Ancient Indian Psychology.pdf

Ancient Indian Psychology Unit 1 Important Concepts The Ancient Foundations 1. Vedic and Upanishadic Thought / वैदिक आणि उपनिषदिक विचार Upanishads, where questions about the self...

Ancient Indian Psychology Unit 1 Important Concepts The Ancient Foundations 1. Vedic and Upanishadic Thought / वैदिक आणि उपनिषदिक विचार Upanishads, where questions about the self (Atman) and the universe (Brahman) lead to deep reflections on consciousness and reality. उपनिषदे , जिथे आत्म (आत्मा) आणि विश्व (ब्रह्म) बद्दलचे प्रश्न चेतना आणि वास्तविकतेवर खोल प्रतिबिंबित करतात. 2. Yoga and meditation / योग आणि ध्यान Compiled by the sage Patanjali, this text outlines the eight limbs of yoga, providing a comprehensive system for mental and spiritual development. पतंजली ऋषींनी संकलित केलेला, हा मजकूर योगाच्या आठ अंगांची रूपरे षा दे तो, मानसिक आणि आध्यात्मिक विकासासाठी एक व्यापक प्रणाली प्रदान करतो. 3. Buddhist and Jain Contributions: / बौद्ध आणि जैन योगदान The teachings of the Buddha on the Four Noble Truths and the Eightfold Path offer profound insights into the nature of suffering and the processes of the mind. Jain ascetics practice non-violence (ahimsa) and self-discipline, believing that purity of mind and body leads to liberation. चार उदात्त सत्ये आणि अष्टांग मार्गावरील बद् ु धांची शिकवण दःु खाचे स्वरूप आणि मनाच्या प्रक्रियेबद्दल गहन अंतर्दृष्टी दे तात. जैन तपस्वी अहिंसा (अहिंसा) आणि आत्म-शिस्तीचे पालन करतात, असे मानतात की मन आणि शरीराची शद् ु धता मक् ु तीकडे नेत आहे. 4. Classical Texts and commentaries / शास्त्रीय मजकूर आणि भाष्य Bhagavad Gita: This epic dialogue addresses the mind’s struggles and solutions through devotion, knowledge, and selfless action. A devoted disciple reads the Bhagavad Gita, a dialogue between Prince Arjuna and Lord Krishna. भगवद्गीता: हा महाकाव्य संवाद भक्ती, ज्ञान आणि निःस्वार्थ कृतीद्वारे मनाच्या संघर्ष आणि उपायांना संबोधित करतो. Key themes in Indian Psychology includes-/ भारतीय मानसशास्त्रातील प्रमख ु विषयांचा समावेश आहे Consciousness: Consciousness means being in the present, being aware about the present situations. चेतना- चेतना म्हणजे वर्तमानात असणे, वर्तमान परिस्थितीबद्दल जागरूक असणे. Mind: Mind is an abstract and complex concept in psychology. The term "mind" in Marathi can be translated as "मन". मन- मन ही मानसशास्त्रातील एक अमर्त ू आणि गंत ु ागंत ु ीची संकल्पना आहे. Mind-Body Connection: It emphasizes the interconnectedness of the mind and body, viewing mental and physical health as interdependent and influenced by factors such as lifestyle, diet, and environment. मन-शरीर संबंध- हे मन आणि शरीराच्या परस्परसंबंधावर भर दे त,े मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य एकमेकांवर अवलंबन ू असते आणि जीवनशैली, आहार आणि वातावरण यासारख्या घटकांवर प्रभाव टाकते. Meaning of Mind in Modern Psychology / आधनि ु क मानसशास्त्रात मनाचा अर्थ The mind processes sensory information from the environment, allowing us to see, hear, touch, taste, and smell. Perception involves interpreting these sensory inputs to make sense of the world around us. 1. Vedas and Upanishads: These ancient texts contain philosophical and metaphysical discussions that touch upon the nature of consciousness, the self (Atman), and the ultimate reality (Brahman). वेद आणि उपनिषदे : या प्राचीन ग्रंथांमध्ये तात्विक आणि आधिभौतिक चर्चा आहे त ज्यात चेतनेचे स्वरूप, आत्म आणि अंतिम वास्तव (ब्रह्म) यांना स्पर्श करतात. 2. Yoga Philosophy: Yoga, as outlined in the Yoga Sutras of Patanjali, offers a systematic approach to understanding and mastering the mind. योग तत्वज्ञान: योग, पतंजलीच्या योग सत्र ू ांमध्ये वर्णन केल्याप्रमाणे, मनाला समजन ू घेण्यासाठी आणि त्यावर प्रभत्ु व मिळवण्यासाठी एक पद्धतशीर दृष्टीकोन दे त.