Kazakhstan History Past Paper PDF

Тақырыптық тапсырма Қазақстан тарихы 3 ай 2 апта Қамтылатын тақырыптар §7-8. ХVIII ғасырдың басындағы қазақ-орыс қарым-қатынасы §9-10. Ресей империясының Қазақ хандығын қосып ала бастауы §11-12. Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты. §13-14. ХVIII ғасырдағы халық ауыз әдебиеті §15-16. ХVIII ғ...

Тақырыптық тапсырма Қазақстан тарихы 3 ай 2 апта Қамтылатын тақырыптар §7-8. ХVIII ғасырдың басындағы қазақ-орыс қарым-қатынасы §9-10. Ресей империясының Қазақ хандығын қосып ала бастауы §11-12. Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты. §13-14. ХVIII ғасырдағы халық ауыз әдебиеті §15-16. ХVIII ғасырдағы қазақтардың материалдық мәдениеті §17-18. Қазақстандағы казак-әскери отаршылдығы 01  01 Тұжырымның Кестеде ақиқат, берілген жалғанын мәліметтерді анықтаңыз сәйкестендіріңіз Бекіністерді салынған жылы бойынша сәйкестендіріңіз. 1. Железинск А. 1718 жылы 2. Семей В. 1716 жылы 3. Жәмішев және Омбы С. 1717 жылы 4. Өскемен, Чернорецк, D. 1720 жылы Коряковск a 1-А, 2-B, 3-D, 4-C b 1-D, 2-С, 3-А, 4-В c 1-С, 2-A, 3-B, 4-D  d 1-В, 2-D, 3-C, 4-А 02 Кестені толтырыңыз Жылдар Оқиғалар XVI ғасыр Орта жүз қазақтарының көпес …………………………сауда байланыстары болды. 1672 -......... Орыс патшасы.............................. Қазақстанды Азияға шығатын «кілт пен қақпа» деп таныды 1716 жылы ……………….. хан Ресейге жоңғарға қарсы күш біріктіруге өтініш жасаған. Осындай ұсыныстар Кіші жүз ханы …………………. тарапынан да болды. Алайда Ресей ………………. ұзаққа созылған ауыр соғысты бастан кешіп жатқандықтан, дала билеушілерінің ұсыныстарын қарауға мұршасы болмады. 02 1716 жылы көктем ……………………… отряды Омбы бекінісінің негізін қалады. Кейінірек, патша үкіметі қазақ-жоңғар әскери-саяси қайшылығы жағдайында …………. жағалауы аймағына басқа да бекіністер салды......... жылы Қазақ даласында Тобыл бояры ………………………… болып қайтты. 1717 жылы …………………………. пен Федор Жилин қазақ даласына келді. 1717 жылы ………………………… бекінісі салынды …… жылы Семей бекінісі салынды........ жылы Зайсан көлі мен Қара Ертісті зерттеу үшін ………………………., Урусов және …………………… жетекшілігімен елшілік жіберілді......... -......... жылдары Әбілқайырдың әскерлері Жайық пен Еділдің екі ортасындағы бүкіл аумақты басып алды. Әбілқайыр ханның мына сөздері халықтың есінде ұмытылмастай қалды: «........................ өзені қашан сарқылып, арнасы кеуіп қалғанша қазақтар оның бойынан кетпейді». …… жылы Омбы бекінісінің маңында қазақтар мен жергілікті әскери гарнизонның арасында қанды қақтығыс болды. XVIII ғасырдың 30-жылдарында Ресей үшін дипломатиялық байланыстарды нығайтуға қолайлы жағдайлар қалыптасты: Біріншіден, Қазақстан Орта Азия, …………………............, Ауғанстан және басқа да ……………...... мемлекеттерге әскери іс- әрекеттерін одан әрі ілгері жылжытуға қолайлы аумақ еді. Ресейді өзінің Қазақстан мен ………………… бағытындағы сыртқы саяси қызметін күшейте түсуге мәжбүр еткен және бір нәрсе – ……………………. бәсекелестігі болды. Екіншіден, Ресей империясы экономикасының күш алып келе жатқан ……………………….. өнімдерін өткізу үшін …………………… үлкен нарық саналатын. Үшіншіден, қазақ даласы болашақта Ресейге түрлі ………………......................, ……………………………. және ………………………… өнімдерін жеткізіп тұратын аймақ болар еді. Төртіншіден, өзге де империялар сияқты, ……………….. де ……………………… өзіне бағыныштылар, алым-салық төлеудің қайнар көзі деп білді. 