Çocuğun Gelişim Aşamaları - 1.pdf

GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR DKTI57 Çocuğun Gelişim Aşamaları ve Değerlendirilmesi Doç. Dr. Mehmet Emrah CANGİ  1. BÜYÜME Büyüme, bireyin bedeninde zamanla meydana gelen, fiziksel gelişimdeki sayısal artışlar (boy, kilo, hacim ve ağırlıkla ilgili artışlar) olarak...

GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR DKTI57 Çocuğun Gelişim Aşamaları ve Değerlendirilmesi Doç. Dr. Mehmet Emrah CANGİ  1. BÜYÜME Büyüme, bireyin bedeninde zamanla meydana gelen, fiziksel gelişimdeki sayısal artışlar (boy, kilo, hacim ve ağırlıkla ilgili artışlar) olarak tanımlanır. Hücrelerin büyümesi ve çoğalması, doğum sonrasında da yaşa göre meydana gelen değişiklikler de büyümenin bir sonucudur.  2. OLGUNLAŞMA Olgunlaşma, vücut organlarının kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelmesi için, öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değişmedir. Çocuklarda düzenli bir sıra içerisinde aşamalı olarak davranış değişiklikleri gözlenir. Meydana gelen davranış değişiklikleri olgunlaşmaya bağlıdır. Yine birçok fiziksel ve motor davranışlar da olgunlaşmaya bağlıdır.  3. ÖĞRENME Öğrenme, tekrar ya da deneyimler sonucuyla kazanılan kalıcı davranış değişiklikleridir. Davranış değişikliği olumlu veya olumsuz olabilir. Bu davranış değişikliklerinin öğrenme olduğunu söyleyebilmek için nesnel kanıtlara ihtiyaç vardır. Öğrenme, deneyim sonucu kazanılır. Yani çocuğun yeni bir davranış kazanması için çevre desteği önemlidir.  4. HAZIRBULUNUŞLUK Bireyin kendinden beklenen belli davranışları yapmaya hazır olması halidir. Hazırbulunuşluk düzeyine gelmek için olgunlaşmanın tamamlanması ve bireyin öğrenme yaşantılarına sahip olması gerekir. Sonuç olarak, hazırbulunuşluk için olgunlaşma ve öğrenme bir ön koşuldur.  5. KRİTİK DÖNEM Gelişim sırasında, önemli zaman dilimleri bulunmaktadır. Bu dönemlerde insan, çevreye daha duyarlıdır, öğrenmeye daha açıktır ve belirli deneyimler meydana geldiği takdirde gelişim normal seyrinde devam eder. Gelişimin diğer noktalarında aynı uyarımın etkisinin ya çok az olduğu ya da hiç olmadığı görülür. Örneğin doğum öncesi dönemde hamileliğin ilk üç ayı, gelişim açısından büyük önem taşır. Bu dönemde yaşanılan durumlar bebeği diğer dönemlere göre daha çok etkiler.  6. BOYLAMSAL YAKLAŞIM Boylamsal yaklaşım aynı bireylerin, genellikle birkaç yıl veya daha uzun süren bir zaman periyodu içinde incelendiği bir araştırma stratejisidir. Boylamsal çalışmalar, gelişimde durağanlık ve değişme, erken deneyimlerin sonraki gelişim açısından önemi gibi hayati konularda çok fazla bilgi sağlamalarına rağmen pahalı ve zaman alıcı araştırmalardır.  8. KESİTSEL ARAŞTIRMA Kesitsel araştırmalarda risk altındaki toplumda veya buradan seçilen bir örnek üzerinde herhangi bir hastalığın veya olayın bir zaman kesitindeki bulunma sıklığı, yani prevalansı belirlenir. Ayrıca belirlenen prevalansın bazı sosyodemografik özellikler ve şüpheli etiyolojik faktörlerle ilişkisi araştırılır.  