Araç İklimlendirmesi Ders Notu PDF

DR. SADIK AHMET MESEM 11. HAFTA DERSİN ADI İŞ MAKİNELERİ TEKNOLOJİSİ SINIF: 11/H İŞMAK MODÜLÜN ADI ARAÇ İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİ 3. Klima sistemi soğutucu akışkan devresi KON...

DR. SADIK AHMET MESEM 11. HAFTA DERSİN ADI İŞ MAKİNELERİ TEKNOLOJİSİ SINIF: 11/H İŞMAK MODÜLÜN ADI ARAÇ İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİ 3. Klima sistemi soğutucu akışkan devresi KONULAR 4. Otomatik klima sistemi KLİMA GAZLARI Araçların klimalarında kullanılan soğutma gazının görevi; atmosferik basınçta kendiliğinden buharlaşmak ve buharlaşırken içerisinde bulunduğu havanın sıcaklığını üzerine alarak havayı soğutmaktır. Klima Soğutucu Akışkanından Beklenen Fiziksel Ve Kimyasal Bazı Özellikler Buharlaşma gizli ısısı yüksek olmalıdır. Kritik sıcaklığı ve basıncı yüksek olmalıdır. Atmosfer basıncında kaynama sıcaklığı düşük olmalıdır. Doygunluk basıncı, genleşme valfi basıncının altında bulunmalıdır. Yanıcı ve patlayıcı olmamalıdır. Devre elemanlarını olumsuz yönde etkilememeli, aşındırmayan ve paslandırmayan özellikleri bulunmalıdır. Zehirleyici olmamalıdır. Ucuz ve kolay temin edilebilmelidir. Küçük kapasiteli bir kompresörün kullanımına elverişli olmalıdır. Kapalı devrelerde sistemdeki kaçaklar kolayca tespit edilebilmelidir. Araçlarda çok yakın bir zamana kadar soğutucu gaz olarak R-12 gazı kullanılmaktaydı. Ancak foraneR12gazı- nın ozon tabakasını tahrip ettiği ve sera etkisi ile sıcaklık artışlarına neden olduğu ilk olarak 1974 yılında ortaya atılmış ve günümüzde kesinlik kazanmıştır. Dolayısıyla, R-12 klima gazının üretimi 1992 yılı ile birlikte durdurulmuştur ve R-12 gazı yerine R134a gazı kullanılmaya başlanmıştır. Klima Gazının İnsanlar Üzerinde Olumsuz Etkileri Kalıcı bir etkisi olmamasına karşın sıvı hâlindeki klima gazı deriye temas ettiğinde, soğuk yanıklar görülebi- lir. Klima gazının sıvı veya buhar hâlinde göze temasında, göz sıvısı ve doku tabakası donabilir. Uzun süre klima gazının solunmasında, yetersiz oksijen alınması nedeniyle, solunum zorluğu meydana gelir ve bu durum ani ölüme yol açabilir. Kalıcı etkisi olmamasına karşın R134a gazının mideye gitmesi durumunda, soğuk yanıklar olabilir. Klima Sistemine Müdahalede Alınacak Güvenlik Önlemleri Klima sistemi ile ilgili işler iyi bir havalandırmaya sahip yerlerde yapılmalı. Aracın motoru ve klima sistemi 10-15 dakika kadar çalıştırılmalıdır. R12 gazı ile R134a gazı kesinlikle karıştırılmamalıdır, Klima gazlarının stoklandığı yerin ısısı 52°C 'den fazla olmamalıdır. Yağ seviyesini tamamlamak için, sadece belirtilen tipte yeni yağ kullanılmalı. Aşırı derecede kirlenmiş soğutucu madde temizlenmemelidir. Koruyucu eldiven ve gözlük kullanılmalıdır. Devre elemanlarının kaynakla veya lehimle onarılması kesinlikle yasaktır. 