03 03 Тұжырымның ақиқат, жалғанын анықтаңыз №1 Тұжырым А Ж Нұралы хан - Кіші Жүзді 1718-1748 жылдары 1 билеген хан. Дипломатиялық тапсырмамен келген елшiлердi 2 қорғау iсi Нұралы сұлтанға тапсырылды. 1730 жылы Кiшi жүздi Ресейдiң қарамағына алу 3 туралы өтiнiш император I Петр атына жазылып табысталды. 1731 жылдың 10 қазан күнi Әбiлқайыр хан Ресей 4 империясының қол астына өту туралы ант қабылдады. Қазақтардан ант алу үшiн патша үкiметi 1731 жылы 5 Петербургтен Тевкелев бастаған елшiлiктi жiбердi. №2 Тұжырым А Ж Кіші жүздің аумағын жанжақты зерттеу 1 мақсатымен 1734 жылы Орынбор экспедициясы құрылды. Кiшi жүздегi ақсүйектердiң барлығы 2 астына өтуді барынша қолдады. Ресейдiң қол Ресей Кіші жүздің аумағын жан-жақты зерттеу мақсатымен құрған Қырғыз-қайсақ 3 экспедициясын басқаша Сібір экспедициясы деп атайды. Патша үкіметі Әбiлқайыр ханды 4 Орта жүздің ханы етіп бекітті. Ұлы жүз бен Патша үкіметі 1734 жылдан бастап қазақтардың 5 Жайық өзенінің оң жақ өңірінде көшіп-қонып жүруіне қатаң тыйым салды. 04 04 Кестені толтырыңыз Жылдар Оқиғалар........ жылы Кіші жүздiң билерi ханға Ресеймен әскери одақ жасасуды ұсынды. 1730 жылы қыркүйек Әбiлқайырдың елшiлiгi …………….. келдi. Елшiлiк Кiшi жүздi Ресейдiң қарамағына алу туралы императрица …………………………… атына жазылған өтiнiштi табыс еттi......... жылы көктем Петербургтен ……………………. бастаған елшiлiктi жiбердi. 1731 жылы …… қазан Әбiлқайыр хан, сұлтандар, батырлардың шағын тобы Ресей империясының қол астына өту туралы ант қабылдады. Бұл оқиға Ырғыз және................ өзендерiнiң арасындағы...................... деген шатқалда өттi. Ант қабылдауға барлығы....... қазақ старшыны қатысты. ………… жылы Қырғыз-қайсақ (…………………….) экспедициясы құрылды. Оны Орынбор комиссиясы деп те атайды. Оны ……………………. басқарды. 1734 жылдан Патша үкіметі қазақтардың ……………….. өзенінің оң жақ өңірінде көшіп-қонып жүруіне қатаң тыйым салды......... жылы Ор өзені бойындағы...... (Орынбор) бекінісінің негізі қаланды. 1752 жылы............................. қаласының негізі қаланды. 05 Қазақ жеріндегі әскери бекіністер, шегара шептері Шеп Құрылған уақыты Территориясы.................... ХVІІІ ғ. 30-40-жылдары Жоғарғы Жайық бекінісінен Звериноголовская бекінісіне дейінгі 770 шақырымға созылды..................... 1752-1755 Ол Үй өзенінен басталатын шегара шебін 
 Ертіс шегара шебімен жалғастырды. Оның жалпы ұзындығы шамамен 540 шақырым болды. Бойында көптеген ащы сулы көлдер 
 бар бұл шепті халық «Қасірет белдеуі» 
 (Горькая линия) деп атады. 05 Бос орынды толтырыңыз 1 Абылай хан ……… (кейбір деректерде ……….) жылы …………….. қаласында дүниеге келдi. Оның азан шақырып қойылған аты ………………… болатын. Шыққан тегін жасырып, ………………….. атанған. Сұлтан Абылай ………………….. жақсы бiлiм алды. Ол Шығыстың ……… тiлiн бiлдi. ………… жасқа толған кезiнен бастап ……………………………. қарсы соғысқа белсене қатысты. 