وژدع‪،‬لحاو ل‬ ‫لیق علا برلحا لم وژچزن‪-‬لیشوکرل‬ ‫لیوزه‬ ‫لیژ‬ ‫لههرولمی ولیه لولودیی‬ ‫لول ر نلخ‬ ‫ق ه‬ ‫وو یو لولیوم و تلد هلومووی لههکو نو لور و ل‪-‬بووعل و لوووژ رل اوونو هو علمیهو ل وور نلخو لووونی ل‬ ‫لولووز لیرص و ی لولههک و نو لویش و لنولوهلخژوو ووژل‬ ‫وووژوی لولوووژ نیتلورلوورمل ر وووعد وویعلولیووژ‬ ‫ّوی لخوو ل دی گ ل‬ ‫لچژوهبلور للوژ نیتلحزه ه علمیه علخووهرو ل‬ ‫وک‬  ‫‪7‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫مقدمه مؤلف‬ ‫ل ع لهژف لخوا لنو ل ک ات لو ا ل ر لو یژ‪ ،‬لی ربی ع لویی ِال‬ ‫و الم لبع لمیوو لوکب لی ه‬ ‫ج وکع لوطیو لو ل ک ایهیژع لو ا لنو لمهل لان ت ل ر ل ق لومل ا لصر ح لو او ژ؛ لوهو دو لانل‬ ‫ه نالی لپسلوهلیر قلههم‪،‬لبعلی ل‬ ‫علخوا‪،‬لوصزش لومل اعلخ ص لنول رلچرنوو بلههملو‬ ‫ِ‬ ‫یوزه ه‬ ‫وصزشلومل اعلب نلو ل ویه لاو لعلب یژگلهه ی لمنوم تلمهی لخ ص لنول ر لو یژ؛ل عل رلهرل‬ ‫ص لوایه لووجهلو تلنمل ِن لخوالنولانلحزه لمراعلولوجله م ل رل قلی لمنوعلییظ ل یژ؛ل‬ ‫ِ‬ ‫بع ل ر لایگر‪ ،‬لاسالم تنها اعتقاد صحیح را کارساز نمیداند‪ ،‬بلکه در مرحله عمل و رفتار نیز‬ ‫مسلمانان را دعوت به انجام خوبیها و پرهیز از بدیها میکند‪.‬ل‬ ‫ب لمهی لا لو ت‪،‬ل«م ع»لی ل«وحک م»ل ملاونال ع لانل‬ ‫انلهرلصزنتلی لقاهل ل علمهژ اونلب ِ‬ ‫لمهی لو الم‪،‬لول شیتل ارملعلوهلوح لوله ل(قری لولدووی ت)لو تللوللب ل ر ل‬ ‫ح تللویهومعل قوو‬ ‫وکصوو لیفا رللوللی ر ل ژ و ژگ ل‬ ‫لمهی لا ‪،‬لخوو لعلا لو لیخرتلبشرلنولییو ل یژلول‬ ‫و لوکل ژی لخژوعلولک شلب لوضعلقوو‬ ‫ه ژا لوو لوللینوو لنول روعلوولبعلونوغ لی نا؛لوو لولی ف علو ا ‪،‬لد هبعد هلب لا نل ژ لوهللوا رلمهلل‬ ‫لمهلل‬ ‫‪،‬لبعل زعل ارمل دعلوللوشکالتلانلحر تلو ت؛لل مللوهللوییکعلی لوقل لبعلو لقوو‬ ‫بعلقوو‬ ‫نللب یژلوشکالتلیی اعلنولولرهلل واگ ل‬ ‫کیژ‪،‬لبعل‬ ‫هت‪،‬لوبالغ لوحک مل‬ ‫ِ‬ ‫حزه ه علمیه علولم ه عل یناوونلو الم‪،‬لههوون لانل زشلی دیخل روعلحفظلم‬ ‫ل ه علمرووو لنولبعلج لخنیژ و ژگل‬ ‫ه لول‬ ‫ا لولهه ی لام علوهلو ل نیکتلو ژس‪،‬لیی‬ ‫لت لوهک ل گ لعل‬ ‫تین لح ِ‬ ‫علبا نل ب ه ل علانلوضک تلی ّ علی لانل او ع له ژو لانل‬ ‫ل علانلنو لیر قلو لینو لولحفظ لا لخژول رلولج لخوالنولمژول‬ ‫ژ لو تلول علبا نل ینا‬ ‫را و ژگ ل‬ ‫و یز ل علبعل ر تل ظ ملو الو ‪،‬لوحک ملا لیو طلم له لولوروجعل یناوونلی ی ژلانلق لهلن لع‬ ‫والولبعلنوحل لانلا لرسلوراملقرونلو ا رال للتهر ل‬ ‫ه علیوض حولها ئللولی للو لفل ئ تل ر لو‬ ‫گل‬ ‫رلب‬ ‫هه لیالفه علا ن ه‪،‬لوللیک لوهلل کهته عل ینا لو تل علب یژلخژوعلولک شلنول‬ ‫بژ ل ک‪ ،‬لیوزهف لوحک م لو الو لو لیشز ق لورام لبع لو ی م لصر ِح لا لزنوت ل رم ‪ ،‬ل رین ل‬ ‫م ات‪،‬لولو یع ل خشیواعلخژوعلولک شلو تگلهه ی لن لتلو علوله لولوکصوو ‪،‬لپسلوهل‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫یاتل‬ ‫ر لم یژلولب نه علصر ح‪،‬لوبالغلا لزنوتلایی لولا نل را لوراملوهل ای لولنمل نه عل‬ ‫وا لو ت؛لبعلهه لجهت‪،‬لمرو ا رو لحزه ه علمیه عل‪ -‬عللن لتلوصی لی لپسللوهللمرو ا نعلمیومل‬ ‫لو یوو یژلج وکعلنولبعل زعلو الملوص لل‬ ‫و الو ‪،‬لیکی ‪،‬لین یجلولی ی غلومههلح ع لیش علو ت‪-‬للهو‬ ‫هژویتل ییژل عللق انلب یژلپسللوهللمهللصر حلبعلو لا لزنوتل رم ‪،‬للی ه لنولبعل هلن ل روللولل و‬ ‫وعلوی هل روعلورامل للل ر ل ییژگ ل‬ ‫ل‬ ‫لو لن لعه ع لیوزه‬ ‫ه ع لملوو‬ ‫لجهت لیول ژ ل ب‬ ‫ِ‬ ‫ان ل شه ع لوخ ر لیالفه ع لوده هیژع‬ ‫وحک ملصزنتل ارملعل علهرللیکلوه للو ل و به لانللج علخوالق للی ژ رللوللیشکرل لو ت؛لول ل‬ ‫علیرص ی لومروالول هللیکل ی علییل رل ژ لب ژلول‬ ‫ل علب للانلل ظرلل ارمل لو‬ ‫ج علخ ل ل ب‬ ‫ژگلبی رو لپسلوهللجیا تلولکژالانل‬ ‫ومی ل رللوحک م‪،‬لبعل گو گ ل ر لی لو ن ل یژ‪،‬لوحا سلو‬ ‫نانو لم ع لو لوصزش لو ل«ون اوت» لوژ نیت لورلرم لحزه ه ع لمیه ع لخووهرو ل(حجةاالسالم و‬ ‫لان ی وعل‬ ‫المسلمین دکتر عبدالکریم بهجتپور)‪،‬لبعل و ل ل یعلن ژی ل عل روعلوول لب نل ی نل ب‬ ‫لنوهیه علیژدیسل للیه عل والی لب لجهعلی دعلوللییظ لوی بعلوزنال ه‪،‬لو ی ژلورلرملانل‬ ‫م ع‪،‬ل ب‬ ‫لبعلیژدیسلو لانسلب للوهه تل پراوه ژ؛ رول ع‪ :‬ل‬ ‫رو رل شزنلبلوو یژلانللحژلوطیو لوللیکا‬ ‫‪.1‬لدوفلوحک میوزیعلاونوعلوهه تلو ت؛ ل‬ ‫‪.2‬ل ر ِ لوحک م‪،‬لبعلوه ن تلولیهن لوحل جلاونا؛ ل‬ ‫هویژلوه نتلو ت؛ ل‬ ‫ِ‬ ‫‪.3‬لپ گز ِ لوحک مل‬ ‫ل هلاونا؛ ل‬ ‫ی‬‫‪.4‬لپ خی ِ لوا ئلل رم لبعل ب‬ ‫‪.5‬لونی طلوحک ملب ل ب ه عل هعو لژهل ل روعلیوزهفل هلر‪،‬لورترللو ت؛ ل‬ ‫‪.6‬لووضوع ی لو یوو ژلانل ش ِطلمیه ِ لمرو ا رو ل بلورتنعلاو لعلب ژ؛ ل‬ ‫‪.7‬ل نا ه علوحک ملانللیوو هیژ یعلولیط قلوحک مل رللووضوم تلاونوعلوهه تلو ت؛ ل‬ ‫لانلپ گز لبعلوا ِئلل رم لاونا؛ ل‬ ‫قوومژلم ه ‪،‬ل ن ِرالوی‬ ‫‪.8‬ل ِ‬ ‫نعلوحک ملو تگ ل‬‫وللورتنعلانلی اا ِ‬ ‫بیژعلو ح ِ لم ه ‪،‬لم ِ‬ ‫‪.9‬لا لع ِ‬ ‫لح ضرل‬ ‫بی رو لخ او ل ه لانلحزه لمیه علق لو لوه لنولمهژ اونل ژ ژلولبعلیه علولییظ ل ب‬ ‫ه ع لم ه ل هعو لژهل لبعل‬ ‫ل روع لیووخل ل ب‬ ‫لو یوو ژ لو ژوع لوی‬ ‫لب‬ ‫چراوخلیژگ ل لو‬ ‫لییژگلهه ی لب لیوجعلبعل خل دعل علانلییظ لی لنم یتل ژ للو یوو ژلمرو ا رو لنول روعلبعل‬ ‫حا‬ ‫ی ال پرا لهرل عل رشلرلوحک مل رم لی