31  Klima devresinin açılması mutlaka klima servis cihazı ile yapılmalıdır. Klima Servis Cihazları (Klima Servis İstasyonları) Bu cihazlara sektörde klima servis cihazları veya klima istasyonları denilmektedir. Bu cihazlar ile bir araç klimasına yönelik soğutucu tekniği açısından bakım, denetim ve çalıştırma ile ilgili tüm ihtiyaçlar karşılanabil- mektedir. Görevleri ve Çeşitleri Sistemin çalışmasının kontrolü, Sistemde mevcut olan soğutucu akışkanın geri kazanımı, Soğutucu akışkanın temizlenmesi, Sistemin boşaltılması ve nemden arındırılması, Sistem sızdırmazlık testinin yapılması, Klima sisteminin doldurulması. Kullanılmasında Dikkat Edilecek Hususlar Klima gazı atmosfere bırakılacak olursa havanın içerisindeki oksijen ile yer değiştirir. Dolayısıyla klima sis- temi ile ilgili işler iyi bir havalandırmaya sahip yerlerde yapılmalıdır. Soğutucu akışkanın klima sisteminden boşaltılmasını kolaylaştırmak için, önce aracın motoru ve klima sis- temi 10-15 dakika kadar çalıştırılmalıdır. R12 gazı ile R134a gazı kesinlikle karıştırılmamalıdır, iki gaz çok küçük miktarlarda bile karıştırılsa klima kompresörü arızalanır. Klima gazlarının stoklandığı yerin ısısı 52°C 'den fazla olmamalıdır. Klima gazının içerisinde bulunduğu kaba kesinlikle açık ateş tutulmamalı ve düşürülmemelidir. R134a gazının kullanıldığı araçların klima kompresörünün yağı özeldir. Yağ seviyesini tamamlamak için, sadece belirtilen tipte yeni yağ kullanılmalıdır. Başka çeşit bir kompresör yağı kullanımı sistemde çok ciddi ha- sara neden olur. Aşırı derecede kirlenmiş soğutucu madde (örneğin kompresör mekanik hatalarının kirliliği) temizlenmemeli- dir. Teslimde havası alınmış ayrı bir geri dönüşüm tüpüne sahip emme istasyonuyla soğutucu madde emilir ve sonra imha edilmek üzere gönderilir. Geri dönüşüm tüpleri belirtilmiş olan dolum miktarının sadece %75‟i kadar doldurulabilir. Bundan dolayı dolum sırasında ayarı bir terazide tartılmalıdır. R134a soğutucu akışkanı için kullanılan servis cihazlarının kullanım talimatlarına göre cihaz kullanılmalıdır. R12 gazının kullanımı yasaklandığından ve kullanılmadığından dolayı işlemlerin yapılışı R134a soğutucu akış- kanı için kullanılan servis cihazlar üzerinden anlatılmaktadır. Cihazı kullanırken onarım kataloglarında belirtilen güvenlik talimatlarına kesinlikle uyulmalıdır. Sistemde güvenlik valfleri bulunmasına rağmen koruyucu eldiven ve gözlük kullanılmalıdır. Devre elemanlarının kaynakla veya lehimle onarılması kesinlikle yasaktır. Klima devresinin açılması mutlaka klima servis cihazı ile ve sistem boşaltıldıktan sonra yapılmalıdır. Cihaz üreticinin talimatlarına göre hazırlanmalı ve sonra soğutma devresine bağlanmalıdır. Bağlantılar yük- sek basınç ve alçak basınç noktalarından yapılır ve böylece akışkanın transferi hızlandırılır. Cihazların yerlerinin değişikliğinde dikkatli olunmalı ve düzenli olarak cihazların bakımlarının yapılması ge- rekir. 