10 (1).pdf

Prof.Dr.Faruk AYDIN Tıbbi Mikrobiyoloji ABD Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon 1 Bulaşıklar ve yeniden kullanıma hazırlanmaları 2 Nasıl yıkamalıyız ? Bulaşık yıkama için ihtiyacınız olan şeyler ?  Bulaşık eldiveni, bulaşık süngeri, bulaşık deterjanı, fırça ve biraz sabır :)  Eğer sık sık bulaşık yıkıy...

Prof.Dr.Faruk AYDIN Tıbbi Mikrobiyoloji ABD Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon 1 Bulaşıklar ve yeniden kullanıma hazırlanmaları 2 Nasıl yıkamalıyız ? Bulaşık yıkama için ihtiyacınız olan şeyler ?  Bulaşık eldiveni, bulaşık süngeri, bulaşık deterjanı, fırça ve biraz sabır :)  Eğer sık sık bulaşık yıkıyorsanız, yıkamadan önce bulaşık eldiveni takmalısınız. Ellerinizin tahriş olmasını engelleyecektir.  Tabaklara yapışmış büyük kalıntıları bıçak veya fırça ile sıyırıp çöpe dökün  Eğer yumurta gibi yapışan gıdalar pişirmişseniz tava ve tabakları fırça ile yıkayın.  Mutfak tezgahının üzerine tencere, tabak ve çatal,bıçak,kaşıklarınızı ayırın.  Lavaboyu sıcak su ile doldurun ve biraz deterjan dökün, suyun ellerinizi yakacak kadar sıcak olmamasına dikkat edin.  Önce çatal, bıçak ve kaşıkları suya sokup yıkayın, sudan çıkarın ve durulayın.  Bardakları yıkayın.  Tencere ve tavaları sona bırakın, suyu en çok onlar kirletecektir.  Zorluk çıkaranları 5 – 6 dakika deterjanlı suda beklettikten sonra fırça ile kirleri sökün ve durulayın.  Her şey bittiğinde lavaboda biriken suyu boşaltın.  Sünger ve firçanızı durulayın. 3 http://www.youtube.com/watch?v=kyBpDjlLxVg 4 Tarihçe  Mikroorganizmaların varlığı henüz bilinmemesine rağmen yazılı insanlık tarihinin ilk başlarından beri insanlar, hastalıklara karşı koymak amacı ile dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerini uygulamışlardır. Tarihçe  Eski Mısırlılar, enfeksiyöz maddeleri sterilize ve mumyaları dezenfekte etmek için ateşi kullanmışlardır. Tarihçe  Yunanlılar binalarını dezenfekte etmek için kükürt yakarlarken, Yahudiler cüzzamlı hastaları izole edip geride kalan bütün eşyaları yakmışlardır. Tarihçe 16.yüzyılda veba salgınında da ölenlerin vücutları, topluca yakılarak ortadan kaldırılmıştır. 8 Tarihçe  Orta Asya’daki Türkler, temiz su kaynaklarını kirletmemeye son derece önem gösterirken, suyu kutsal saymışlar, yaralarını dağlamışlar ve hastalıktan ölen insanların giysilerini ve hayvan kadavralarını yakarak ortadan kaldırmışlardır. Tarihçe  Dezenfeksiyon amacıyla kimyasal maddelerin kullanımı ve sterilizasyon amacı ile ışığın kullanımı 19. asırda Robert Koch, Louis pasteur ve Joseph Lister sayesinde olmuştur. 10 Neden Önemli ? Hastane infeksiyonları tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hasta, sağlık personeli, toplum ve sağlık bütçesi açısından önemli bir sorundur. Hem morbidite ve mortalite düzeylerinde artışa neden olmakta hem de yataklı tedavi kurumlarının çalışma verimlerinde azalmaya ve sağlık harcamalarında ciddi boyutlarda yükselmeye yol açmaktadır Neden Önemli ? CDC (Centers for Disease Control)’nin bir çalışmasına göre hastane infeksiyonlarının %30 unun temel sterilizasyon ve dezenfeksiyon kurallarının uygulandığı zaman önlenebileceği, cerrahi infeksiyonlarda önleme oranının %19-41 olduğu gösterilmiştir. Sterilizasyon Herhangi bir cismin veya maddenin, birlikte bulunduğu tüm mikroorganizmaların her türlü canlı şekillerinden, tamamen temizlenmesi işlemidir. Sterilizasyon