Dierkunde Voortplanting En Lactatie PDF

Deel 4: Biologie van de voortplanting Inhoud: Biologie van de voortplanting en lactatie Deel 4: Biologie van de voortplanting .................................................................................................................... 2 4.1. Inleiding............................................

Deel 4: Biologie van de voortplanting Inhoud: Biologie van de voortplanting en lactatie Deel 4: Biologie van de voortplanting .................................................................................................................... 2 4.1. Inleiding...................................................................................................................................................... 2 4.2. De ovariële cyclus ...................................................................................................................................... 3 4.3. Zaadcelproductie ........................................................................................................................................ 9 4.1. Inleiding - biologie voortplanting verschilt van soort tot soort - in enkele tot vele opzichten => grote diversiteit 4.4. Geslachtsrijping ........................................................................................................................................ 10 4.5. De bevruchting ......................................................................................................................................... 12 4.6. De dracht, het broedproces en de broedzorg ............................................................................................ 16 4.7. Het geboorteproces ................................................................................................................................... 19 5. Deel 5: Biologie van de lactatie ........................................................................................................................ 22 5.1. Inleiding.................................................................................................................................................... 22 5.2. Fysiologische aspecten ............................................................................................................................. 23 5.3. Melkproductie .......................................................................................................................................... 25 - aantal aspecten gelden zeer algemeen: - verschijnsel van gameet dimorfisme: - morfologisch verschillend zijn van mannelijke en vrouwelijke gameten - spermatozoïde, mannelijke gameet 5.3.1. Melk bevat: ...................................................................................................................................... 25 - ten opzichte van overige lichaamscellen klein 5.3.2. Factoren welke de melkproductie en melksamenstelling beïnvloeden. ........................................... 27 - zeer mobiel - continue grote productie bij volwassen mannelijke individuen - oöcyten, vrouwelijke gameten - relatief groot ten opzichte lichaamscellen - immobiel - intermitterende productie bij volwassen vrouwelijke individuen - hormonale cyclische veranderingen - seksueel gedrag - fysiologische status geslachtsapparaat. - Waarom aandacht biologie voortplanting? - zonder voortplanting geen dierlijke productie - nakomelingen om populatie in stand te houden - nakomelingen die het product zijn => vlees - pluimvee => vrouwelijke gameet is product (ei) - melkvee => melkproductie gekoppeld voortplanting: - maximale melkproductie als koe eens per jaar kalft - rondom tijdstip ovulatie ovulatie, hormonaal veroorzaakte karakteristieke gedragsveranderingen die paring toestaan - 4 fasen oestrische cyclus * Pro oestrus * Oestrus - Volgende aspecten worden besproken: - ovariële cyclus * Met oestrus * Di Di oestrus. - zaadcelproductie - geslachtsrijping lengte oestrische cyclus - bevruchting - dracht - broedproces - broedzorg - geboorteproces 4.2. De ovariële cyclus - Bij volwassen vrouwelijke individuen( zoogdieren): - Bespreking verschillende fase in bronstcyclus rund - Komen met regelmatige tussenpozen èèn of meerdere eicellen uit ovarium (eierstokken) vrij Pro--oestrus ( 3-4 3 4 dagen) - follikels in ovarium groeien uit tot Graafse follikels - oestrische cyclus of bronst cyclus =>periode tussen twee opeenvolgende ovulaties bij niet drachtige individuen - onder invloed van hypofyse voorkwa voorkwabb hormoon: FSH (Follikel Stimulerend Hormoon) - zoogdieren met: - spontane ovariële cyclus (mens) - een bepaalde bronstperiode(bronstseizoen) - schapen - hypofyse voorkwab gestuurd door: GnRH (gonadotroop releasing hormoon). - Verantwoordelijk voor cyclisch eisprong - tijdsklok Oestrus (12-18 uren) Overgang di-oestrus naar pro-oestrus - periode voor een vruchtbare dekking (of inseminatie) - uitwendige bronstverschijnselen: - veroorzaakt door in eiblaasje gevormde: Oestron (bronst-hormoon) - ovulatie Graafse follikels (10-12 uur na oestrus) - veroorzaakt door hypofyse voorkwab hormoon: LH (Luteïnisatie Hormoon). - productie LH veroorzaakt door in eiblaasje gevormde: Oestron (bronst-hormoon) Met-oestrus (3-4 dagen) - vorming functionele corpora lutea (geel lichaam) - op eierstok waar eisprong plaats vond - onder invloed van LH Di-oestrus (10-14 dagen) - in stand houden dracht - door aanwezigheid van functionele corpora lutea in ovarium - gele lichaam vormt het hormoon: Progesteron (drachtigheidshormoon) - regressie geel lichaam onder invloed van: PG (prostaglandine) - afgescheiden door baarmoederslijmvlies indien geen embryo in genesteld is herbegin van cyclus - Uitzonderingen: - konijnen ovuleren niet met regelmatige tussenpozen - ovulatie reflexmatig als reactie op paring - geïnduceerde ovulatie - ovariële cyclus kip is relatief kort - vorming ei (vanaf ovulatie tot de leg) op 25 tot 26 uur - half uur na de leg ei kan volgende ovulatie plaatsvinden: - wel acht uur vooraf een LH afscheiding in hypofyse voorkwab - LH afscheiding alleen in het donker - gevolg: - kip 's morgens een ei gelegd => volgende ei volgende dag 1 à 2 uur later cyclus kip duurt 25 à 26 uur - dag daarna weer 1 à 2 uur later - tot het 8 uur daarvoor nog licht is => geen LH afscheiding => kip slaat dag over kippen vormen geen geel lichaam - in natuurlijke omstandigheden vertoont kip een legseizoen: - lente => toename daglengte - synchroon met seksuele activiteit van haan - door huidige houderijsystemen en door selectie - Seizoensinvloed zijn verdwenen - leggen een jaar rond eieren. - kunstmatige inseminatie (KI) in veehouderij en visteelt 4.3. Zaadcelproductie minimaal aantal zaadcellen per inseminatie voor - Volwassen mannelijke dieren => continue zaadcelproductie of maximaal bevruchtingsresultaat spermatogenese - geen seizoensgebonden voortplanting - sperma ejaculaat verdeeld over meerdere vrouwelijke dieren - door kunstmatige inseminatie per ejaculaat: - stier => 250 tot 300 koeien insemineren - spermatogenese vindt plaats in gepaard voorkomende testes - beer => 5 tot 10 zeugen insemineren - meestal buiten het lichaam in scrotum of balzak - spermatogenese vindt plaats bij temperaturen lager dan lichaamstemperatuur 4.4. Geslachtsrijping - Seksuele rijping is voor beide geslachten een ontwikkelingsproces: - vogels en vissen bevinden testes zich in buikholte aan rugzijde. - spermatogenese bij diersoorten met voortplantingsseizoen: => continu of discontinu - continu - gonadogene hormonen (of primaire geslachtshormonen) stimuleren ontwikkeling van: - het geslachtsapparaat - de secundaire geslachtskenmerken => spermatogenese hoger tijdens voortplantingsseizoen => vb: ram. - spermatogenese activiteit beïnvloedt door daglengte - Seizoensvariatie in spermaproductie en kwaliteit zijn aanwezig - spermahoeveelheid en kwaliteit: - grootst