32  Klima Gazı Seviyesinin Kontrolü Gözlem Camından Gaz Seviyesinin Kontrolü Nem tutucu filtrenin üzerinde içerideki gazın durumunu izlenebilmesi için bir gözlem camı bulunur. Bu gözlem camındaki gazın görünümüne göre gazın seviyesi ve içerisindeki yağın yeterliliği hakkında bilgi edinilebilir. Gözlem camında baloncuk olmamalı- dır. Eğer gözlem camından çok fazla baloncuk geçtiği görülüyorsa sis- temde yeterince gaz yoktur, bu ne- denle gerekli seviyeye kadar sisteme gaz eklenmelidir. Eğer gözlem camından kondansör su dökülerek soğutulduğunda bile balon- cuk görülmüyorsa, sistemde aşırı so- ğutma gazı bulunmaktadır. Bu du- rumda sistemden gerekli miktarda gaz boşaltılmalıdır. Klima Gazı Kaçak Testi Elektrikli Dedektörle Kaçak Tespiti Elektrikli dedektör özellikle farklı halojen gaz kaçaklarını algılamak için tasarlanmış bir ölçü aletidir. Modeline göre görsel sinyal tamamlandığında değişen sıklıkta bir ikaz sesi göndererek gaz toplanması ile ilgili sinyal ve- rir. Elektronik dedektör sadece büyük kaçakları algılar. Sistemdeki kaçakların tespiti için sisteme belirli bir miktarda (yaklaşık 200 g) sistemin içerisindeki akışkana uygun soğutucu akışkanı doldurulur. Soğutma devresinin bütün bağlantı noktalarında, 5 mm algılayıcı mesafe- sinde gaz kaçak detektörü kullanarak kaçak kontrolü yapılır. İz Süren Dedektörle Kaçak Tespiti İz süren dedektörle arama ancak klima sistemi çalışır vaziyette ise sağlıklı sonuç verir. Bu kaçak algılama yöntemi elektronik dedektörle bulunamayan kaçakları bulmak için başvurulan son çaredir. Renklendirici (Boyar) bir madde ya ilk montajda ya da sonradan soğutma sistemine basılır. Sistemdeki olası gaz kaçağı; beraberinde yağlama yağını ve boyar maddeyi de dış ortama taşır. Bu maddeye ultraviyole ışık tutulduğunda kaçak yeri farklı renk alır. Böylece kaçak yeri belirlenmiş olur. Klima Servis Cihazına Klima Sisteminin Bağlanmasından Önce Yapılması Gerekenler o Depoda tutulan klima gazı miktarı, depo kapasitesinin %80‟ini geçmeyecek şekilde kontrol edilmelidir. o İlave şişe içerisindeki işleme yetecek kadar bir miktar yeni yağ konulmalıdır. o Boşaltma şişesinin içerisindeki mevcut olan kullanılmış yağ miktarı boşaltılmalı ve saptanmalıdır. o İki şişeninde dolum istasyonuna düzgün şekilde bağlandığı kontrol edilmelidir. o Kumanda panosunun üzerinde hata veya bakım mesajı olmadığını kontrol edilmelidir. o Dış rekorların sızdırmazlığı kontrol edilmelidir. 33 o Dolum istasyonunun çalışma süresince yerinin değişmediğinden emin olunmalıdır. Klima Sistemi Bakteri ve Koku Temizliği Belirli bir süre çalışmış olan klima sisteminden zamanla pis kokular gelmeye başlar. Özel alet ve sıvılarla bu işlem yapılmalıdır. Temizleme sıvısı özel alete takılarak temizle işlemi yapılmalıdır. Motor çalıştırılarak klima derce ayarı 0ºC ye ayarlanmalıdır. Fan ayarı birinci kademede olmalı ve havalandır- malar göğüs bölümüne üfleyecek şekilde ayarlanmalıdır. Özel alete elektrik ve özel hortum bağlantıları yapıla- rak cihaz yolcu tarafındaki tabana yerleştirilmelidir. Bu işlem yapıldıktan sonra kapılar açılarak en az 10 dakika araç içi havalandırılmalıdır. Temizleme cihazının içi su ile temizlenmelidir. Daha sonra yeni polen filtresi araca takılarak klima sistemi bakteri ve koku temizliği tamamlanmalıdır. KLİMA SİSTEMİ SOĞUTUCU AKIŞKAN DEVRESİ ELEMANLARI Klima sistemi soğutucu akışkan devresi klima kompre- sörü başta olmak üzere kondansör, nem tutucu filtre (toplayıcı kurutucu), genleşme valfi, evaporatör ve fanı, basınç anahtarı ve bağlantı elemanlarından oluşan içinde özel gaz dolaşan kapalı bir devredir. 