دعل یژگ ل‬  ‫‪9‬‬ ‫مقدمه مولف‬ ‫در این نوشتار‪ ،‬مؤلفههای زیر رعایت شده است‪ :‬ل‬ ‫لولییل رلان ی وع زیا ؛ ل‬ ‫لول نم یتلو ل ژوناه علیژ‬ ‫‪.1‬یکیولزآعلیوزه‬ ‫الف) و ژوعه لولچرب هو ه علوی ه؛ ل‬ ‫لانلوبلژوعلهرلانس؛ ل‬ ‫ب) ر لوهژوفلیوزه‬ ‫‪.2‬نا ه علوف ژلول ن راع؛ ل‬ ‫هل(ب وو )؛ ل‬ ‫‪.3‬لوث شه عل ن هلولوزنال هلج وکعلو‬ ‫‪.4‬ل ر لحکهته علمرووو ؛ ل‬ ‫‪.5‬لیوض حلووژ ه لولوصطالح ت؛ ل‬ ‫‪.6‬ل روح لی لول ش ووه؛ ل‬ ‫انجلانخلوون لول هواونه علجمو لول ن راع؛ ل‬ ‫‪ِ.7‬‬ ‫‪.8‬هب ل ا ‪،‬لدو لولبعلا نللوهللوصطالح تلچر ژ لم ه ؛ ل‬ ‫لوزنال هلول ن راعلانلهرلل علجیژلوهلان ی وعلم ع؛ ل‬ ‫‪.9‬چراوخل لبعلووضوم ِت ِ‬ ‫لمرووو ؛ ل‬ ‫‪.10‬لو لف ا لوهلوح ای ِ لو گ‬ ‫لولوهژوفلولیوعلانلول لانسه ؛ل ل‬ ‫ِ‬ ‫لب لمی‬ ‫‪. 11‬چر به علولکژالو‬ ‫‪.12‬لچر به لولیهن ه علجمو ‪،‬ل ن راعلولچژوهش لانلپ ی ِ لهرللانس؛ ل‬ ‫ل‬ ‫لولههک نو لمی لو لنول‬ ‫وهلخژوو ژلولک شلوایلتلاونمل علیالفه علخ لص عل انو لییل رلولیژ‬ ‫لی دعلمرو یژگ ل‬ ‫لیوزه‬ ‫ق زش‪،‬لولو لنولانلن ژ لبعلوهژوفلخوالانلییظ لو ل ب‬ ‫سخنی با فراگیران محترم‬ ‫لو تلولههملو تلو ی ژلوحک ملی لنولیژدیسل ییژ؛لبی رو ل‬ ‫لولان‬ ‫لیوزه‬ ‫درسنامه فقه‪ ،‬لیکل ب‬ ‫ل‬ ‫تلولا لعبیژعه علیوزه‬ ‫و ی ژلورلرملو یوو یژلیوض ر تلیکه ی ‪،‬ل ر لوث شه ‪،‬لیف وتلمل وو‪،‬لیط‬ ‫نولبعلیش صلخوال ر ل ییژگ ل‬ ‫پرسشهای میانی لضه لانسل روع «تفکر بیشتر»‪« ،‬بحث گروهی» لی ل«پژوهش»‪،‬لییظ ل ژ لو تلول‬ ‫گز لبعلی ه لبکو ژلولهه ی لوهلو ل ِالخوالانلبر ل انوه ل هکلب ووه ژلولیکل افتوازعل‬ ‫ب یژلانلپ‬ ‫لش لولچرل ش طلانل السلویی ال ی ژگ ل‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ژلولبعلووضوعلوا ئللولی رویهومعه علهرل ژوملاقتل ی ژل‬ ‫ِ‬ ‫نعلوحک ملههملو تلص زنلب‬ ‫توجه‪:‬لانلی اا ِ‬ ‫گز ِ لوحک ملوومقل زیژگ ل‬ ‫ی لهرل علیوایرللبلوو ژلانلمرو ا نع‪،‬ل ر ‪،‬ل اهلوه نته لولپ‬ ‫ل‬ ‫تقدیر و تشکر‬ ‫انلپ ی لوهلدی تلورلرمل انو لم علولوصزشلحجتاالسالم و المسلمین استاد ابوالقاسم مقیمی‬ ‫لنولبعلمهژ ل ارملیژ‪،‬لبعل‬ ‫حاجیلولورو لولو ی ژلورلرو ل علودیی لمیه لولب هخوو ِ لورلوو ِ ل ب‬ ‫لوهلحجتاالسالم و المسلمین استاد حسین وحیدپورلولومض علورلرمل انو لم علولوصزشلحجج‬ ‫اسالم آقایان هادی فاضل‪ ،‬غالمحسن حیدری‪ ،‬حسین قاسمیان و سرکار خانم زهرا عزیز اللهی و‬ ‫استاد سمیرا کاشانی تشکر می کنم‪.‬‬ ‫ل‬ ‫لوژ ر لورلرم لور ‪ ،‬لجی‬ ‫لههم لو او لوه لوائوه لورلرم لحزه ه ع لمیه ع لخووهرو ‪ ،‬لبع ل‬ ‫حجتاالسالم و المسلمین آقای دکتر عبدالکریم بهجتپور ل علانلدو ژلیه ع لو لوترلنهیهواه عل‬ ‫ههملنولونوئعل را ژ‪،‬لقژناو ل ی ؛لهه ی لوهلسرکار خانم مریم َم ُ‬ ‫دملیلوژ رل انو له علمیه لور للول‬ ‫لوائزشلواون لییل ر حجتاالسالم‬ ‫لولز لیرص ی ‪،‬لبعل‬ ‫وائوه لواون عل لل ر وعد یعلولیژ‬ ‫لدکتر حسن‬ ‫لو ل روح لیوزه‬ ‫و المسلمین دکتر حمیدرضا حقشناس لو لوائزش لواون لیژ‬ ‫فانیدپورلولمضالعلونجهیژلیق ی لمحمدایالیی‪ ،‬محمدجواد محمودی و محمد سخاییل علانلیه عل‬ ‫ولییظ لورلوو لو لوترللههک دعلوالهرلاو لیژ‪،‬ل پ گ ودعل ه ی گ ل‬ ‫وو ژوودی لب ل ی خت لوحک م لوله لان لیه م لب به ع لوزنا ل ه لو لوجروع لی لان له ژا لمراع لول‬ ‫وجله م ‪،‬لو الملمهی لول ریبلو الو لانلههعلم ل لج دعلول دعل واگ ل‬ ‫ل‬ ‫علیرضا محمدینژاد‬ ‫‪07‬لوراواو ل‪1400‬لل‪-‬لل‪18‬لذعولریعل‪ 1442‬ل‬ ‫وص افلب لم ژل ک ژللژ ر ل‬ ‫‪11‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫بخش اول‬ ‫اح کام اموات‬ ‫احکام اموات‬ ‫اسالم به قدر ی مومنان را محترم شمرده است که احکام و آداب خاص ی را‬ ‫برای آنه ا از ب دو تول د ت ا پ س از م ر ق رارداده اس ت و اطرافی ان را نس بت ب ه‬ ‫انجام این دستورات ملزم ک رده اس ت‪.‬ش اخهای از ای ن دس تورات از زم انی‬ ‫که شخص در حال جان دادن است آغاز میشود و تا بعد از مر نی ز ادام ه‬ ‫دارد‪.‬در این فصل با برخی از این دستورات آشنا خواهید شد‪.‬‬ ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫احکام محتضر و چگونگی غسل و کفن میت‬ ‫درس ‪1‬‬ ‫هدفهای درس‬ ‫انتظار میرود پس از فراگیری این درس طالب گرامی بتوانند‪:‬‬ ‫‪.1‬احکام کفن کردن میت را بیان و در کالس با کمک دوستان کفن کردن را انجام دهند‪.‬‬ ‫‪.2‬واجباتی را که دیگران باید برای میت انجام دهند نام ببرند‪.‬‬ ‫‪.3‬واجبات غسل میت را به ترتیب توضیح دهند‪.‬‬ ‫هوو ل ووعل شو عله علوووردلانلمووراعلچرووژولو ل وووا‪،‬ل وورلخوووالوولولو روم و بل‬ ‫ووجهلو تل نه لنولو ی ملاهیوژگلانلو و لانسلولانسهو علبکوژلبو للوهو ‪-‬‬ ‫ین لوحک ملانلو لنوبطعلی ی لخووه ژل ژگل ل‬ ‫تعریف یک واژه‬ ‫«واجب کفایی» آن است که یك عمل معین‪ ،‬از همگان خواسته شده‪ ،‬مانن د غس ل می ت‪،‬‬ ‫نماز میت‪ ،‬دفن میت و ‪...‬و هم ه ويیف ه دارن د ک ه ب راا انج ام آن عم ل ب ه پ ا خیزن د؛ ول ی اگ ر‬ ‫یکی آن را به جا آورد‪ ،‬از دیگران ساقط میش ود و اگ ر ه یی ی ک انج ام ندهن د‪ ،‬همگ ی مرتک ِب‬ ‫حرام شدهاند‪.‬‬ ‫احتضار‬ ‫اول ین عم ِل واج ب ب ر اطرافی ان کس ی ک ه در ش ر م ر اس ت از حال ت «احتض ار» ش روع‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫تعریف احتضار‬ ‫به کسی که در حال جان دادن است «محتضر» و به آن حالت‪« ،‬احتضار» می گویند‪.‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪14‬‬ ‫وظیفه محتضر و اطرافیان او‬ ‫بناار احتیاطاارجح ت ا بای د ش خص مس لمان را در ح ال احتض ار ب ه پش ت و ب ه س مت قبل ه‬ ‫بخوابانند‪ ،‬به طوری که کف پای او به جانب قبله باشد و اگ ر خ ود محتض ر توان ایی ای ن ک ار را‬ ‫داشته باشد این ويیفه به عهده خود اوست‪.‬‬ ‫پرسش میانی‬ ‫ا ا ااای ی ا ا اای ز ی ا ا ا‬ ‫و ا ا ا قبل ا ا ا حا ا اارز م اجا ا اار نیا ا ااای و ا ا ا‬ ‫آیا ا ااا وا ا اار‬ ‫حارگا حکام‬ ‫نجام ورخی ی ظایف نسبت و زیگر ح زر حکام شرعی ذحر شد سات‬ ‫ور‬ ‫وااا حاااخ سااااز خا ز یاار ما رز ر زر رسااا‬ ‫نیایمنااد ااای ی اای آ هااا هسااای‬ ‫عالی مر ع خ ز پید حنید‬ ‫برخی از توصیه ها و مستحبات نزد محتضر‬ ‫در روایت آمده که رسول خدا ص فرمود‪ :‬به کسانی که در حال مر هستند «ال إله إال اهلل» را‬ ‫تلقین کنید‪.‬‬ ‫مس تحب اس ت ش هادتین و اق رار ب ه امام ان دوازده گان ه علییم ا سالم ی ا و س ایر اعتق ادات‬ ‫صحیح را به گونهای به محتضر تلقین کنند و بگویند که میت بفهمد‪.‬‬ ‫مس تحب اس ت کس ی را ک ه س خت ج ان میده د ‪ -‬اگ ر ناراح ت نمیش ود ‪ -‬ب ه ج ایی ک ه‬ ‫نماز میخوانده‪ ،‬ببرند‪.‬‬ ‫مس تحب اس ت ب رای ج ان کن دن آس ان‪ ،‬س وره «ی س» و «ص افات» را ب رای محتض ر قرائ ت‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫مستحب است آیة الکرسی تا «هم فیها خالدون» نزد محتضر خوانده شود‪.‬‬ ‫برخی از مکروهات نزد محتضر‬ ‫زیاد سخن گفتن نزد محتضر و تنها گذاشتن او و گریستن پیش او مکروه است‪.‬‬ ‫* حضور شخص جنب و زن حایض نزد محتضر‪ ،‬مکروه است‪.‬‬ ‫مکروه است که زنان به تنهایی نزد محتضر باشند‪.‬‬ ‫*گذاشتن چیز سنگین بر شکم محتضر مکروه است‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫تجهیز میت‬ ‫در بینش اسالمی‪ ،‬مرده مسلمان نیز مانند زنده او دارای احترام است‪.‬تکریم م رده مس لمان‬ ‫در قالب اعمالی از قبیل غسل‪ ،‬کفن و مانند آن است که در شرع مقدس اسالم واجب ش مرده‬ ‫شده است و همه مکلفین نسبت به آن ويیفه دارند‪.‬‬ ‫اگر زن یا مرد مسلمان دوازده امامی از دنیا برود این کارها را باید به ترتیب نسبت به او انجام‬ ‫داد‪:‬‬ ‫‪.1‬غسل؛‪.2‬حنوط؛ ‪.3‬کفن؛ ‪.4‬نماز؛ ‪.5‬دفن‪.‬‬ ‫غسل میت‬ ‫هرگاه مؤمنی از دنیا برود بر همه مکلفین واجب است او را غس ل داده‪ ،‬حن وط کنن د‪ ،‬س س‬ ‫کفن کنند و بر او نماز بخوانند و پس از آن دفن کنند و اگر بعضی اف راد ای ن کاره ا را انج ام دهن د‬ ‫از دیگران ساقط میشود و اگر هییکس به این ويیفه عمل نکند همه معصیت کردهاند‪.‬‬ ‫ت‬ ‫ا نیسات قاد م ناایناد ای‬ ‫گر حسی مشغول حارها میت ش ز ور زیگار‬ ‫گر عال ر نیا حار وگذ رز واید زیگر تاام حنند‬ ‫پرسش میانی‬ ‫زر یما پس ی مرگ پیش ی غسل چ عاا ی رز شد ست‬ ‫چگونگی غسل میت‬ ‫واجب است میت را سه غسل بدهند‪:‬‬ ‫تول‪ ،‬به آب مخلوط با سدر (آبی که قدری سدر در آن ریخته و مخلوط شده است)‪.‬‬ ‫د م‪ ،‬با آب مخلوط با کافور (آبی که قدری کافور در آن ریخته و مخلوط شده است)‪.‬‬ ‫سوم‪ ،‬با آب خالص‪.‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪16‬‬ ‫کیفیت غسل میت با سایر غسلها تفاوتی ج ز در نی ت ن دارد وحبنار احتیاطارجح ت ا حت ا غس ل ترتیب ی‬ ‫ممکن است‪ ،‬نباید میت را به صورت ارتماسی غسل بدهند‪.‬‬ ‫احکام غسل میت‬ ‫واجب است برای غسل‪ ،‬کفن‪ ،‬نماز و دفن میت از ولی او اجازه بگیرند‪.‬ول ی می ت عب ارت‬ ‫است از‪ :‬پدر و مادر و فرزندان و به همین ترتیب بقیه طبق ات وارا ان؛ و در می ت زن‪ ،‬ش وهر او از‬ ‫دیگران مقدم است‪.‬‬ ‫قاعد فقهی‬ ‫قاعد القرب یانع الوعد‪ :‬قاعد یاز شد عبارت ست ی مانع شاد خویشاا‬ ‫وساگا نززیخ تر و میت ی رث ورز خویشا زورتر مانند مانع شد فریند‬ ‫خ هر‬ ‫میت ی رث ورز ور زر‬ ‫پرسش میانی‬ ‫ی و حساب نایآیند‬ ‫ز شر یط واال هاننا‬ ‫چ فر ز وا‬ ‫* در غسل میت هم مانند دیگر عبادات‪ ،‬نیت الزم است؛ یعن ی غس ل دهن ده بای د غس ل را‬ ‫به قصد انجام و اطاعت دستور خدا به جا آورد‪.‬‬ ‫کن د و ب ه‬ ‫در غس ل اول و دوم‪،‬حس در و ک افور بای د ب ه ان دازه اا زی اد نباش د ک ه آب را مض ا‬ ‫اندزهاا هم کم نباشد که نگویند سدر و کافور با آب مخلوط شده است‪.‬‬ ‫کسی که میت را غسل میدهد باید مس لمان دوازده ام امی‪ ،‬ب ال و عاق ل باش د و مس ائل غس ل را‬ ‫بدان د و اگ ر می ت م رد اس ت‪ ،‬م رد و اگ ر زن اس ت غس ل دهن ده‪ ،‬زن باش د؛ ول ی غس ل می ت زن ب ه‬ ‫وسیله شوهرش و غسل میت مرد به وسیله زنش جایز است‪.‬‬ ‫* نگ اه ک ردن ب ه ع ورت می ت (ج ز میت ی ک ه همس ر انس ان اس ت)‪ ،‬ح رام اس ت و کس ی ک ه او را‬ ‫غسل میدهد اگر نگاه کند گناه کرده است؛ ولی غسل باطل نمیشود‪.‬‬ ‫اگ ر ب رای غس ل می ت آب پی دا نش ود ی ا اس تعمال آب م انعی داش ته باش د‪ ،‬بای د می ت را در‬ ‫عوض هر غسل‪ ،‬یک تیمم بدهند‪.‬‬ ‫‪17‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫مسأ‬ ‫گر چهار ما تااام ز شاا واشاد وایاد غسال ز ز‬ ‫مسلاا‬ ‫‪ 1‬ح زک سقط شد‬ ‫نیست‬ ‫ش ز زر حاار ی آ‬ ‫ااا ر‬ ‫‪ 2‬گاار ااایی ی وااد می ات و ا نجاساات آ ا ز ش ا ز وای اد پ ایش ی آ ح ا آ‬ ‫غساال ودهنااد آب وکشااند وناااور یر وااد میاای حا خ ا نر یز ز رز وایسااای قباال ی‬ ‫گار ناااار وار ت قاف خا نر یز (وا خا ز‬ ‫غسل زر صاورت مکاا ت هیار شا ز‬ ‫ست‬ ‫خ ز) یا منع آ (وا سایل پزشکی) ماکر واشد‬ ‫حنوط‬ ‫یک ی دیگ ر از کاره ایی ک ه ب رای می ت انج ام م یدهن د‪« ،‬حن وط» اس ت و ای ن عم ل پ س از‬ ‫غسل انجام میشود‪.