TKD103-TÜRK DİLİ I Güz Dönemi - Dil ve Kültür PDF

TKD103-TÜRK DİLİ I Güz Dönemi Konu: Dil ve Kültür Hazırlayan: Prof.Dr. Nurettin Demir Sunan: Dr. Hafize Şahin, Öğretim Görevlisi  NELER ÖĞRENECEĞİZ Kazanımlar Bu ünite sonunda; Dil ile ilgili temel kavramları öğreneceksiniz. Dil ve varyasyon ilişkisini öğreneceksiniz. Standar...

TKD103-TÜRK DİLİ I Güz Dönemi Konu: Dil ve Kültür Hazırlayan: Prof.Dr. Nurettin Demir Sunan: Dr. Hafize Şahin, Öğretim Görevlisi  NELER ÖĞRENECEĞİZ Kazanımlar Bu ünite sonunda; Dil ile ilgili temel kavramları öğreneceksiniz. Dil ve varyasyon ilişkisini öğreneceksiniz. Standart varyant , ağızlar, sosyal ağızlar ve idiyolekt kavramlarını öğreneceksiniz. Dil ve işlevlerini öğreneceksiniz. Edebiyat dili, devlet dili, eğitim ve bilim dili gibi dilin kullanıldığı alanlar hakkında fikir edineceksiniz. Kültür kavramını öğreneceksiniz, dil ve kültür ilişkisi üzerinde bilgi edineceksiniz. Akrabalık adları, renkler, selamlaşma, nezaket ve mesafe, kültürlerarası iletişim üzerinde derste dil bağlamında düşünme fırsatımız olacak. Anahtar kavramlar  Dil Kültürler arası iletişim  Varyant  Ağız  Varyasyon  Standart Varyant  Ağızlar  Sosyal Ağızlar  İdiyolekt  Dil ve işlevleri  Devlet dili, konuşma dili, eğitim ve bilim dili vs.  Kültür Dil ve kültür  Akrabalık adları ve renkler Selamlaşma Nezaket ve mesafe  Dil ve KÜLTÜR İnsanları diğer canlılardan ayıran en önemli ölçüt nedir? Dil, insanları diğer canlılardan ayıran en önemli ölçüttür. Kültür ise insanların genetik mirasının bir parçası olmayan her şeyi kapsar. Bu ünitede dil hakkında genel kültürün bir parçası olarak bilgi verilecek ve kültürün dile nasıl yansıdığı kısaca anlatılacaktır. Burada amacımız üniversite öğrencisinin çevresindeki dil durumunu sloganvari yaklaşımlardan uzak bir biçimde kavramasına yardımcı olmaktır.  Doğal dil nelere bağlı olarak değişir? Dil araştırmaları nasıl ilerler? Doğal diller zamana, mekâna, sosyal gruplara ve başka dillerle ilişkilere bağlı olarak değişikliğe uğrar. Dil araştırmaları daha çok yazılı metinlere dayanır. Bu yüzden dil denince akla yazı dili gelir. Ancak insan önce sözlü dili edinir, yazı daha sonra kazanılan bir beceridir.  Varyant nedir? Dil içindeki çeşitlenmelerin tamamı adlandırmanın zorluğu yüzünden her farklı biçim varyant olarak adlandırma eğilimi vardır. Standart dil, yerel ağızlar, sosyal ağızlar, farklı yaş ve cinsiyet gruplarının jargonu, meslek dilleri, kısaca dilin her tür gerçekleşme biçimi bir varyanttır. Hiçbiri dilbilim açısından diğerlerinden daha üstün, daha güzel, daha doğru veya teşvike daha layık değildir. Dil ve Varyasyon “Dil zaptiyeleri” yanında zaman zaman eğitimli insanlar arasında da “doğru” ve değişmez bir dil olduğundan hareket edilir. Bu nedenle gençlerin, alt sınıfların“bozuk” konuştuğu görüşü yaygındır. Oysa doğal dillerde, dilin kullanıldığı her ortamda kolayca gözlenebilen basit bir dil gerçeği vardır: Dil değişkendir. Değişkenlik, kuralsızlık anlamına gelmez. Standarttan ne kadar saparsa sapsın, bir ifadenin dilbilgisel açıdan kabul edilebilir olması gerekir. Örnek olarak isme gelen ekler fiile, fiile gelen ekler isme, son çekim ekleri başa getirilemez, eklerin sırası rastgele değiştirilemez. Standart Varyant Standart varyant dilin farklı biçimlerinden yerel ve sosyal iz taşımaz Okullarda öğretilir. Dilin kullanıldığı bölgelerin tamamında