TKD103-Türk Dili I: Dil ve Kültür

Ders Bilgileri

• Ders adı: TKD103-TÜRK DİLİ I
• Ders dönemi: Güz Dönemi
• Üniversite: HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ
• Merkez: Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
• Konu: Dil ve Kültür
• Hazırlayan: Prof.Dr. Nurettin Demir, Dr. Hafize Şahin, Öğretim Görevlisi

Kazanımlar

• Dil ile ilgili temel kavramları öğreneceksiniz.
• Dil ve varyasyon ilişkisini öğreneceksiniz.
• Standart varyant, ağızlar, sosyal ağızlar ve idiyolekt kavramlarını öğreneceksiniz.
• Dil ve işlevlerini öğreneceksiniz.
• Edebiyat dili, devlet dili, eğitim ve bilim dili gibi dilin kullanıldığı alanlar hakkında bilgi edineceksiniz.
• Kültür kavramını öğreneceksiniz, dil ve kültür ilişkisi üzerinde bilgi edineceksiniz.
• Akrabalık adları, renkler, selamlaşma, nezaket ve mesafe, kültürlerarası iletişim üzerinde derste dil bağlamında düşünme fırsatınız olacaktır.

Anahtar Kavramlar

• Dil
• Varyant
• Ağız
• Varyasyon
• Standart Varyant
• Ağızlar
• Sosyal Ağızlar
• İdiyolekt
• Dil ve işlevleri
• Devlet dili, konuşma dili, eğitim ve bilim dili
• Kültür
• Dil ve kültür
• Akrabalık adları ve renkler
• Selamlaşma
• Nezaket ve mesafe
• Kültürler arası iletişim

Dil ve Kültür

• İnsanları diğer canlılardan ayıran en önemli ölçüt dildir.
• Kültür ise insanların genetik mirasının bir parçası olmayan her şeyi kapsar.
• Dil hakkında genel kültürün bir parçası olarak bilgi verilecek ve kültürün dile nasıl yansıdığı kısaca anlatılacaktır.
• Amacımız üniversite öğrencisinin çevresindeki dil durumunu sloganvari yaklaşımlardan uzak bir biçimde kavramasına yardımcı olmaktır.

Doğal Dil

• Doğal diller zamana, mekâna, sosyal gruplara ve başka dillerle ilişkilere bağlı olarak değişikliğe uğrar.
• Dil araştırmaları daha çok yazılı metinlere dayanır.
• İnsan önce sözlü dili edinir, yazı daha sonra kazanılan bir beceridir.

Varyant Nedir?

• Dil içindeki çeşitlenmelerin tamamı varyant olarak adlandırılır.
• Standart dil, yerel ağızlar, sosyal ağızlar, farklı yaş ve cinsiyet gruplarının jargonu, meslek dilleri varyantlardır.
• Hiçbiri, dilbilim açısından diğerlerinden daha üstün olmadığı gibi daha güzel veya teşvike daha layık da değildir.

Dil ve Varyasyon

• Zaman zaman eğitimli insanlar arasında, değişmez bir dil olduğu düşünülür.
• Oysa doğal dillerde dilin kullanıldığı her ortamda kolayca gözlenebilen bir gerçek vardır: Dil değişir.
• Bu değişkenlik, kuralsızlık anlamına gelmez.
• Örnek olarak, isme gelen ekler ile fiile gelen, fiile gelen ekler ile isme gelen ekler rastgele değiştirilemez.

Standart Varyant

• Standart varyant dilin farklı biçimlerinden yerel ve sosyal iz taşımaz.
• Okullarda öğretilir.
• Dilin kullanıldığı bütün bölgelerde kullanılır ve dilden beklenen ihtiyaçları karşılar.
• Sosyal prestiji yüksektir.

Ağızlar

• Dilin ikinci geniş türü, bir standardın geçerli olduğu alanda, bölgelere has konuşma biçimleridir.
• Aynı kökenden gelen üst sistem durumundaki bir üst dile bağlıdır.
• Doğa olarak ortaya çıkmış, aile ve dost çevresinde, iş yerlerinde konuşulan varyanttır.
• Bulunduğu bölgeden uzun süre ayrı kalmamış, okuryazarlığı insanlar daha fazla ağız konuşur.

Sosyal Ağızlar

• Dillerde aynı bölgede yaşayan insanların konuşmaları arasında ciddi farklar vardır.
• Nesiller, cinsiyetler, meslek grupları veya hiyerarşik yapı gibi toplumsal yapının ögeleri dilde de ifadesini bulur.
• Geleneksel ağız araştırmaları dildeki sosyal tabakalaşmaların en yoğun olduğu bölgelerde dil farklarına odaklanır.

Dilin Kullanımı

• Dilin kullanımı yaşa, cinsiyete ve duruma göre değişir.