‬‬ ‫تعریف حنوط‬ ‫به خوشبو کردن بدن میت با کافور «حنوط» میگویند‪.‬‬ ‫حکم و چگونگی حنوط‬ ‫واجب است میت را (جز کسی که در حال احرام از دنیا رفته) پس از غسل‪ ،‬حنوط کنند؛ یعنی به‬ ‫پیشانی و کف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزر پاهای او‪ ،‬کافور بمالند بهطوری که‬ ‫مقداری کافور بر اار آن در محلهای مزبور بماند‪.‬‬ ‫احکام حنوط‬ ‫کافور باید ساییده و تازه باشد ب ه ط وری ک ه می ت را معط ر کن د و اگ ر ب ه جه ت کهن ه ب ودن‪،‬‬ ‫عطر آن رفته باشد‪ ،‬کافی نیست‪.‬‬ ‫کفن‬ ‫اگر چه حنوط در بین کفن کردن و پس از آن نیز مانعی ندارد؛ ولی بهتر است که میت‪ ،‬ابتدا‬ ‫حنوط شود و س س نوبت به کفن کردن میرسد‪.‬‬ ‫چگونگی کفن کردن‬ ‫میت مسلمان را باید با سه قطعه پارچه کفن کنند‪:‬‬ ‫‪.1‬حلنگ که به کمر و پای او پیچیده میشود (بدن را از نا تا زانو میپوشاند)‪.‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪.2‬پیراهن که از سر شانه تا ساق پا را از جلو و پشت به طور کامل میپوشاند‪.‬‬ ‫‪.3‬سرتاسری که باید از باالی سر تا پایین پا را بپوشاند به طوری که بستن دو س ر آن (از ط ر پ ا‬ ‫و سر میت) ممکن باشد‪ ،‬و پهنای آن به قدری باشد که دو طر آن روی هم گذاشته شود‪.‬‬ ‫مهارت آموز‬ ‫وار‬ ‫نجاام عالای آ هاا ازم مهاارتهاا رارو‬ ‫یازگرفار ورخی ی حکاام تا‬ ‫یخ طلب ست ور مثال ت نایی نجام حکام مرب ط وا ما ت ی الا غسال‬ ‫حفار حاارز ی ما رز ساات حا ت قااع ماای ز طا ب وا ننااد آ ر زر م قااع راارور‬ ‫نجام زهند‬ ‫شرایط کفن‬ ‫کفن میت باید دارای شرایط زیر باشد‪ :‬ح‬ ‫‪.1‬مباح باشد (غصبی نباشد)‪.‬‬ ‫‪.2‬پاك باشد‪.‬‬ ‫‪.3‬از پوست مردار نباشد‪.‬‬ ‫‪.4‬از اجزاا حیوان حرام گوشت نباشد‪.‬‬ ‫‪.5‬پارچه ابریشمی خالص نباشد‪.‬‬ ‫پارچه طال بافت نباشد‪.‬‬ ‫‪.6‬بنر احتیاطرجح ت‬ ‫به قدرا نازك نباشد که بدن میت از زیر آن دیده شود‪.‬‬ ‫‪.7‬حبنر احتیاطرجح ت‬ ‫تمام شرایطی که گفت ه ش د‪ ،‬ج ز مب اح ب ودن کف ن مرب وط ب ه ح ال اختی ار اس ت و در ح ال‬ ‫ناچارا اشکال ندارد‪ ،‬مگر کفن غصبی که در ح ال اض طرار نی ز ج ایز نیس ت و اگ ر ص احب‬ ‫کفن راضی نباشد‪ ،‬نبش قبر میت نیز برای تحویل کفن به صاحبش‪ ،‬واجب است‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫مسأ‬ ‫ی خ ز مال ز شا واشد‬ ‫حفر ز ور ش هر ست گرچ ز‬ ‫حکات آموز‬ ‫ینک زساور ز ز شد ّمیت حفر شا ز آ‬ ‫س م فرم ز‪« :‬سب‬ ‫مام ررا علی‬ ‫ر‬ ‫سات حا واا وااد پاااحیز واا پرورزگااارش م قاات حنااد عااورتش وار حسااانی حا‬ ‫حال تشییع میحنند آشکار نش ز مرزم ور حا ت منار ناخ شایند حا ز رز‬ ‫تباهی قسا ت قل پید نکنند‬ ‫ننگرند و سب نگریسار و چنیر آسی‬ ‫ح ین اادگا ی آزرز نشا ا ز ز س اااانش ی نار ح اات نشا ا ند ت ااا مب اااز ی اااز‬ ‫نش ز زر ر و ا واا وایمانادگا ّمیات‬ ‫م باش ر فر م ش حنند ح زر نایج م‬ ‫حا ا ز س اات ز ش ااا نج ااام شا ا ز رعای اات ح ااال ر وکنن ااد‬ ‫م ااو‬ ‫ص اایت‬ ‫ح تاهی نناایند»‬ ‫ژ ها ص حات‬ ‫م اجر‪ :‬حسی ح زر حال ا ز ز ست‬ ‫تجهیز‪ :‬تد رك مقدمات چیز‬ ‫حن ط‪ :‬ما ید حافور و ود مرز‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫پرسش و تمرین‬ ‫‪.1‬چه کارهایی نسبت به محتضر و میت واجب است؟‬ ‫‪.2‬ترتیب در تجهیز میت‪ ،‬طبق کدام یک از موارد زیر صحیح است؟‬ ‫الف‪ :‬غسل‪ ،‬کفن‪ ،‬حنوط‪ ،‬دفن و نماز‬ ‫ب‪ :‬غسل‪ ،‬حنوط‪ ،‬کفن‪ ،‬نماز و دفن‬ ‫ج‪ :‬حنوط‪ ،‬غسل‪ ،‬نماز‪ ،‬کفن و دفن‬ ‫د‪ :‬غسل‪ ،‬کفن‪ ،‬حنوط‪ ،‬نماز و دفن‬ ‫‪.3‬آیا رنگ کفن باید سفید باشد؟‬ ‫‪.4‬در حضور دوستان کفن کردن را به صورت عملی انجام دهید‪.‬‬ ‫‪.5‬چه اشخاصی را نباید حنوط کرد؟‬ ‫‪.6‬ولی میت کیست؟ اگر میت زن باشد چه کسی بر دیگران مقدم است؟‬  ‫‪21‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫احکام نماز میت و چگونگی دفن آن‬ ‫درس ‪2‬‬ ‫هدفهای درس‬ ‫انتظار میرود پس از فراگیری این درس طالب گرامی بتوانند‪:‬‬ ‫‪.1‬نماز میت را به طور صحیح و از حفظ بخوانند‪.‬‬ ‫‪.2‬چگونگی دفن میت را برای دیگران به طور کامل توضیح دهند‪.‬‬ ‫‪.3‬روش تسلیت دادن به بستگان میت را بیان کنند‪.‬‬ ‫لیک لوهلوظ یف ل علبعلمهژ لب هو ژا لولبیکعلههعلوایه ل(بعل رولووجهل‬ ‫ف )لامونا ل وژ ل هو هلخوو وژ ل ورلو وتلولامو لوو وتل وعلانلو و لانسلبوعل‬ ‫وحک مل ه هلو تلول گو گ لام ل عللو لچراویی گ ل‬ ‫نماز میت‬ ‫*حپس از غسل و حنوط و کفن‪ ،‬واجب است بر میت مسلمان‪ ،‬نماز بخوانند‪.‬‬ ‫چگونگی نماز میت‬ ‫ب رای خوان دن نم از می ت‪ ،‬مس تحب اس ت ب ه امی د ا واب‪ ،‬پ یش از نم از س ه ب ار «الص الة»‬ ‫بگویید‪.‬بعد نیت کنید و به ترتیب زیر نماز میت را شروع کنید‪:‬‬ ‫َ ْ َ َ ا َ س‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ ا ا‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫س ای ن عب ارت را بخوانی د‪ :‬أشهَُأأْأاأَِه أِاأهُوأ َ أأشهَُأأْأََّ ااهُه َأوُه‬ ‫‪.1‬تکبیر (اهلل اکب ر) بگویی د و س‬ ‫ل ل‬ ‫ا‬ ‫لأ‬ ‫هُ‪.