كتاب علوم تجربی دوم دبستان PDF 206

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬ ...

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬  ‫وزارت آموزش و پرورش‬ ‫سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی‬ ‫نام کتاب‪ :‬علوم تجربی ـ دوم دبستان ـ ‪206‬‬ ‫پدیدآورنده ‪ :‬سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی‬ ‫مدیریت برنامه ریزی درسی و تألیف‪ :‬دفتر تألیف کتاب های درسی عمومی و متوسطه نظری‬ ‫شناسه افزوده برنامه  ریزی و تألیف‪:‬‬ ‫آمنه احمدی‪ ،‬مریم انصاری‪ ،‬حسین الوندی‪ ،‬احمد حسینی‪ ،‬حسن حذرخانی‪ ،‬عزت السادات حسینی‪،‬طاهره رستگار‪،‬‬ ‫دوست محمد سمیعی‪ ،‬مریم ش ّباک‪ ،‬عبدالهادی عمرانی‪ ،‬بتول فرنوش‪ ،‬زهرا مهربان و زهرا نیکنام (اعضای گروه تألیف)‬ ‫مدیریت آماده‌سازی هنری‪ :‬اداره ی ّ‬ ‫کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬ ‫شناسه افزوده آماده سازی‪ :‬احمدرضا امینی (مدیر امور فنی و چاپ)ـ مجید ذاکری یونسی (مدیر هنری) ـ‬ ‫ندسی (طراح گرافیک‪ ،‬صفحه آرا و طراح جلد) ـ محمدکوچک پورکپورچالی‪،‬طیبه رحیمی‪ ،‬هاتف همایی‪ ،‬فریبرز حیدری‪،‬‬ ‫پریسا ُس ُ‬ ‫سیدعلی جبلی‪ ،‬بهمن شهبازی و آرش یگانه (عکاسان) ـ فاطمه پزشکی‪ ،‬فاطمه باقری مهر‪ ،‬فرشته ارجمند‪،‬‬ ‫نوشین معصوم دوست‪ ،‬حمید ثابت کالچاهی ‪  ،‬ناهید خیام باشی (امور آماده سازی)‬ ‫نشانی سازمان‪ :‬تهران‪ :‬خیابان ایرانشهر شمالی ـ ساختمان شماره ی ‪ ٤‬آموزش و پرورش (شهید موسوی)‬ ‫تلفن‪٩ :‬ـ‪ ،٨٨٨٣١١٦١‬دورنگار‪ ،٨٨٣٠٩٢٦٦ :‬کد پستی‪١٥٨٤٧٤٧٣٥٩ :‬‬ ‫ناشر‪ :‬شرکت افست‪ :‬تهران ـ کیلومتر ‪ ٤‬جاده ی آبعلی‪ ،‬پالک ‪ ،8‬تلفن‪،77339093 :‬‬ ‫دورنگار‪ ،77339097 :‬صندوق پستی‪  4979 :‬ـ ‪11155‬‬ ‫چاپخانه‪ :‬شرکت افست «سهامی عام» (‪)www.Offset.ir‬‬ ‫سال انتشار و نوبت چاپ‪ :‬چاپ یازدهم ‪1401‬‬ ‫برای دریافت فایل ‪ pdf‬کتاب های درسی به پایگاه کتاب های درسی به نشانی ‪ www.chap.sch.ir‬و برای خرید کتاب های درسی‬ ‫به سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی به نشانی ‪ www.irtextbook.ir‬یا ‪ www.irtextbook.com‬مراجعه نمایید‪.‬‬ ‫کلیه ی حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش است‬ ‫و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن به صورت چاپی و الکترونیکی و ارائه در پایگاه های مجازی‪ ،‬نمایش‪ ،‬اقتباس‪،‬‬ ‫تلخیص‪ ،‬تبدیل‪ ،‬ترجمه‪ ،‬عکس برداری‪ ،‬نقاشی‪ ،‬تهیه فیلم و تکثیر به هر شکل و نوع بدون کسب مجوز از این سازمان‬ ‫ممنوع است و متخلفان تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند‪.‬‬ ‫‪ISBN   978-964-05-2041-3‬‬ ‫شابک ‪٩٧٨-964-05- 2041-3‬‬  ‫امید من به شما دبستانی هاست‪.‬‬ ‫امام خمینی‬  ‫زنگ علوم (گ‬ ‫رد‬ ‫ش در باغ)‬ ‫‪12‬‬ ‫‪١‬‬ ‫ب‬ ‫ی س ا لم ‪ ،‬آ‬ ‫س‬ ‫ا‬ ‫‪16‬‬ ‫هو‬ ‫الم‬ ‫‪2‬‬ ‫د‬ ‫ی ما وگر‬ ‫ی ما و گرد‬ ‫شز‬ ‫شز یم‬ ‫‪22‬‬ ‫دگ‬ ‫م‬ ‫ین ـ‪١‬‬ ‫ندگ‬ ‫ن ـ‪2‬‬ ‫زن‬ ‫‪30‬‬ ‫ز‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪١‬‬ ‫نـ‬ ‫‪38‬‬ ‫رمز را پیدا ک‬ ‫اگر تمام‬ ‫شو‬ ‫م رمز را‬ ‫پیدا‬ ‫ا‬ ‫د ‪...‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪6‬‬ ‫پی‬ ‫ک‬ ‫یام‬ ‫ن ـ‪2‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪5‬‬ ‫پ‬  ‫بسازیم‬ ‫و ل ّذ‬ ‫‪8‬‬ ‫ت ببریم!‬ ‫‪62‬‬ ‫دانه‬ ‫‪64‬‬ ‫سر گ ش ت‬ ‫انه ها‬ ‫ذ‬ ‫‪70‬‬ ‫آشی‬ ‫‪9‬‬ ‫در ون‬ ‫‪10‬‬ ‫من رشد‬ ‫می‬ ‫‪11‬‬ ‫کنم‬ ‫‪76‬‬ ‫برا‬ ‫‪12‬‬ ‫ی جشن آ‬ ‫‪82‬‬ ‫ماد‬ ‫ه‬ ‫ش و یم‬ ‫‪ ١٤‬از‬ ‫گذ‬ ‫شته تا آینده‬ ‫‪98‬‬ ‫زج‬ ‫عد ا‬ ‫‪ 13‬ب‬ ‫(نا‬ ‫‪90‬‬ ‫ن)‬ ‫شن‬  ‫سخنی با همکاران ارجمند‬ ‫علوم تجربی یکی از یازده حوزه ی یادگیری در برنامه ی درسی ملّی است‪.‬براساس جهت گیری های این برنامه‪ ،‬علوم تجربی کوشش‬ ‫انسان برای درک واقعیت های خلقت و کشف فعل خداوند تعریف شده است‪.‬در همین راستا‪ ،‬شناخت و استفاده ی مسئوالنه از‬ ‫طبیعت به مثابه بخشی از خلقت الهی با هدف تکریم‪ ،‬آبادانی و آموختن از آن برای ایفای نقش سازنده در ارتقای سطح زندگی فردی‪،‬‬ ‫خانوادگی‪ ،‬ملّی و جهانی از ضرورت های علوم تجربی قلمداد می شود‪.‬به همین دلیل می بایست همه جانبه نگری‪ ،‬رویکرد تلفیقی‪،‬‬ ‫تف ّکر‪ ،‬آگاهی‪ ،‬توانایی‪ ،‬ایجاد ارتباط بین آموزه های علمی و زندگی واقعی و به عبارتی کسب علم مفید‪ ،‬سودمند و هدفدار که بتواند‬ ‫توجه قرار گیرد‪.‬‬ ‫خلق پرورش دهد‪ ،‬در سازماندهی محتوا و آموزش مورد ّ‬ ‫انسان هایی مسئولیت پذیر‪ ،‬متف ّکر و ّ‬ ‫توجه همکاران گرامی را به نکات زیر‬‫جهت حرکت در راستای تحقق این اهداف و همسوسازی این حوزه با برنامه​ی درسی ملّی‪ّ ،‬‬ ‫جلب می کنیم‪:‬‬ ‫درس علوم‪ ،‬درسی است که به آسانی می تواند بین چهار عرصه یعنی خود‪ ،‬خلق‪ ،‬خلقت و خالق متعال ارتباطی منسجم‪ ،‬منطقی‬ ‫و معنادار به وجود آورد‪.‬‬ ‫کالس علوم‪ ،‬فضایی است شاد و پرجنب و جوش که مشاهده‪ ،‬تجربه‪ ،‬آزمایش‪ ،‬گفت و گو‪ ،‬تف ّکر‪ ،‬اظهارنظر و همکاری گروهی در آن‬ ‫جریان دارد‪.‬نباید آن را به محلّی برای ساکت نشستن و شنیدن تبدیل کرد‪.‬‬ ‫کتاب علوم‪ ،‬منبعی است برای معرفی ف ّعالیت های یادگیری و آنچه در عمل باید انجام شود‪.‬نباید آن را به منبعی برای‬ ‫تصویرخوانی تبدیل کرد‪.‬‬ ‫(طراح آموزشی) است و هم راهنمای یادگیری دانش آموزان‪.