in herfst - Na puberteit is het dier geschikt voor voortplanting - mannelijke dieren na eerste ejaculaat met fertiele zaadcellen - vrouwelijke zoogdieren na eerste ovulatie met: - uitwendig waarneembare bronstverschijnselen - typisch bronstgedrag - einde puberteit meestal ook seizoensgebonden - laagst in lente en zomer. - seksuele rijping wordt door exogene en endogene factoren beïnvloed: - voor bevruchting èèn zaadcel per eicel - toch veel meer zaadcellen nodig op plaats van bevruchting - aantal zaadcellen bij paring in vrouwelijk geslachtsapparaat gebracht => vele keren groter dan aantal nodig voor maximale bevruchtingsresultaten - exogene factoren: - omgevingstemperatuur - voeding - daglengte - golflengte en intensiteit van licht - endogene factoren: - erfelijke aanleg dier - optredende fysiologische veranderingen als gevolg van toenemende leeftijd en gewicht. - Ook bij het schaap seizoensgebonden voortplanting: - consequenties voor leeftijd bij optreden puberteit - kortere dagen: volwassen ooien worden cyclisch - Ooilammeren vroeg in het voorjaar geboren en mits goede ontwikkeling: - grote variatie in leeftijd wanneer de puberteit optreedt: eerste bronst in eerstvolgend najaar - soorten - leeftijd van 8 à 10 maanden - tussen rassen binnen soorten - ooilammeren later geboren of slecht ontwikkeld - tussen individuen binnen rassen Het daaropvolgende voortplantingsseizoen eerst in bronst Bv: - leeftijd van 18 tot 20 maanden - Kippen eerste ei op leeftijd van 150 tot 170 dagen - runderen eerste bronst op 7 à 10 maanden onder Vlaamse omstandigheden - tropen (slechte voedingstoestand)=> puberteit uitgesteld tot leeftijd van 2 tot 5 jaar. - Zowel leeftijd als gewicht zijn dus van belang: - beperkte voeropname geeft uitstel van eerste bronst - vaarzen, kippen en vissen - gelten puberteit weinig beïnvloed door lichaamsgewicht. - bij ons gehouden varkensrassen =>eerste bronst op 200 à 240 dagen - Chinese varkensrassen vanaf 80 dagen tot voortplanting in staat 4.5. De bevruchting - zaadcellen en eicellen hebben beperkte vruchtbare levensduur - de factor licht speelt een belangrijke rol bij kippen: - langer wordende dagen bevorderen de legrijpheid - onder natuurlijke omstandigheden in het voorjaar - Huisvesting in lichtdichte stallen met aangepaste lichtschema s - voor maximale kans op bevruchting: tijdstip paring of inseminatie ten opzichte van ovulatie zeer belangrijk Fertiele levensduur zaadcellen en eicellen in vrouwelijk geslachts geslachtsapparaat apparaat in uren - kip sperma tijdens copulatie in cloaca kip - cloaca haan tegen cloaca kip aangedrukt - Bevruchting eicel vindt plaats: - bij koe, ooi, zeug en merrie in ampulla - dicht bij uterus gelegen deel van oviduct of eileider - bij kip in trechtervormig ovariële uiteinde van oviduct (infundibulum) - Optimaal tijdstip dekking: - Bij zoogdieren met regelmatige oestrische cyclus cyclus: - vrouwtje duldt mannetje slechts in periode rondom tijdstip van ovulatie - zaadcellen stier, ram, beer en hengst moeten rijpen alvorens eicel te kunnen penetreren: rijping of capacitatie in vrouwelijke geslachtsapparaat duurt ongeveer 2 tot 6 uur - vogels geen rijping - bij konijn konijnen bevruchtingskans gemaximaliseerd => voedster ovuleert pas als ze gedek gedekt is - bij een kip treedt geen bronst op - paring kan altijd plaat vinden - zaadcellen haan relatief lang lange vruchtbare levensduur => na paring gedurende lange tijd bevruchte eieren - inwendige bevruchting bij vogels en zoogdieren - koe en ooi ooi: sperma geloosd in craniale deel van vagina - varken en paard: paard sperma in het craniale deel van cervix gebracht en daardoor direct in de uterus Grootte verschillen in aantal zaadcellen per ejaculaat 4.6. De dracht, het broedproces en de broedzorg - Na bevruchting ontwikkelen bevruchte eicellen zich tot individuen - zoogdieren zijn levendbarend of vivipaar - nieuwe individu ontwikkeld in moederlichaam - nutriëntenvoorziening en gasuitwisseling direct afhankelijk moederdier - periode waarin moederdier één of meerdere nakomelingen met zich meedraagt in baarmoeder, wordt dracht of graviditeit genoemd - ovopare soorten: - Vogels en meeste vissoorten zijn ovopaar - al dan niet inwendig bevruchte eicellen - ontwikkelen en uitgroeien tot individuen buiten het moederlichaam in eimembraan - eventueel omgeven door eischaal - ontwikkelde embryo's onttrekken nutriënten aan ei => dooiermateriaal - Temperatuur voor ontwikkeling: - heersende omgevingstemperaturen - vissen - hogere temperaturen - broedproces bij vogels - Ovovivipare soorten - ontwikkeling van bevruchte eicel tot individu in moederdier binnen eimembranen - na bevruchting geovuleerde eicellen => geen regressie geel lich lichaam aam - progesteron is essentieel voor ontstaan en instant houden dracht - geheel of gedeeltelijk uit in ei opgeslagen voedsel - levendbarende vissen - als geel lichaam in regressie gaat rond dag 15 zoals tijdens oestrische cyclus => afsterven embryo's - sommige ovopare vissoorten hebben broedzorg: - bevruchte eicellen worden: - Na maternale herkenning dracht door signalen embryo's : - in nest bijeengebracht - geel lichaam blijft progester progesteron on produceren - in bek gehouden - embryo s kunnen inplanten in uteruswand - Duur inplanting: - aan het eigen lichaam geplakt en "meegedragen" - lang bij merrie => 55 dagen - Ook na uitkomst uit ei kan er van broedzorg sprake zijn zowel bij - koe, ooi en zeug =>van van 8 (koe) tot 21 dagen (ooi) vissen als bij vogels. - graviditeit of dracht bij zoogdieren: - periode tussen optreden bevruchting en geboorte - Na bevruchting conceptus (product conceptie) - getransporteerd door middel van contracties van eileiderwand en trilhaarepitheel naar uterus - conceptus plant zich in de baarmoederwand - Voor voltooiing implantatie conceptus spreekt men over een embryo - Gedurende resterend gedeelte dracht => foet - Kippenei: - eicel bevruchte kippe kippenei reeds tijdens passage door oviduct een aantal keren gedeeld - of embryo zal uitgroeien tot kuiken is afhankelijk van bebroeden - door kip - Na ovulatie ontwikkelt uit de restanten Graafse follikel bij zoogdieren een corpus luteum of geel lichaam - minimale levensduur van 14 tot 16 dagen - productie progesteron (drachtigheidshormoon) - niet bij vogels en vissen - door broedmachine - maximale uitkomstpercentages als binnen 7 dagen bebroed bebroedt wordt - Speciale eisen voor als tijdens broedproces: - kalveren en lammeren meestal in kopligging geboren geboren: - temperatuur - kop ligt op naar voren gestrekte voorpoten - relatieve luchtvochtigheid - Bij afwijkende ligging geboortep geboorteproces roces moeilijker - luchtsamenstelling - eieren regelmatig draaien door kip - beweeglijk blijven embryo s door niet in bepaalde houding gefixeerd te worden 4.7. Het geboorteproces - enkel bij levendbarende diersoorten - einde dracht => geboorteproces (partus) komt op gang onder invloed van: - signalen foet - vruchtvliezen - niet bekend waarom foet op bepaald moment geboorteproces op gang brengt - Aangezien foet geboorteproces initieert worden: worden - signalen zijn van hormonale aard - draagtijd - duur dracht - verloop geboorteproces: - veelal probleemloos bij zeug - Biggen geboren zowel in stuit als in kopligging - bij ooi en koe soms problemen: - verkeerde ligging van foet - te hoog geboortegewicht in relatie tot bekkenopening moeder - Texelaar - Wit blauw vleesvee => mede bepaald door vader van foet - vader heeft ook invloed op geboortegewicht - Vaarzen melkvee insemineren met pinkenstier inkenstier Stier die kalveren met laag ge geboortegewicht boortegewicht geeft Draagtijd en geboortegewicht voor een aantal landbouwhuisdieren 5. Deel 5: Biologie van de lactatie 5.1. Inleiding - Zoogdieren zijn uitgerust met melkklier voor voeding nakomeling(en) na geboorte - jongen komen tot ontwikkeling in uterus - Kuiken