2 Абылайдың бүкiл iшкi саяси қызметi …………………………………………….. мемлекет құруға бағытталды. ……………………… былай деп жазды: «Қазақтардың аңыз әңгiмелерiнде ……………. айрықша қасиетi бар киелi, керемет құдiрет иесi болып саналады. Ешбiр ханның Абылайдай ………………… қолы жеткен жоқ». ……….. жылы патша үкiметiнiң әкiмшiлiгi ………………………….. тағынан тайдырып, оның орнына ……………………… отыруын ұсынды және оған барлық жағынан қолдау көрсетуге уәде еттi. Алайда ел арасында беделi зор әрi алыстан болжайтын көреген сұлтан бұл ұсынысты қабыл алмады. ……………………. Абылайды бiр ғана …………………. ханы деп таныды. 3 Абылай хан …….. жылы ………………. қаласында қазақтың бүкiл үш жүзiнiң ханы болып жарияланды. Бұған ………………….. мен ………………….. талқандаудағы үлесi игi ықпал еттi. Өзiнiң қол астындағы халықты неғұрлым жақсы басқару үшiн Абылай ……………….. әрқайсысына әйгілі тұлғаларды билеушi етiп тағайындады. Ол …………………. күшейте түстi. Абылайдың кеңесшiсi ……………………. болды. Абылай қазақтардың егiншiлiкпен, …………………….. және ………………………. айналысуына қолдау көрсеттi. Хан қазақ даласындағы …………………….. күшейтуге барынша көңiл бөлдi. Ол қазақ даласында …………………………….. салудың бастамашысы болды. 06......................... күшейте түсті Қақтығыстар мен..................... тоқтатты Бір орталықтан басқарылатын мемлекет құрды Абылай ханның ішкі саясаты Егіншілікке,............................, балықшылыққа қолдау көрсетті....................................... салудың бастамашысы болды..................................... күшейтуге көңіл бөлді 
 4 Абылай ………….. өзара қарым-қатынасында тату-тәттi көршiлiк саясатын ұстануға тырысты. Ресей мемлекетiмен …………………….. және ……….. байланыстарын орнатты. Абылай күш-жiгерiн …………………………….. әлсiретуге бағыттады. Жоңғарлар ……….. империясымен бейбiт келiсiм жасағаннан кейiн барлық күшiн …………… қарай бұрды. Сөйтiп, ……….. жылы қазақтарға қарсы тағы бiр iрi жорыққа шықты. ………………….. қайтыс болғаннан кейiн, оның мұрагерлерi арасында ……………………………… басталды. Мұны ……………………. оңтайлы пайдалана білді. 5 ……… жылы Қытай өзiнiң Жоңғариядағы жағдайын бiржолата нығайту үшiн онда империяның ………………. немесе ………………. (Жаңашеп) атты аймағын құрды. …………. жылы жалпы саны ……… мың адам болатын Еділ қалмақтары Қытай шебіне көшуге әрекет жасады. ………. жүз бен ………. жүздің жерлерін басып өткен әрі жорыққа қапысыз дайындалған …………………. қазақтардың әскери жасақтарынан күйрей жеңілді. Қазақтардың қалмақтармен ең ірі шайқасы ………. өзені бойында, ……………. көлінің жағасында өтті. …………………….. өзенінің бойында Абылай бастаған …… мың жасақ қалмақтарға ойсырата соққы берді. Бұл Абылай хан билігі тұсындағы орасан зор оқиға қазақ тарихында «…………………….» деген атпен қалды. 6 Абылай хан Ресейдiң қол астына сырт көзге ғана формалды түрде қарап, ……….. жылы Қытай үкiметiмен ………………………………….. орната бастады. …………… шегара мәселелерiн реттеп қайту үшiн Қазақстанға, Абылай сұлтанға хат жазып, арнайы елшiлiк жiбердi. Алайда Абылай Қытайдың ………………………. басып алғанын мойындағысы келмедi. Онымен де қоймай, жоңғарлардың …………………… қарсы көтерiлiсiн бастаған ………………………. белсендi түрде көмек көрсете бастады. Қазақ басшылары ………………… жерiнiң бiр бөлiгi оның байырғы қожайыны болып табылатын ……………. қайтарып берiлуiн заңды деп санады. Бiрақ …………… жоңғарлардың көзiн жойған негiзгi жеңiмпаздың құқығы өзiнде екенiн пайдаланып, ол жерлердi қайтарып беруден үзiлдi- кесiлдi бас тартты. 