‬‬‫معلّم علوم‪ ،‬هم تصمیم گیرنده درباره ی فرایند یادگیری ّ‬ ‫پیش از تدریس هر درس‪ ،‬همیشه به منابع یادگیری همچون کتاب راهنمای معلّم و دیگر رسانه های آموزشی معلّمان مانند فیلم‬ ‫و نرم افزار مراجعه نمایید‪.‬یادگیری از همکاران نیز یک منبع یادگیری مفید به شمار می آید‪.‬‬ ‫هر درس علوم‪ ،‬پیرامون یک زمینه ی یادگیری شکل میگیرد و فرصتی را فراهم میکند که دانش آموزان «شایستگی یاد گرفتن»‬ ‫را کسب کنند‪.‬این فرصت های یادگیری را به پرسش و پاسخ های حافظه مدار تبدیل نکنید‪.‬‬ ‫توجه داشته باشید‪.‬کاری کنید که دانش آموزان در موقعیت یادگیری مناسب قرار بگیرند و به‬ ‫به هدف های اصلی هر درس ّ‬ ‫توانمندی ها و شایستگی هایی که در کتاب راهنمای معلّم ذکر شده‪ ،‬دست یابند‪.‬‬ ‫حد امکان از مواد آموزشی دیگر مانند فیلم‪ ،‬نرم افزار آموزشی و کتاب کار بهره بگیرید‪.‬‬ ‫در تدریس علوم‪ ،‬به همراه کتاب درسی‪ ،‬تا ّ‬ ‫در نخستین صفحه درس‪ ،‬مشخص شده است‪.‬اگر نمایش فیلم های علوم در‬ ‫در هر درس فیلم های آماده شده با نشانگر‬ ‫تهیه شده برای هر درس‬ ‫بچه ها بتوانند فیلم های ّ‬ ‫کالس امکان پذیر نیست‪ ،‬در فضای دیگری از مدرسه این امکان را به وجود آورید که ّ‬ ‫را ببینند و به عنوان یک منبع یادگیری درباره ی آن با هم گفت وگو کنند و از آن بیاموزند‪.‬‬ ‫در ف ّعالیت های علوم‪ ،‬سه نوع کار را بگنجانید‪ :‬ف ّعالیت فردی‪ ،‬ف ّعالیت گروهی و ف ّعالیت کالسی (دسته جمعی)‪.‬‬ ‫محیط یادگیری علوم را متنوع کنید‪.‬گاهی کالس را به بیرون ببرید و گاهی بیرون را به کالس بیاورید!‬ ‫خاصی وجود ندارد‪.‬تمامی لحظه های کالس علوم‪ ،‬زمان مناسبی برای مشاهده ی رفتار و عملکرد دانش آموز‬ ‫در ارزشیابی علوم زمان ّ‬ ‫مدنظر داشته باشید‪.‬‬ ‫و سوق دادن او به سمت یادگیری بهتر است این پیام اصلی رویکرد «   ارزشیابی در خدمت یادگیری است» را ّ‬ ‫مدیران و آموزگاران در اجرای طرح جدید آموزش علوم با همدلی‪ ،‬همکاری و پشتیبانی از یکدیگر می توانند فضایی سازنده و‬ ‫حل بسیاری از مشکالت موجود باشند‪.‬‬ ‫پیش برنده را در مدرسه به وجود آورند و زمینه ساز ّ‬  ‫سخنی با والدین گرامی‬ ‫ّ‬ ‫محل یادگیری علوم‬ ‫علوم در همه جا‪ :‬درس علوم تنها در مدرسه و کالس درس اجرا نمی شود‪.‬بلکه تمامی عرصه های زندگی‪،‬‬ ‫است و شما می توانید معلّم علوم فرزند خود باشید و همه جا را به کالس علوم تبدیل کنید‪.‬‬ ‫کمک آری‪ ،‬جایگزینی نه‪ :‬فرزندان خود را در انجام ف ّعالیت ها یاری کنید ا ّما جایگزین آن​ها نشوید‪.‬‬ ‫پشتیبانی از مدرسه‪ :‬همیشه مدرسه را در ّ‬ ‫تهیه ی وسایل موردنیاز انجام ف ّعالیت ها پشتیبانی نمایید‪.‬‬ ‫توجه به پرسش ها‪ :‬کنجکاوی و پرسشگری را در فرزند خود تقویّت کنید و پرسش های او را مورد ّ‬ ‫توجه قرار دهید‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫بپرسید‪ :‬با فرزند خود درباره ی آنچه در کالس علوم اتّفاق می افتد‪ ،‬گفت وگو کنید‪.‬بپرسید چه کار کردی؟ چه پرسیدی؟ چه یاد گرفتی؟‬ ‫وسایل خانگی‪ :‬هنگام کار با وسایل خانگی و لوازم منزل‪ ،‬اصول علمی آن​ها را به کودک آموزش دهید‪.‬‬ ‫مجلت‪ ،‬کتاب ها و…) می تواند یک منبع یادگیری باشد‪.‬شما این امکان را‬ ‫تمرین یادگیری‪ :‬هر رسانه ی عمومی (صدا و سیما‪ّ ،‬‬ ‫به واقعیت تبدیل کنید‪.‬‬ ‫لذت یادگیری‪ :‬بسیاری از آزمایش ها در خانه قابل انجام هستند‪.‬لذت یادگیری همراه با فرزند خود را هرگز از دست ندهید‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫کتاب خوانی نیز یک ف ّعالیت علمی به شمار می آید‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫توجه و دقت به کار او‪ ،‬احساس رضایت مندی و‬ ‫توجه به جای تشویق‪ :‬به جای تشویق فرزند خود و دادن جایزه‪ ،‬سعی کنید با ّ‬ ‫ّ‬ ‫تأیید خود را نشان دهید‪.‬‬ ‫همکاری با گروه‪ :‬فرزند خود را به همکاری با دیگر دانش آموزان در مدرسه ترغیب کنید‪.‬او باید طعم موفقیت را در گروه بچشد‪.‬‬ ‫علوم و مشاغل‪ :‬درباره ی شغل های مختلفی که در جامعه وجود دارد و ارتباط هر شغل با علم و ف ّناوری با فرزند خود گفت و گو کنید‪.‬‬ ‫نگاه عمیق به یادگیری‪ :‬کتاب درسی را به منبعی برای پرسش و پاسخ های حفظی تبدیل نکنید‪.‬‬ ‫جدیت به فرزند خود آموزش دهید‪.‬‬ ‫ایمنی‪ ،‬قبل از هر چیز‪ :‬نکات ایمنی‪ ،‬بهداشتی و پیشگیری را به طور مستقیم و با ّ‬ ‫خواندن کلید یادگیری‪ :‬ایجاد توانمندی «خواندن همراه با درک و فهم متنهای ّاطالعاتی و ادبی» یک هدف آموزشی بسیار مهم است و در یادگیری‬ ‫مهمی دارد‪.‬این کار از طریق خواندن کتاب‪ ،‬همراه با دادن فرصت تأ ّمل‪ ،‬دریافت و تف ّکر دربارهی مطالب آن‪ ،‬تقویّت میشود‪.‬‬ ‫مادامالعمر نقش بسیار ّ‬ ‫مشخص شده‪ ،‬توصیه هایی برای والدین جهت کمک به فرزندان است‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫مطالبی که در پایین برخی صفحات با کادر خاکستری‬  ‫زنگ علوم‬ ‫‪1‬‬ ‫گردش در بوستان‬ ‫دانش‌آموزان کالس دوم یک دبستان امسال درس علوم را با گردش در بوستان شروع کرده‌اند‪.‬‬ ‫معلّم از آن‌ها خواسته‪ ،‬آنچه را مشاهده می‌کنند‪ ،‬یادداشت کنند‪.‬شما نیز با همکاری معلّم خود این‬ ‫کار را انجام دهید‪.‬‬ ‫در تصویر هر یک از دانش‌آموزان مشغول چه کاری هستند؟‬  ‫هشدار‬ ‫بوییدن و چشیدن بعضی چیزها برای سالمتی ضرر دارد‪.‬قبل از چشیدن یا بوییدن چیزی با معلّم‬ ‫خود مشورت کنید‪.‬‬ ‫توجه فرزندان خود را به شگفتی‌های آفرینش جلب نماییم تا به عظمت خدای مهربان پی ببرند‪.‬‬ ‫هنگام گردش در طبیعت ّ‬ ‫قرآن کریم‪ :‬در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است‪.‬سوره‌ی عنکبوت‪ ،‬آیه‌ی ‪20‬‬ ‫‪13‬‬ ‫پس از گردش در بوستان‪ ،‬دانش‌آموزان درباره‌ی آنچه مشاهده کرده‌اند‪ ،‬با یکدیگر گفت‌وگو‬ ‫می‌کنند‪.‬آن​ها برای بیان دقیق مشاهدات خود از یادداشت‌های خود استفاده می‌کنند‪.‬شما نیز این‬ ‫کار را انجام دهید‪.‬‬ ‫‪14‬‬  ‫ایستگاه فکر‬ ‫مینا برگه‌ی یادداشت خود را گم کرده است ا ّما سم ّیه آن را همراه دارد‪.‬‬ ‫کدام یک می‌تواند مشاهدات خود را دقیق بیان کند‪.‬چرا؟‬ ‫یادداشت‌برداری به ما کمک می‌کند‪ ،‬آنچه را مشاهده می‌کنیم‪ ،‬دقیق بیان کنیم‪.‬‬ ‫ ‬ ‫هنگام گردش و مسافرت فرزندان خود را به یادداشت​برداری از آنچه مشاهده می‌کنند‪ ،‬تشویق نماییم‪.‬‬ ‫‪15‬‬  ‫هوای سالم‪ ،‬آب سالم‬ ‫‪2‬‬ ‫استان کردستان ـ دریاچهی زریوار‬ ‫(بخش های یخ زده و یخ نزده همزمان در تصویر مشاهده می شود)‬  ‫هوای سالم‬ ‫کدام تصویر هوای سالم را‬ ‫نشان می‌دهد؟‬ ‫استان گیالن ـ شهر رشت‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫با د ّقت به تصویر هوای آلوده‬ ‫نگاه کنید‪.‬چرا هوا آلوده شده‬ ‫است؟ چگونه می توانیم هوایی‬ ‫سالم داشته باشیم؟‬ ‫استان تهران ـ شهر تهران‬ ‫علم و زندگی‬ ‫هوای آلوده چه اثراتی بر‬ ‫زندگی جانوران و گیاهان دارد؟‬ ‫ف ّعالیت‬ ‫‪ 1‬در یک بطری ش ّفاف با اسفند یا عود دود ایجاد کنید‪.‬‬ ‫آن را وارونه نگه داشته و در آن را ببندید؛ چه می بینید؟‬ ‫‪ 2‬اگر در بطری را باز کنیم‪ ،‬چه می شود؟‬ ‫‪ 3‬با یک آبپاش روی دود درون بطری آب بپاشید‪ ،‬چه‬ ‫اتّفاقی می افتد؟ آب چه رنگی می شود؟‬ ‫به فرزندانمان راه‌های بهداشتی حفاظت از خود‪ ،‬در هوای آلوده را آموزش دهیم‪.‬‬ ‫‪17‬‬ ‫آب رودخانه‬ ‫برخی از کارهای انسان آب رودخانه را آلوده می‌کند‪.‬‬ ‫به تصویر نگاه کنید‪.‬چرا این جانوران از بین رفته‌اند؟‬ ‫ایستگاه فکر‬ ‫اگر شما به جای ماهی‌ها و پرنده‌های‬ ‫رودخانه بودید‪ ،‬از انسان‌ها چه انتظاری‬ ‫داشتید؟‬ ‫هشدار‬ ‫آب رودخانه بهداشتی و قابل آشامیدن‬ ‫نیست‪.‬‬ ‫فرزندانمان را به آشامیدن آب از جاهای مطمئن توصیه کنیم‪.‬‬ ‫‪18‬‬  ‫آب سالم‬ ‫همه​ی جانداران برای زندگی به آب سالم نیاز دارند‪.‬‬ ‫انسان از آب چه استفاده‌هایی می‌کند؟‬ ‫استان سیستان و بلوچستان ـ اطراف َزهَک‬ ‫جانوران و گیاهان از آب چه استفاده​هایی می​کنند؟‬ ‫استان خراسان رضوی ـ منطقه ی حفاظت شده ی پروند سبزوار‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫اگر آب رودخانه ای خشک شود‪ ،‬برای جاندارانی که در آن رودخانه و اطراف آن زندگی می کنند‪ ،‬چه اتّفاقی می​افتد؟‬ ‫و هرچیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم‪.‬سوره‌ی انبیا‪ ،‬آیه‌ی ‪30‬‬ ‫‪19‬‬  ‫آب آشامیدنی‬ ‫به تصویرهای زیر نگاه کنید‪.‬‬ ‫آب پشت سد‬ ‫ ‬‫آب در تصفیه خانه‬ ‫ ‬ ‫آب در خانه‬ ‫هر وقت که به آب نیاز داریم‪ ،‬شیر آب را باز می‌کنیم‪.‬آبی که مصرف می‌کنیم از کجا آمده است؟ برای‬ ‫اینکه آب‪ ،‬قابل آشامیدن بشود‪ ،‬افراد زیادی تالش می‌کنند‪.‬‬ ‫علم و زندگی‬ ‫از معلّم خود بپرسید در تصفیه‌خانه‪ ،‬چگونه آب رودخانه را به آب قابل آشامیدن تبدیل می‌کنند؟‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫کدام تصویر مصرف درست آب را نشان می​دهد؟‬ ‫ِ‬ ‫مصرف آب گفت‌وگو کنید‪.‬سپس این کارها را در خانه و مدرسه‬ ‫ِ‬ ‫درست‬ ‫در گروه خود درباره‌ی راه‌های‬ ‫انجام دهید‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫درست آب گفت‌وگو و در اجرای آن به او کمک کنید‪.‬‬ ‫درباره​ی تصمیم فرزند خود برای مصرفِ‬ ‫‪20‬‬  ‫به تصویرهای زیر با د ّقت نگاه کنید‪.‬‬ ‫ما چگونه می توانیم به حفظ محیط​زندگی جانداران کمک کنیم؟‬ ‫گزارش کنید‬ ‫‪ 1‬در تصویر زیر چه کارهایی برای داشتن محیط سالم انجام شده است؟‬ ‫‪ 2‬پیشنهادهای خود را برای داشتن محیط سالم بنویسید و به کالس گزارش دهید‪.‬برای این کار از افراد‬ ‫خانواده کمک بگیرید‪.‬‬ ‫بچه‌ها را به داشتن محیط سالم برای زندگی سالم ترغیب کنید‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫‪21‬‬ ‫زندگی ما وگردش زمین ـ‪1‬‬ ‫‪3‬‬  ‫مشاهده کنید‬ ‫با کمک چسب‪ ،‬نخی را به دور توپ بچسبانید و آن را جلوی چراغ روشنی در اتاقی تاریک‪ ،‬بگیرید‪.‬به‬ ‫نوری که از چراغ به توپ می‌تابد‪ ،‬نگاه کنید‪.‬چه مقدار از توپ روشن شده است؟‬ ‫حاال به شکل زیر نگاه کنید‪.‬نور خورشید‪ ،‬همیشه یک طرف زمین را روشن می​کند‪.‬آن طرف از زمین که‬ ‫رو به خورشید قرار دارد‪ ،‬روز است؛ طرف دیگر هم شب است‪.‬‬ ‫شب روز‬ ‫کره​ی​زمین‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫روز و شب چگونه به‌وجود می‌آید؟‌‬ ‫خورشید‬ ‫کار در منزل‬ ‫در یک اتاق تاریک به کمک یک چراغ قوه و یک پرتقال‪ ،‬هندوانه‪ ،‬توپ و ‪...‬قسمت‌های تاریک و روشن‬ ‫درست کنید‪.‬آیا می‌توانید قسمت تاریک پرتقال و‪...‬را زیادتر یا کمتر کنید؟‬ ‫خدا کسی است که شب را برای شما پدید آورد تا در آن آرام گیرید و روز را روشنی‌بخش قرار داد‪.‬سوره‌ی غافر‪ ،‬آیه‌ی ‪61‬‬ ‫‪23‬‬  ‫کار در کالس‬ ‫معرفی می‌کند‪.‬‬ ‫‪ 1‬یکی از دانش​آموزان در یک محل می‌ایستد و خود را خورشید ّ‬ ‫‪ 4 2‬نفر از دانش​آموزان نقش زمین را دارند و دست‌های خود را به شکلی به هم می‌دهند که هیچ یک‬ ‫دیگری را نمی‌بیند‪.