7. KURAM (TEORİ) NEDİR? Kuram, ilgi konusu olan fenomenleri (olayları) açıklamak amacıyla bir dizi kavram ve bunların birbirleriyle ilişkilerinden oluşur. Bir olayın ya da olgunun nasıl ve neden gerçekleştiğini açıklayan kapsamlı bir fikir ya da prensipler bütünüdür. Bilimsel araştırmalarda teoriler, gözlem ve deneylerle desteklenmiş genel açıklamalardır. Kuram ‘anlaşılmayan bir şeyi anlamayı kolaylaştırmak’ içindir. Örneğin, dil gelişim teorileri, çocukların dili nasıl öğrendiklerini açıklamaya çalışır.  7. MODEL NEDİR? Gerçek dünyanın basitleştirilmiş bir temsilidir. Bir model, teoriyi daha somut ve anlaşılır hale getirmek için kullanılan araçtır. Genellikle belirli bir sürecin nasıl işlediğini gösterir ve bir durumu ya da sistemi açıklamak ya da tahminlerde bulunmak için kullanılır. Örneğin, dil öğrenme süreci için belirli adımlar içeren bir model, bu teorinin nasıl uygulandığını gösterir.  9. KÜLTÜR NEDİR? Toplumun norm, gelenek ve göreneklerinin, örf ve adetlerinin tümü “kültür” kavramını oluşturur. Çocuk, belli bir zamanda ve yörede içinde bulunduğu kültürle beslenerek büyür ve yetişkin bir insan olur. Birey gelişimi için önemli olan gereksinimlerini, atalarından devraldığı ve içinde yaşadığı kültüre özgü yollardan öğrenir.  10. GELİŞİM Büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimi ile yaşam boyu bireyin bedeninde, zihninde ya da davranışlarında meydana gelen, niceliksel ve niteliksel değişimlerin tümüdür. Gelişim alanları: Fiziksel, bilişsel, dil, sosyal-duygusal gelişim  10. BİREYSEL FARKLILIKLAR Gelişimde bireysel farklılıklar, çocukların aynı gelişim dönemlerinden geçseler bile farklı hız ve şekillerde gelişmelerine neden olan faktörlerden kaynaklanır. Bu farklılıklar genetik ve çevresel etmenlerin etkileşimiyle ortaya çıkar. Genetik faktörler, bir çocuğun kalıtsal özelliklerini, zekâ düzeyini, fiziksel yapısını ve doğal yeteneklerini belirler.  10. BİREYSEL FARKLILIKLAR Örneğin, bazı çocuklar doğuştan atletik bir yapıya sahipken, bazıları sanat ve müzik gibi alanlarda yetenekli olabilir. Çevresel faktörler ise çocuğun büyüdüğü aile ortamı, sosyoekonomik koşullar, eğitim olanakları, beslenme ve sağlık hizmetlerine erişim gibi unsurları kapsar. Ayrıca, çocuğun aldığı sosyal destek, aile içindeki etkileşimler ve kültürel faktörler de gelişim sürecini etkiler. Bu faktörlerin birleşimi, her çocuğun gelişiminde kendine özgü bir yol izlemesine ve bireysel farklılıkların ortaya çıkmasına yol açar.  GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ 1. Gelişim, kalıtım ve çevrenin karşılıklı etkileşiminin ürünüdür. 2. Gelişim süreklidir ve aşamalı olarak gerçekleşir. 3. Gelişim kazanım ve kayıpları içerir. 4. Gelişim bir bütündür ve gelişim alanları birbirleriyle etkileşim içindedir. 5. Gelişim nöbetleşe devam eder. 6. Gelişimde kendine özgü bir sıra vardır 7. Gelişim bireysel farklılıklar gösterir.  