Anatomiye Giriş ve Anatomik Terminoloji PDF

ANATOMİYE GİRİŞ Doç. Dr. Deniz UZMANSEL MEU Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Laboratuvar Kullanımı Hakkında •Önlük •Eldiven •Hijyenik el yıkama •Kadavraya saygı •Maket ve malzemelerin korunması •Rehber kullanımı ‘Anatomi’ terimi; -Grekçe kökenlidir -Diseksiyon sanatı (parçalarına ayırarak...

ANATOMİYE GİRİŞ Doç. Dr. Deniz UZMANSEL MEU Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Laboratuvar Kullanımı Hakkında •Önlük •Eldiven •Hijyenik el yıkama •Kadavraya saygı •Maket ve malzemelerin korunması •Rehber kullanımı ‘Anatomi’ terimi; -Grekçe kökenlidir -Diseksiyon sanatı (parçalarına ayırarak inceleme sanatı) İlk defa Aristoteles (M.Ö. 384-322) tarafından kullanılmış olan “anatome” kelimesi Grekçe (Eski Yunanca) kökenlidir. “-ana” içinden, ayrılmış; “-tome” kesmek, parçalara ayırmak kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Latincedeki “dissectio” (“-dis”= ayrılmış, “-secare”= kesmek) terimi de anatomi kelimesi ile aynı anlamdadır. Andreas Vesalius (14. yüzyıl)  MODERN ANATOMİNİN BAŞLANGICI Tanım: Anatomi insan vücudunun yapı ve fonksiyonu ile ilgilenen tanımlayıcı bir bilim olup, insan vücudunun normal şekil ve yapısını, vücudu oluşturan organları, bunların yapıları ile fonksiyonları arasındaki ilişkileri ve organlar arasındaki komşuluk ilişkilerini inceler. Makroskopik anatomi Mikroskopik anatomi Histoloji Sitoloji Gelişimsel anatomi Gelişimsel Anatomi Yaşam Dönemleri         Embriyo dönemi Fötal dönem denir. Embriyoloji nedir? Yenidoğan dönemi Süt çocuğu dönemi Çocukluk dönemi (nipioanatomi ) Adolesan dönemi Erişkin dönemi (adult dönemi) Yaşlılık dönemi (geriatri) Yaşam Dönemleri Embriyo Anne karnında zigot oluşumundan sonraki ilk iki ay Fötal İkinci aydan doğuma kadar (İlk iki dönemle embriyoloji bilim dalı ilgilenir.) Yenidoğan Doğum sonrası ilk ay Süt Çocuğu Birinci aydan bir yaşına kadar (1ay-1yaş) Çocukluk Bir yaşından ergenliğe kadar (1-11yaş) (Bu dönemle nipioanatomi ilgilenir.) Ergenlik (Adolesan) 11 – 18 yaş arası Erişkin (Adult) 18 yaş sonrası Yaşlılık Erişkinliğin ileri yaşları (Bu dönemle geriatri ilgilenir.) Komperatif (Karşılaştırmalı) Anatomi Makroskopik Anatomi’nin İnceleme Yöntemleri -Sistematik Anatomi Vücudumuzdaki Başlıca Sistemler: Hareket Sistemi (Lokomotor Sistem) İskelet Sistemi (=Systema Skeletale) Eklem Sistemi (Artiküler Sistem= Systema Articulare) Kas Sistemi (Muskular Sistem= Systema Musculare) Solunum Sistemi (Respiratuvar Sistem= Systema Respiratorium) Dolaşım Sistemi (Kardiyovasküler Sistem= Systema Cardiovasculare) Sindirim Sistemi (Digestif Sistem, Alimenter Sistem= Systema Digestorum) İç Salgı Sistemi (Endokrin Sistem= Glandulae Endocrinae) Boşaltım Sistemi (Üriner Sistemi=Systema Urinarium) Üreme Sistemi (Reproduktif Sistem= Systemata Genitalia) Sinir Sistemi (Nervöz Sistem= Systema Nervosum) Deri- Örtü Sistemi (İntegumental Sistem= Integumentum Commune Bağışıklık Sistemi (Lenfatik Sistem=Systema Lymphoideum) -Topografik Anatomi (Bölgesel Anatomi) -Cerrahi Anatomi -Estetik ve Yüzeysel Anatomi -Topografik Anatomi (Bölgesel Anatomi) Vücudumuzdaki Başlıca Bölgeler; •baş •boyun •göğüs (toraks) •karın (abdomen) •sırt •pelvik bölge •üst ekstremiteler •alt ekstremiteler -Üst ekstremitede; •omuz, •kol (brachium), •önkol(antebrachium), •el -Alt ekstremitede; •kalça (glutea), •uyluk (femoris), •bacak(crura), •ayak İnsan Vücudundaki Bölümler (Partes corporis humani) Türkçe Latince Baş Caput Boyun Collum, Cervix Gövde Truncus - Göğüs - Thorax - Karın - Abdomen - Leğen - Pelvis - Sırt - Dorsum Üst Ekstremite Membrum superius, Extremitas Superior - Omuz - Omos - Kol - Brachium - Dirsek - Cubitis - Ön kol - Antebrachium - El bileği - Carpus - El - Manus - Avuç içi - Palma Alt Ekstremite Membrum inferius, Extremitas İnferior - Kalça - Gluteus - Uyluk - Femur - Diz - Genu - Bacak - Crus - Ayak bileği - Tarsus - Ayak - Pes - Ayak tabanı - Planta Anatomide Kullanılan Terminoloji Terim: Bilim, sanat ya da teknik dallarda belirli kavramı olan ve ortak kullanımı olan sözcüklerdir. Terminoloji: Terimlerin araştırılması, düzenlenmesi ve türetilmesi ile ilgilenen bilim dalıdır. Terminologia Anatomica nedir? Anatomik Oluşumların İsimlendirilmesi musculus biceps brachii kas iki başlı : iki başlı kol kası kola ait olan Anatomik Pozisyon •Birey ayakta dik durur, •Baş ve omuzlar diktir, •Yüz ve gözler karşıya bakar, •Ayaklar öne yönelik, topuklar bitişiktir, •Kollar yanlarda sarkıktır, •Avuç içleri karşıya bakar. Anatomik Düzlemler •Sagittal Düzlem (Planum Sagittale) -Median düzlem (planum medianum) •Koronal (Frontal) Düzlem (Planum Coronale) •Transvers (Horizontal) Düzlem (Planum Transversum) Sagittal kesit Koronal kesit Transvers kesit Yer ve Durum Belirten Sıfatlar superior X inferior : anterior X posterior : medialis X lateralis : medianus : intermedius : proximalis X distalis : dexter X sinister : superficialis X profundus : internus X externus : cranialis X caudalis : palmaris(=volaris) X dorsalis : plantaris X dorsalis : ventralis X dorsalis : centralis X peripheralis : Kural: Vücudumuzda bu terim çiftlerinden birini içeren bir oluşum varsa, hemen daima, zıt anlamlısını da içeren bir oluşum daha bulunur. Yani, her superior’un bir inferior’u, her anterior’un bir posterior’u, her dexter’in bir sinister’i vardır. Anatomide Sık Kullanılan Terimler Terim Anlamı Örnek superior X inferior Daha üstteki X daha alttaki m. gemellus superior m. gemellus inferior anterior X posterior Daha öndeki X daha arkadaki arteria tibialis anterior arteria tibialis posterior dexter X sinister Sağda olan X solda olan ventriculus dexter ventriculus sinister medialis X lateralis Orta hatta yakın olan X orta hatta uzak olan fasciculus medialis fasciculus lateralis medianus Tam orta hatta nervus medianus intermedius İki oluşum ortasında bulunan nervus intermedius proximalis X distalis Gövdeye yakın olan X gövdeye uzak olan phalanx proximalis phalanx distalis centralis X periphericus Merkeze yakın X merkeze uzak canalis centralis internus X externus İçte olan X dışta olan porus acusticus internus porus acusticus externus superficialis X profundus Yüzeye yakın, yüzeyde X yüzeye uzak, derinde lamina superficialis lamina profundus cranialis X caudalis Başa yakın X kuyruğa yakın pars cranialis pars caudalis palmaris X dorsalis Avuç içinde X el