‬‬ ‫معرفی می‌کند‪ :‬من روز هستم؛‬‫‪ 3‬نفری که رو به خورشید است‪ ،‬با صدای بلند خود را ّ‬ ‫معرفی می‌کند‪ :‬من شب هستم؛‬ ‫‪ 4‬نفری که کامالً پشت به خورشید است‪ ،‬خود را ّ‬ ‫محل دانش​آموز سمت چپ‬‫ّ‬ ‫‪ 5‬نفرات به آرامی به سمت دست چپ خود حرکت می‌کنند و هر کدام به‬ ‫خود می‌رسد‪.‬‬ ‫‪ 6‬بازی به آرامی ادامه دارد ‪....‬‬ ‫زمین به دور خود می‌چرخد‪.‬این چرخش روز و شب را به​وجود می‌آورد‪.‬‬ ‫زمین در هر ‪ 24‬ساعت‪ ،‬یک بار به دور خود می‌چرخد‪.‬‬ ‫به دانش‌آموزان چگونگی انجام ف ّعالیت گروهی و رعایت نظم و نوبت را آموزش دهید‪.‬‬ ‫‪24‬‬  ‫آزمایش کنید‬ ‫برای اندازه​گیری سردی و گرمی از دماسنج استفاده می‌کنیم‪.‬‬ ‫در یک ظرف تا نیمه آب سرد بریزید‪.‬دماسنج را داخل آب سرد قرار دهید‪.‬‬ ‫محل قرار گرفتن مایع داخل دماسنج را به کمک معلّم خود مشاهده و دمای آب را یادداشت کنید‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫ظرف را به کمک معلّم روی یک سه پایه قرار دهید و یک چراغ الکلی زیر آن روشن کنید‪.‬‬ ‫در هر ‪ ٢‬دقیقه‪ ،‬یک بار دمای آب درون ظرف را اندازه گیری و یادداشت کنید‪.‬‬ ‫پس از ‪ ١٠‬دقیقه‪ ،‬شعله​ی چراغ الکلی را خاموش کنید و مجددا ً هر ‪ 2‬دقیقه یک بار‪ ،‬دمای آب درون ظرف‬ ‫را اندازه‌گیری و یادداشت کنید‪.‬‬ ‫آیا تغییر دمای آب به سرعت اتّفاق می‌افتد؟ چگونه؟‬ ‫ایستگاه فکر‬ ‫آیا صبح که خورشید طلوع می کند‪ ،‬زمین به​طور ناگهانی گرم می​شود؟‬ ‫آیا عصر که خورشید غروب می کند‪ ،‬زمین به​طور ناگهانی سرد می​شود؟‬ ‫به دانش‌آموزان خود رعایت نکات ایمنی را هنگام آزمایش یادآور شوید‪.‬‬ ‫‪25‬‬  ‫گرمی محل‌های سایه و آفتابی با هم تفاوت دارد‪.‬‬ ‫آزمایش کنید‬ ‫‪ 2 1‬دماسنج ته ّیه کنید‪.‬‬ ‫‪ 2‬یکی از دماسنج​ها را در سایه و دیگری را در مقابل آفتاب بگذارید‪ 10.‬دقیقه صبر کنید‪.‬با کمک‬ ‫معلّم خود دمایی را که هر دماسنج نشان می‌دهد‪ ،‬بخوانید و در جدول یادداشت کنید‪.‬کدام دماسنج دمای‬ ‫بیشتری را نشان می‌دهد؟‬ ‫‪ 3‬همین آزمایش را چند بار دیگر تکرار کنید و دماهایی را که دماسنج‌ها نشان می‌دهند‪ ،‬در جدول زیر‬ ‫یادداشت کنید‪.‬‬ ‫   ‪ ٤‬یادداشت های خود را در جدول مقایسه کنید‪.‬چه نتیجه ای می گیرید؟ توضیح دهید‪.‬‬ ‫زمان‬ ‫دما در سایه‬ ‫دما در مقابل آفتاب‬ ‫‪ 10‬دقیقه‬ ‫‪ 1‬ساعت‬ ‫‪ 2‬ساعت‬ ‫‪ 3‬ساعت‬ ‫قبل از آزمایش چگونگی کار با دماسنج را به دانش‌آموزان آموزش دهید‪.‬‬ ‫‪26‬‬  ‫علم و زندگی‬ ‫خورشید با گرما و نور خود زمین را گرم و روشن می کند‪.‬‬ ‫مقدار کمی از گرما و نور خورشید به خانه‌ی ما یعنی کره​ی زمین می‌رسد‪.‬‬ ‫همین مقدار کم کافی است که زمین برای ما انسان ها‪ ،‬جانوران و گیاهان‪ ،‬خانه‌ی خوبی برای زندگی باشد‪.‬‬ ‫گرمی زمین در تمام روز یک اندازه نیست‪.‬‬ ‫استان تهران ـ باغ های روستای اَمامه‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫به​نظر شما نور خورشید بر زندگی‌‌ ما و سایر جانداران چه اثری دارد؟‬ ‫‪27‬‬  ‫جانداران به گرما و نور خورشید نیاز دارند‪.‬‬ ‫گیاهان با استفاده از نور خورشید رشد می‌کنند و برای خود و جانداران دیگر غذا ته ّیه می‌کنند‪.‬‬ ‫آزمایش کنید‬ ‫تعدادی دانه‌ی لوبیا ته ّیه کنید‪.‬آن ها را به دو‬ ‫قسمت مساوی تقسیم کنید‪.‬‬ ‫هر قسمت را داخل یک پارچه‌ی نمناک قرار‬ ‫دهید و پارچه را داخل بشقاب بگذارید‪.‬‬ ‫یکی از بشقاب‌ها را داخل یخچال قرار دهید و‬ ‫بشقاب دیگر را پشت پنجره‌‌ی اتاق رو به آفتاب‬ ‫بگذارید‪.‬هر روز روی پارچه‌ها کمی آب بپاشید‪.‬‬ ‫بعد از ‪ 3‬روز لوبیاهای داخل پارچه ها را با هم مقایسه کنید‪.‬‬ ‫ایستگاه فکر‬ ‫امیر و مهدی می‌خواهند به کمک آزمایشی نشان دهند که گیاهان‬ ‫در نور خورشید بهتر رشد می‌کنند‪.‬آن ها فقط یک گلدان دارند‪.‬‬ ‫‪ 1‬آن ها برای انجام آزمایش‪،‬‬ ‫چه وسایل دیگری نیاز دارند؟‬ ‫‪ 2‬آن ها باید آزمایش خود را چگونه‬ ‫انجام دهند؟‬ ‫‪ ٣‬شما هم این آزمایش را انجام دهید و‬ ‫نتیجه را به کالس گزارش دهید‪.‬‬ ‫به دانش‌آموزان آموزش دهید در مصرف دانه​ی لوبیا برای آزمایش اسراف نکنند‪.‬‬ ‫‪28‬‬  ‫جانداران در شب و روز کارهای متفاوتی انجام می‌دهند‪.‬‬ ‫جمع‌آوری ا ّطالعات‬ ‫‪ 1‬بیشتر جانداران شب‌ها استراحت می‌کنند‪.‬برخی‬ ‫از آن ها شب‌ها ف ّعالیت می‌کنند‪.‬‬ ‫شما یک جانور را که شب‌ها ف ّعالیت می‌کند‪ ،‬انتخاب‬ ‫کنید و درباره‌ی زندگی آن ا ّطالعات جمع​ آوری‬ ‫کنید‪.‬ا ّطالعات خود را در کالس درس برای سایر‬ ‫دانش​آموزان تعریف کنید‪.‬‬ ‫‪ 2‬درچه شغلهایی افراد شبها هم ف ّعالیت میکنند؟‬ ‫‪ 3‬یکی از دانش آموزان که پدر یا مادر و یا یکی از‬ ‫نزدیکان او شب‌ها ف ّعالیت می‌کند‪ ،‬با او گفتوگو کند‪.‬سپس ا ّطالعات جمع​آوری شده را به سایر دانش​آموزان‬ ‫گزارش دهد‪.‬‬ ‫با بردن دانش‌آموزان به کتابخانه و یا با استفاده از رایانه چگونگی جمع‌آوری ّ‬ ‫اطالعات را به آن​ها آموزش دهید‪.‬‬ ‫‪29‬‬  ‫زندگی ما وگردش زمین ـ‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫استان گیالن‬ ‫جادّهی ییالق رضوان شهر به خلخال(در چهار فصل)‬  ‫آزمایش کنید‬ ‫در یک اتاق تاریک بر روی دو میز دو ّ‬ ‫سکه و دو چراغ مطالعه‌ی یکسان قرار دهید‪.‬نور یکی از آن ها را‬ ‫مدتی ّ‬ ‫سکه‌ها را لمس کنید‪.‬‬ ‫به صورت راست و نور دیگری را به صورت مایل به ّ‬ ‫سکه‌ها بتابانید‪.‬پس از ّ‬ ‫سکه‌ها را نسبت به چراغ تغییر دهید‪.