‬‬ ‫َ َ‬ ‫ا‬ ‫‪.2‬تکبیر (هُأهکرب) بگویید و س س اینگونه صلوات بفرستید‪ :‬هللَ ام َأص ِّلألَعأَ ََّ اا ٍُأ َ أآ ل أَ ََّ اا ٍ أُ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ا‬ ‫‪.3‬تکبیر (هُأهکرب) بگویید و س س اینگونه دعا کنید‪ :‬هللَ امأهغ لف ْر لأللاؤ لم لننيأ َ أهْلؤ لمن ل أ‬ ‫ات‪.‬‬ ‫َ َ‬ ‫ا ْ‬ ‫‪.4‬تکبیر (هُ هکرب) بگویید و س س ‪ -‬اگر میت مرد است ‪ -‬به این ترتیب ب رای می ت دع ا کنی د‪ :‬هللَ اهمأهغ لف ْهرأ لِلهَهأ‬ ‫َْ‬ ‫هْل ِّي ل أ‬ ‫ت‪.‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ا‬ ‫و اگر میت زن است بگویید‪ :‬هللَ امأهغ لف ْرأ لِل لَهأهْل ِّي ل أ‬ ‫ت‪.‬‬ ‫‪.5‬تکبیر (هُأهکرب) بگویید و نماز تمام میشود‪.‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪22‬‬ ‫توجه‪ :‬حیفیت مفصلتر ناای میت زر حتابها زعا ورخی رسا ها آمد ست‬ ‫شرایط نماز میت‬ ‫برای نم از می ت‪،‬حوض و و پ اب ب ودن ب دن و لب اس و غص بی نب ودن لب اس‪ ،‬الزم نیس ت؛ ول ی‬ ‫رعایت شرایطی که در زیر میآید واجب است‪ :‬ح‬ ‫‪.1‬اجازه گرفتن از ولی میت؛‬ ‫‪ *.2‬نیت و قصد قربت داشتن؛‬ ‫‪ *.3‬ایستاده نماز خواندن؛‬ ‫‪*.4‬رو به قبله بودن؛‬ ‫ه‬ ‫‪.5‬تعی ین می ت ب ه ط وری ک ه رف ع ابه ام ش ود‪(.‬اجم اال مش خص کن د ک ه دارد ب ر م رد ی ا زن‬ ‫میتی که در مقابل اوست‪ ،‬نماز می خواند؛ ولی دانستن نام‪ ،‬شغل و مانند اینها الزم نیست)؛‬ ‫‪*.6‬میت را در مقابل نمازگزار به پشت بخوابانند به طوری که سر او به طر راس ت نم ازگزار‬ ‫و پای او به طر چپ نمازگزار باشد؛‬ ‫‪*.7‬نمازگزار از میت دور نباشد؛ ولی اگر نماز میت ب ه جماع ت خوان ده میش ود و ص فه ا‬ ‫متصل است‪ ،‬دور بودن مامومین اشکال ندارد؛‬ ‫‪ *.8‬ب ین می ت و نم ازگزار‪ ،‬پ رده و دی وار ی ا چی زی مف ل اینه ا فاص له نش ود‪ ،‬ول ی اگ ر می ت در‬ ‫تابوت و مانند آن باشد اشکالی ندارد‪.‬‬ ‫احکام نماز میت‬ ‫به جماعت خواندن نماز میت‬ ‫همانطور که اشاره شد‪ ،‬نماز میت را میت وان ب ه جماع ت خوان د؛ ول ی رعای ت ش رایط نم از‬ ‫جماعت و امام جماعت – ک ه در س ایر نمازه ا معتب ر اس ت ‪ -‬در نم از می ت ش رط نیس ت‪ ،‬ه ر‬ ‫چند احتیاط مستحب این است که آن شرایط در نماز میت هم رعایت شود‪.‬‬ ‫خواندن تکبیرها و دعاها در نماز میت‬ ‫*اگر چه نماز میت به جماعت خوان ده میش ود؛ ول ی در ای ن نم از‪ ،‬ام ام و م اموم ه ر دو بای د‬ ‫تکبیرها و دعاها را بخوانند‪.‬‬ ‫‪23‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫دفن میت‬ ‫پس از پایان ويایف گذشته (غسل‪ ،‬حنوط‪ ،‬کفن و نماز) باید میت را در زمین دفن کنند‪.‬‬ ‫احکام و چگونگی دفن میت‬ ‫میت را باید در قبر به پهل وی راس ت و ط وری بخوابانن د ک ه ص ورت و س ینه و ش کم او رو ب ه‬ ‫قبله قرار گیرد‪.‬‬ ‫بای د قب ر او ب ه ق دری عمی ق باش د ک ه ب وی او بی رون نیای د و درن دگان ه م نتوانن د ب دن او را‬ ‫خارج کنند‪.‬‬ ‫قبور مسلمانان را میتوانند در چندین طبقه بسازند به شرطی که ای ن ک ار س بب ن بش قب ر و‬ ‫هتک حرمت آنان نشود‪.‬‬ ‫مکانهای ممنو ع‬ ‫دفن میت در مکانهای زیر حرام است‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪.1‬قبرستان کفار؛‬ ‫‪*.2‬جایی که بیاحترامی به او باشد (مانند محل دفن زبالهها)؛‬ ‫‪*.3‬مکان غصبی؛‬ ‫‪.4‬در قبر مردهای که هنوز جسدش سالم است؛‬ ‫غیر دفن وقف شده است (مانند مسجد و مدرسه)‪.‬‬ ‫‪.5‬مکانی که برای ِ‬ ‫حارگا حکام‬ ‫ب یا حرمت عالای حاار م‬ ‫زر مسائل شرعی وسیار مشاهد میش ز ح م ک‬ ‫هاننایر‬ ‫ماال‬ ‫یا بی حار می و مؤمر ست ه مساائل مر با ط وا آوارو‬ ‫حلاای زر شااناخت فها‬ ‫شااناخت یاار ما رز سااب ماایشا ز تااا قاعااد‬ ‫سا‬ ‫‪.1‬مکارم‪ :‬فنام مما در فم تان اير سلان مما در ف فنام بارنن فم تان ااير مما در باراح يلمااا ب‪.‬ار ن يلار ف با ‪.‬‬ ‫توضلح لدمرئل‪.581: ،‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪24‬‬ ‫وا حاخ ه گر هیها خ ز ورخای ی یار مساائل ر‬ ‫ورخی ی حکام ز شا واشی‬ ‫مر ع خ ز بیابید‬ ‫زر فاا‬ ‫نبش قبر‬ ‫تعریف نبش قبر‬ ‫پس از آنکه جسد میت را در زی ر خ اب دف ن می کنن د‪ ،‬اگ ر خ اب کن ار زده ش ود ب ه گون های ک ه‬ ‫جسد آشکار گشته و دیده شود‪« ،‬نبش قبر» صورت گرفته است‪.‬‬ ‫احکام نبش قبر‬ ‫نبش قبر میتی که بر اساس موازین و احکام شرعی دفن گردی ده‪ ،‬ح رام اس ت و اگ ر ب رای تع ویض‬ ‫و توسعه خیابانها به طور اتفاقی بدن می ت مس لمان ی ا اس تخوانهای او ک ه هن وز پوس یده نش دهاند‬ ‫آشکار شود‪ ،‬واجب است دوباره دفن شود‪.‬‬ ‫اگ ر اس تخوانهای می ت تب دیل ب ه خ اب ش ود ن بش قب ر وی ب رای دف ن می ت دیگ ری در آن‬ ‫جایز است‪.‬‬ ‫از ب ین ب ردن و تخری ب آا ار قب ور انبی ای اله ی و ائم ه علییم ا سالم ی ا‪ ،‬ام ام زادگ ان‪ ،‬علم ا‪،‬‬ ‫بندگان صالح و شهدا‪ ،‬در صورتی که زیارتگاه و پناهگاه مردم شده باشد‪ ،‬حرام است‪ ،‬اگر چ ه‬ ‫م دت زی ادی از خ اب س اری ایش ان گذش ته باش د و بناار احتیاطاارجح ت ا حدر ص ورتی ه م ک ه‬ ‫قبورشان زیارتگاه نیست‪ ،‬نبش قبر حرام است‪.‬‬ ‫موارد وجوب نبش قبر‬ ‫اگر میت را در مکان غصبی دفن کرده باشند و مال ک زم ین ب ه مان دن می ت در آنج ا راض ی‬ ‫نباشد‪ ،‬در این صورت نبش قبر واجب میشود‪.‬‬ ‫اگر کفن میت غصبی باشد و صاحب آن به باقی ماندن کف ن در ب دن می ت راض ی نباش د‪،‬‬ ‫نبش قبر جایز‪ ،‬بلکه واجب میشود‪.