े 3. Ayurveda: The ancient Indian system of medicine, Ayurveda, considers psychological well-being integral to overall health. It identifies three fundamental energies or doshas (Vata, Pitta, Kapha)  आयर्वे ु द: प्राचीन भारतीय वैद्यक प्रणाली, आयर्वे ु द, मनोवैज्ञानिक कल्याण हा संपर्ण ू आरोग्याचा अविभाज्य घटक मानतो. हे तीन मल ू ऊर्जा किंवा दोष (वात, पित्त, कफ) ओळखते. ू भत 4. Bhagavad Gita: This philosophical and spiritual text, part of the Indian epic Mahabharata, addresses themes of duty, righteousness, and the nature of the self. भगवद्गीता: हा तात्विक आणि आध्यात्मिक मजकूर, भारतीय महाकाव्य महाभारताचा भाग, कर्तव्य, नीतिमत्ता आणि स्वतःचे स्वरूप या विषयांना संबोधित करतो. 5. Jainism and Buddhism: These ancient Indian religions also offer psychological perspectives, emphasizing practices like meditation, mindfulness, and ethical living to attain inner peace and liberation from suffering. जैन धर्म आणि बौद्ध धर्म: हे प्राचीन भारतीय धर्म मानसिक दृष्टीकोन दे खील दे तात, आंतरिक शांती आणि दःु खापासन ू मक् ु ती मिळविण्यासाठी ध्यान, सजगता आणि नैतिक जीवन यासारख्या पद्धतींवर भर दे तात. 6. Natyashastra: This ancient treatise on Indian performing arts, attributed to sage Bharata, contains insights into emotions, aesthetics, and the psychology of audience engagement. नाट्यशास्त्र: भारतीय परफॉर्मिंग आर्ट्सवरील या प्राचीन ग्रंथाचे श्रेय भरत ऋषींना दिलेले आहे , ज्यामध्ये भावना, सौंदर्यशास्त्र आणि प्रेक्षकांच्या व्यस्ततेचे मानसशास्त्र आहे. Understanding mind, mind and body relation in Indian Psychology / भारतीय मानसशास्त्रात मन, मन आणि शरीर संबंध समजन ू घेणे 1. Ayurveda: Ayurveda, the ancient Indian system of medicine, recognizes the intimate connection between the mind and body. It views health as a state of balance among the three doshas (Vata, Pitta, Kapha), which influence both physical and mental well-being. आयर्वे ु द: आयर्वे ु द, प्राचीन भारतीय औषध प्रणाली, मन आणि शरीर यांच्यातील घनिष्ठ संबंध ओळखते. हे आरोग्य हे तीन दोष (वात, पित्त, कफ) मधील समतोल स्थिती म्हणन ू पाहते, जे शारीरिक आणि मानसिक कल्याण दोन्हीवर परिणाम करतात. 2. Yoga Philosophy: Yoga, deeply rooted in Indian philosophy, emphasizes the unity of mind and body. The practice of yoga involves physical postures (asanas), breath control (pranayama), and meditation to cultivate holistic health and inner harmony. योग तत्वज्ञान: योग, भारतीय तत्त्वज्ञानात खोलवर रुजलेला, मन आणि शरीराच्या एकतेवर भर दे तो. योगाच्या सरावामध्ये शारीरिक आसन, श्वास नियंत्रण (प्राणायाम) आणि सर्वांगीण आरोग्य आणि आंतरिक सस ु ंवाद जोपासण्यासाठी ध्यान यांचा समावेश होतो. 3. Meditation and Mindfulness: We live in the materialistic world and it is full of attraction, desire and wishes. Knowingly or unknowingly, we do get attached to things which are temporary in nature. Mindfulness means paying attention in a particular way: on purpose, in the present moment, and nonjudgmentally. ध्यान आणि सजगता : आपण भौतिकवादी जगात राहतो आणि ते आकर्षण, इच्छा आणि इच्छांनी भरलेले आहे. जाणन ू बज ु न ू किंवा नकळत, आपण तात्परु त्या स्वरूपाच्या गोष्टींशी संलग्न होतो. माइंडफुलनेस म्हणजे एका विशिष्ट मार्गाने लक्ष दे णे: हे तप ु रु स्सर, सध्याच्या क्षणी आणि निर्विकारपणे. Features of Indian Psychology / भारतीय मानसशास्त्राची वैशिष्ट्ये/ गुणधर्म 1. Holistic Perspective: Indian psychology emphasizes the interconnectedness of the individual with the cosmos and the integration of various dimensions of human experience—physical, mental, emotional, social, and spiritual. समग्र दृष्टीकोन: भारतीय मानसशास्त्र विश्वाशी व्यक्तीच्या परस्परसंबंधावर आणि मानवी अनभ ु वाच्या विविध आयामांच्या एकात्मतेवर भर दे ते - शारीरिक, मानसिक, भावनिक, सामाजिक आणि आध्यात्मिक. 2. Spiritual Foundations: Indian psychology draws heavily from ancient philosophical and spiritual traditions such as Vedanta, Yoga, Buddhism, and Jainism. अध्यात्मिक पाया: भारतीय मानसशास्त्र हे वेदांत, योग, बौद्ध आणि जैन धर्म यासारख्या प्राचीन तात्विक आणि आध्यात्मिक परं परांमधन ू खप ू जास्त आकर्षित करते. 