07 7 ……… жылдың көктемiнде қазақ жасақтары …………… әскерлерiне қарсы Жоңғарияның iшкi бөлiгiне жорық жасап, терең бойлап кірді. Бұған жауап ретiнде Қытай императоры ендi …………………….. шабуыл жасауға бұйрық бердi. Қазақтар өз жеріне баса-көктеп кірген …………. әскерiмен бiрнеше рет шайқасты, олардың даланың iшкi жағына терең бойлап өтуiне жол бермей, бөгеп тұрып алды. Жеңiс …………….. жағында болса да, алып империямен ұзақ соғысу өте тиiмсiз едi. Екi ел арасында келiссөздер басталып кеттi. Қытайлар ……… өзенiнiң аңғары мен ………………… аймағында ……………………….. сала бастады. Ондағы мақсаты – босап қалған …………… жерiне ……………………….. қайта оралуына жол бермеу едi. Алайда қазақтар ……………………. жайылымдарды қытайлардың рұқсатынсыз өз беттерiмен қоныстануын тоқтатпады. 8 Абылай қытайлықтармен …………….. жүргiзудi күшейттi. Соның нәтижесiнде ………….. жылы Қытай жағы ……………………… аймағындағы және …….. өзенi бойындағы қазақтардың ежелгі қоныстарын пайдалануына рұқсат етуге мәжбүр болды. Оның есесiне ………………………. жайылымды жалға алып пайдалануды талап еттi. Сөйтiп, …………….. ғасырдың аяқ кезiнде Орта жүз бен …………………. қазақтарының бiр бөлiгi шөбi шүйгiн жайылымдарға жайғасты. Абылай хан ………….. пен …………….. шегарасында тыныштық орнатуға арналған бірқатар шараларды жүзеге асырды. 9 Абылай ………….. жылы қазақтардың мазасын ала берген ……………… жорық жасауға мәжбүр болды. Жорық бейбiт келiсiм жасаумен аяқталды. Абылай ең атақты деген …………….. балаларын аманатқа алып қайтты. Қыруар көп …………………….. тұтқынға алды. Олардан ……………………. және ……………….. деген екi болыс ел құрастырып, Қазақстан аумағына қоныстандырды. Абылай ханның бұл шаралары туысқан екі халықтың қарым-қатынасын жақсартуға үлкен себеп болды. 10 Абылай хан ………. жылы дүние салып, …………………….. кесенесiне жерлендi. Орыс ғалымы ……………………….. сөзiмен айтқанда, «Ол (Абылай. – авт.) қалыптасқан нақты жағдайларға қарай бiрде Ресейге, бiрде Қытайға, ендi бiрде …………………. шын берiлген болып көрiне бiлдi, ал шын мәнiнде ешкiмге де бас иген жоқ». Абылай хан …………… және ………………………… тас-талқан етiп, жеңiп шығуда ол аса маңызды рөл атқарды. Қытай әскерiнiң Қазақстан аумағымен iлгерi қарай iшкi аймақтарға жылжуын тоқтатып қана қойған жоқ, сонымен қатар қазақтардың ……………………….. және ………. өзенi өңiрiндегi байырғы дәстүрлi мал жайылымдарын қайтарып алуына қол жеткiздi. …………………… қырғыздарының қазақтарға шабуыл жасауын да тоқтатты. 08 11 Қазақтар жауға аттанғанда «Абылай! Абылай!» деп ұрандатты. ………………… өзiнiң «Қырғыздар» (қазақтар. – авт.) деген еңбегiнде Абылайдың атын тiптi …………….. казактарының ұран ретiнде пайдаланатыны туралы былай деп жазды: «Абылай!» деп ұран тастау тiптi Сiбiр казак-орыстарында да бар. Олардың бiреуi өзiнiң ұлын ………………….. жылдардағы орыс-жапон соғысына аттандырып тұрып, оған бата ретiнде: «………………………….. деп атой сал»... «………….. деп шабуыл жаса!» дегенiн көрдiм». Абылай хан туралы деректер «Абылай!» деп ұран «Ол қалыптасқан нақты «Қазақтардың аңыз тастау тiптi Сiбiр жағдайларға қарай әңгiмелерiнде Абылай казак-орыстарында да бiрде Ресейге, бiрде айрықша қасиетi бар бар. Олардың бiреуi Қытайға, ендi бiрде киелi, керемет құдiрет бата ретiнде: «Абылай! Жоңғарияға шын иесi болып саналады. Абылай!» деп атой берiлген болып көрiне Ешбiр ханның ондай сал... «Абылай деп бiлдi, ал шын мәнiнде шексiз билiкке қолы шабуыл жаса!» дегенiн ешкiмге де бас иген жеткен жоқ» деп жазған: көрдiм» деп жазған: 
 жоқ» деп жазған:............................................. 