‬‬ ‫‪25‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫قاعد فقهی‬ ‫قاعد حار م مال مسالاا ‪ :‬قاعاد یااز شاد عباارت سات ی ینکا ماال مسالاا‬ ‫ااایز نیساات مقص ا ز ی حااار م مااال‬ ‫حرماات ز رز تصاارج زر آ‬ ‫آواارو‬ ‫ااا‬ ‫ی تصرج زر آ وادو رراایت ما اخ یاا یجااز مز حاات وار و‬ ‫عدم‬ ‫مسلاا‬ ‫مانند آ میواشد‬ ‫زر ر ساا سافاز ی ما ش یا گرفار مال وا قهر غلب‬ ‫پرسش میانی‬ ‫گر مال زیگر هانو نگشار یا قرآ هاار میات زفار شا ز صااح آ ر رای‬ ‫خارج ش ز‬ ‫نباشد آیا واید قبر شکافا‬ ‫ژ ها ص حات‬ ‫هاخ‪ :‬بیحرمای هانت‬ ‫سد ّمیت یا وقایا آ آشکار ش ز‬ ‫ح‬ ‫نبش قبر‪ :‬شکافار قبر و و‬ ‫سافاز ی آ‬ ‫تصرج‪ :‬وکار گرفار چیز‬ ‫پرسش و تمرین‬ ‫‪.1‬در حضور دوستان‪ ،‬نماز میت بخوانید‪.‬‬ ‫‪. 2‬ی ک اش تباه ک ه در نم از می ت ب ین م ردم ش ایع اس ت ن ام ببری د؟ منش ای ن اش تباه از‬ ‫چیست؟‬ ‫‪.3‬چند سال باید از دفن میت بگذرد تا بتوانیم‪ ،‬فرد دیگ ری را در آن قب ر دف ن کن یم؟ اگ ر‬ ‫می ت قبل ی‪ ،‬از بزرگ ان دین ی باش د چط ور؟ آی ا میت وان قبرس تان مس لمانان را تغیی ر‬ ‫کاربری داد یا تبدیل به خیابان کرد؟‬ ‫‪.4‬نبش قبر در چه مواردی جایز و در چه مواردی واجب است؟‬ ‫‪.5‬اگر میت را رو به قبله دفن نکنند‪ ،‬آیا نبش قبر واجب است؟‬ ‫‪.6‬موارد دیگری نیز برای جواز نبش قبر وجود دارد‪.‬با کمک استاد‪،‬آنها را پیدا کنید‪.‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪26‬‬ ‫احکام و آداب پس از دفن‬ ‫درس ‪3‬‬ ‫هدفهای درس‬ ‫انتظار میرود پس از فراگیری این درس طالب گرامی بتوانند‪:‬‬ ‫‪.1‬روش تسلیت گفتن به خانواده میت را بیان کنند‬ ‫‪.2‬کیفیت نماز وحشت را توضیح دهند‪.‬‬ ‫‪.3‬آداب زیارت اهل قبور را نام ببرند‪.‬‬ ‫انلدووی تل ف نفل ژ ل علو روم ل ا تلبوعلخو ووا لو وتلولخووال‬ ‫وولومه ل لنولو ی ملاهیژ‪،‬لهرل یژل رشولرلو و لومهو شلووجوهل اوت؛لولو ل‬ ‫ّ‬ ‫توووو لییوو اعلاونالولب موو لالیووز ‪،‬لیاووی لولینووووبلقیووهل ایکو و ‪،‬ل‬ ‫یونهفل ای ه لولینوووبلول ر ورفل وژ لمشو نلق ورل وروعلو وتلو وتگلانل‬ ‫و و و لانسللوه و و یو وون لوحک و و ملولیاو لپوووسلوهلام و و لو و ووتلنولخووه و ووژل‬ ‫یووختگل ل‬ ‫اولین کاری که اطرافیان و آشنایان میت میتوانند نسبت به نزدیکان میت (به خص وص پ در و‬ ‫مادر‪ ،‬برادر و خواهر و همسر و فرزند او) انجام دهند‪ ،‬تسلیت دادن به ایش ان اس ت‪.‬رس ول خ دا‬ ‫«ص» فرمود‪« :‬هرکس به مصیبتزدهای تسلیت بگوید‪ ،‬برای او همانن د اج ر و پ اداش ص احب‬ ‫مصیبت خواهد بود‪ ،‬بدون اینکه از اجر و پاداش مصیبت زده چیزی کاسته شود»‪.‬‬ ‫تسلیت‬ ‫دل داری و تس لیت دادن و اندوه گس اری از اق وام و آش نایان می ت (مص یبت زدگ ان) از‬ ‫ه‬ ‫مستحبات موکد است و اجر و پاداش بزر و فراوان دارد‪ ،‬خصوصا تسلیت دادن به مادری که‬ ‫فرزند از دست داده است‪.‬‬ ‫‪27‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫چگونگی تسلیت دادن‬ ‫همین که به خاطر مصیبت وارده‪ ،‬نزد شخص مصیبت زده حاض ر ش وید و او ش ما را ببین د‬ ‫کافی است؛ ول ی مس تحب اس ت ک ه ع الوه ب ر حض ور‪ ،‬ب ا ب ازگو ک ردن ام وری ک ه مناس ب مق ام‬ ‫اوست و در این منظور دخالت دارد‪ ،‬شخص مصیبت زده را دلداری دهید‪.‬‬ ‫از جمله مضامینی که میتوان به مصیبت زدگان گفت این است‪:‬‬ ‫‪.1‬زود گذر بودن دنیا و مصایب آن؛‬ ‫‪.2‬فانی بودن دنیا؛‬ ‫‪.3‬نزدیک بودن مر و زود گذر بودن عمر؛‬ ‫‪.4‬پاداش دادن خدا به شخص مصیبت زده‪.‬‬ ‫احکام و آداب تسلیت دادن‬ ‫زمان تسلیت دادن‬ ‫تسلیت دادن مستحب است و زمان مشخصی ندارد (چه پیش از دفن باشد یا پ س از آن)؛‬ ‫ولی اگر آنقدر تاخیر بیفتد که منجر به یادآوری حزن و ان دوه مص یبت زدگ ان گ ردد‪ ،‬بهت ر اس ت‬ ‫ترب شود‪.‬‬ ‫فرستادن غذا‬ ‫فرس تادن غ ذا ب رای بس تگان و خ انواده می ت در م دتی ک ه ب ه ع زاداری مش غولند مس تحب‬ ‫است؛ بلکه مستحب است تا سه روز (اگر چه مدت به عزا نشستن و سوگواریش ان کمت ر از س ه‬ ‫روز باشد) برایشان غذا بفرستند‪.‬‬ ‫حارگا حکام‬ ‫مع مخالف مرسا م ساتگ گااهی تصاور مای‪-‬‬ ‫ورخی ی آز ب مرس م میا ق م‬ ‫شا ز حا یاار آز ب رسا م رتباااطی وا رسااا هااا عالیا نااد رز صاارفا یکساار‬ ‫مرسا م شاد زر‬ ‫زساور ت سنت هایی سات حا ساین وا ساین مناقال شاد‬ ‫صورتی ح ی مه تریر آز ب رس م مث زر هایر مب ث مسا بات پاس ی زفار‬ ‫شاید ز یل سانت شاد آ ها هاایر هاااام علااا وا‬ ‫زر رسا ها شار شد‬ ‫رسا مات‬ ‫نجام آ ها ب ز ست وا حاخ سااز خا ز زیگار ما رز حا وا عنا‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪28‬‬ ‫میا مرزم شناخا میش ز ما ور پای یخ حک شرعی شاهرت پیاد حارز سات ر‬ ‫ی رسا عالی پید حنید‬ ‫پرسش میانی‬ ‫ست‬ ‫آیا هار هی غذ خورز وا نززیکا میت نیز مانند فرسااز غذ مسا‬ ‫گریستن بر میت‬ ‫گریه کردن بر میت (به خصوص شهید) نه تنها حرام نیست‪ ،‬بلکه گاهی اگ ر چ ه ب ا ص دای‬ ‫معم ولی (ن ه خ ارج از اعت دال و فری اد) باش د مس تحب اس ت؛ ول ی بری دن و کن دن م وی س ر و‬ ‫خراشیدن پوست و لطمه و سیلی زدن به صورت خود جایز نیست‪.‬‬ ‫نماز شب اول قبر‬ ‫مس تحب اس ت در ش ب دف ن می ت‪ ،‬نم از هدی ه ب ه می ت خوان ده ش ود و آن هم ان نم ازی‬ ‫است‪.