kesin bir ifadedir. Bir nesne veya ortam ya sterildir ya da değildir, az steril veya çok steril gibi bir ifadeler yanlıştır. Sterilizasyon Association for Advancement of Medical Instrumentation Kabul edilebilir “sterilite güvence düzeyini” sağlayacak ölçüde ortamın mikroorganizmalardan arındırılmasıdır. Sterilizasyon Sterilite Güvenilirlik Düzeyi (Sterility Assurance Level) Sterilizasyondan sonra ortamda canlı mikroorganizma bulunma ihtimalidir. Günümüzde kabul edilebilir sterilite güvenilirlik düzeyi; ortamdaki bakteri sporlarını 1/1.000.000 (log 10-6 - % 99.9999) azaltan sterilite güvenilirlik düzeyidir. Bu tanım sterilizasyon işleminin pratikte ölçülebilir, kontrol edilebilir olmasını sağlamıştır. Dezenfeksiyon Mikrobiyal kontaminasyonun kabul edilebilir güvenlik sınırlarına çekildiği, bakteriyel sporların büyük bir kısmının etkilenmediği, gerçek anlamda yalnızca patojen mikroorganizmaları bulundukları cansız ortamdan uzaklaştırma işlemidir Dezenfektan Dezenfeksiyon işleminde kullanılan kimyasal maddelerdir Dekontaminasyon Nesnelerden veya canlı dokulardan patojen mikroorganizmaların temizlik, dezenfeksiyon, sterilizasyon ve/veya antisepti ile uzaklaştırma işlemidir Temizlik Su, enzimatik çözücüler ve deterjanlar yardımıyla bir nesnedeki yabancı materyalin uzaklaştırılmasıdır. Mikroorganizmaların kuru ortamda üremesi azaldığından, her temizlikten sonra mutlaka kurulama yapılmalıdır. Antisepsi Patojen mikroorganizmaları öldürmek veya çoğalmalarını önlemek için vücut yüzeyine yerel olarak kimyasal maddelerin uygulanmasıdır. Antiseptik Mikroorganizmalar uygulandığında üremelerini önleyerek veya öldürerek onları zararsız hale getiren,özellikle canlı dokulara uygulanabilen maddelerdir. Antisepsi İdeal Antiseptiğin Özellikleri Mikroorganizmaların üremesini inhibe etmeli. Kan, cerahat, mukus, serum veya tükürük gibi ortamlarda etkinliğini korumalı. Vücut dokularını ve hücrelerini tahriş etmemeli. Ağız yıkama suları ve gargaralar etkisini çabuk göstermeli Açık yaraya uygulandığında toksik etkili olmamalı. Vücudun doğal direncini herhangi bir şekilde olumsuz etkilememelidir. El Antisepsi El yıkama mikroorganizmaların bireyler arası transferini engelleyen en önemli işlemlerden biridir. Su, sabun ve antiseptik madde yeterlidir. Günlük hayatta 30 saniye elleri sabunlamak yeterlidir. Hasta ile temastan önce ve sonra, hastaya ait vücut sıvılarıyla kontamine bütün maddelerle temas halinde el antisepsisine mutlaka uyulmalıdır. El Antisepsi El antiseptiği, sadece ameliyathane, çocuk ve doğum odaları ile yoğun bakım ünitelerinde değil tüm hastane birimlerinde kullanıma sunulmalıdır. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon Filtre ile sterilizasyon Işınlar ile sterilizasyon Kimyasallar ile sterilizasyon Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon En sık kullanılan sterilizasyon yöntemidir. Yüksek ısı ile, mikroorganizmaların proteinleri denatüre olur. Basit, ucuz ve hızlı sonuç alınır. Hem çalışanlar hem de doğa açısından toksik atık oluşturmaz Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon Isı Derecesi: Isı derecesi arttıkça sterilizasyon işleminin süresi kısalır pH: Nötr ortamda sterilizasyon süresi uzar. Asit ve alkali ortamlarda ise kısalır. Ortamın Nemi: Nem oranı arttıkça gerekli ısı derecesi ve etki süresi kısalır. Mikroorganizma içindeki su oranı arttıkça protein koagülasyonu çabuklaşacağından sterilizasyon kolaylaşır (Bakteri sporları içinde su az olduğundan sterilizasyona daha dayanıklıdır). Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri Su buharı ile sterilizasyon A) Nemli ısı ile sterilizasy on Sıcak su ile sterilizasyon Basınçsız buharla sterilizasyon Basınçlı Buharla Sterilizasyon Kaynatma Tindalizasyon Pastör fırını B) Kuru ısı ile sterilizasyo n Yakma ve alevden geçirme Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon Su buharı ile sterilizasyon a) Basınçsız buharla sterilizasyon Arnold kazanı = Koch kazanı. Doymuş ve akım halindeki basınçsız su buharı ortamında 100 oC de en az 30 dakikada yapılan sterilizasyon. Yüksek ısıya dayanıksız maddelerin sterilizasyonu bu yöntemle yapılır. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon Su buharı ile sterilizasyon b) Basınçlı buharla sterilizasyon Buharla doymuş bir ortamda, basınç altında ve 100 oC nin üzerindeki ısılarda yapılan sterilizasyondur. İlk otoklav 1879 da Charles Chamberland tarafından geliştirilmiştir. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon Su buharı ile sterilizasyon b) Basınçlı buharla sterilizasyon En önemli üç parametre; doymuş buhar, ısı ve zaman Basınç arttırıldıkça otoklav içerisindeki doymuş buharın da ısısı artar ve süre kısalır Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon Su buharı ile sterilizasyon b) Basınçlı buharla sterilizasyon Otoklav, çift katlı çeperi ve içindeki suyun ısıtılması için gerekli ısıtma kaynağı olan, izolasyonlu özel kapağı ile gerekli ısı, zaman ve basınç kontrol göstergeleri bulunan bir cihazdır. http://www.youtube.com/watch?v=4zFDeN1pLro http://www.youtube.com/watch?v=CfwN8KvdxaM Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon Su buharı ile sterilizasyon b) Basınçlı buharla sterilizasyon Vakumlu otoklavlarda ön vakum sistemi devreye girer ve otoklavın içerisindeki hava tamamen boşaltılır. Daha sonra buhar girişi başlar ve yaklaşık 134 oC de 2 atm basınçta ortalama 3,5 dakikada sterilizasyon tamamlanır. Vakumsuz otoklavlarda, doymuş buhar ile 1 atm basınçta 121° C de 15 dakikada sterilizasyon tamamlanır. Otoklava malzeme yerleştirilirken nelere dikkat edilmeli ? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Buhar geçirgenliğine sahip malzeme ile paketleme yapılmalı. Eşyalar çok sıkışık olarak yerleştirilmemeli, aralarında buhar geçişine ve dolanımına uygun boşluk bulunmalı. Malzeme otoklava girmeden önce temizlenip kurutulmalı, sonra paketlenmeli. Buhar girişini ve vakumlamayı engelleyecek büyüklükte paketleme yapılmamalı. Kullanılan buharın kalitesi çok iyi olmalı ve içerisinde sıvı halde su bulunmamalı. Sıvıların sterilizasyonunda, çözeltiler bulundukları kabın % 80 ine kadar doldurulmalı. Sterilizasyon sırasında otoklav içinde kesinlikle hava kalmamalı. Bu, ısının yükselmesini ve havanın bulunduğu kısımdaki malzemeye (genellikle cihazın alt kısmı) buharın girmesini engeller (hava yastığı). Hatalı Boşaltma örneği Hatalı Boşaltma örneği Otoklav kazaları 45 ton ağırlığında bir otoklav (çap 4 m, uzunluk 26 m) 4500 m uzağa fırladı 40 kg TNT eşdeğeri patlama Otoklav kazaları Otoklav kazaları Otoklav kazaları Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon Sıcak su ile sterilizasyon a) Kaynatma 100 oC de 5-10 dk kaynatma ile dezenfeksiyon, 30 dakika kaynatma ile sterilizasyon sağlanabilir. Musluk suyu kireçli