kullanılır ve dilden beklenen bütün ihtiyaçları karşılar. Sosyal prestiji yüksektir. Doğal diller söylendiği gibi yazılır mı? Ağızlar Dilin ikinci geniş türü, bir standardın geçerli olduğu alanda, bölgelere has konuşma biçimleridir. Ağızlar, aynı kökenden geldiği üst sistem durumundaki bir üst dile bağlı, doğal olarak ortaya çıkmış; aile ve dost çevresinde, iş yerlerinde konuşulan varyanttır. Bulunduğu bölgeden uzun süre ayrı kalmamış, okur yazarlığı insanlar daha fazla ağız konuşur. Örnek olarak göz kapı kelimesindeki söz başında kullanılan /k/ sesini ölçüt olarak alırsak kapı ve gapı olmak üzere iki büyük ağız grubundan söz edebiliriz. Ancak ölçütlerin sayısını arttırırsak ağızların sınırlarını daraltabiliriz. Geçerli oldukları bölgelerde ağızların da kendilerine has standartları vardır. Akraba diller arasında olduğu gibi ağızlar arasında da keskin sınırlar yoktur.  Sosyal Ağızlar Dillerde aynı bölgede yaşayan insanların konuşmaları arasında da ciddi farklar vardır. Nesiller, cinsler, meslek grupları, hiyerarşik yapı gibi toplumsal yapının ögeleri dilde de ifadesini bulur. Geleneksel ağız araştırmaları dildeki sosyal tabakalaşmaların en yoğun olduğu bölgeler olan şehirlerden uzak dururken sosyolinguistik özellikle şehirlerdeki dil farklarına odaklanır. Örnek olarak bir iş yerinde Buralar temizlenecek gibi basit bir cümle konuşanın sahip olduğu pozisyona göre, “buraları temizleyeceksin” veya “buraları temizleyeceğim” şeklinde yorumlanabilir. Dilin kullanılması yaşa göre, sosyal cinsiyete göre, duruma göre değişir. k geliştirilen idiyolektir. İdiyolekt kişiye özgü söyleyiş, söz varlığı, söz dizimi gibi alanlarda ortaya çıkabilir. Bu, bir konuşuru diğer İdiyolek tDildeki varyasyonlardan kişiye özgü olanı, diyalekt ve sosyolekt terimleri örneksenerek geliştirilen idiyolektir. İdiyolekt kişiye özgü söyleyiş, söz varlığı, söz dizimi gibi alanlarda ortaya çıkabilir. Bu, bir konuşuru diğerlerinden ayıran sosyal, mesleki, yerel, psikolojik, fizyolojik her türlü özelliği içine alır  Dil ve İşlevleri Toplumlarda sözlü iletişim, devlet idaresi, eğitim, edebiyat, basın, ibadet, ticaret, eğlence gibi farklı alanlarda dile ihtiyaç duyulur. Tek bir dil işlevlerin tamamını karşılayabilir veya farklı alanlarda farklı diller kullanılabilir. İşlevlerin bir kısmında standart dile ihtiyaç duyulur, bazılarında duyulmaz. Bütün işlevlerde hem farklı diller hem de aynı dil içindeki varyantlar yarış hâlindedir.  Basın Devlet dili Radyo ve Konuşma Dili Televizyon Edebiyat Dili Eğlence Eğitim ve Bilim Sektörü Dili İnternet Teknolojisi Devlet Dili: Bir devletin sınırları içerisinde idarede, hukukta, eğitimde, ticarette ve resmî dil gerektiren diğer durumlarda, gerek sözlü gerekse yazılı iletişimde kullanılan dil veya diller devlet dili olarak adlandırılabilir. Konuşma Dili: Dil, öncelikle konuşurlarının sözlü iletişim ihtiyaçlarını karşılar. Eskiden olduğu gibi günümüzde de yerel ağızlar da sözlü iletişimde yoğun olarak kullanılmaktadır. Ancak TRT, eğitim kurumları gibi araçlarla yaygınlaşan, İstanbul konuşmasına dayanan genel geçer bir konuşma dili de vardır. Edebiyat Dili: Edebiyat dili, edebiyat eserlerinde kullanılan dildir. Günümüzde edebî eserlerde kullanılan dil konuşma diline oldukça yakındır. Türkçenin edebiyatta, özellikle nesirde altın çağını yaşadığı söylenebilir. Eğitim ve Bilim: Eğitim öğretimin farklı