‬‬‫محل قرار گرفتن هریک از ّ‬ ‫ّ‬ ‫کدام بیشتر گرم شده است؟ چرا؟‬ ‫مشاهده‌های خود را یادداشت کنید‪.‬‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫یادداشت‌های خود را با هم مقایسه کنید و درباره‌ی نتایج مشاهده‌ها گفت‌وگو کنید‪.‬‬ ‫آزمایش کنید‬ ‫دو دماسنج را نزدیک به هم در محلّی قرار دهید بهطوری که نور خورشید یا چراغ به یکی راست و به‬ ‫مدتی‪ ،‬دمایی را که دماسنجها نشان می‌دهند‪ ،‬با یکدیگر مقایسه کنید‪.‬چه نتیجه‌ای‬ ‫دیگری مایل بتابد‪.‬پس از ّ‬ ‫می‌گیرید؟‬ ‫اوست (خدا) کسی که زمین را برای شما رام گردانید‪.‬سوره‌ی ملک‪ ،‬آیه‌ی ‪15‬‬ ‫‪31‬‬  ‫زمین فصل‌های مختلفی دارد‪.‬‬ ‫استان گیالن ـ ییالق رضوان شهر(در چهار فصل)‬ ‫ّ‬ ‫محل زندگی ما (کره ی زمین) با هم فرق می کند‪.‬‬ ‫درفصل های مختلف سردی و گرمی‬ ‫زمانی که نور خورشید به محلّی به​طور راست می‌تابد‪ ،‬آن محل بیشتر گرم می‌شود‪.‬‬ ‫زمانی که نور خورشید به محلّی به​طور مایل می‌تابد‪ ،‬آن محل کمتر گرم می‌شود‪.‬‬ ‫‪32‬‬  ‫از تجربیات خود درباره‌ی تغییرات فصل‌ها و تأثیر آن بر زندگی برای فرزندان خود بگویید‪.‬‬ ‫‪33‬‬  ‫باد دارای جهت و سرعت است‪.‬‬ ‫بادنما بسازید‬ ‫مواد و وسایل الزم‬ ‫قیچی‪ ،‬چسب‪ ،‬سوزن‪ ،‬نی‪ ،‬مق ّوا‪ ،‬یک قطعه چوب‬ ‫تکه به شکل ‪ 4‬گوش ببرید‪.‬‬ ‫تکه به شکل ‪ 3‬گوش و یک ّ‬ ‫‪ 1‬از مق ّوا‪ ،‬یک ّ‬ ‫‪ 3 2‬گوش را به یک طرف نی و ‪ 4‬گوش را به طرف دیگر آن‪ ،‬وصل کنید‪.‬‬ ‫‪ 3‬یک سوزن در وسط نی فرو ببرید‪.‬‬ ‫‪ 4‬نوک سوزن را به ته یک مداد یا یک قطعه چوب فرو کنید‪.‬‬ ‫مشخص کنید‪.‬‬‫ّ‬ ‫حاال شما وسیله‌ای ساخته‌اید که می‌توانید با آن جهت وزش باد را‬ ‫‪ 5‬بادنما را جلوی باد نگه دارید تا جهت وزش آن را نشان دهد‪.‬‬ ‫‪ 6‬آیا راه دیگری برای نشان دادن جهت وزش باد می‌شناسید؟‬ ‫فرفره بسازید‬ ‫مواد و وسایل الزم‬ ‫قیچی‪ ،‬کاغذ‪ ،‬سوزن‪ ،‬یک قطعه چوب‬ ‫آیا با فرفره می‌توان فهمید که سرعت باد زیاد‬ ‫است یا کم؟ چگونه؟‬ ‫‪34‬‬  ‫بادهای شدید را طوفان می‌گویند‪.‬‬ ‫طوفان می‌تواند خسارت‌های زیادی به ساختمان‌ها وارد کند‪.‬‬ ‫استان گیالن ـ کپورچال(خرابی پس از طوفان)‬ ‫طوفان می‌تواند در دریاها موج‌های بسیار بزرگ به​وجود آورد و سبب غرق شدن کشتی‌ها شود‪.‬‬ ‫به دانش‌آموزان نکات ایمنی هنگام وقوع طوفان را آموزش دهید‪.‬‬ ‫‪35‬‬  ‫باد چهره‌ی کره‌ی زمین یعنی خانه‌ی ما را تغییر می‌دهد‪.‬‬ ‫باد می‌تواند چیزهای سبک مانند گرد و غبار و دانه‌های ماسه را جابه‌جا کند‪.‬‬ ‫وقتی سرعت باد کم می‌شود‪ ،‬ذ ّراتی را که با خود حمل می‌کند‪ ،‬روی زمین می گذارد‪.‬‬ ‫در قسمت‌های وسیعی از کشور ما ت ّپه‌هایی از ماسه وجود دارد که آن‌ها را باد به وجود آورده است‪.‬‬ ‫گاهی این ماسه ها روی جا ّده‌ها یا زمین‌های کشاورزی و ح ّتی روستاها را می‌پوشاند و سبب خسارت به‬ ‫آدمی می‌شود‪.‬‬ ‫استان اصفهان ـ روستای مصر‬ ‫اهمیت درخت​کاری درحفظ خاک‪ ،‬گفت و گو کنید‪.‬‬ ‫با دانش‌آموزان درباره ی ّ‬ ‫‪36‬‬  ‫انسان از باد استفاده می‌کند‪.‬‬ ‫از زمان‌های گذشته تا اکنون‪ ،‬انسان از باد استفاده کرده است‪.‬‬ ‫استان کردستان ـ دریاچه ی زریوار‬ ‫استان آذربایجان شرقی ـ روستای کندوان‬ ‫استفاده از باد روز به روز زیادتر می‌شود‪.‬‬ ‫استان گیالن ـ توربین های بادی منجیل‬ ‫‪37‬‬  ‫پیام رمزرا پیدا کن ـ‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫استان تهران ـ شهر تهران‬ ‫(آتش بازی به مناسبت سالگرد پیروزی انقالب اسالمی)‬  ‫شما در محیط زندگی خود با شنیدن صدا یا دیدن نور از چه چیزهایی آگاه می شوید؟‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫آمبوالنس با کمک نور و صدا‪ ،‬راه را باز می کند‪.‬‬ ‫متوجه نزدیک شدن آمبوالنس می‌شود؟‬ ‫ّ‬ ‫اگر راننده‌ای ناشنوا باشد‪ ،‬چگونه‬ ‫متوجه نزدیک شدن آمبوالنس می‌شود؟‬ ‫ّ‬ ‫عابر نابینا چگونه‬ ‫وظیفه​ی راننده ها هنگام نزدیک شدن آمبوالنس چیست؟‬ ‫درمورد نکاتی که با دیدن آمبوالنس باید رعایت کرد‪ ،‬با کودکان خود گفت و گو کنید‪.‬‬ ‫‪39‬‬  ‫کار در کالس‬ ‫دانش آموزان در حال انجام دادن بازی جالبی با نام «پیام رمز را پیدا کن» هستند‪.‬‬ ‫‪ 1‬آن ها جدول زیر را برای تعدادی از حروف الفبا درست کرده اند‪.‬‬ ‫‪ 2‬اعضای گروه ‪ ،1‬کلمه ی «شاد» را به عنوان رمز خود انتخاب می کنند‪.‬‬ ‫‪ 3‬آن ها گروه ‪ 2‬را با کمک صداهای مختلف مثل جدول زیر راهنمایی می کنند تا حرف های رمز(ش‪-1-‬د)‬ ‫را در جدول الفبا پیدا کنند‪.‬‬ ‫حرکت در جدول‬ ‫عالمت‌ها‬ ‫به سمت باال (↑)‬ ‫دست زدن معمولی‬ ‫به سمت پایین (↓)‬ ‫دست زدن با دو انگشت‬ ‫به سمت چپ (←)‬ ‫صدای طبل‬ ‫به سمت راست (→)‬ ‫صدای سوت‬ ‫درست است‬ ‫چراغ روشن‬ ‫نمونه ای از جدول راهنمای پیدا کردن رمز‬ ‫این بازی را در محیط خانواده نیز می توانید انجام دهید‪.‬بهتر است این بازی با کلمه‌های ساده و حداکثر سه حرفی انجام بگیرد‬ ‫و می​توان به​جای استفاده از جدول حروف الفبا از جدول گل​ها یا جانوران و صداهای دیگر استفاده کرد و یا هر بازی دیگری‬ ‫که با صوت و نور دانش آموز را راهنمایی کند تا رمزی را پیدا کند‪.‬‬ ‫‪40‬‬  ‫مقایسه کنید‬ ‫صدای دست زدن دو انگشتی و دست زدن معمولی را با هم مقایسه کنید‪.‬کدام بلندتر است؟‬ ‫چگونه می‌توان با طبل و سوت‪ ،‬هم صدای بلند و هم صدای آهسته تولید کرد؟‬ ‫از میان صداهای گاو‪ ،‬جوجه‪ ،‬کالغ کدام صدا از همه نازک‌تر است؟کدام صدا از همه کلفت‌تر است؟