‬‬ ‫است که به «نماز وحشت» مشهور و معرو‬ ‫چگونگی نماز شب اول قبر‬ ‫نماز شب اول قبر دو رکعت است (مانند نماز صبح)؛ با این تفاوت که در رکعت اول بعد از‬ ‫الکرس ی» و در رکع ت دوم بع د از قرائ ت س وره‬ ‫قرائت سوره حمد به جای س وره‪ ،‬ی ک ب ار «آية‬ ‫ّ‬ ‫حمد‪ ،‬ده بار سوره قدر (انا انزلناه) بخوانید‪.‬بعد از سالم نماز نیز ای ن عب ارت را بخوانی د‪« :‬هلل ّ‬ ‫َهمأ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ِّ‬ ‫الْ»؛ ترجمه‪ :‬خدایا بر محم د «ص» و خ انواده‪-‬‬ ‫أ‬ ‫صلألَعأََّ اا ٍُأ آ أََّ ّا ٍُوأ َ ْهب َعثأث هَباأِىلأق ْربأف‬ ‫ٍ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫اش درود فرست و اواب این نماز را به قبر فالنی ارسال کن‪.‬و به جاا کلمه ف الن‪ ،‬اس م می ت را‬ ‫بگویید (برای مفال‪ :‬اواب این نماز را به قبر جواد ارسال کن)‪.‬‬ ‫احکام و آداب نماز شب اول قبر‬ ‫حباید آ الکرسی تا «هم فیها خالدون» خوانده شود‪.‬‬ ‫بنر احتیاطرجح ت‬ ‫اگ ر می ت را ب ه ش هر دیگ ری انتق ال دهن د ی ا ب ه ه ر عل ت دیگ ری دف ن او ب ه ت خیر بیفت د‪،‬‬ ‫میتوانید نماز شب دفن را تا شب دفن او به ت خیر اندازید‪.‬‬ ‫‪29‬‬ ‫احکام اموات‬ ‫زیارت اهل قبور‬ ‫ب رای م ردان و زن ان‪ ،‬زی ارت قب ور م ؤمنین و س الم ب ر آن ان و قرائ ت ق رآن و طل ب رحم ت و‬ ‫مغفرت برای ایشان در هر زمان و به هر حالت مستحب است‪ ،‬به خص وص اگ ر در روز دوش نبه‬ ‫و پنج شنبه باشد و در عصر پنج شنبه و صبح شنبه ت کید بیشتری شده است‪.‬‬ ‫چگونگی زیارت اهل قبور‬ ‫هر چند زیارت اهل قبور و رفتن به قبرستان‪ ،‬به خودی خود‪ ،‬عمل ی شایس ته اس ت و انس ان‬ ‫را به یاد مر و توجه به رفتگان میاندازد؛ ولی بهت ر اس ت در ای ن رف ت و آم دها آداب و احک ام‬ ‫مخصوص زیارت اهل قبور رعایت ش ود ت ا نهای ت به ره از ای ن عم ل شایس ته ب ه دس ت آی د‪.‬در‬ ‫ادامه این درس بخشی از آداب و احکام‪ ،‬در این رابطه را خواهید آموخت‪.‬‬ ‫سالم کردن بر اموات‬ ‫وقتی وارد قبرستان میشوید‪ ،‬مستحب است به مردگان سالم کنید و س الم ک ردن ب ر ام وات‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ْ َ ََ ا ا َ ْ َ َ ََ ا ا‬ ‫ْ َ ََ ا ا‬ ‫به صورت زیر باشد‪:‬‬ ‫ْ ّ اْ‬ ‫أهَسالمألَعأأهلأاأَِ أِاأهُ لأم ْنأأهلأاأَِ أِاأهُ أأياأأهلأاأَِ أِاأهُأ‬ ‫ا‬ ‫أهَرحمي ا‬ ‫لبس لم ل‬ ‫أهُأهَرْح لن ل‬ ‫ل ل‬ ‫ل ل ل‬ ‫ل ل ل‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا َ ِّ‬ ‫ا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا َ‬ ‫ا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا ْ َ َ َ ْ ْ َ َ‬‫َ‬ ‫ا‬ ‫َ ِّ َ َ َ‬ ‫ُُتأق ْ أاأَِ أِاأهُ لأم ْنأاأَِ أِاأهُأياأاأَِ أِاأهُأبَّقأاأَِه أِاأهُأ‬ ‫بَّقأاأَِ أِاأهُأکيفأ ج أ‬ ‫ل ل‬ ‫ل‬ ‫ل ل‬ ‫ل ل‬ ‫ل ل‬ ‫ل ل‬ ‫ل‬ ‫ا َ ٌّ َ ُّ ا‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ ا ا َ ََّ ا ٌ‬ ‫ْ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ا ا َ ْ َْ‬ ‫ألَعأ لِل ل‬ ‫أهُأ‪.‬‬ ‫أوُ أهُ‬ ‫هغ لفر لأْلنأقا أاأَِ أِاأهُأ أهحشرناأِفأزمر لةأمنأقا أاأَِ أِاأهُأ اُ أ‬ ‫ل ل‬ ‫ل ل‬ ‫ل‬ ‫ل ل‬ ‫آب پاشیدن روی قبر‬ ‫پاش یدن آب ب ر قب ر در روز دف ن مس تحب اس ت و بع د از آن نی ز ب ه قص د رج ا (امی د ا واب و‬ ‫مطلوبیت در نزد خدای متعال) اشکال ندارد‪.‬‬ ‫گذاشتن دست روی قبر‬ ‫مستحب است پس از پاشیدن آب ب ر قب ر‪ ،‬حاض ران انگش ته ا را ب ه ص ورت ب از و ج دا از ه م ب ر‬ ‫قب ر گذاش ته و در خ اب ف رو برن د ب ه گون های ک ه اا ر آن ب ر روی قب ر ب اقی بمان د؛ همچن ین در برخ ی‬ ‫روایات به گذاشتن دست بر روی قبر توصیه شده است‪.‬‬ ‫رو به قبله بودن‬ ‫رو به قبله بودن در حال زیارت مستحب است‪.‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪30‬‬ ‫نشستن کنار قبر‬ ‫نشستن در حال زیارت مستحب است‪.‬‬ ‫خواندن انا انزلناه‬ ‫نزد قبر میت‪،‬حهفت بار قرائت سورۀ قدر (انا انزلناه) مستحب است‪.‬‬ ‫حاجت خواستن‬ ‫حاجت خواستن از خداوند نزد قبر پدر و مادر مستحب است‪.‬‬ ‫ژ ها ص حات‬ ‫ول قبار واار ماارز‬ ‫نااای حشاات‪ :‬ز رحعات ناااای واا حیفیاات مخصا ا حا زر شا‬ ‫خ ند میش ز‬ ‫قبر‪ :‬م ل زفر میت‬ ‫قصاد ر ااام‪ :‬قصاد نجااام یااا تارك عالاای وا حااااال ینکا ماورز ماار یاا نهاای خد نااد‬ ‫ماعال واشد‬ ‫پرسش و تمرین‬ ‫‪. 1‬با راهنمایی اس تاد‪ ،‬ب رای جلس ه بع د چن د روای ت در م ورد تس لیت دادن ب ه مص یبت‬ ‫زدگان و زیارت اهل قبور پیدا کنید‪.‬‬ ‫‪.2‬آیا نماز شب اول قبر‪ ،‬شب بعد از دفن خوانده میشود یا شب اول بعد از فوت؟‬ ‫‪.3‬در کالس و در حضور دوستان نماز وحشت بخوانید‪.‬‬ ‫‪.4‬مهمترین آداب هنگام زیارت قبور را بیان کنید‪.‬‬ ‫‪.5‬آیا شستن سنگ قبر مستحب است؟‬ ‫‪31‬‬ ‫نماز‬ ‫بخش دوم‬ ‫نماز‬ ‫نماز از ضروریات دین اس الم و مه مت رین اعم ال عب ادی اس ت ک ه اگ ر‬ ‫مورد قبول درگاه خداوند واقع شود‪ ،‬عبادتهای دیگر هم قبول میش ود‬ ‫و اگر پذیرفته نشود‪ ،‬اعمال دیگر هم قبول نمیشود‪.‬اگ ر نم از‪ ،‬درس ت و‬ ‫با توجه انجام گیرد‪ ،‬روح انس ان را پ اکیزه و دل او را ن ورانی م یس ازد و او‬ ‫را به رها کردن اخالق ناپسند‪ ،‬قادر میگرداند؛ یعنی نماز میتوان د ف رد و‬ ‫جامعه انسانی را به تدریج از همه آلودگیها پاب کند‪.