................................................ 
 09  Мәтінмен жұмыс. Берілген нұсқалардың бір дұрыс жауабын 06 таңдаңыз. Абылай және жоңғар шапқыншылығы Қазақ елiнiң тарихында ХVIII ғасырдың маңызы өте зор. Бiрнеше онжылдықтың iшiнде ол өзiнiң тәуелсiздiгi мен мемлекеттiк құрылысы үшiн толассыз күрес жүргiздi. Сол аласапыран кездiң тарихы Абылай есiмiмен байланысты. Оның ұрпағы Шоқан Уәлихановтың айтуы бойынша, осынау “тамаша қазақтың” даңқты өмiрлiк жолы көптеген ғалымдардың еңбектерiнде жақсы зерттелiп, суреттелген. 1734 жылдары Абылай Орта жүздiң арғын тайпалық бiрлестiгiнiң бiрнеше руларын басқарып, «Құрметтi хан» деген атаққа ие болды. Ал ресми құжаттарда әлi де сұлтан деп аталған. Абылайдың даңқын шығарған жекпе-жектегі жеңісі, қазақ ақындары мен жыраулары бұл оқиғаны өз шығармаларына арқау етіп, Абылайға батыр деген атақ берген. Абылайдың ерлiгi, батылдығы жоңғарлармен негiзгi шайқастарды қазақтың пайдасына шешкенi баршамызға мәлiм. Абылайдың саясаты, әскери және дипломатиялық шеберлiгi, әсiресе қазақтар мен жоңғарлардың арасындағы қарым-қатынастарға байланысты iстерi тарихи жағынан маңызды және аса құнды. Жоңғар мемлекетi қазақ даласына үнемi көз алартып, өзiнiң саяси, экономикалық және идеологиялық экспансиясын тоқтаусыз жүргiздi....Түптеп келгенде, қазақтар мен жоңғарлар өзара ымырасыз саясатты үнемi жүргiзе берген. Абылайдың ең негiзгi мақсаты - Жоңғар мемлекетiн әлсiрету едi. Қалмақтарды халық ретiнде емес, олардың мемлекеттiк шапқыншылық саясатын жоюды көздедi... Әрине, Абылай мемлекетi өте ерекше мемлекет едi. Қазақ елi жоңғарлармен қырғын соғыстардан үлкен шығынмен шығып, мемлекеттілігін сақтай алды.Жоңғар мемлекеті жойылған соң Қытаймен қиын келіссөздер жүргізді, бейбіт қатынасқа ұмтылды, Абылай саясаты Қазақстанның Шығыстағы шекарасын қауiпсiздендiрдi.... 1. Мәтінде берілген мемлекет қайраткерінің өмір сүрген жылдары: a 1680-1748 жж. b 1711 (1713)-1781 жж. c 1693-1776 жж. d 1802-1847 жж. 2. Мәтін бойынша XVII-XVIII ғасырларда қазақ жеріне қауіп төндірген мемлекеттіанықтаңыз: a Хиуа хандығы b Монғол мемлекеті c Жоңғар мемлекеті d Сібір хандығы 10 3. Абылай Шығыстағы шекарасын қауiпсiздендiру үшін бейбіт қатынас орнатқан мемлекет: a Қытай b Иран c Жоңғар d Ресей 4. Мәтінді пайдалана отырып, төмендегі дәйектердің дұрыстығын анықтаңыз: 1. Ағартушы ғалым Ш.