‬ ‫کار در منزل‬ ‫به صداهای اعضای خانواده​ی خود‪ ،‬خوب گوش کنید‪.‬صدای کدام یک از همه کلفت‌تر و کدام یک از همه‬ ‫نازک تر است؟‬ ‫توجه به موقعیت محلّی می​توانید از صدای حیواناتی استفاده کنید که برای دانش​آموزان شناخته شده​تر هستند‪.‬به کودکان‬ ‫با ّ‬ ‫کمک کنید تا این بازی را با وسایل دیگری تکرار کنند و صداهای نازک‪ ،‬کلفت‪ ،‬آهسته و بلند را تشخیص دهند‪.‬‬ ‫‪41‬‬  ‫آزمایش کنید‬ ‫آیا می‌دانید صدا چگونه تولید می​شود؟‬ ‫برای یافتن پاسخ‪ ،‬آزمایش زیر را انجام دهید‪.‬‬ ‫یک حلقه کش‪ ،‬دو مداد‪ ،‬یک کتاب و نوارچسب بردارید‪.‬‬ ‫‪ 1‬حلقه‌ی کش را دور کتاب انداخته و دو قلم‬ ‫را زیرکش به فاصله​ی دور از هم قرار دهید‪.‬با‬ ‫نوارچسب کش ها را روی قلم ها محکم کنید‪.‬‬ ‫‪ 2‬کش را به سمت خود کشیده و آن را رها کنید و این‬ ‫کار را چند بار انجام دهید‪.‬‬ ‫آیا لرزش کش را می‌بینید و صدای آن را می‌شنوید؟‬ ‫مشاهده کنید‬ ‫دست خود را جلوی گردنتان بگذارید و صحبت کنید‪.‬آیا چیزی احساس می‌کنید؟‬ ‫با وسایلی که در اطراف شماست‪ ،‬صدا تولید کنید‪.‬‬ ‫بر اثر لرزش اجسام‪ ،‬صدا تولید می شود‪.‬‬ ‫‪42‬‬  ‫چگونه صدای نازک و صدای کلفت‌ تولید کنیم؟‬ ‫آزمایش کنید‬ ‫‪ 1‬یک حلقه کش را به دور یک‬ ‫کتاب بیندازید و دو مداد زیر کش‬ ‫قرار دهید‪.‬‬ ‫‪ 2‬فاصله‌ی مدادها را تغییر دهید‬ ‫و هر بار کش را بکشید و رها کنید‪.‬‬ ‫آیا بین صداهایی که می شنوید‪،‬‬ ‫تفاوتی وجود دارد؟‬ ‫‪ 3‬یک بطری باریک و خالی را‬ ‫مقابل دهان خود قرار دهید و‬ ‫درون آن فوت کنید‪.‬‬ ‫‪ 4‬نصف بطری را از آب پُر و‬ ‫درون آن فوت کنید‪.‬‬ ‫در کدام حالت صدا نازک و در‬ ‫کدام حالت صدا کلفت است؟‬ ‫هشدار‬ ‫استفاده از گوشی برای شنیدن صدا‬ ‫مدت طوالنی‪ ،‬به گوش آسیب‬ ‫به ّ‬ ‫می‌رساند‪.‬‬ ‫‪43‬‬  ‫صدا در زندگی‬ ‫استان آذربایجان شرقی ـ پل دختر ـ میانه‬ ‫در این تصاویر‪:‬‬ ‫‪ 1‬کدام صداها پیام‌رسان هستند؟‬ ‫‪ 2‬کدام صداها برای شما خوشایند و کدام صداها آزاردهنده هستند؟‬ ‫‪ 3‬یک صدای پیام‌رسان و یک صدای آزاردهنده​ی دیگر هم نام ببرید‪.‬‬ ‫‪44‬‬  ‫نکته‌ی تاریخی‬ ‫در حرم امام رضا (ع) با صدای نقاره‪ ،‬طلوع و غروب خورشید را به زیارت کنندگان ا ّطالع می‌دهند‪.‬‬ ‫استان خراسان رضوی ـ شهر مشهد‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫محل زندگی شما به​وسیله​ی صدا چه پیام​هایی را به مردم ا ّطالع می دهند؟‬ ‫ّ‬ ‫در‬ ‫ّ‬ ‫محل زندگی خود را شناسایی کند و راه​هایی برای جلوگیری از صداهای مضر‬ ‫مضر‬ ‫به فرزند خود کمک کنید تا صداهای مفید و ّ‬ ‫پیشنهاد دهد‪.‬‬ ‫‪45‬‬ ‫پیام رمزرا پیدا کن ـ‪2‬‬ ‫‪6‬‬  ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫پلیس معموالً در خیابان​های خلوت برای راهنمایی راننده ها از سوت استفاده می کند ا ّما در خیابان​های‬ ‫شلوغ استفاده از سوت برای هشدار دادن به راننده ها یا عابر پیاده‪ ،‬کمکی نمی‌کند‪.‬چه راه حلّی را پیشنهاد‬ ‫می کنید؟‬ ‫هر رنگ نور چراغ راهنما چه پیامی را به راننده‌ها می دهد؟‬ ‫وقتی چراغ مخصوص عابر پیاده قرمز است‪ ،‬وظیفه‌ی ما چیست؟‬ ‫امنیت بیشتر عبور و مرور یادآور شوید‪.‬‬ ‫توجه به دستورات پلیس را برای آرامش و ّ‬ ‫ضرورت ّ‬ ‫‪47‬‬  ‫کار در کالس‬ ‫دانش​آموزان تصمیم گرفتند بازی «پیام رمز را پیدا کن» را با نور انجام‌دهند‪.‬‬ ‫مراحل بازی‬ ‫‪ 1‬اعضای گروه ‪ ١‬مجموعهای از تصاویر گوناگون تهیه میکنند و روی دیوار میچسبانند‪ ،‬این تصاویر مربوط‬ ‫به جسمهایی است که نور یا صدا تولید میکنند‪.‬‬ ‫‪ ٢‬اعضای گروه ‪ ١‬یکی از تصاویر را به عنوان رمز انتخاب می کنند‪.‬‬ ‫را می​کشند و با قیچی‪ ،‬شکل کشیده شده را از مق ّوا جدا‬ ‫‪ ٣‬روی یک صفحه ی مق ّوایی‪ ،‬شکل‬ ‫می‌کنند‪.‬‬ ‫را مقابل چراغ ق ّوهی روشن قرار میدهد و آن را روی یک مق ّوای سفید‬ ‫‪ 4‬یکی از اعضای گروه شکل‬ ‫مشخص می‌شود‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫(یا روی دیوار) می‌اندازد‪.‬با چرخاندن این شکل‪ ،‬جهت حرکت روی تصاویر‪ ،‬برای گروه ‪٢‬‬ ‫‪ 5‬در صورت پیدا شدن شکل رمز‪ ،‬افراد گروه ‪ ١‬آن را با صدای سوت تأیید می‌کنند‪.‬‬ ‫آیا نور از تمام قسمت های مق ّوا عبور می کند؟‬ ‫برای انجام این ف ّعالیت‪ ،‬نور فضای کالس را کاهش دهید‪.‬همچنین می توانید از تصاویر دیگری مثل دایره ‪ -‬مثلّث ‪ -‬مربّع استفاده‬ ‫کنید یا روش اجرای بازی را تغییر دهید‪.‬‬ ‫‪48‬‬  ‫ف ّعالیت‬ ‫به کمک دوستان خود تصاویر صفحه ی قبل را در دو دسته قرار دهید و هردسته را نام​گذاری کنید‪.‬‬ ‫اجسامی مثل چراغ ق ّوه و خورشید و هر جسمی که از خودش نور بدهد‪ ،‬چشمه ی نور است‪.‬‬ ‫چه اجسام دیگری از خودشان نور دارند؟‬ ‫بیشتر چیزهایی که می‌بینیم‪ ،‬چشمه‌ی نور نیستند‪،‬‬ ‫یعنی از خود نور ندارند و برای دیدن آن​ها نور‬ ‫الزم است‪.‬‬ ‫چرا در روز روشن که المپ ها روشن نیستند‪،‬‬ ‫می توانیم ببینیم؟‬ ‫قرآن کریم‪ :‬خداوند کسی است که خورشید را روشنایی قرار داد‪.‬سوره‌ی یونس‪ ،‬آیه‌ی ‪5‬‬ ‫‪49‬‬  ‫مشاهده کنید‬ ‫در یک روز آفتابی اجسامی که در اختیار دارید‪ ،‬به حیاط مدرسه ببرید و آن​ها را مقابل نور خورشید قرار‬ ‫دهید و سایه های مختلف درست کنید‪.‬‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫چرا سایه تشکیل می شود؟‬ ‫آیا سایه ی تمام اجسامی که در مقابل نور گرفتید‪ ،‬مثل هم تیره است؟‬ ‫آیا با شیشه هم می توانید سایه درست کنید؟ امتحان کنید‪.