olabileceğinden, damıtık su tercih edilmeli. -SS, DCA, TCBS, Selenit F, Tetratiyonatlı buyyon gibi bazı besiyerlerinin sterilizasyonunda da kullanılır. -100C’de 5-10 dk da penset, makas, bisturi gibi maddelerin dezenfeksiyonu Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon Sıcak su ile sterilizasyon a) Tindalizasyon Yüksek ısıda bozulabilecek antijen, serum ve şeker solüsyonları gibi sıvı maddelerin, belirli ısı derecelerinde birkaç gün üst üste tutulması ile olur. - Hidrolize olabilecek çözeltiler 80-100 oC de 30 dk - Kan, serum gibi proteinli maddeler ile aşılar 56-60 oC de 60 dk - İşlem 3 gün üst üste tekrarlanır ve her işlem arasında malzemeler 1 gece oda ısısında bekletilir Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon Kuru ısı mikroorganizmalar üzerinde oksidasyon oluşturarak etkili olmaktadır. Ayrıca uygulanan sterilizasyon ısının yüksekliğine ve proteinin içerdiği su miktarına bağlı olarak protein koagulasyon etkisi de gösterebilir. Nem etkeni ortadan kalktığı için çok yüksek ısı ve daha uzun süre gerekir. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon Pastör fırını Isı kaybını engellemek için arasında yalıtım maddesi bulunan çift çeperli fırınlardır. - Cam, madeni eşya, bazı toz halindeki maddeler, süzgeç kağıtları ve yağların sterilizasyonu. - Besiyerleri ve sıvıların sterilizasyonu için bu yöntem kullanılamaz Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon Pastör fırını Avantajları kurulması ve bakımı kolaydır. Metal aletlerde aşınmaya (neden olmaz tek bir parametre (ısı) ile kontrol edilebilir Dezavantajları ısıya duyarlı malzemelerin sterilizasyonunda kullanılamaz yüksek ısı ve uzun süreye gereksinim gösterir. Sporlar kuru ısıya nemli ısıdan daha dirençli. Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon Pastör fırını - 180 oC de 1/2 saat - 170 oC de 1 saat - 160 oC de 2 saat Sterilizasyon süresi Pasteur fırını çalıştırılıp istenen ısıya ulaşıldıktan sonra tutulur ve süre sonunda ısı kaynağı kapatılarak fırınının soğuması beklenir. Yüksek ısı farkı nedeniyle soğutma işlemi tamamlanmadan (yani ortam ısısı ile fırın ısısı eşitlenmeden) steril malzeme çıkarılmamalıdır Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon Yakma ve alevden geçirme Mikrobiyoloji laboratuvarında ekimde kullanılan öze gibi malzemelerin sterilizasyonu için, alevde kızıl hale gelene kadar ısıtılması gerekir. Cam kapların ağızları veya cam aletler alevden geçirmek suretiyle üzerlerinde bulunan mikroorganizmalardan arındırılırlar. Kirli ve kullanım dışı kalmış malzemeler (pamuk, bez) ve hayvan kadavraları da yakılarak yok edilebilir. Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Süzme mekanizmalarına göre; a) absorbsiyonla mikroorganizmaları tutan süzgeçler (Berkfeld, Chamberland, Seitz gibi) b) mikroorganizmaları filtreler) mekanik olarak tutan süzgeçler (HEPA Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Filtre gözenek çapları bazı büyük protein moleküllerinin geçebileceği boyutlarla küçük virüs partiküllerinin geçebileceği boyutlara kadar farklı genişliktedir Gözenek çapları; tüm bakteriler için 0.2 µm maya hücreleri için 3 µm virüsler için 0.2 µm Filtrelerin periyodik olarak kontrolü yapılmalı, temizlik ve değişim işlemleri aksatılmamalıdır Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Gaz ve sıvıların sterilizasyonu - Porselen filtreler (Chamberland), - Diatom toprağı