kademelerinde ve bilgi üretiminde kullanılan dili eğitim ve bilim dilidir. Günümüzde Türkçe bütün alanlarda eğitim ve bilim dili olarak kullanılmaktadır. Ancak anaokulundan üniversiteye kadar eğitimin farklı kademelerinde başta İngilizce olmak üzere başka diller de kullanılmaktadır. Basın: Edebî türlerden farklı olarak, geniş bir okur kitlesine ulaşmak isteyen gazeteler anlaşılır bir dil türünü tercih eder. Gazete ve dergiler, Tanzimat’tan sonra yazı dilinin konuşma diline yaklaşmasında büyük rol oynamıştır. Şinasi, 1860’ta Tercüman-ı Ahval’in ilk sayısının önsözünde, yazıların herkesin anlayacağı bir dille olacağını belirtmiştir. Daha sonraki gazete ve dergiler de bu yoldan yürümüştür. Radyo ve Televizyon: İstanbul ağzına dayanan konuşma dilinin yaygınlaşmasında en önemli araç, uzun yıllar, diksiyon eğitimi almış spikerlerin görev yaptığı ve başka varyantlara izin verilmeyen TRT olmuştur. 1990’lı yıllarda özel televizyon kanallarının kurulmasını takiben, standart dille diğer varyantlar arasında çok daha yoğun bir etkileşim ortaya çıkmıştır. Eğlence Sektörü: Sinema, tiyatro, müzik gibi eğlence sektöründe dil yarışı vardır. Bu alanlarda da Türkçenin kendi içindeki çok çeşitli varyantları yanında başka dillere de rastlamak mümkündür. Özellikle sinema ve müzik sektöründe İngilizce ile ciddi bir yarış vardır. Tiyatroda yabancı dilli oyunların yaygın ilgi görmesi alışılmış bir durum değildir. Ancak özellikle büyük şehirlerde yabancı filmler dublajsız gösterilebilmektedir. İnternet Teknolojisi: İnternet teknolojisi dilin sınırlarını zorlayan ve genişleten en önemli araçtır.İnternetin getirdiği sınırsız özgürlükten Türkçe de geniş biçimde yararlanmakta, her gün yüzlerce Türkçe metin üretilmektedir. Ayrıca internet teknolojisi, metin üretimine daha önce görülmemiş genişlikte bir katılım imkânı sunmaktadır.  Dil ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? a.Dil, insana özgü, temelinde sesler olan bir iletişim aracıdır. b.İnsanların ilk karşılaşmalarında anlaşmalarını sağlayan ortak mirasıdır. c.Konuşanların ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte her dil üretkendir. d.Toplumların dil gelişim hızları birbiriyle paralel ilerler. Bue.Dil, insanları sorunun diğer canlılardan ayıran en önemli ölçüttür. cevabı D şıkkıdır. Toplumların dil gelişim hızları birbiriyle paralel ilerlemez. KÜLTÜR Latince cultura “toprağı işlemek” anlamına gelen kelime, Türkçeye 20 yüzyılda Fransızca üzerinden girmiştir. Sözcük, Türkçede kullanılan hars, medeniyet, ekin gibi anlamları karşılamış, zamanla eş veya yakın anlamlı sözcüklerin yerini almıştır. Sözcük, Batı dillerinde olduğu gibi Türkçede de günlük dilde ve akademik çalışmalarda çok geniş bir kavram alanını kapsar, kültür çalışmalarında terimin çok sayıda anlamı vurgulanmıştır. Kültürden söz edilirken, buzdağı metaforu da sıkça kullanılır. Buz dağının üstünde kalan kısım; yapılar, kılık kıyafet, yeme içme, eğlenceler, müzik, dil, spor, merasimler, güzel sanatlar gibi görünenler, büyük bir bütünün sadece küçük bir parçasıdır. millî boyut yerel, etnik, dini ve dilsel boyut cinsiyet boyutu sosyal boyut kuşak boyutu semboller ritüeller kahramanlar DİL ve KÜLTÜR Dil ve kültür arasındaki ilişkiyi değişik boyutlarda ele almak mümkündür. Her şeyden önce dil kültürün taşıyıcısı ve tanığıdır. Bir milletin yaşayışına dair her türlü maddi ve manevi değerler