uiken komt na 21 dagen broeden uit ei - na geboorte niet in staat om zonder melk te leven - beperkte verteringscapaciteit. - "geboortegewicht" 34 gram - Met eitandje op eigen kracht door de eischaal - Melk bezit - hoge energetische waarde - kwalitatief hoogwaardig eiwit - mineralen en vitaminen. - gedekt na geboorte behoefte aan nutriënten en water - melkproductie sterk verhoogd door domesticatie mens - directe selectie op melkproductie bij herkauwers - verbetering milieu - voeding - meer produceren dan nodig voor nakomelingen overschot: basis voor zuivelindustrie - melkkoe belangrijkste melkproducent naast geit, schaap en buffel 5.2. Fysiologische aspecten - melkproductie komt op gang rond partus - melk geproduceerd in melkklier - structuur melkklier voor verschillende diersoorten gelijk - melkvorming vindt plaats in melkcellen - is een continu proces - bestanddelen melk onttrokken aan bloed - bestanddelen die zonder enige verandering ingebouwd worden: - mineralen, vitaminen - Melkvet, melkeiwit en lactose worden opgebouwd in melkcellen - Lactogenese onder invloed van volgende hormonen - Prolactine - Glucocorticoïïden - groeihormoon. - Via melkkanalenstelsel komt melk vanuit de melkcellen in melkboezem - Boomstructuur - Via melkboezem en tepel kan melk opgenomen worden - melkafgifte kan pas na een neuro neuro- hormonale reflex - reflex waarbij zenuwen en hormonen betrokken zijn - hormoon oxytocine laat spieren rond melkcellen sa samentrekken mentrekken => dier laat de melk schieten - aantal openingen in iedere tepel, aantal en plaats van tepels afhankelijk diersoort en aantal nakomelingen - Bij ongeveer 50% van de melkkoeien wordt maandelijks de m melkproductie elkproductie 5.3. Melkproductie bepaaald => melkcontrole 5.3.1. Melk Melk bevat: - cijfers ge geven meer mogelijkheden voor selectie op productie - lactose - melkeiwit (caseïne en globuline) - bij zogende diersoo diersoorten rten kan via indirecte meting de melkproductie bepalen: - melkvet - aantal zogende jongen en groei per jong - mineralen en vitaminen - Gespeend gewicht - Melkinhouden worden beïnvloed door: - variatie atie tussen diersoorten - niveau/variatie in genetische gene aanleg - milieufactoren (voeding) - melkbenutting melkbenutting: - melkschaap en melkgeit - onmiddellijk na aflammeren begint men me te melken - al of niet in combinatie met zogen - komt komt ook voor bij runderen en buffels in tropen - grootste variatie vertoont vetgehalte - pas melken na een bepaalde zoogperiode - 'Roquefort' systeem (spenen 1 tot 3 maanden) - gemiddelde productie 140 kg melk per ooi - gemiddelde melkproductie melkgeiten 800 à 1000 kg. - maar vooral veel antistoffen voor kalf => passieve immuniteit - antilichamen via placenta tijdens dracht heel beperkt over - zeugen worpgrootte 11 biggen gedragen naar foet - me melkproductie lkproductie ca. 200 kg eerste 5 weken na werpen - Dus pasgeboren dier heeft nauwelijks antilichamen in bloed 5.3.2. Factoren welke de melkproductie en melksamenstelling beïnvloeden. geen weerstand tegen ziekten - twee groepen factoren namelijk: - fysiologische factoren - erfelijke factoren - leeftijd - dracht. - milieu factoren - vooral vooral verschillen in voerniveau en voerkwaliteit - Door opname van biestmelk komen wel antistoffen in het bloed van het kalf - vrij grote moleculen kunnen gedurende 24 à 36 uur na de geboorte in door darm in het bloed geraken - Later worden deze gewoon verteerd: - hogere productie verteringsenzymen - doorlaatbaarheid darm neemt af 5.3.2.a. Colostrum/biest - zoogdieren, inclusief mens => immuniteitsoverdracht via biest - eerste melk na geboorte meestal dikker dan melk en geler van kleur - Biestmelk bevat opvallend hoog eiwitgehalte - Gamma globuline => antistoffen - na 3 dagen melk heeft zijn normale samenstelling - pasgeboren dier vlug, veel, vaak en verse biest geven - zo snel mogelijk na geboorte - bevat veel vitamines en mineralen - heeftt