1. Kondansör (Yoğunlaştırıcı) Soğutucu akışkan devresinde, kondansör kompresörden sonra ve motor soğutma suyu radyatörünün yakınında yer alır. Kondansörün görevi, kompresör tarafından sıkıştırılmış yüksek sıcaklık ve yüksek basınçtaki soğutma ga- zından ısıyı alarak soğutup yoğunlaştırarak sıvı hâle dönüştürmektir. Kompresör, klima gazını kondansöre sıkıştırır. Basıncı ve sıcaklığı artan klima gazı, kondansörden geçerken ortalama 60 °C sıcaklıkta sıvı hâle dönüşür. Kondensör termik ısı değişkenliği yüksek alüminyum kanatçıkları olan bakır veya alüminyum kanallardan oluşur. Soğutucu gaz kondansörün kanallarından geçerken gaz hâlinden sıvı hâline dönüşür. Kompresör tarafından soğutucu akışkan kondansör içerisinde sıkıştırılır ve basıncı artar. Dolayısıyla kon- dansör içerisindeki akışkanın sıcaklığı yükselir ve soğutulması gerekir. Bu soğutma işlemi bir fan tarafından gerçekleştirilir. Kondansör genellikle radyatörün önüne monte edilir, aracın önündeki hava akımı kondansö- rün soğutulmasına yardımcı olur. 2. Evaporatör (Buharlaştırıcı) Evaporatör, genleşme valfi tarafından serbest bırakılarak basıncı düşürülen klima akışkanının buharlaşmasını sağlar. Evaporatör, alüminyum kanatçıklı bakır borulardan yapılmıştır. Evaporatör genleşme valfinin arkasında yer alır ve araç içi hava devresine dahildir. Evaporatör kanatçıkları arasına giren hava soğutulur, nemi alınır ve bu hava aracın içine verilir. Havanın içerisinde bulunan fazla nem evaporatörün kanatçıklarına çarpınca yoğunlaşır, yoğunlaşan nem bir su toplama kabıyla toplanarak sistemden atılır. Evaporatörün çalışma sıcaklığı yaklaşık olarak 0 °C ile 15 °C'ler arasında değişir. Evaporatör kanatları arasında soğutulan havanın, yönelticilere değişik hızlarda gönderilmesini sağlayan bir elekt- rofan bulunur. Evaporatör elektrofanı klima muhafazası içerisinde bulunmaktadır. 12 volt gerilimle beslenir. 34 3. Genleşme Valfi (Dedantör/ExpansiyonValfi) Genleşme valfi yüksek basınç ve sıcaklıktaki soğutma sıvısını, düşük basınç ve sıcaklıkta nemli hâle dönüş- türerek evaporatöre gönderir. Yüksek basınç ve sıcaklıktaki soğutucu sıvı, genleşme valfinden geçerken basıncı aniden düşer. Bu esnada sıvı öz ısısı yardımıyla gaz hâline dönüşerek soğur. Böylece düşük basınç ve sıcaklıktaki nemli gaz evapora- töre girer. Genleşme valfi, evaporatörün giriş ve çıkış boruları üzerinde bulunur. Evaporatör çıkışında gaz sıcaklığı 3~8 derece artmaktadır. 4. Basınç Anahtarı (Presostat) Basınç anahtarı, nem tutucu filtre ile genleşme valfinin arasına yerleştirilmiştir. Soğutma çevriminin yüksek basınç hattındaki basıncın aşırı yüksek veya aşırı düşük olmasından doğacak tehlikeleri önlemek için kullanılır. Görevleri 15 bar basınçta, araç park hâlinde veya yükte iken gazın yoğunlaşması için kondansör elektrofanını dev- reye alır. Soğutucu akışkan basıncı 25 bar üzerine çıktığında, sistemde kaçak olduğunda veya dış hava sıcaklığı 10 °C 'nin altına düştüğünde kompresörü devre dışı bırakır. Soğutucu akışkan basıncı 2,5 bar altına indiğinde kompresörü devre dışı bırakır. 