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 1. KALITIM Bireyin genler yoluyla anne babasından aldığı kalıtsal özelliklerdir Babadan gelen sperm ile anneden gelen yumurtanın döl yatağında birleşmesi ile insanın ilk hücresi oluşur., Bu birleşme sırasında sperm ve yumurtada 23’er kromozom bulunur. Her birinde yaklaşık 20000 gen bulunan bu kromozomlar döllenme sırasında çiftler halinde birleşir ve 23 kromozonun yer aldıgı bir hücre oluşur. Bebeğin bütün kalıtımsal özellikleri, yaşamın özü DNA moleküllerinde kodlanmıştır.  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 1. KALITIM Anne ve babadan gelen genler baskın ya da çekinik olabilir. Eğer genler baskınsa diğer ebeveynin özelliği ne olursa olsun taşıdıkları özelliğin bebeğe geçmesini sağlarlar. Çekinik genlerin özelliklerinin bebeğe geçmesi için ise, her iki ebeveynde de aynı özelliği taşıyan genlerin bulunması gereklidir. Kalıtımla ilgili en önemli nokta da genotip ile fenotip arasındaki ayrımdır. Fenotip ise bireyin dışarıdan gözlenebilen, dış görünüşle ilgili özellikleridir. Genotip anne ve babadan çocuğa kalıtımla geçen genetik yapıdır.  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 2. HORMONLAR Hipofiz, Nohut büyüklügünde kafatasında bulunan bir bezdir. Tüm salgı bezlerinin çalışmasını düzenler. Hemen hemen bütün organların çalışmasını etkileyecek hormonları salgılar. Fazla salgı salgılanması devliğe, yetersizliği cüceliğe neden olur. Çocuğun vücudunun büyümesinin sağlıklı bir şekilde olmasında etkilidir. 2  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 2. HORMONLAR Tiroid Boğazın ön kısmında soluk borusunun iki yanında bulunan bir bezdir. Bu bezden troksin adı verilen hormon salgılanır. Kemiklerin ve kasların büyümesine, sinir sisteminin, kan dolaşımının çalışmasına etki eder. Troksin hormonunun fazla salgılanması vücudun etkinliğini artırır, az salgılanması ise metabolizmayı yavaşlatır. 2  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 2. HORMONLAR Paratroid Tiroid salgı bezine bitişik dört küçük bezeden oluşur. Bu bezin salgısı vücudun kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar. Bezin az çalışması kas ağrılarına ve kemiklerin bozulmasına yol açar. Bu bezin fazla çalışmasında ise sinirler körleşir. 2  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 2. HORMONLAR Pankreas Karın boşluğunda bulunur. Endokrin ve ekzokrin adı verilen iki tür salgısı vardır. Birisi mideye gönderilir. Diğer bir hormon da insülindir ve kana gönderilir, kandaki şekeri arttırıcı etki yapar. Bübrek Üstü Bezleri Böbreklerin üstünde bulunur, ancak böbreklerle ilişkisi yoktur. Salgıları, büyümeye, cinsiyete etki eder. Duygusal gelişimimiz üzerinde önemli etkiye sahiptir.  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 2.HORMONLAR Cinsiyet Salgı Bezleri Kadın ve erkekte cinsel gelişimi sağlar ve cinsel yaşamı sürdürmeye etkide bulunur.  