‬‬ ‫نتیجه ی ف ّعالیت گروه خود را بنویسید و به کالس گزارش دهید‪.‬‬ ‫سایه‌ی دوست خود را روی مق ّوا بیندازید و آن را بکشید‪.‬‬ ‫ایستگاه فکر‬ ‫آیا در روز آفتابي مي‌توانيد سايه‌ي خودتان را از بين ببريد؟ چگونه؟‬ ‫هشدار‬ ‫نگاه کردن به خورشید به طور مستقیم باعث آسیب دیدن چشم​های شما می​شود‪.‬‬ ‫‪50‬‬  ‫نکته‌ی تاریخی‬ ‫در زمان‌های گذشته با استفاده از سایه‪ ،‬ساعت‬ ‫آفتابی درست می‌کردند و زمان را از روی آن‬ ‫تعیین می‌کردند‪.‬‬ ‫استان تهران ـ شهر ری‪ ،‬ساعت آفتابی حرم حضرت عبدالعظیم (س)‬ ‫ساعت آفتابی بسازید‬ ‫وسایل الزم‪ :‬مداد یا چوب باریک‪ -‬خمیر بازی ‪ -‬مق ّوا‬ ‫‪ 1‬در یک روز آفتابی مق ّوا را روی زمین قرار دهید‪.‬‬ ‫‪ 2‬انتهای مداد را در خمیر بازی فرو کنید و آن را در وسط‬ ‫مق ّوا قرار دهید‪.‬‬ ‫‪ 3‬در ساعت‌هاي ‪12-11-10-9‬و ‪...‬سایه‌ی مداد را روی‬ ‫مق ّوا رسم کنید و زمان​ها را روی هر سایه بنویسید‪.‬‬ ‫‪ ٤‬سایه ها را از نظر اندازه با یکدیگر مقایسه کنید‪.‬‬ ‫خارج از كالس‬ ‫درباره ی انتقال پيام در زمان های گذشته تحقیق کنید و‬ ‫به كالس گزارش دهید‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫محل سکونت خود‪ ،‬در ساخت ساعت آفتابی به فرزندتان کمک کنید‪.‬‬ ‫توجه به موقعیت‬ ‫با ّ‬ ‫‪51‬‬  ‫شگفتی‌هاي آفرينش‬ ‫حشره‌ی شب‌تاب در تاریکی شب مقداری نور زرد یا نارنجی از خود‬ ‫تولید می‌کند‪.‬‬ ‫علم و ف ّناوري‬ ‫امروزه از صدا و نور براي برقراري ارتباط با يكديگر و كسب ا ّطالعات استفاده‌های فراواني مي‌شود‪.‬‬ ‫جمع‌آوری ا ّطالعات‬ ‫از بزرگ‌ترها بپرسید هر یک از چراغ‌های خودرو چه استفاده‌هایی دارد؟ کدام یک از چراغ‌ها به راننده‌های‬ ‫دیگر پیامی را می‌رسانند؟‬ ‫‪52‬‬  ‫کار در کالس‬ ‫فرض کنید در یکی از سه موقعیت زیر قرار گرفته​اید‪:‬‬ ‫ناخدای کشتی هستید و در وسط دریا برای پیدا کردن مسیر خود به کمک نیاز دارید‪.‬‬ ‫در جنگل هستید و برای یافتن مسیر خود به کمک نیاز دارید‪.‬‬ ‫با دوست خود در جایی هستید که با صدا نمی​توانید با یکدیگر ارتباط برقرار کنید‪.‬‬ ‫چگونه می​توانید با کمک نور با هم ارتباط برقرار کنید؟‬ ‫راه حل های پیشنهادی گروه خود را در جدول زیر بنویسید‪.‬‬ ‫محلّی که صدا پخش نمی شود‬ ‫در جنگل‬ ‫وسط دریا‬ ‫ف ّعالیت‬ ‫یاد گرفتید که صدا و نور می​توانند به ما پیام و هشدار دهند‪.‬با استفاده از آنچه آموختید‪ ،‬یک وسیله​ی‬ ‫طراحی و آن را ن ّقاشی کنید‪.‬‬ ‫هشداردهنده ّ‬ ‫‪53‬‬ ‫اگرتمام شود‪...‬‬ ‫‪7‬‬ ‫بچه‌ها به همراه معلّم خود به یک منطقه‌ی خوش آب و هوا می‌روند‪.‬مسیر حرکت آن ها شلوغ و پر‬ ‫امروز ّ‬ ‫از خودرو است‪.‬بوی دود و صدای بلند بوق خودروها برای آن ها آزاردهنده است‪.‬‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫مسیر حرکت وسایل نقلیه در جا ّده‪ ،‬شلوغ‌تر است یا در شهر یا در روستا؟‬ ‫آیا تا به حال در خیابان شلوغ در انتظار باز شدن راه بوده‌اید؟‬ ‫فکر می‌کنید خودروهای یک خیابان چه مقدار بنزین مصرف می‌کنند؟‬ ‫به نظر شما دود خودروها چه زیان‌هایی دارد؟‬ ‫بچه‌ها بخواهید مسیرهای رفت و آمد خود را از نظر ازدحام وسایل نقلیه با هم مقایسه کنند‪.‬‬ ‫از ّ‬ ‫‪55‬‬  ‫جایگاه سوخت‬ ‫بچه‌ها همراه معلّم خود در جایی دور از‬ ‫راننده ‌در جایگاه سوخت برای سوخت‌گیری در انتظار است‪ّ.‬‬ ‫جایگاه سوخت پیاده‌شده اند‪.‬وسایل نقلیه ی مختلف در صف‌های طوالنی در انتظارند تا سوخت گیری کنند‪.‬‬ ‫جمع آوری ا ّطالعات‬ ‫موا ّدی مثل نفت‪ -‬بنزین‪ -‬گاز ‪ -‬گازوئیل را سوخت می‌نامند‪.‬سوخت‌ها می‌سوزند و گرما تولید می‌کنند‪.‬از گرمای‬ ‫محل کار و همچنین به حرکت درآوردن خودروها استفاده می‌کنند‪.‬‬ ‫آن‌ها برای گرم کردن خانه‌ها‪ ،‬مدرسه‌ها و ّ‬ ‫درجایگاه سوخت چه سوخت‌هایی وجود دارد؟ و هریک از خودروها چه سوختی را مصرف می‌کنند؟‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫تابلوی زیر چه پیامی به ما می دهد؟‬ ‫‪56‬‬  ‫هوای پاک‬ ‫بچه‌ها شاخه‌های خشک‬ ‫بچه‌ها در یک منطقه‌ی خوش آب و هوا از وسیله ی نقلیه پیاده می‌شوند‪.‬بعضی از ّ‬ ‫ّ‬ ‫درخت ها را از روی زمین جمع‌آوری می‌کنند تا با آن آتش درست کنند و از آن برای گرم شدن و پختن‬ ‫بچه‌ها از اینکه دیگر از دود و بوق خودروها خبری نیست‪ ،‬خیلی خوش​حالند‪.‬‬‫سیب‌زمینی‌ها استفاده کنند‪ّ.‬‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫ّ‬ ‫مشخص کنید‪.‬‬ ‫سوخت مورد نیاز هریک از وسیله های پخت غذا را‬ ‫آیا تا به حال برای پختن غذا از چوب استفاده کرده‌اید؟ آیا موافقید دیگران هم این کار را انجام دهند؟ چرا؟‬ ‫مدت زمانی که یک‬ ‫بچه​ها را به ّ‬ ‫توجه ّ‬ ‫درباره‌ی نابودی جنگل‌ها بر اثر سوختن چوب‌ها در کالس بحث کنید‪.‬در جریان گفت​وگو ّ‬ ‫نهال برای تبدیل شدن به یک درخت نیاز دارد‪ ،‬جلب کنید‪.‬‬ ‫‪57‬‬  ‫ایستگاه فکر‬ ‫به نظر شما اگر روزی سوخت‌ها تمام شوند‪ ،‬چه مشکالتی برای ما پیش می آید؟ آیا ما حق داریم هر چه‬ ‫می خواهیم از سوخت ها استفاده کنیم؟‬ ‫سوخت برای همه‬ ‫بچه‌ها در کالس با معلّم خود درباره‌ی استفاده‌ی درست از سوخت‌ها گفت‌وگو می‌کنند‪.‬قرار است آن‌ها‬ ‫ّ‬ ‫با درست کردن یک پوستر یا تابلو مردم را به استفاده‌ی درست از سوخت‌ها تشویق کنند‪.‬‬ ‫شما هم در گروه خود با درست کردن یک تابلو‌ مردم را به استفاده‌ی درست از سوخت‌ها تشویق کنید‪.