5. Nem Tutucu Filtre(Drayer/ Toplayıcı Kurutucu) Aracın ön tarafında radyatör panjurunun arka veya ön kısmına yerleştirilmiştir. Nem tutucu filtreler (drayer/toplayıcı kurutucu), kondansör tarafından sıvı hâle getirilmiş soğutma gazını, soğutma yüküne uygun olarak gerektiğinde kullanılmak üzere geçici olarak saklamak ve akışkan içerisindeki sisteme zararlı olan pislik ve nemi filtre etmek için kullanılmaktadır. Nem tutucu filtre bazı elemanlardan meydana gelmektedir. Bunlar: Kurutucu Eleman: Havadaki rutubeti önler. Silis jel ve elek görevi yapan bir maddeden oluşur. İki süz- gecin arasında yer alır. Nadiren tankın içinde de olabilir. Kapasitesi kullanımına bağlı olarak hacimdeki nem artışına göre değişir. Katkı maddesinden istenen sistemdeki aşırı nemi engellemesidir. Katkı maddesi bir çe- şit alkoldür. Filtre: Birçok kurutucuda soğuk havanın depodan çıktıktan sonra içinden geçtiği filtreler vardır. Filtre elemanları tozun ve katı maddelerin klima sisteminde dolaşmasını engeller. Bazı sistemlerde biri kurutucu- nun içinde olmak üzere iki filtre bulunabilir. Soğuk hava, depodan çıktıktan sonra mutlaka filtreden geçmek zorundadır. Bazı sistemlerde filtreye gerek duyulmayıp filtrenin yaptığı iş süzgece devredilmiştir. Ayıklama Tüpü: Ayıklama tüpü soğutma maddesinin termostattan % 100 sıvı olarak geçmesinin sağlar. Soğutucunun depoya girmesine kadar hava ile sıvı karışabilir ve soğutucunun gazlı kısmı en üstte kalabilir. Ayıklama tüpü, deponun dibine yayılmış vaziyettedir. Böylece gerekli miktarda havanın ve sıvının termos- tattan geçmesini sağlar. Süzgeç: Çok ince tellerin birbirine geçmesiyle oluşan süzgeç pisliklerin atılmasına yardım eder. Bazı sis- temlerde bir tanesi kurutucunun içinde olmak üzere iki süzgeç bulunur. Bazı sistemlerde de filtre yerine filt- renin görevini yapan süzgeçler kullanılabilir. Soğutucu akışkanın sisteme dağılmadan filtreden ve süzgeçten muhakkak geçmesi gerekir. Gözetleme Deliği (Gözetleme Camı): Gözetleme deliği sistemin çalışmasına dikkat etmek amacıyla kul- lanılır. Gözetleme deliği nem tutucu filtrenin üst kısmında bulunur. Soğutucu akışkan sıvı hâlde ise cam te- 35 miz görünür, akışkan miktarı yeterli değilse veya yoğuşma problemleri sebebiyle sıvı hâlde değilse hava ka- barcıkları veya köpükler görülebilir. Gözetleme deliğinin normal çalışması çevre sıcaklığı 21 ºC olduğunda mümkündür. Akümülatör: Bazı klima sistemleri kurutucuya benzeyen bir alet içerir. Bu alet akümülatör olarak bilinir. Kompresörden gelen nemi engeller. 