3. Mindfulness and Self-Inquiry: Indian psychology emphasizes practices like mindfulness and self-inquiry as means to understand the nature of the mind and liberate oneself from suffering. सजगता आणि स्व-चौकशी: भारतीय मानसशास्त्र मनाचे स्वरूप समजन ू घेण्यासाठी आणि स्वतःला दःु खापासन ू मक् ु त करण्यासाठी सजगता आणि स्वत: ची चौकशी यासारख्या पद्धतींवर जोर दे त.े  4. Ethical Values: Indian psychology is grounded in ethical principles such as dharma (duty/righteousness), ahimsa (non-violence), compassion, and karma (law of cause and effect). नैतिक मल् ू ये: भारतीय मानसशास्त्र हे धर्म (कर्तव्य/धार्मिकता), अहिंसा (अहिंसा), करुणा आणि कर्म (कारण आणि परिणामाचा नियम) या नैतिक तत्त्वांवर आधारित आहे. Concepts in Indian Psychology Atman (Self or Soul)- Atman means soul, which is considered as eternal and its existence is abstract. It is different from the physical body and mind. आत्मा (स्व)- आत्मा म्हणजे जो शाश्वत मानला जातो आणि त्याचे अस्तित्व अमर्त ू आहे. हे भौतिक शरीर आणि मनापेक्षा वेगळे आहे. Chitta (Consciousness)- Consciousness means being in the present. Similarly, Chitta means different states or layers which includes waking, dreaming, deep sleep and transcendental state of pure awareness. चित्त (चेतना)- चेतना म्हणजे वर्तमानात असणे. त्याचप्रमाणे चित्त म्हणजे विविध अवस्था किंवा स्तर ज्यात जागत ृ होणे, स्वप्न पाहणे, गाढ झोप आणि शद् ु ध जागत ृ ीची दिव्य स्थिती समाविष्ट आहे. Manas (Mind), Buddhi (Intellect), Ahamkara (Ego)- Mind is responsible for processing sensory information and desires. Intellect means power of being wise and making appropriate decisions. Ego is a sense of individuality. मानस (मन), बद् ु धी, अहं कार- संवेदनशील माहिती आणि इच्छांवर प्रक्रिया करण्यासाठी मन जबाबदार आहे. बद् ु धी म्हणजे शहाणे होण्याची आणि योग्य निर्णय घेण्याची शक्ती. अहं कार हे व्यक्तिमत्त्व आहे. Moksh (Self-realization and Liberation)- Self-realization is understanding one’s own nature beyond the physical identities. This will lead to Moksha i.e. liberation from the cycle of birth and death. मोक्ष (आत्मसाक्षात्कार आणि मक् ु ती)- आत्म-साक्षात्कार म्हणजे भौतिक ओळखींच्या पलीकडे स्वतःचे स्वरूप समजन ू घेणे. मोक्ष म्हणजेच जन्म-मत्ृ यच् ू या फेऱ्यातन ू मक् ु ती मिळे ल.  Karma and Samskara The principle of Karma, the law of cause and effect, emphasizes that actions have consequences that shape future experiences. कर्म आणि संस्कार कर्माचे तत्त्व, कारण आणि परिणामाचा नियम, यावर जोर दे ते की कृतींचे परिणाम भविष्यातील अनभ ु वांना आकार दे तात. References:- 1. Chen, T. The Fundamentals of Meditation Practice. Young Men’s Buddhist Association of America Bronx, New York. (1999) 2. Iyengar, B. K. S. Light on Yoga (1966). Library of Congress Cataloging in Publication Data 3. Jacob, K. S. Krishna, S. SPECIAL ARTICLE: SPIRITUALISM AND PSYCHIATRY-II (2003) 4. Kabat-Zinn, J. (2001) Mindfulness Meditation for everyday life. Piatkus Books, London. 5. Meditation for health purposes. National Center for Complementary and Alternative Medicine. http://nccam.nih.gov/health/meditation/meditation.pdf. Accessed March 21, 2011. 6. Pandey, J. (Ed.). (1988). Psychology in India: The emerging trends in eighties. In J. Pandey (Ed.), Psychology in India: The state-of-the-art (Vol. 3, pp. 339-359). New Delhi: Sage. 7. Pandey, P. Ramayana: The Psychological Analysis of the Hindu Epic. United International Journal for Research & Technology. Volume 05, Issue 01, 2023 8. Safaya, R. (1975). Indian Psychology. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers 9. Yogananda, P. (1995). The Bhagavad Gita: Royal science of God realization. LosAngeles: Self-Realization Fellowship. Note: Marathi translation is done with the help of Google Translator.