‬‬ ‫نماز‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪32‬‬ ‫ل اول‬‫فص‬ ‫مقدمات نماز‬ ‫پ یش از آن ک ه چگ ونگی نم از خوان دن را بیاموزی د‪ ،‬بای د اقس ام نمازه ا‪،‬‬ ‫وقت خواندن هر یک‪ ،‬مقدمات آنها‪ ،‬شرایط مکان‪ ،‬بدن و لباس نم ازگ زار‬ ‫و وق ت ایس تادن ب ه نم از را ی اد بگیری د؛ بن ابراین‪ ،‬در ای ن فص ل ابت دا ب ا‬ ‫نمازه ای مختل ف آش نا میش وید و س س ه ر آنچ ه قب ل از نم از خوان دن‬ ‫بای د رعای ت کنی د ف را خواهی د گرف ت؛ البت ه برخ ی از ای ن احک ام هنگ ام‬ ‫نماز هم کاربرد دارد‪.‬‬ ‫‪33‬‬ ‫نماز‬ ‫اقسام نماز و اوقات نمازهای شبانهروزی‬ ‫درس ‪4‬‬ ‫هدفهای درس‬ ‫انتظار میرود پس از فراگیری این درس طالب گرامی بتوانند‪:‬‬ ‫‪.1‬نمازهای واجب را نام ببرند‪.‬‬ ‫‪.2‬وقت هر یک از نمازهای واجب را با شیوهای آسان برای دیگران آموزش دهند‪.‬‬ ‫‪.3‬تعداد رکعات نمازهای نافله شبانهروزی را به ترتیب بیان کنند‪.‬‬ ‫ه ه‪،‬ل ین لم اتلانلو الملو تل علمالو ل رلوحک ملولیاو ل وعل‬ ‫اونا‪،‬لم و ووللوههوو لانلچ وون نفلولصووف علدوحوو لی ووکلموورال هوو ها ونلب ووعل‬ ‫حا و لو لییووژ ‪،‬لانلو و لانسلوقا و مل ه هه و لولوقووتل ه هه و علووجووهل‬ ‫عد یعل نول عل وی ختلی ل رشولن ل و ن رالنولانله وژا لیوکلواویه ل‬ ‫اونا‪،‬لو لیوزییژگل ل‬ ‫نماز‬ ‫ابتدا الزم است مانند درسهای قبل‪ ،‬با تعریف نماز آشنا شوید‪.‬‬ ‫تعریف‬ ‫واژهی نم از در عرب ی «ص الت» م یباش د ک ه در لغ ت ع رب ب ه معن ای دع ا اس ت؛ ول ی در‬ ‫اص طالح احک ام عب ادتی اس ت ش امل‪ :‬نی ت‪ ،‬قی ام‪ ،‬تکبی رةاالح رام‪ ،‬قرائ ت‪ ،‬قن وت‪ ،‬رک وع‪،‬‬ ‫سجده‪ ،‬ذکر‪ ،‬تشهد و سالم که با ترتیب و شیوه خاصی انجام میشود‪.‬‬ ‫اهمیت نماز‬ ‫بر اساس آیات و روایات‪ ،‬نماز یکی از مهمترین عبادتهاست که حتی در جن گ و هنگ ام‬ ‫غرق شدن هم از عهده مکلفین برداشته نمیشود؛ اگر نماز درست و با توجه انج ام گی رد‪ ،‬مای ه‬ ‫ص فای روح‪ ،‬پ اکی دل‪ ،‬پی دایش روح تق وا‪ ،‬تربی ت انس ان و پرهی ز از گن اه خواه د ب ود‪.‬خ دای‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪34‬‬ ‫متعال در قرآن کریم میفرماید‪« :‬در آخرت از برخی مجرمان میپرسند‪ :‬چه چیز شما را ب ه دوز‬ ‫کشاند؟ می گویند‪ :‬ما از نمازگزاران نبودیم»‪(.‬سوره مدار‪ ،‬آیه ‪.)42‬‬ ‫مهارت آموز‬ ‫یکی ی شی ها مه زر بیا حکاام بیاا رارورت هایات آ هاا واا ساافاز ی‬ ‫یات ست شار حرز و حازیث م اا بی حا رارورت هایات یاخ‬ ‫آیات‬ ‫عال حک ر نشا میزهد بیا ع ق ترک آ ها سب مایشا ز تاا مخاطا‬ ‫بیشار و یازگیر آ حک ز شا واشد‬ ‫هایت ت‬ ‫اقسام نماز‬ ‫نماز از عباداتی است که بیشترین اقسام و ان واع را ب ه خ ود اختص اص داده اس ت‪.‬برخ ی از‬ ‫نمازها‪ ،‬واجب (مانن د نم از آی ات) و برخ ی مس تحبان د (مانن د نم از ش ب)‪ ،‬برخ ی دو رکعت ی‬ ‫(مانند نماز صبح)‪ ،‬سه رکعتی (مانند نماز مغرب) یا چهار رکعت ی (مانن د نم از يه ر) هس تند‪،‬‬ ‫بعضی ایستاده خوانده میشود (مانند نماز میت) و برخ ی نشس ته (مانن د نافل ه عش ا) و برخ ی‬ ‫تنه ا ب ه جماع ت خوان ده میش ود (مانن د نم از جمع ه) و برخ ی فق ط ب ه ف رادا ص حیح اس ت‬ ‫(مانند بیشتر نمازهای مستحب)‪.‬‬ ‫نمازهای واجب و مستحب‬ ‫در یک تقسیمبندی میتوان همهی نمازها را در دو دسته گنجاند‪:‬‬ ‫‪.1‬نمازهای واجب؛‬ ‫‪.2‬نمازهای مستحب‪.‬‬ ‫نمازهای واجب‬ ‫نمازهای واجب عبارتند از‪:‬‬ ‫‪.1‬نمازهای شبانهروزی یا روزانه (نماز صبح‪ ،‬يهر‪ ،‬عصر‪ ،‬مغرب و عشا)؛‬ ‫‪.2‬نماز آیات که هنگام خورشیدگرفتگی‪ ،‬ماه گرفتگی‪ ،‬زلزله و مانند آنها خوانده میشود؛‬ ‫‪.3‬نماز میت که بر بدن مسلمانی که از دنیا رفته‪ ،‬خوانده میشود؛‬ ‫‪.4‬نماز قضای پدر و بنابراحتیاط واجب‪ ،‬مادر که بر پسر بزرگتر واجب است؛‬ ‫‪35‬‬ ‫نماز‬ ‫که پس از طوا واجب خانهی کعبه خوانده میشود؛‬ ‫‪.5‬نماز طوا‬ ‫‪.6‬نمازی که به سبب اجاره‪ ،‬نذر‪ ،‬عهد و قسم واجب میشود‪.‬‬ ‫ا میشا ند‬ ‫عهاد‬ ‫ار نذر قس‬ ‫س‬ ‫توجه‪ :‬زر قع ناایهایی ح و‬ ‫میش ند‬ ‫فا و عهد‬ ‫نذر قس‬ ‫و خاطر فا و عقد ار‬ ‫صبح‬ ‫يهر‬ ‫هر روز (یومیه)‬ ‫عصر‬ ‫مغرب‬ ‫نمازهای واجب‬ ‫عشا‬ ‫آیات‬ ‫طوا واجب‬ ‫مقطعی‬ ‫میت‬ ‫قضای پدر و بنابراحتیاط واجب‪ ،‬مادر بر‬ ‫پسر بزر تر‬ ‫نمازی که با اجاره ‪ ،‬نذر ‪ ،‬عهد و قسم‬ ‫واجب میشود‪.‬‬  ‫درسنامه فقه ‪2‬‬ ‫‪36‬‬ ‫نمازهای مستحب‬ ‫نمازه ای مس تحب بس یار اس ت ک ه ب ه آنه ا «نافل ه» می گوین د؛ نافل ه یعن ی ک ار زی اده و‬ ‫بیش تری ک ه واج ب نیس ت؛ ول ی مس تحب و نیک و اس ت‪.‬برخ ی از نمازه ای مس تحب ک ه‬ ‫اهمیت بیشتری دارند عبارتند از‪:‬‬ ‫‪.1‬نماز عید فطر [در زمان غیبت]؛‬ ‫‪.2‬نماز عید قربان [در زمان غیبت]؛‬ ‫‪.3‬نماز شب؛‬ ‫‪.4‬نماز وحشت (شب اول قبر)؛‬ ‫‪.5‬نماز جعفر طیار؛‬ ‫ُ‬ ‫‪.6‬نماز غفیله؛‬ ‫‪.7‬نماز اول هر ماه قمری؛‬ ‫‪.8‬نافله های شبانهروزی (یومیه)؛‬ ‫‪.9‬نماز زیارت؛‬ ‫‪.10‬نماز تحیت مسجد؛‬ ‫‪.11‬نماز شکر؛‬ ‫‪.12‬نماز باران؛‬ ‫‪.13‬نماز بر آورده شدن حاجت؛‬ ‫‪.14‬نماز طلب رزق؛‬ ‫‪.15‬نماز احرام؛‬ ‫‪.16‬نماز استخاره؛‬ ‫و نمازهای فراوانی که در کتابهای دعا با کیفیتهای مختلفی ذکر شده است‪.‬‬ ‫نمازهای واجب شبانهروزی (یومیه)‬ ‫نمازه اا واج ب دو دس تهان د؛ بعض ی از آنه ا تکلی ف ه ر روز ش ما هس تند و در ه ر ش بانهروز در‬ ‫زمانهاا خاصی باید بهجا آورده شوند و برخی دیگر نمازهایی هس تند ک ه گ اهی از اوق ات ب ه س ببی‬