6. Klima Devresinde Kullanılan Diğer Elemanlar Bağlantı Boruları Ve Hortumları Klima çevriminde kullanılan borular farklı çapları birbirine bağlar ve klima gazının dolaşımını kolaylaştırır. Klima sisteminde kullanılan borular bükülgen olmayan alüminyumdan veya çelikten ve hortumlar ise tak- viye mekanizmalarıyla sızdırmaz hâle getirilmiş özel kauçuktan yapılmıştır. En büyük çaplı boru evaporatör ile kompresör arasında bulunur. Orta çaplı boru kompresör ile kondansör arasındadır. En küçük çaplı boru kondansör, nem alıcı ve regülatör arasında yer alır. Bağlantı Rekorları Klima devresinde rekorlar, basınca karşı koyarak sızdırmazlığı sağlarlar. Klima devrelerine özel uçları klipsli ve uçları keçeli rekorlar kullanılır. Sızdırmazlık Elemanları R12 gazlı klima sistemlerinde; N.B.R. ( Nitrile Butadiene Rubber) malzemesinden yapılmış o-ringler ve hor- tumlar kullanılmaktadır. Ancak N.B.R. malzemesi, R134a gazından etkilenmekte ve hasara uğramaktadır. Bu yüzden R134a gazlı klima sistemleri için, R.B.R. (Rubberin Behalfof R134a) malzemesi geliştirilmiş ve sızdırmazlık elemanları bu malzemeden imal edilmektedir. Her bağlantı rekoruna özel o-ringler bulunur. Klima devresinde bir parça değişikliği veya bir işlem yapıldı- ğında o-ringlerin değiştirilmesine ve o-ringleri takarken kompresör yağıyla yağlanmasına dikkat edilmelidir. Klima Soğutucu Akışkan Devresinin Çalışması Kompresör, evaporatörden emilen yüksek sıcaklıkta ve yüksek basınçta soğutma gazı basar. Gaz hâlindeki bu soğutma gazı kondansöre girer. Kondansörde gaz hâlin- deki soğutma gazı ortama ısı vererek sıvı hâline dönüşür. Sıvı hâldeki bu soğutma gazı, evaporatör soğutma gazına ihtiyaç duyuncaya kadar sıvıyı saklayıp filtre eden nem tutucu filtreye geçer. Genleşme valfi sıvı hâldeki soğutma gazını düşük sıcaklıkta düşük basınçlı sıvı –gaz karışı- mına dönüştürür. Bu soğuk ve baloncuklu soğutma gazı evaporatöre geçer. Evaporatöre giren soğutucu akışkan, çeperlerden ısı alarak buharlaşır. Araç içinden gelen sıcak havanın eva- poratör kanatçıklarından geçmesi sağlandığında, havanın ısısı evaporatör tarafından çekilir. Böylece hava soğutulur. Soğutulmuş hava aracın içini konfor sıcaklığına getirmek için üflenir. İçeri giren havadaki aşırı nem yoğunlaştırılarak alınır. Klima sisteminin bu işlem sırasına soğutma çevrimi denir. Klima soğutucu akışkan devresinde herhangi bir işlem ve onarım yapılmasında dikkat edilecek hususlar Araçtan klima sistemi söküldüğünde, içlerinde kompresör yağı bulunan klima elemanlarının tapaları he- men kapatılır; nem ve toz girişini önlemek için boruların uçları ve rekorlar tıkanır. Kondansör ve evaporatör petekleri kirli ve tıkanmış ise temizlenir, kanatçıklarda kapanma, ezilme ve ya- mulma varsa düzeltilir, değiştirilmesi gerekiyorsa değiştirilir. 36  Sistem parçalarının değiştirilmesini gerektiren tamir işlemlerinde, değiştirilen her parça için aracın katalo- ğunda belirtilen miktar kadar yağ eklenmelidir. Klima montajı esnasında, elemanların montajını yaparken sistemin, bilhassa nem tutucu filtrenin nem al- maması için seri hareket edilmelidir. Rekorlar ve borular yerlerine takılırken, bağlantılardaki o-ringler soğutucu akışkanına dayanıklı olan yeni- leri ile değiştirilir. Sistem elemanlarında hasar veya kırılmalar olduğunda ve boruların çok uzun bir süre için açık