dil ile ifade bulur, tarihten günümüze olduğu gibi günümüzden gelecek kuşaklar da dil ile taşınır. Dil kültür ilişkisinin bir başka boyutu dilin kültürün yaratıcısı olmasıdır. Dil-kültür ilişkisinin üzerinde duracağımız son boyutu, kültürel değişmelerin dilde izlenebilmesidir. Dil ve kültür ilişkisinin diğer bir boyutu, dilin kültürün yansıtıcısı olmasıdır. Akrabalık Adları ve Renkler  Selamlaşma Türkçede selamlaşmanın kültürel temeli daha en başta, kendine özgü kültürel içermeleri olan alternatif selam sözünün seçiminde ortaya çıkar. Selamün aleyküm. Günaydın. İyi günler / İyi akşamlar. Hayırlı sabahlar/günler/geceler Ne haber?gibi. Nezaket ve Mesafe Siz mi sen mi? Buyurunuz! Sayın Rektörümüz geliyorlar. şamayı ve çalışmayı anlaşılır kılmak, kültürel yanlış anlaşılmaların normal ve yanlış anlaşılmalarla baş etmenin öğrenilebilir olduğ Kültürlerarası İletişim Kültürlerarası iletişim, başka kültüre ait insanlarla iletişim kurabilme, değerler sisteminden hareketle onları anlayabilme anlamına gelir. 20. yüzyılın ortalarından itibaren popüler bir araştırma alanı haline gelmiştir. Kültürlerarası karşılaşmalar ve bu karşılaşmanın güçlükleriyle birlikte yaşamayı ve çalışmayı anlaşılır kılmak, kültürel yanlış anlaşılmaların normal ve yanlış anlaşılmalarla baş etmenin öğrenilebilir olduğunu göstermek kültürlerarası iletişim çalışmalarının önceliğini oluşturur. etnozentrik bakış açısı iletişim becerisi başka bir kültürü red ya da kabul kültürel arka plan hiyerarşi yer (metropol, liman kenti ya da bir dağ köyü vs. SONUÇ Dil ile ilgili temel kavramlar Kültür kavramı  Dil ve varyasyon ilişkisi Dil ve kültür ilişkisi Standart varyant , ağızlar,Akrabalık adları, renkler sosyal ağızlar ve idiyolekt selamlaşma, Dil ve işlevleri nezaket ve mesafe, Edebiyat dili, devlet dili, eğitim kültürlerarası iletişim ve bilim dili vs. Kaynaklar Açıkalın, Işıl 1991. “Türk Gençlerinin Yaşıtları Arasında Kullandıkları Konuşma Biçimleri.” Dilbilim Araştırmaları1991: 75-78. Aslan-Demir, Sema 2008. Türkçede İsteme Kipliği. Ankara: Grafiker.Broszinsky-Schwabe, Edith 2017. Interkulturelle Kommunikation. Missverständnisse und Verständigung. 2. Auflage. Wiesbaden: Springer. Crystal, David 1995.Die Cambridge Anzyklopaedie der Sprache. Frankfurt-New York. Demir, Nurettin 2002. “Ağız Terimi Üzerine”, Türkbilig 4: 105-116.Demir, Nurettin 2006. “Türkiye’de Dil-Lehçe-Şive-Ağız Tartışmaları”,Türkiye’de Dil Tartışmaları, Derleyenler: Astrid Menz – Christoph Schroeder, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. 119-146. Demir, Nurettin 2009a.“Dil ve Varyasyon”. Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ed. Nurettin Demir, Emine Yılmaz. Ankara: Nobel: 15-24. Demir, Nurettin 2009b. “Dil ve İşlevleri”. Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ed. Nurettin Demir, Emine Yılmaz. Ankara: Nobel: 25-34. Demir, Nurettin 2009. “Dil ve İşlevleri”. Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ed. Nurettin Demir, Emine Yılmaz. Ankara: Nobel: 25-34. (Konu ile ilgili kaynaklara kitabın ilgili bölümünden takip edebilirsiniz.) Arkadaşlar, dersimiz sona ermiştir. Bu dersle ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenler ders kitabından ilgili bölümü okuyabilirler, önerilen kaynaklar bölümünden faydalanabilirler. İyi çalışmalar dileriz.”  TEŞEKKÜRLER (Dr. Hafize Şahin, Öğretim Görevlisi) ([email protected])