Πρώιμη Ελληνική Φιλοσοφία: Θαλής (PDF)

Πρώιμη Ελληνική Φιλοσοφία: Θαλής (3) Πανεπιστήμιο Πατρών, ΧΕ 2024-5 Σ. Κουλουμέντας [email protected]  Γενικές πληροφορίες Γεννήθηκε στη Μίλητο (624-546 π.Χ). Kαταγωγή από Φοινίκη. Tαξίδια στην Αίγυπτο. Πιθανότατα δεν άφησε κάποιο σύγγραμμα, εκτός ί...

Πρώιμη Ελληνική Φιλοσοφία: Θαλής (3) Πανεπιστήμιο Πατρών, ΧΕ 2024-5 Σ. Κουλουμέντας [email protected]  Γενικές πληροφορίες Γεννήθηκε στη Μίλητο (624-546 π.Χ). Kαταγωγή από Φοινίκη. Tαξίδια στην Αίγυπτο. Πιθανότατα δεν άφησε κάποιο σύγγραμμα, εκτός ίσως από ένα εγχειρίδιο αστρονομίας για ναυτικούς. Έχουμε μόνο έμμεσες μαρτυρίες για τον βίο και τις θεωρίες του που συχνά προέρχονται από αναξιόπιστες βιογραφίες. Ήδη από την κλασική εποχή απέκτησε φήμη και συχνά συγκαταλέγεται στους επτά σοφούς της αρχαιότητας (Θαλής, Βίας, Πιττακός, Σόλων, Χίλων, Κλεόβουλος, Περίανδρος).  Πρακτικές δραστηριότητες εκτροπή του ποταμού Άλυ (μηχανική) μέτρηση ύψους πυραμίδων στην Αίγυπτο (μαθηματικά) διάφορες παρατηρήσεις για ουράνια σώματα (αστρονομία) συμβουλή στους Ίωνες να έχουν βουλευτήριο στην Τέω (πολιτική) ενοικίαση ελαιοτριβείων πριν τη χρονιά της μεγάλης σοδειάς (οικονομία) Ενσαρκώνει, επομένως, το πρότυπο του σοφού της αρχαϊκής περιόδου που έχει πολυσχιδή δράση και ενδιαφέροντα τόσο για πρακτικά όσο και θεωρητικά ζητήματα.  Επιστημονικά ενδιαφέροντα Ι Οι πλημμύρες του Νείλου Θαλῆς τοὺς ἐτησίας ἀνέμους οἴεται πνέοντας τῆι Αἰγύπτῳ ἀντιπροσώπους ἐπαίρειν τοῦ Νείλου τὸν ὄγκον διὰ τὸ τὰς ἐκροὰς αὐτοῦ τῇ παροιδήσει τοῦ ἀντιπαρήκοντος πελάγους ἀνακόπτεσθαι (DK 11 A16). Ο Θαλής θεωρεί ότι τα μελτέμια που πνέουν ολόισα κατά την Αίγυπτο, σηκώνουν τη μάζα των νερών του Νείλου, ανακόπτοντας την εκροή του ποταμού με το φούσκωμα της θάλασσας που κυλάει τα κύματά της από την αντίθετη κατεύθυνση. Η σταθερότητα της γης οἱ δ’ ἐφ’ ὕδατος κεῖσθαι [sc. τὴν γῆν]. τοῦτον γὰρ ἀρχαιότατον παρειλήφαμεν τὸν λόγον, ὅν φασιν εἰπεῖν Θαλῆν τὸν Μιλήσιον ὡς διὰ τὸ πλωτὴν εἶναι μένουσαν ὥσπερ ξύλον ἤ τι τοιοῦτον ἕτερον (καὶ γὰρ τούτων ἐπ' ἀέρος μὲν οὐθὲν πέφυκε μένειν, ἀλλ’ ἐφ’ ὕδατος), ὥσπερ οὐ τὸν αὐτὸν λόγον ὄντα περὶ τῆς γῆς καὶ τοῦ ὕδατος τοῦ ὀχοῦντος τὴν γῆν (DK 11 A14). Άλλοι λένε ότι η γη ακουμπάει στο νερό. Γιατί αυτή είναι αρχαιότερη θεωρία που μας έχει παραδοθεί και που λένε ότι τη διατύπωσε ο Θαλής ο Μιλήσιος. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η γη διατηρείται στη θέση της επειδή επιπλέει σαν ένα ξύλο ή κάτι παρόμοιο (γιατί κανένα από αυτά τα πράγματα δεν μένει από τη φύση του στον αέρα παρά στο νερό)· λες και το ίδιο επιχείρημα δεν ισχύει για το νερό που στηρίζει τη γη.  Επιστημονικά ενδιαφέροντα ΙΙ Πρόβλεψη έκλειψης ηλίου διαφέρουσι δέ σφι ἐπ’ ἴσης τὸν πόλεμον τῷ ἕκτῳ ἔτει συμβολῆς γενομένης συνήνεικε, ὥστε τῆς μάχης συνεστεώσης τὴν ἡμέρην ἐξαπίνης νύκτα γενέσθαι. τὴν δὲ μεταλλαγὴν ταύτην τῆς ἡμέρης Θαλῆς ὁ Μιλήσιος τοῖσι Ἴωσι προηγόρευσε ἔσεσθαι, οὖρον προθέμενος ἐνιαυτὸν τοῦτον, ἐν τῷ δὴ καὶ ἐγένετο ἡ μεταβολή (DK 11 A5). Την έκτη χρονιά του πολέμου που διεξήγαν (οι Μήδοι και οι Λυδοί) επί ίσοις όροις, έγινε μια μάχη, στη διάρκεια της οποίας η ημέρα έγινε ξαφνικά νύχτα. Αυτή την αλλαγή της ημέρας την είχε προβλέψει ο Θαλής ο Μιλήσιος στους Ίωνες και την τοποθέτησε τη χρονιά που όντως έγινε. Η κινητική δύναμη της ψυχής ἔοικε δὲ καὶ Θαλῆς, ἐξ ὧν ἀπομνημονεύουσι, κινητικόν τι τὴν ψυχὴν ὑπολαβεῖν, εἴπερ τὸν λίθον ἔφη ψυχὴν ἔχειν ὅτι τὸν σίδηρον κινεῖ... καὶ ἐν τῷ ὅλῳ δέ τινες αὐτὴν μεμεῖχθαί φασιν, ὅθεν ἴσως καὶ Θαλῆς ᾠήθη πάντα πλήρη θεῶν εἶναι (DK 11 A22). Aπό όσα λένε φαίνεται ότι και ο Θαλής υπέθεσε πως η ψυχή είναι κάτι το κινητικό, αν είπε πράγματι ότι η (μαγνήτις) λίθος έχει ψυχή επειδή μπορεί και κινεί το σίδηρο... και μερικοί λένε ότι (η ψυχή) είναι αναμεμειγμένη με το σύμπαν. Γι’ αυτό ίσως και ο Θαλής πίστευε ότι τα πάντα είναι γεμάτα από θεούς.  Το νερό ως αρχή των πάντων τῶν δὴ πρώτων φιλοσοφησάντων οἱ πλεῖστοι τὰς ἐν ὕλης εἴδει μόνας ᾠήθησαν ἀρχὰς εἶναι πάντων· ἐξ οὗ γὰρ ἔστιν ἅπαντα τὰ ὄντα καὶ ἐξ οὗ γίγνεται πρώτου καὶ εἰς ὃ φθείρεται τελευταῖον, τῆς μὲν οὐσίας ὑπομενούσης τοῖς δὲ πάθεσι μεταβαλλούσης, τοῦτο στοιχεῖον καὶ ταύτην ἀρχήν φασιν εἶναι τῶν ὄντων... τὸ μέντοι πλῆθος καὶ τὸ εἶδος τῆς τοιαύτης ἀρχῆς οὐ τὸ αὐτὸ πάντες λέγουσιν, ἀλλὰ Θαλῆς μὲν ὁ τῆς τοιαύτης ἀρχηγὸς φιλοσοφίας ὕδωρ φησὶν εἶναι (διὸ καὶ τὴν γῆν ἐφ’ ὕδατος ἀπεφήνατο εἶναι), λαβὼν ἴσως τὴν ὑπόληψιν ταύτην ἐκ τοῦ πάντων ὁρᾶν τὴν τροφὴν ὑγρὰν οὖσαν καὶ αὐτὸ τὸ θερμὸν ἐκ τούτου γιγνόμενον καὶ τούτῳ ζῶν (τὸ δ’ ἐξ οὗ γίγνεται, τοῦτ’ ἐστὶν ἀρχὴ πάντων) - διά τε δὴ τοῦτο τὴν ὑπόληψιν λαβὼν ταύτην καὶ διὰ τὸ πάντων τὰ σπέρματα τὴν φύσιν ὑγρὰν ἔχειν, τὸ δ’ ὕδωρ ἀρχὴν τῆς φύσεως εἶναι τοῖς ὑγροῖς (DΚ 11 A12). Οι περισσότεροι από τους πρώτους φιλοσόφους πίστευαν ότι οι υλικές αρχές είναι οι μόνες αρχές των πάντων. Γιατί αυτό από το οποίο προέρχονται όλα όσα υπάρχουν, αυτό από το οποίο γίνεται ένα πράγμα και στο οποίο αποσυντίθεται τελικά, με την ουσία του να διατηρείται αλλά τις ιδιότητές της να αλλάζουν, αυτό λένε ότι είναι το στοιχείο και η πρώτη αρχή όλων των όντων... Δεν συμφωνούν ωστόσο όλοι για το πλήθος ή για το είδος αυτών των αρχών. Έτσι ο Θαλής, ο ιδρυτής αυτού του είδους της φιλοσοφίας, λέει ότι η αρχή είναι το νερό (γι’ αυτό και υποστηρίζει πως η γη επιπλέει στο νερό). Θα πρέπει μάλλον να κατέληξε σε αυτή την ιδέα επειδή παρατήρησε ότι η τροφή όλων των όντων είναι υγρή και ότι η ίδια η θερμότητα παράγεται και διατηρείται ζωντανή από το νερό (αφού αυτό από το οποίο καθετί γεννιέται, αυτό είναι και η αρχή των πάντων). Από αυτό λοιπόν διαμόρφωσε την αντίληψή του για το νερό, και ακόμη από το γεγονός ότι τα σπέρματα όλων των όντων έχουν υγρή φύση, ενώ η αρχή της φύσης των υγρών πραγμάτων είναι το νερό.  Τα τέσσερα αίτια 1. Από τι αποτελείται; 2. Ποιος το δημιούργησε; υλικό αίτιο ποιητικό αίτιο 3. Τι ιδιαίτερα γνωρίσματα έχει; 4. Τι σκοπό έχει; ειδικό αίτιο τελικό αίτιο  Αριστοτέλους Μετά τα Φυσικά Α Υλικό αίτιο (ύλη) Θαλής νερό Aναξιμένης αέρας Ηράκλειτος φωτιά Ποιητικό αίτιο Παρμενίδης Έρωτας (δημιουργός) Aναξαγόρας Νους Eμπεδοκλής Φιλία και Νείκος Ειδικό αίτιο (μορφή) Πυθαγόρειοι αριθμοί Πλάτων Iδέες Τελικό αίτιο (σκοπός) Aριστοτέλης  Γιατί θεωρείται ο πρώτος φιλόσοφος; Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κατανόηση του φυσικού κόσμου. Αναγωγή της εντυπωσιακής πολλαπλότητας σε μια βασική αρχή με την επιλογή του νερού ως πρωταρχικό συστατικό στοιχείο των πάντων. Χρήση τεκμηρίων που βασίζονται στην εμπειρία. Παρατήρηση των κανονικοτήτων (κίνηση ουρανίων σωμάτων, κύκλοι ζωής και θανάτου, σταθερότητα γης) που διέπουν το οργανωμένο σύνολο. Θεμελιωτής ενός νέου τρόπου προσέγγισης του φυσικού κόσμου. Προτεινόμενο ανάγνωσμα... https://existentialcomics.com