havaya ma- ruz kaldığı tamir işlemlerinin yapılması durumunda, nemin giderilmesi için sistemin iyice temizlenmesi ge- rekir. R134a gazının kullanıldığı klima sistemindeki kompresör yağı atmosferin rutubetinden hemen etkilenir ve özellikleri bozulur, kalan yağın bozulmaması için kabın kapağı sıkıca kapatılmalıdır. Kompresör yağının kesinlikle aracın plastik bölgelerine temas etmesine ve R134a gazının atmosfere dağıl- masına izin vermemelidir. Uygun bir geri toplama sistemi kullanılmalıdır. Evaporatör ve Fanlarının Kontrolleri ve Temizlenmesi Evaporatör klima çalışırken buz tutar ve klima durduğunda bu buz erir ve suya dönüşür. Zamanla polenden süzülüp gelen toz, toprak, çiçek polenleri, sinek ve böcek ölüleri evaporatöre yapışır ve birikir. Orada bakteri ve mikroorganizmalar oluşmaya başlar. Klima kapandığında gelen pis koku bunu bize bildirir. Solunum yoluyla vücudumuza giren bakteri ve mik- roorganizmalar solunum yolu rahatsızlıklarına neden olur. Evaporatörlerde oluşan korozyondan dolayı meydana gelen çürümelerin ve gaz kaçaklarına sebep veren aşınma ve tahribatın tespiti ve tamiri yapılmalıdır. Evaporatör üzerindeki yoğuşma suyunun tahliye kanalının veya tahliye hortumunun tıkalı olup olmadığı mutlaka kontrol edilmelidir Evaporatör fanlarını gözden geçiriniz, fan kanatçıklarında aşırı kir tabakası varsa temizleyiniz. Kanatçıklar balansı bozacak şekilde deforme olmuş ise değiştiriniz. Kondansör ve Fanlarının Kontrolleri ve Temizlenmesi Kondansör ve araç soğutma suyu radyatörü kontrol edilmeli, petek yüzeylerinde tozlanma ve yoğun kir taba- kası var ise uygun kimyasallar kullanılarak temizlenmeli, bol temiz su ile yıkanmalı ve hava tutularak kuru- tulmalıdır. Zamanla kondansör basınçtan ve korozyondan dolayı gaz kaçırmaya başlar. Aracın en önünde duran bu parça aynı zamanda, bir kaza anında ilk darbeyi alan yerdir ve bundan dolayı kondansör delinebilir. Önce- likle kondansör dışarı alınıp basınç testi uygulanır ve gaz kaçıran yer tespit edilir. Kondansör fanlarını gözden geçirilmelidir ve fan kanatçıklarında aşırı kir tabakası varsa temizlenmelidir. Kondansör petek yüzeyinde tozlanma az ise basınçlı hava ile temizlenmelidir. Nem Tutucu Filtrenin Kontrolü ve Değiştirilmesi Nem tutucu filtreler, klima sistemi içinde zamanla oluşan kompresörlerin ürettiği çapaklar, minik metal kıy- mıkları, hortumdan zamanla kopan parçalar ve araçlardan gaz çekim esnasında filtrelerden süzülen çok mi- nik parçaları süzmek ve tutmak için kullanılır. Nem tutucu kurutucu filtre kontrol edilmeli, görev yapmı- yorsa veya çalışma süresini tamamlamış ise değiştirilmelidir. Nem tutucu kurutucu filtrenin gözetleme camındaki görüntü çok temiz, herhangi bir hareket gözlenmiyor ise sistem ya dolu ya da boş anlamı çıkarılır. Sistemde kabarcıklar veya köpük şeklindeki kaynama bir süre sonra kayboluyorsa sistemde yeterli soğutucu akışkan bulunduğu anlamı çıkarılır. 