Уәлиханов - Абылай ханның ұрпағы 2. XVIII ғасырдағы қазақ жеріндегі қазақ-жоңғар соғысы сипатталады 3. Қазақ халқының шығу тарихы туралы шығармадан үзінді 4. Қазақ-орыс сауда қатынастары туралы дерек береді 5. Абылайдың Қытаймен қатынасы сипатталған a 1, 2, 5 b 2, 3, 4 c 1, 2, 4 d 3, 4, 1 5. Мәтін бойынша Абылай ханның сыртқы саясаттағы мақсатын анықтаңыз: a Ресейдің керуен саудасын күшейтуге жол бермеу b Қазақ жерінің тұтастығын қамтамасыз ету c Дәстүрлі билер институтын әлсірету d Руаралық қақтығыстар мен барымташылықты тоқтату 11  07 Тест тапсырмасын орындаңыз 1. Қазақ әдебиетi тарихында ХVIII ғасырдағы қазақтың көрнектi жырауларының бiрi: a Қазтуған   b Жиембет   c Ақтамберді d Марғасқа 2. Кесенесi Шығыс Қазақстан облысы аумағындағы Жүрекжота шоқысының баурайында осы уақытқа дейiн сақталған жырау: a Бұқар   b Үмбетей   c Ақтамберді   d Жанақ 3. ХVIII ғасырдағы жырау,қазақтардың әдет-ғұрпы мен шежiресiнiң ғажайып бiлгiрi, би әрi данышпан дипломат, мемлекет қайраткерi: a Тәтіқара   b Бұқар   c Үмбетей   d Ақтамберді 4. Ұзатылып бара жатқан қыздың ата-анасымен, жақын туған- туысқандарымен, ел-жұртымен қоштасарда айтатын мұңды әнi: a Жар-жар  b Сыңсу  c Беташар d Той бастар 5. «Көмекей әулие» атанған жырау: a Бұқар   b Тәтіқара   c Үмбетей   d Ақтамберді 12 6. «Толғау», «Аллам жар», «Бақсы» күйлерiн шығарған қобызшы: a Дәулеткерей   b Тілеп   c Тәттімбет   d Ықылас 7. Бұқар жырау данагөй билерінің бiрi болған хан: a Нұралы   b Әбілқайыр   c Әбілмәмбет   d Абылай 8. Бұқар жыраумен замандас және оған идеясы жағынан жақын: a Жиембет   b Қазтуған   c Үмбетей   d Сүйінбай 9. Жоңғаларға қарсы жорықтардың бәрiне де қатысқан жырау: a Тәтіқара   b Жанақ   c Үмбетей   d Бұқар 10. Казактар негізінен селолық жерлерде орналасты, қалаларда тұрған казактардың үлесі: a 8%   b 5 %   c 2 %   d 10 % 11. Сiбiр казактары Сiбiр шегара шебiнiң казак әскерлерi деген ресми атқа ие болды: a 1790 ж.   b 1797 ж.   c 1803 ж.   d 1808 ж. 13 12. Сібір казактарының әскери штабы орналасқан қала: a Тобыл  b Томск c Омбы  d Орск 13. ХIХ ғасырдың аяқ кезiнде Сiбiр казак әскерлерi орналастырылған екi облыс: a Торғай, Орал   b Ақтөбе, Атырау   c Сырдария, Жетісу   d Ақмола, Семей 14. Сiбiр казактарының негiзгi кәсiбi: a Мал шаруашылығы   b Егін шаруашылығы   c Тау-кен өндірісі   d Балық шаруашылығы 15. Сiбiр казактарының тарихын, олардың Ертiс бойындағы қазақтармен қарым-қатынасын зерттеумен айналысқан белгiлi тарихшы және өлкетанушы генерал: a В.Перовский   b Г.Катанаев   c К.Кауфман   d Л.Баллюзек 16. Жетiсу казак әскерлерi жасақталған жыл: a 1864 ж.   b 1866 ж.   c 1870 ж.   d 1867 ж. 17. Казактар әскери қызметтi өмiр бойы жалдану тәртiбiмен атқарды: a 1828 жылға дейін   b 1831 жылға дейін   c 1833 жылға дейін   d 1835 жылға дейін 14 18. Қазақстанда және онымен шектес аумақтарда құрылған казак әскерiнің саны: a 2   b 3   c 7   d 4 19. Жамандықтан сақтайтын таза металл деп есептелінген: a Күміс  b Алтын c Темір d Қалайы 20. Ер-тұрман әбзелдерін жасаушыларды атаған: a Үйші   b Ерші c Зергер d Ұста 15