filtreler (Berkfeld), - Asbest süzgeçli filtreler (Seitz), - Cam tozu filtreler, - Memran ve ultra filtreler, - Elektrostatik filtreler Membran filtreler ince kağıtlardan, inert selüloz esterlerinin gözenekli materyallerle birleşiminden ve polimerik ajanlardan yapılmıştır Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Gaz ve sıvıların sterilizasyonu - Porselen filtreler (Chamberland), - Diatom toprağı filtreler (Berkfeld), - Asbest süzgeçli filtreler (Seitz), - Cam tozu filtreler, - Memran ve ultra filtreler, - Elektrostatik filtreler Membran filtreler ince kağıtlardan, inert selüloz esterlerinin gözenekli materyallerle birleşiminden ve polimerik ajanlardan yapılmıştır Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Mikrobiyolojide filtrelerin kullanım alanları; çözeltilerin ve havanın sterilizasyonu farklı büyüklükteki mikroorganizmaların birbirinden ayrılması toksin, antijen, ve enzimlerin hücrelerden arındırılması çözeltilerin saflaştırılması Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon Isı ve diğer yöntemlerle steril edilemeyen ortamların sterilizasyonu Kullanım alanları sınırlı Çevreye de etkili olduklarından sınırlı olarak ve önlem alınarak uygulanabilir. Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon a. İyonize edici radyasyon X ışınları, gama ışınları, beta ışınları - mikroorganizmların nükleik asitlerine etki ederler. Uygulama alanları sınırlı, maliyeti yüksek ve insan sağlığı yönünden tehlikeli (mutajenik) Daha çok oda ve alet dezenfeksiyonunda kullanılır. Penetrasyon yüksek olduğundan en çok endüstriyel alanlarda kullanılır. Tek kullanımlık enjektör, kateter gibi malzemeler üreten fabrikalarda bu yöntem kullanılmakla birlikte muayenehane veya hastanelerde dezavantajları nedeniyle kullanılmamakta. Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon b. UV ışınları (mor ötesi ışınlar) Dezenfeksiyon için gerekli dalga boyu 253.4 nm İyonize ışınların aksine radyasyon enerjileri ve penetrasyon güçleri azdır Bu nedenle daha çok hava, su ve yüzey sterilizasyonunda kullanılır Mikroorganizmaların DNA yapılarını kırar, ya replikasyon inhibe olur ya da mutasyon Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon b. UV ışınları (mor ötesi ışınlar) UV lambaları ve UV sterilizatörleri UV stalizatör su içindeki mikroorganizmaların %99.99’nu yok eder Ameliyathaneler, doku kültürü yapılan odalar, antibiyotiklerin hazırlandığı odalar, mikoloji laboratuvarında kullanılırlar. Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon UV ışınları kullanırken nelere dikkat edilmeli? UV kaynağı ile dezenfekte edilecek eşya arasında bir engel olmamalıdır. Gözde ve deride iritasyon yapması nedeni ile gözlükle veya cam arkasından gözleme yapılmalıdır. Kullanma süresine dikkat edilmeli Kullanılacağı ortamda insanlar dışarı çıkarılmalı Etkisi azaldığında lamba değiştirilmeli Uzun süreli kullanımlardan sonra ortam havalandırılmalı Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile dezenfeksiyon ve sterilizasyon Dezenfeksiyon, sterilizasyondan sporisid aktivitesinin olmaması ile ayrılır. Dezenfektanlardan farklı olarak endosporlara da etkili olan sterilanların kullanıma girmesiyle günümüzde dezenfeksiyon terimi, mikrobiyal kontaminasyonu minimal düzeye düşürmekten, sterilizasyona kadar uzanan geniş bir kavramı içine alır. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon ve dezenfeksiyon Hastanelerde sıkça sorun olan mikroorganizmalar; bazı vejetatif bakterilerin yanısıra; Mikobakteriumlar, mantarlar, bazı zarflı ve zarfsız viruslar, protozoonlar, prionlar ve bakteri endosporlarıdır. Sorun olabilen patojen mikroorganizmalar için önerilen dezenfektanlar etki seviyelerine göre üç grupta toplanır: “yüksek, orta ve düşük seviyeli” dezenfektanlar. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon ve dezenfeksiyon Yüksek seviyeli dezenfektanlar Bakteri sporları hariç mikroorganizmaların tümünü 20 dakikada, 6-10 saatte bakteri sporlarını da öldürdüğünden, yüksek seviyeli dezenfektan olarak değerlendirilir. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon ve dezenfeksiyon Orta seviyeli dezenfektanlar Bakteri sporları hariç Tüberküloz basili ve diğer mikroorganizmalara yaklaşık 10 dakikada etkili dezenfektanlar Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon ve dezenfeksiyon Düşük seviyeli dezenfektanlar Vejetatif bak.lerin çoğunu, bazı mantarları ve yaklaşık 10 dk’da bazı virusları öldürebilen dezenfektanlar Bakteri sporları ve Tbc basiline etkili değil Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon ve dezenfeksiyon HIV ve HBV ile kontamine malzemelerin dezenfeksiyonunda standart olarak; 1.000-10.000 ppm konsantrasyondaki hipoklorit solüsyonları, %2 gluteraldehit solüsyonu veya % 70 lik etanol kullanılmalı Dezenfektanların mikroorganizma tipine göre aktivitesi DİRENÇLİ Prionlar STERİLİZASYON Bakteriyel Sporlar B. subtilis Mikobakteriler Mycobacterium tuberculosis Lipid içermeyen veya küçük viruslar Rhinovirus, Coxsackie virus Mantarlar Candida sp. Vejetatif bakteriler P. aeruginosa, S. aureus Yüksek Düzey Orta Düzey Düşük Düzey Lipid içeren veya orta büyüklükteki viruslar HBV, Herpes simplex virus, HIV DUYARLI mikroorganizmaların dezenfektanlara direnci ve dezenfeksiyon Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon) Isı uygulanamayan aletlerin sterilizasyonunda kullanılır. Aldehit grubu, iyot grubu, klor bileşikleri ve fenol grubu kimyasal ajanlardan oluşur Ör: %2 lik gluteraldehit ve %0.2 lik perasetik asit Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon) ETİLEN OKSİT (EO) HİDROJEN PEROKSİT PERASETİK ASİT OZON KLORİN DİOKSİT (ClO2) DÜŞÜK ISILI BUHAR ve FORMALDEHİT Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon ETİLEN OKSİT (EO) 1950 li yıllarda kullanıma giren EO petrolün rafine edilmesiyle elde edilir. Yüksek ısı ve ıslaklığın dezavantaj olduğu hassas malzemelerin sterilizasyonu. Bilinen tüm virüs, bakteri ve bakteri sporlarını yok eder. Formaldehit ve alkol buharı kullanılarak sterilizasyon gerçekleştirilir. Alkilasyon yöntemi ile mikroorganizmaların RNA ve DNA ları ile reaksiyona girip, genetik yapılarını bozar. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon ETİLEN OKSİT (EO) Plastik, bez ve lastik gibi geçirgen malzemeler EO i absorbe eder. Bu yüzden EO sterilizasyonundan sonra malzeme en az 24-48 saat havalandırma işlemine tutulmalı. Havadan ağır bir gaz olduğu için, EO otoklavlarının kullanıldığı ortamlarda, havalandırma sistemi odanın zeminine yerleştirilmeli ve zemin havası aspire edilmelidir. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon ETİLEN OKSİT (EO) Avantajları: Porlu yapıdaki malzemelere penetre olması. Güçlü bir antimikrobik ajan Kaynama noktası düşük olduğu için (10.7° C) oda ısısında hızla aktive olur ve lastik, plastik, naylon gibi maddelere difüze olur. Dezavantajları: Solunum sistemi üzerine toksik etkili. Dokulara direkt temasta eritem ve ödem oluşturur. Sterilizasyon süresi uzun. Uzun süre havalandırmaya ihtiyaç duyulur. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon HİDROJENPEROKSİT H2O2’ nin sudaki % 3 lük solüsyonları tıpta uzun yıllar antiseptik olarak kullanılmış. Ancak sterilizasyon yöntemi olarak kullanımı oldukça yeni. Düşük ısı, nem gerekmez ve toksik atıklara neden olmaz. Atık su arıtımında ise çözünmüş oksijen sağlamada ve zehirleyici etkinin giderilmesinde kullanılır. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon PERASETİK ASİT Keskin kokulu ve berrak bir sıvıdır. Ticari olarak % 35-40 lık solüsyonlar halinde bulunur. Sterilizasyon ve dezenfeksiyon için çeşitli firmalarca sıvı, gaz ve buhar formları kullanılmış. Genellikle stabil değildir ve oksijen ile etkileşerek asetik asit, hidrojen peroksit ve su gibi ürünlere parçalanır Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon OZON Bakterisidal ve sporosidal etkili. Doğal olarak güneş ışığının ya da UV ışınlarının direkt oksijene etkisi ile elde edilir. Kimyasal yapısının stabil olmaması, saf ozon elde etme güçlüğü ve depolama zorluğu nedeniyle sterilizan olarak kullanımı sınırlıdır. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon KLORİN DİOKSİT (ClO2) Ozona benzer mikrobisid, sporosidal ve germisid aktiviteye sahip. EO’ e göre avantajları; Steril edilen materyal içerisinde kimyasal olarak erimez. havada patlayıcı değildir Dezavantajları; koroziv etkili, stabil değil kullanım ve taşınma sırasında basınç altında sıvı hale getirilememekte. Sterilizasyon Yöntemleri Kimyasal maddeler ile sterilizasyon (soğuk sterlizasyon DÜŞÜK ISILI BUHAR ve FORMALDEHİT İkisi tek başına sporosidal etkiye sahip değilken birlikte kullanıldığında sinerjistik etki ile yüksek sporosidal etki ortaya çıkar EO’ e göre bazı avantajları olsa da formaldehidin toksik ve karsinojenik etkileri nedeniyle pek kullanılmamakta Taşıdıkları infeksiyon riskine göre hasta bakım malzemeleri A-Kritik malzemeler Deri ve mukoza bütünlüğünün bozulduğu yerlerde kullanılan veya damar içi gibi steril vücut alanlarına giren nesneler. Her kullanım sonrası ısı ile sterilizasyon. Isıya dayanıksız olanlar için etilen oksit ile sterilizasyon veya sporosidal etkiye sahip kimyasal sterilanlarla 6-10 saat dezenfeksiyon. En sık % 2 lik gluteraldehit, % 6 lık stabilize H2O2, perasetik asit (%1 sporosidaldir) ve klorin dioksit kullanılır. Taşıdıkları infeksiyon riskine göre hasta bakım malzemeleri B-Yarı kritik malzemeler Steril vücut bölgelerine girmeyen, bütünlüğü bozulmuş deri ve mukoz membranlarla (dental mukozalar hariç) temas eden nesneler. 70-75 oC’de 30 dk yapılan ıslak pastörizasyon en güvenli ve ekonomik yoldur. Taşıdıkları infeksiyon riskine göre hasta bakım malzemeleri C-Kritik olmayan malzemeler Sağlam deriyle temas eden, mukozalarla teması olmayan, hastalara infeksiyon ajanlarını taşıma riski bulunmayan nesneler. Düşük seviyeli dezenfeksiyon tercih edilir. Su ve deterjan ile temizleme veya %70-90'lık etil alkol, 100 ppm serbest klor içeren sodyum hipoklorit solüsyonu, fenol, iyodofor ya da kuarterner amonyum bileşikleri gibi düşük seviyeli dezenfektanlarla 10 dk’ lık temas yeterli. Dezenfektan kullanımı ile ilgili problemler a) Kullanım güvenliği Toksik ve irritan