37  DR. SADIK AHMET MESEM 1. HAFTA DERSİN ADI İŞ MAKİNELERİ TEKNOLOJİSİ SINIF: 11/H İŞMAK MODÜLÜN ADI AYDINLATMA VE UYARI SİSTEMLERİ 1. Araç Elektrik Tesisatları 1.1. Kullanılan kabloların yapısı ve renk çeşitleri 1.2. Kablo soketleri pimlerinin numaralandırılması 1.3. Kablo soketlerinden kaynaklanan arızalar ve kontrolü KONULAR 2. Aydınlatma Devreleri 2.1. Kullanılan ampul çeşitleri, kontrolleri ve ampullerin değişimi 2.2. Aydınlatma sisteminde kullanılan led ve lazer aydınlatma 2.3. Aydınlatma sisteminde kullanılan arızalı led ve lazerlerin değişimi Araç Elektrik Tesisatı Kablolar Otomobillerin elektrik tesisatında istenilen esnekliği sağlamak amacıyla, içinde çok sayıda ince bakır tel bulunan özel kablolar kullanılır. Soketler Kabloların birbirine eklenmesi ve takılmasında kullanılan parçalara soket denir. Aydınlatma far soketleri ABS-ASR-EBS-ESP soketleri Beyin soketleri Alternatör soketleri OBD soketleri Sensör soketleri vb. Motorlu araçların elektrik bağlantılarının olduğu her devrede kullanılmaktadır Ampuller Ampuller, flaman denilen direnç telinin 2300º C’ ta ısınmasıyla aydınlatma sağlar. Ampulün lamba soketine geçen kısmına duy denir. Şekillerine Göre Ampuller Araçlarda kullanılan ampuller, yapım şekillerine göre, normal ampuller ve soft ampuller diye ikiye ayrılır. 1 Çalışma Gerilimlerine Göre Ampuller Günümüz araçlarında genellikle 6- 8, 12- 16 ve 24-32 voltluk ampuller kul- lanılır. Güçlerine Göre Ø 0,5 – 1,5 wattlık ampuller: Gösterge lambalarında Ø 3 - 5 wattlık ampuller: Plaka, tepe, park ve iç lambalarında Ø 21 - 32 wattlık ampuller: Geri vites, sinyal ve fren lambalarında Ø 55 - 100 wattlık ampuller: Projektörlerde, uzun ve kısa farlarda kullanılır. Aydınlatma Devreleri 1. Kısa ve Uzun Far Devresi Kısa Far devre tesisatı şu parçalardan oluşur: İki ön far, uzun ve kısa farlar arasındaki geçiş için röle, far anahtarı, kablo tesisatı, sigortalar, selektör kolu Farlar yakıldığında uzun/kısa far anahtarı ile kısa far rölesine gerilim verilir. Uzun/kısa far anahtarı “kısa huzme" konumuna getirilmişse, bu durumda kısa far rölesi tarafından far bütününün kısa huzme kısmına ge- rilim verilir. Uzun Far Devresi Uzun huzme flamanı, aracın açık ve düz yoldaki hareketi esnasında kullanılır. 100-200 metrelik bir hareket sahasını görecek şekilde aydınlatır. Far tesisatlarının yapımında, devrede bulunan parçaların özelliklerine göre değişiklik arz edebilir. Buna göre gösterge lamba devrelerinde ve röleli sistemlerde 0,75-1mm², far kablolarında ise 2,5mm² kesitinde kablolar kullanılmalıdır. 2 Sis Far Devresi Sis lambaları aracın önünde ve arkasında bulunmaktadır. Ön sis farları hemen ön tampon üzerine ve yere çok yakın olarak monte edilirler. Sisli havalarda sarı ışığın aydınlatma özelliği daha fazla olduğundan, cam renk- leri sarıdır. Sis lambalarında kullanılan ampul güçleri 65-100 Watt civarındadır. Basit olarak bir araçta; ön ve arka sis lambaları sistemi şu parçalardan oluşur: Ön ve arka sis lambaları, ön ve arka sis lambası anahtarı, ön ile arka sis lambası gösterge ışığı, kablo tesisatı, sigortalar. Sis far devresinde kullanılan tesisatlarda 2,5 mm²lik kablolar emniyetle kullanılabilir. 3