sırtında ramus carpalis palmaris ramus carpalis dorsalis plantaris X dorsalis Ayak tabanında X ayak sırtında arteria plantaris lateralis arteria dorsalis pedis ventralis X dorsalis Karına yakın X sırta yakın nucleus ventralis nucleus dorsalis flexor X extensor Büken kas X geren kas m. flexor carpi ulnaris m. extensor carpi ulnaris abductor X adductor Uzaklaştıran X yaklaştıran m. abductor hallucis m. adductor hallucis supinator X pronator Avuç açan, dışa döndüren X kapaklayan, içe döndüren m. supinator m. pronator teres depressor X levator İndiren X kaldıran m. depressor anguli oris m. levator anguli oris Hareketler İle İlgili Terimler flexion X extension (fleksiyon X ekstansiyon) abduction X adduction (abduksiyon X adduksiyon) rotation (rotasyon) supination X pronation (supinasyon X pronasyon) circumduction (sirkumduksiyon) rotasyon circumduction Eksenler Sagittal eksen Transvers eksen Vertikal eksen Vertikal eksen (Axis verticalis) Yere dik olarak vücudu yukarıdan aşağıya doğru geçen eksendir. Bu eksen etrafında rotasyon (dönme) hareketleri yapılır (Şekil 1). Transvers (Horizontal) eksen (Axis transversalis, axis horizontalis) Yere paralel olarak vücudu sağdan sola (veya tam tersi) doğru geçen eksendir. Bu eksen etrafında fleksiyon – ekstansiyon (bükme – germe) hareketleri yapılır (Şekil 1). Sagittal eksen (Axis sagittalis) Yere paralel olarak vücudu önden arkaya (veya tam tersi) doğru geçen eksendir. Bu eksen etrafında abduksiyon – adduksiyon (uzaklaşma – yakınlaşma) hareketleri yapılır. invertion X evertion (inversiyon X eversiyon) depression X elevation (depresyon X elevasyon) opposition X reposition (opozisyon X repozisyon) Bir Terimin Çoğul Hale Getirilmesi -‘a’ harfi ile biten bir terim, sonuna ‘e’ harfi eklenerek çoğul yapılır. Ör: arteriola (küçük atardamar) arteriolae (küçük atardamarlar) -‘us’ ile biten bir terim, bu iki harf çıkarılıp yerine ‘i’ harfi eklenerek çoğul yapılır. , Ör: ramus (dal) rami (dallar), nodus (lenf düğümü), nodi (lenf düğümleri), nervus (sinir), nervi (sinirler) -Bir kelimenin kısaltılmış hali, genellikle yanına son harfi ikinci kez yazılarak çoğul yapılır. Ör; v. (toplar damar), vv. (toplardamarlar); lig. (bağ) ise, ligg. (bağlar) Sık Kullanılan Bazı Kısaltmalar a. : arteria aa. : arteriae art. : articulatio gl. : glandula gll. : glandulae lig. : ligamentum ligg. : ligamenta m. : musculus mm. : musculi n. : nervus nn. : nervi r. : ramus rr. : rami v. : vena vv. : venae proc. : processus Latincede Sayılar ve Sıra Sayı Sıfatları Sayı Sıra Sayı Sıfatları unus, a primus, -a, -um duo secundus, -a, -um tres, -tria tertius, -a, -um quattuor quartus, -a, -um quinque quintus, -a, -um sex sextus, -a, -um septem septimus, -a, -um octo octavus, -a, -um novem nonus, -a, -um decem decimus, -a, -um centum centesimus : birinci : ikinci : üçüncü : dördüncü : beşinci : altıncı : yedinci : sekizinci : dokuzuncu : onuncu : yüzüncü Bazı Ön Ekler a: -sız, olmayan (Ör; avascular: damarsız) ante: önde (Ör; antebrachii: ön kol) bi: iki, çift (Ör; biceps: iki başı) di: iki tri: üç (Ör; triceps: üç başlı) ex-, ecto- : dışında endo: içinde epi: üzerinde hemi: yarı (Ör; hemisfer: yarıküre) semi: yarı (Ör; semitendinosus: yarısı tendon olan) supra- : -nın üzerinde (Ör;supraspinatus: dikensi çıkıntının üzerinde) infra: -nın altında (Ör; infraspinatus: çıkıntının altında) inter: iki benzer oluşumun arasında in-, intra- : içerisinde (Ör; intrarenal: böbreğin içinde) peri: etrafında (Ör; perirenal: böbreğin etrafında) post: arkasında Ör; postrenal: böbreğin arkasında) retro: arkasında hypo: altında sub: altında Ör; subscapularis: scapula’nın altında) super- : fazla, çok Bazı Son Ekler -aris, -alis (-e, ) -eus (-a, -um) : -lu -ideus (-a, -um) : - şeklinde olan -icis, -ivus ( -a, -um ): - hakkında -ous (-a, -um) : çoğaltma şekli -ulus ( -a, -um) : küçültme şekli Terminoloji ile İlgili Genel Kurallar •Latincede “İ” yoktur, “I” vardır, “i” olarak okunur. “ı” yoktur, “i” vardır. •Latincede kelime içindeki “c” harfi bazen “s”, bazen de “k” olarak okunur.(Ör: costa; kosta şeklinde okunurken, cervix; serviks şeklinde okunur) •Latincedeki “-tio” hecesi “-siyo” olarak okunur. •Latincedeki “ph” harfleri birlikte “f” olarak, “y” harfi “i” olarak, “x” harfi “ks” olarak okunur. (Ör: “Pharynx”’in, okunuşu “farinks”dir. •Latincede terimlerin dişi, erkek, ve nötr nitelemeleri vardır. Bu nedenle tamlamalarda son ekler terimin cinsiyetine göre; –is (veya -us), -a, -um eklerini alabilir. Ör: a. glutea superior, n. gluteus superior, retinaculum flexorum •Latincede iki kelimeli tamlamalar sondan başa doğru çözümlenir. Ör: “musculus brachialis” teriminin anlamı “kolun kası”dır. (musculus: kas, brachium:kol) •Latincede ikiden fazla terimden oluşan tamlamalarda bu kural kısmen değişebilir. Ancak ilk terim (yani isim), daima tanımlamanın en sonunda yer alır. Ör: “musculus flexor carpi radialis longus” teriminin karşılığı “ elbileği kemiklerini büken, radius tarafında yerleşen uzun kas” dır. Anatomik Oluşumların İsimlendirilmesi musculus biceps brachii kas iki başlı : iki başlı kol kası kola ait olan Sulcus tendo musculi flexoris hallucis longus oluk kasın kirişi kas büken ayak başparmağı uzun Ayak başparmağını büken kasın kirişiyle ilişkili oluk •Latincede “-e” son eki bazen terimi çoğul yapmak için, bazen de tamlamada aitlik belirtmek için kullanılır. Ör: “venae thyroideae” tamlaması “tiroid bezi venleri” anlamına gelir. Burada tamlamanın her iki teriminin sonundaki “-e” son eki, çoğul ekidir. Oysa “foramen venae cavae” tamlaması “vena cava’ya ait delik” anlamına gelir. Burada son iki kelimedeki “-e” eki aitlik belirtir. Bu iki durum, terimin kullanıldığı yer dikkate alınarak ayırdedilebilir. •Latince terimler Türkçe metin içinde kullanılırken ekleri bir ayıraçla ayrılır. Ör: “m. supinatorius’un”, “a. carotis interna’dan” gibi. •Eğer latince terim Türkçeleştirilirse, okunduğu gibi yazılır ve ayıraç kullanılmaz. Ör: “derin fasya”, “lateral pektoral arter” gibi. (Bazı kaynaklarda terimler, tam Türkçe karşılıkları kullanılarak da Türkçeleştirilmektedir. Örneğin; derin örtü, göğüs dış yan atardamarı gibi.) Varyasyon nedir? Anomali nedir? HAREKET SİSTEMİ (SYSTEMA LOCOMOTORIUM) Hareket Sistemi nedir? Hareket Sistemi İle İlgili Başlıca Terimler os :kemik (çoğulu; ossa) articulatio :eklem musculus :kas foramen :delik canalis :kanal