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 3. ÇEVRESEL ETMENLER Doğum Öncesi Etmenler Bu dönemde çocuğun gelişimini etkileyecek etmenler; Gebelikte kullanılan ilaçlar, Döl yatağındaki bozukluklar, Anneni maruz kaldığı olumsuz yaşantılar, Göbek kordonundaki bozukluklar, annenin besleme durumu, Annenin yaşı, alkol ve sigara kullanımı, Kan uyuşmazlıgı, Annenin metabolik, endokrin bozuklukları Annenin geçirdiği hastalıklar ve kazalar, Plesentada bozukluklar, Radyasyon, Annenin gebelik sırasında aldığı tedaviler  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 3. ÇEVRESEL ETMENLER Doğum Sonrası Etmenler Bu dönemde çocuğun gelişimini Sosyoekonomik düzey, etkileyecek etmenler; Şiddete maruz kalma, Beslenme, Annelik depresyonu, Hastalık ve kazalar Akran ilişkileri, Kardeş sayısı, Anne- çocuk ilişkisi Doğum sırası, Kitle iletişim ihtiyaçları Eğitim, İklim Aile ortamı, Kültür  GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER 3. ÇEVRESEL ETMENLER Doğum Sırası Etmenler Bu dönemde çocuğun gelişimini etkileyecek etmenler; Sosyoekonomik düzey Akran ilişkileri Kitle iletişim araçları KALITIM VE ÇEVRE ETKİLEŞİMİ Yapılan araştırmalar incelendiğinde bireyin gelişimi üzerinde kalıtım ya da çevre etmeninin tek başına etkili olmadığı görülür. Gelişim, kalıtım ile çevrenin etkileşimi sonucunda gerçekleşir. Bireyin gelişimini anlayabilmek için bireyin doğası (kalıtım) ve yetiştirilme tarzı (çevre) arasındaki karmaşık etkileşim üzerine odaklanmak ve çalışmak gereklidir.  DSÖ SINIFLAMASI Yenidoğan: Doğumdan sonraki ilk 28 gün. Bebeklik Dönemi: 0-1 yaş. Erken Çocukluk Dönemi: 1-5 yaş. Orta Çocukluk Dönemi: 6-11 yaş. Ergenlik Dönemi: 12-19 yaş. Genç Yetişkinlik Dönemi: 20-24 yaş. Yetişkinlik Dönemi: 25-64 yaş. Genç Yaşlılık Dönemi: 65-74. Orta Yaşlılık: 75-84 yaş. İleri Yaşlılık: 85 yaş üstü  YAŞAM BOYU GELİŞİMDE KARİYER Üniversite Öğretim Üyesi Klinik Psikolog Araştırmacı Psikiyatrist İlkokul veya Ortaokul Öğretmeni Danışman Psikolog Özel Eğitim Öğretmeni Okul Danışmanı Erken Eğitim Öğretmeni Mesleki Danışman Okul Öncesi/ Anaokulu Öğretmeni Rehabilitasyon Danışmanı Aile ve Tüketici Bilimleri Eğitmeni Sosyal Çalışmacı Eğitim Psikoloğu Okul Psikoloğu Gerontolog YAŞAM BOYU GELİŞİMDE KARİYER İlaç Danışmacı İş ve Uğraşı Terapisti Kadın Hastalıkları ve Doğum Terapötik/Rekreasyon Terapisti Uzmanı/ Jinekolog Odyolog Ebe Hemşire Konuşma Terapisti Pediatri Hemşiresi Genetik Danışmanlar Çocuk Doktoru Evde Sağlık Hizmeti Yardımcısı Geriatri Uzmanı/Geriatrist Çocuk Esirgeme Çalışmacısı Yenidoğan Hemşiresi Çocuk Yaşam Uzmanı Geriatri Hemşiresi Fizyoterapist KAYNAKLAR FILE:///C:/USERS/ASUS/DOWNLOADS/KES%C4%B0TSEL%20ARA%C5%9ETIRMALAR.PDF HTTPS://AVYS.OMU.EDU.TR/STORAGE/APP/PUBLIC/ELIF.UNAL/139401/KURAM%20NEDIR.PDF FILE:///C:/USERS/ASUS/DOWNLOADS/KES%C4%B0TSEL%20ARA%C5%9ETIRMALAR.PDF HTTPS://AVYS.OMU.EDU.TR/STORAGE/APP/PUBLIC/ELIF.UNAL/139401/KURAM%20NEDIR.PDF SENEMOĞLU, N. (2004) GELIŞIM ÖĞRENME VE ÖĞRETIM: KURAMDA UYGULAMAYA (9. BASIM). ANKARA: GAZI KITABEVI.SHAFFER, D. R., & KIPP, K. (2007). DEVELOPMENTAL PSYCHOLOGY:CHILDHOOD AND ADOLESCENCE (8TH ED.). CANADA:WADSWORTH, CENGAGE LEARNING.