laxerend en stimulerend effect op maag maag-darmstelsel darmstelsel - Erfelijkheid Erfelijkheidsgraden: sgraden: * Melk => 0.3 * Vet => 0.5 * Eiwitgehalte => 0.5 5.3.2.c. Lactatiestadium - Melkproductie elkproductie elkproductie: - begint na partus - bereikt top 3à 3 6 weken na kalven 5.3.2.b. Erfelijke verschillen verschil - productie daalt tot einde lactatie - Genetische verschillen: - verschillen tussen rassen - verschillen erschillen tussen dieren binnen ras - Via melkproductiecontrole => dieren met uitstekende productie detecteren: - Beïnvloedt de jaarproductie: - Leeftijd eeerste erste keer afkalven - periode tussen twee kalvinge kalvingen - weer drachtig worden be belangrijk langrijk voor melkproductieniveau - hogere temperatuur afname niveau luteïniseringshormoon - management (voeding). - lengte lactatie afhankelijk van diersoort - vooruitgang door fokkerij: - runderen liefst èèn kee keerr per jaar kalven - kenmerk moet genetisch bepaald zijn => tussenkalftijd 360 à 380 dagen - voldoende variatie tussen dieren aanwezig => 305 dagen lactatie - koeien tijdens lactatie weer drachtig. - Inseminatie 50 dagen na kalven - lactosegehalte top aan begin lactatie (na de biestperiode, dag 3 à 5) - verder vrij constant - varkens zoogperiode van 4 à 5 weken - 5 dagen na spenen dekken 5.3.2.d. Aantal nakomelingen - Geiten, schapen en zeugen => meer dan één nakomeling/worp - melkgeiten 305 lactatiedagen - melkproductie bepaald door: - goed functionerende uiercompartimenten - persistentie: persistent : daling melkproductie - liefst een zeer persistente lactatiecurve - bij runderen door dracht daling persistentie - vanaf 5e en 6e maand dracht => negatieve invloed - zuigprikkels - Zowel aantal gedragen nakomelingen als aantal nakomelingen die gezoogd worden, bepalen hoogte melkproductie - ooien met tweelingen ca. 40% hoger melkproductie dan bij eenlingen 5.3.2.e. Leeftijd - Runderen beginnen te produceren op tweejarige leeftijd - Zeugen werpen voor eerste keer op een jaar - geiten en schapen komen beide leeftijden voor - Seizoen - Melkproductieniveau stijgt tot bepaalde leeftijd - toename leeftijd => toename lichaamsgewicht - vet- en eiwitpercentage in biest zijn hoog - melkkoe => top gemiddeld op 8 jarige leeftijd - bereiken een minimum bij rund in tweede en derde week - zeugen eerder (eerste (eerste, tweede week) => > nadien stijgen vetvet en eiwitgehalte weer - vet- en eiwitgehalte daalt met toenemen van de leeftijd - Naast leeftijd ook lichaamsgewicht positieve invloed op melkproductie. 5.3.2.h. Voeding - opgenomen nutriënten worden gebruikt voor: 5.3.2.f. Dracht - heeft remmende werking op melkproductie =>vooral laatste deel lactatie - onderhoud - groei - reproductie - melkproductie 5.3.2.g. Temperatuur - Temperaturen tussen 5 en 25°C weinig effect op melkproductie bij runderen - begin lactatie: melkproductie hoge prioriteit door hormonale werking - melkproductie ten koste van vruchtbaarheid en groei - meer afgeven via melk dan opgenomen met voer - thermoneutrale gebied: - grenzen zijn afhankelijk van: - negatieve energie balans - verder in lactatie prioriteit wordt minder - voeropname => afvalwarmte - productieniveau - Productie processen => afvalwarmteproductie - optimale productie alleen mogelijk bij opname voldoende voedingsstoffen - beperkte ruwvoeropnamecapaciteit bij herkauwers begin lactatie aanvullen met geconcentreerde krachtvoerders. - Temperatuur onder thermo-neutrale gebied - negatief effect op melkproductie - extra voedingsstoffen opnemen voor warmteproductie - verlaging melkproductie geeft stijging van gehalten in de melk - Temperaturen boven thermo-neutrale gebied: - afname voeropname en melkproductie - Wordt erger hoge vochtigheid - Toename ademhalingsfrequentie - diersoorten in tropen beter aangepast aan hoge temperaturen This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only. This page will not be added after purchasing Win2PDF.