fissura :yarık fossa :çukur sulcus :oluk spina :diken, ucu sivri çıkıntı processus (proc.) :künt belirgin çıkıntı tuberculum :tümsekçik, yumrucuk tuberositas :kabartılı, yüzeyi pürtüklü saha crista :bir hat üzerindeki belirgin çıkıntı linea :çizgi, bir hat üzerindeki hafif çıkıntı caput :baş collum(cervix, jugum):boyun corpus :gövde cauda :kuyruk margo facies pars angulus cartilago condylus ligamentum tendo venter origo insertio :kenar :yüz, yüzey :parça, bölüm :açı, köşe :kıkırdak :eklem yumrusu :bağ (lig.) :kas kirişi :karın :(kasın) başlangıç yeri :tutunma, bağlanma, (kasın) sonlanma yeri fascia :sargı, zar şeklindeki örtü septum :bölme trochlea :makara biceps, triceps, quadriceps: iki, üç, dört başlı cavum :boşluk membrana :zar Osteoloji nedir? Kemik Tipleri Uzun kemikler kemikleri Kısa kemikler Yassı kemikler : Ör: kol ve önkol : Ör: elbileği kemikleri : Kafatasındaki beyni çevreleyen kemikler Sesamoid kemikler :Ör: diz kapağı kemiği Düzensiz kemikler : Ör: yüz kemikleri Havalı kemikler : Artroloji nedir? Hareket Yeteneğine Göre Eklem Tipleri Eklemler hareket yeteneğine göre 1-Oynamaz eklemler: Ör: Kafatasının beyni çevreleyen bölümündeki kemikler arasındaki eklemler 2-Yarı oynar eklemler: Ör: pelvis kemikleri arasındaki eklemler 3-Oynar eklemler: Ör: omuz eklemi, dirsek eklemi, parmak kemikleri arasındaki eklemler Eklem yüzeylerinin biçimi, o eklemde hangi hareketlerin yapılabileceği hakkında bilgi verir. Eklem Yüzlerine Göre Eklem Tipleri Sferoid tip eklem: Elipsoid tip eklem: Sellar tip eklem: Trochlear tip (ginglymus=makara biçimli) eklem: Trochoid tip eklem: Plana tipi eklem: Oynar Eklemlerde Bulunan Başlıca Oluşumlar Capsula articularis (eklem kılıfı): Cartilago articularis (eklem kıkırdağı): Ligamentum: Discus articularis (eklem yastığı): Meniscus articularis Herni (Fıtık) nedir? Myoloji nedir? Kas Tipleri İskelet kası: Kalp kası Düz kas: Origo Insertio İskelet kasının bölümleri Venter (karın): Tendo (kiriş): Aponeurosis: caput (baş): Bursa: Kasların İsimlendirilmesi •biçimlerini niteleyen terimler kullanılabilir. Ör: m. quadratus femoris: dörtgen şeklindeki uyluk kası, m. deltoideus: delta biçimli kas. •büyüklüklerini niteleyen terimler kullanılabilir. Ör: m. teres major: büyük yuvarlak kas, m. teres minor: küçük yuvarlak kas •uzunluklarını niteleyen terimler kullanılabilir. Ör: m. palmaris longus: uzun avuç içi kası, m. palmaris brevis: kısa avuç içi kası. •baş sayısını niteleyen terimler kullanılabilir. Ör: m. biceps brachii: iki başlı kol kası, m. quadriceps femoris: dört başlı uyluk kası •komşu oldukları kemikleri niteleyen terimler kullanılabilir. Ör: m. tibialis anterior: tibia kemiğinin önündeki kas. •yaptıkları hareketi niteleyen terimler kullanılabilir. Ör: m. flexor carpi radialis: elbileğine fleksiyon yaptıran, radius adlı kemiğe yakın kas, m. supinatorius: supinasyon yaptıran kas. •yapışma yerlerini niteleyen terimler kullanılabilir. Ör: m. coracobrachialis: proc. coracoideus adlı çıkıntıdan başlayıp kolda sonlanan kas. •Yapısal özelliklerini niteleyen terimler kullanılabilir. Ör: semitendinosus: yarısı tendon olan kas. Fascia’lar fascia superficialis fascia profunda teşekkürler…