‬‬ ‫با کودکان درباره​ی راه‌هایی که می‌توانید میزان مصرف سوخت را در خانواده ی خود کاهش دهید‪ ،‬گفت وگو کنید‪.‬‬ ‫‪58‬‬  ‫علم و زندگی‬ ‫امروزه در بعضی از کشور‌ها از نور و گرمای خورشید برای گرم کردن آب و پختن غذا و تولید برق‬ ‫استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫در کشور ما ایران از گرما و نور خورشید در آب‌گرم‌کن‌ها و تولید برق استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫در گروه خود استفاده از خورشید را به جای سوخت‌ها با هم مقایسه کنید و به کالس گزارش دهید‪.‬‬ ‫ ‬ ‫نکته‌ی تاریخی‬ ‫از بزرگ تر‌های خانواده ی خود بپرسید که در زمان‌های گذشته برای پختن غذا و گرم کردن خانه از چه‬ ‫وسیله ای استفاده می کردند؟ سوخت این وسیله چه بوده است؟‬ ‫طبقه‌بندی کنید‬ ‫وسایل زیر را مثل جدول به دو دسته طبقه​بندی کنید‪:‬‬ ‫هواپیماـ قطارـ کشتی ـ قایق پارویی ـ کالسکه ـ دوچرخه ـ فرغون ـ اتوبوس ـ سبد چرخ​دار خرید‬ ‫نیاز به سوخت ندارند‬ ‫نیاز به سوخت دارند‬ ‫به همراه کودک خود در یکی از روزهای گرم تابستان‪ ،‬پختن غذا را با استفاده از خورشید تجربه کنید‪.‬‬ ‫‪59‬‬  ‫ماشین بادکنکی بسازید‬ ‫بچه‌های این کالس پیشنهاد می‌کنند اگر ماشین‌هایی درست کنیم که با سوخت‌ها کار نکنند‪ ،‬هم هوا آلوده‬ ‫ّ‬ ‫نمی‌شود و هم جلوی تمام شدن سوخت‌ها گرفته می‌شود‪.‬‬ ‫یک گروه با پاکت شیر‪ -‬بادکنک ‪ 4 -‬قرقره ی کوچک ‪ -‬خمیر بازی و چهار سیخ چوبی‪ ،‬ماشین درست‬ ‫می کنند‪.‬‬ ‫مراحل ساخت ماشین‬ ‫‪ 1‬در انتهای پاکت شیر یک سوراخ به اندازه ی دهانه ی بادکنک‬ ‫درست کنید‪.‬‬ ‫‪ 2‬دهانه‌ی بادکنک را از سوراخ عبور دهید‪.‬‬ ‫‪ 3‬در هر طرف پاکت شیر دو سوراخ برای عبور دادن سیخ‌های‬ ‫چوبی درست کنید‪.‬‬ ‫‪ 4‬قرقره‌ها را داخل سیخ‌های چوبی کرده و در دو طرف هر‬ ‫قرقره خمیر بازی قرار دهید تا قرقره ها خارج نشوند‪.‬‬ ‫‪ 5‬بادکنک را باد کنید و دهانه‌ی آن را محکم نگه دارید و آماده‌ی مسابقه شوید‪.‬‬ ‫بچه‌ها با ماشین‌هایی که ساخته‌اند‪ ،‬مسابقه‌ی اتومبیل‌رانی برگزار می‌کنند‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫بچه‌ها شرکت کنید‪.‬‬‫شما هم در مسابقه‌ی ّ‬ ‫زمانی که هوای بادکنک ماشین تمام می‌شود‪ ،‬چه اتّفاقی می‌افتد؟‬ ‫‪60‬‬  ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫شما در ساختن ماشین گروه خود و حرکت دادن آن چه مشکالتی داشتید؟ چه راه​حل‌هایی برای برطرف‬ ‫کردن آن​ها پیشنهاد می کنید؟ در جدولی مثل جدول زیر گزارش کنید‪.‬‬ ‫راه حل‌ها‬ ‫مشکالت گروه ما‬ ‫در مسابقه ای که برگزار کردید‪ ،‬ماشینی که زودتر به‬ ‫ّ‬ ‫خط پایان رسید را با ماشینی که دیرتر رسید‪ ،‬مقایسه کنید‪.‬‬ ‫چه تفاوت هایی دارند؟‬ ‫ایستگاه فکر‬ ‫تص ّور کنید اگر همه ی خودرو‌ها مثل ماشین شما به​جای بنزین با باد‪ ،‬کار می کردند‪ ،‬چه فایده‌هایی داشت‬ ‫و چه مشکالتی پیش می آمد‪.‬در کالس بحث کنید‪.‬‬ ‫به نظر شما آیا ممکن است روزی مجبور شویم از ماشین بادی استفاده کنیم؟‬ ‫‪61‬‬  ‫بسازیم و ّ‬ ‫لذت ببریم!‬ ‫‪8‬‬ ‫گاهی با نگاه به اطراف خود‪ ،‬چیزی را برای ساختن انتخاب می‌کنیم‪.‬فرقی‬ ‫نمی‌کند که مثل آن را بسازیم یا نمونه‌ای از آن را‪.‬ابتدا موا ّد الزم را پیدا می کنیم‪.‬‬ ‫اگر بخواهیم یک جامدادی بسازیم‪ ،‬از چه چیزهایی استفاده کنیم؟ نام آن​ها‬ ‫را بنویسید‪.‬‬ ‫شاید شما بخواهید جامدادی ای که می‌سازید شبیه به هیچ یک از جامدادی‌هایی‬ ‫که تاکنون دیده‌اید‪ ،‬نباشد‪.‬در این صورت چه شکلی را انتخاب می‌کنید؟ حاال‬ ‫برای ساختن‪ ،‬چه چیز دیگری نیاز دارید؟‬ ‫برای وصل کردن قطعات از چه چیزی استفاده می‌کنید؟‬ ‫برای بریدن یا تغییر شکل دادن موا ّد مورد استفاده‌ی خود از چه ابزارهایی‬ ‫استفاده می‌کنید؟‬  ‫از اینکه می‌توانید با دست خود چیزی را بسازید‪ ،‬چه احساسی دارید؟‬ ‫احساس دیگر احساس دیگر احساس دیگر‬ ‫افتخار‬ ‫شادی‬ ‫بعضی از چیزهایی که به نظر بی​ارزش می‌آیند‪ ،‬در ساختن به ما کمک می‌کنند‪.‬‬ ‫هواپیما‬ ‫مثالً بطری پالستیکی‬ ‫یا‬ ‫برای ساختن یک جاقاشقی یا جعبه​ی نگه​داری وسایل شخصی چه چیزی را‬ ‫پیشنهاد می‌کنید؟‬ ‫پیشنهاد دوم‬ ‫پیشنهاد ا ّول‬ ‫نمایشگاهی از دست ساخته‌های خود در کالس داشته باشید تا دیگران هم از‬ ‫دیدن کارهایتان فکرهای جدید پیدا کنند‪.‬‬ ‫‪63‬‬ ‫سرگذشت دانه‬ ‫‪9‬‬ ‫ميوه‌ها و دا‌نه‌ها گوناگون هستند‪.‬ما و جانوران از ميوه‌ها و دانه‌هاي گياهان استفاده مي‌كنيم‪.‬نام میوه هایی‬ ‫را که می شناسید‪ ،‬در یک فهرست بنویسید‪.‬‬ ‫کار در کالس‬ ‫دانش‌آموزان ميوه‌هاي مختلف را از فهرست خود انتخاب كرده و به كالس آورده‌‌اند‪.‬شما هم اين كار را‬ ‫بكنيد‪.‬ميوه‌ها را برش دهيد‪.‬درون ميوه‌ها چه مي​بينید؟ دانه‌ها را خارج كرده و آن​ها را با د ّقت مشاهده کنيد‪.‬‬ ‫‪ 1‬تعداد دانه‌ها در کدام ميوه‌ها از همه بيشتر و در کدام ميوه‌ها کمتر است ؟‬ ‫‪ 2‬کدام دانه‌ها سفت‌تر و کدام دانه‌ها نرم‌تر هستند؟‬ ‫گفت‌وگو کنید‬ ‫دانه‌هايي كه مشاهده كرديد‪ ،‬چه تفاوت‌ها و شباهت‌هايی با هم دارند؟‬ ‫جمع‌آوری ا ّطالعات‬ ‫كدام دانه‌ها را مي‌خوريم؟‬ ‫از دانه‌ها چه استفاده‌هاي ديگري مي‌كنيم؟‬ ‫بچه‌ها در بريدن ميوه‌ها كمك كنيد و از آن​ها بخواهيد بهداشت را رعايت كنند‪.‬‬ ‫به ّ‬ ‫‪65‬‬  ‫آزمایش کنید‬ ‫سعيد و سينا تعدادي دانه‌ي لوبيا را در پار‌چه‌اي تميز قرار دادند و پارچه‬ ‫را خيس کردند‪.‬آن​ها هرروز به دا‌نه‌ها سر مي‌زدند و مراقب بودند تا‬ ‫دانهها خشک