olmamalı. Stabil olmalı, herhangi bir pH'da aktif olmalı. Nötral pH' da çözünebilen bir ajan olmalı. Koroziv özellik taşımamalı. Renksiz ve kokusuz olmalı. Hazırlanan solüsyon kullanım süresi içerisinde tüketilmeli. Dezenfektan solüsyon güneş ışığından korunmalı ve havayla uzun süre temas etmemeli. Dezenfektan solüsyonlarını kullanırken sıçratmamak için önlem alınmalı. Dezenfektan kullanımı ile ilgili problemler b) Diğer maddelerle geçimsizliği Bazı dezenfektanlar, diğer temizlik maddeleri ile karıştırıldığında etkisizleşir veya geçinemezler. Kuarterner amonyum bileşikleri sabunlarla ve birçok normal deterjanla geçimsizdir. Hipokloritler ve diğer bazı halojen ürünler özellikle asitlerle karıştırıldığında oldukça reaktiftir. Kesinlikle hiçbir dezenfektan bir diğeri ile birleştirilerek kullanılmamalı çünkü hem her ikisinin de dezenfeksiyon etkinliği azalır hem de toksik olabilir. Dezenfektan kullanımı ile ilgili problemler c) Dilüsyonların hazırlanması Konsantre dezenfektanlar, kullanım öncesinde uygun oranlarda sulandırılmalı. Çözücüde kolay erimeli. Dezenfektan, sıvılarla seyreltildiğinde ve organik maddelerle temas ettiğinde etkisi azalmamalı. Dilüsyon için mümkün olduğunca sert su veya deniz suyu kullanılmamalı, bu sular bazı dezenfektanlar için geçimsizdir. Dezenfektan kullanımı ile ilgili problemler d) Temas süresi Dezenfektanın yüzeyle temas süresi yeterli olmalı (10-20 dk ). Kısa temas bakteriyostatik etki sağlar. Yüksek ısı temas süresini azaltırken, düşük ısı her zaman arttırmaz. Dezenfektan kullanımı ile ilgili problemler d) Temas süresi Dezenfektanın yüzeyle temas süresi yeterli olmalı (10-20 dk ). Kısa temas bakteriyostatik etki sağlar. Yüksek ısı temas süresini azaltırken, düşük ısı her zaman arttırmaz. e) Direnç Özellikle kuarterner amonyum bileşikleri gibi bazı dezenfektanların sık aralıklarla uygulanması halinde m.o. direnç geliştirebilir. Dezenfektanların temizlik amacıyla kullanılması, hem direnç gelişimi hem de yüksek maliyetle sonuçlanır. Sterilizasyon kontrol yöntemleri Otoklavların sterilizasyon etkinlikleri periyodik olarak kontrol edilmeli ve elde edilen kayıtlar daha sonra ortaya çıkabilecek sorunlar için saklanmalıdır. 1. Mekanik Kontrol 2. Kimyasal Kontrol 3. Biyolojik Kontrol Sterilizasyon kontrol yöntemleri 1. Mekanik Kontrol Otoklavın yazıcısı tarafından kaydedilen zaman ve ısı grafikleri. Cihaz üzerindeki göstergelerin uygun olmayan kalibrasyonu, aşırı kullanma ve aşınma ya da metal yorgunluğuna bağlı olarak yanlış sonuç verebilir. Sterilizasyon kontrol yöntemleri 2. Kimyasal Kontrol Zaman, ısı ve/veya neme duyarlı bantlar ve stripler ısı derecesinin kontrolü için yüksek ısıda renk değişikliğine uğrayan kimyasal maddeler kullanılır. Bu kimyasallar cam tüp içerisinde olabileceği gibi yapışkan bir banda ya da normal bir şerit kağıda emdirilmiş olabilir Sterilizasyon kontrol yöntemleri 3. Biyolojik Kontrol Bakteri sporları içeren stripler ve tüplerMekanik ve kimyasal indikatörler sterilizasyon için gerekli koşulların (zaman, ısı ve basınç) sadece görsel olarak izlenmesine olanak sağlar. Sterilizasyonun gerçek etkinliğini gösteren tek kontrol yöntemi biyolojik indikatörlerdir. İndikatör içindeki sporlar dahil tüm mikroorganizmalar ölmüş olmalıdır. Buhar otoklavı için; Bacillus stearothermophilus. Kuru ısı ve EO için; Bacillus subtilis İyonize radyasyon için; Bacillus pumilus