İdiyolekt

• Kişiye özgü söyleyiş, söz varlığı, söz dizimi gibi alanlarda ortaya çıkabilir.
• Bir konuşuru diğerlerinden ayıran sosyal, mesleki, yerel, psikolojik, fizyolojik özellikleri içerir

Dil ve İşlevleri

• Toplumlarda sözlü iletişim, devlet idaresi, eğitim, edebiyat, basın, ibadet ve ticaret gibi alanlarda farklı diller ihtiyaç duyulur.
• Bazı alanlarda standart dil, diğerlerinde farklı diller kullanılır..
• Bütün işlevlerde hem farklı diller hem de aynı dil içindeki varyantlar yarış hâlindedir.

Dilin Alanları

• Devlet dili
• Konuşma dili
• Edebiyat dili
• Eğitim ve bilim dili
• Basın
• Radyo ve Televizyon
• İnternet teknolojisi
• Eğlence Sektörü

Kültür

• Latince "toprağı işlemek" anlamına gelen cultura, Türkçeye 20. yüzyılda Fransızca üzerinden girmiştir.
• Türkçede hars, medeniyet ve ekin gibi anlamları karşılamış, zamanla eş veya yakın anlamlı sözcüklerin yerini almıştır.
• Günlük dilde ve akademik çalışmalarda çok geniş bir kavram alanını kapsar, kültür çalışmalarında terimin çok sayıda anlamı vurgulanmıştır.
• Kültürden söz edilirken, buzdağı metaforu da sıkça kullanılır..
• Buzdağının üstünde kalan kısım (yapılar, kılık kıyafet, yeme-içme, eğlenceler, müzik, dil, spor, merasimler, güzel sanatlar gibi görünenler) bütünün sadece küçük bir parçasıdır.

Kültür Boyutları

• Millî boyut
• Yerel, etnik, dini ve dilsel boyut
• Cinsiyet boyutu
• Sosyal boyut
• Kuşak boyutu
• Semboller
• Ritüeller
• Kahramanlar

Dil ve Kültür İlişkisi

• Dil ve kültür arasındaki ilişkiyi değişik boyutlarda ele almak mümkündür.
• Dil, kültürün taşıyıcısı ve tanığıdır.
• Bir milletin yaşayışına dair her türlü maddi ve manevi değerler dil ile ifade bulur.
• Tarihten günümüze olduğu gibi günümüzden gelecek kuşaklar da dil ile taşınır.
• Dil, kültürün yaratıcısı olması da önemli bir ilişki boyutudur.
• Dil-kültür ilişkisinin bir diğer boyutu, kültürel değişimlerin dilde izlenebilmesidir.,
• Dilin kültürün yansıtıcısı olması da ilişkinin başka bir boyutu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Akrabalık Adları ve Renkler

• Akrabalık adları ve renkler

Selamlaşma

• Türkçede selamlaşmanın kültürel temeli, kendine özgü kültürel içermeleri olan alternatif selam sözünü seçiminde ortaya çıkar.
• Selamlar: Selamün aleyküm, Günaydın, İyi günler/İyi akşamlar, Hayırlı sabahlar/günler/geceler, Ne haber?

Nezaket ve Mesafe

• Siz mi, sen mi?
• Buyurunuz!
• Sayın Rektörümüz geliyorlar.

Kültürlerarası İletişim

• Kültürlerarası iletişim, başka kültüre ait insanlarla iletişim kurabilme ve değerler sisteminden hareketle onları anlayabilme anlamına gelir..
• 20. yüzyıl ortalarından itibaren popüler bir araştırma alanı haline gelmiştir.
• Kültürlerarası karşılaşmalar, kültürel yanlış anlaşılmaların normal olduğunu ve bunlarla baş etmenin öğrenilebilir olduğunu göstermek, kültürlerarası iletişim çalışmalarının önceliğini oluşturur.

Etnozentrik Bakış Açısı

• Etnozentrik bakış açısı, iletişim becerisi, başka bir kültürü red veya kabul etme, kültürel arka plan hiyerarşisi de önemli kavramlardır.

Sonuç

• Dil ile ilgili temel kavramlar
• Dil ve varyasyon ilişkisi
• Standart varyant, sosyal ağızlar ve idiyolekt
• Dil ve işlevleri
• Edebiyat dili, devlet dili, eğitim ve bilim dili
• Kültür kavramı
• Dil ve kültür ilişkisi
• Akrabalık adları, renkler
• Selamlaşma
• Nezaket ve Mesafe
• Kültürlerarası iletişim

Ek Bilgiler

• Dersin ders kitabı ve önerilen kaynaklar.

Bu ders, Türk Dili I kapsamında dil ve kültür ilişkisini derinlemesine incelemektedir. Kurs sonunda dilin temel kavramları, varyantlar ve sosyal ağızlar hakkında bilgi sahibi olacaksınız. Ayrıca kültürün dil üzerindeki etkileri ve iletişim biçimleri üzerinde de düşünme fırsatı bulacaksınız.