Zwierciadło Natury - Holandia w XVII wieku PDF

# Zwierciadło Natury - Holandia w XVII wieku ## Podziały religijne i ich wpływ na sztukę - Podział Europy na obóz katolicki i protestancki wpłynął nawet na sztukę niewielkich krajów, takich jak Niderlandy. - Południowe Niderlandy (dzisiejsza Belgia) pozostały katolickie. - Rubens otrzymywał liczne...

# Zwierciadło Natury - Holandia w XVII wieku ## Podziały religijne i ich wpływ na sztukę - Podział Europy na obóz katolicki i protestancki wpłynął nawet na sztukę niewielkich krajów, takich jak Niderlandy. - Południowe Niderlandy (dzisiejsza Belgia) pozostały katolickie. - Rubens otrzymywał liczne zamówienia od kościołów, książąt i królów na duże płótna, gloryfikujące ich władzę. - Północne prowincje Niderlandów powstały przeciwko władcom, Hiszpanom, a większość mieszkańców opowiedziała się po stronie protestantyzmu. - Upodobania protestanckich kupców holenderskich różniły się od gustów dominujących po drugiej stronie granicy. - Reprezentowali oni postawę porównywalną z angielskimi purytanami: byli pobożni, pracowici i oszczędni. - Nie podobał się im pełen przepychu styl Południa. - Ich stosunek do sztuki złagodniał wraz ze wzrostem bezpieczeństwa i zamożności, ale nie przyjęli stylu barokowego w jego wersji panującej w Europie katolickiej. - Woleli trzeźwą powściągliwość. - Podczas największego rozkwitu Holandii, mieszkańcy Amsterdamu postanowili wznieść duży ratusz, wybierając projekt oszczędny w dekoracjach. ## Protestantyzmu a malarstwo - Zwycięstwo protestantyzmu odbiło się na malarstwie. - Doprowadziło do załamania kariery malarzy i rzeźbiarzy w Anglii i Niemczech. - W Niderladach, gdzie tradycja rzemiosła była silna, malarze skoncentrowali się na obrazach, które nie budziły zastrzeżeń o podłożu religijnym. - Najważniejszą dziedziną malarstwa, którą można było uprawiać w społeczeństwie protestanckim, było malarstwo portretowe. - Zamożni kupcy pragnęli pozostawić następcom swoją podobiznę, a wielu zacnych mieszczan, wybranych na stanowisko radnego czy burmistrza, chciało pozować do portretu z insygniami swego urzędu. - Istniały również liczne komitety i komisje odgrywające ważną rolę w życiu holenderskich miast, zamawiające grupowe portrety do siedzib swoich zgromadzeń. - Artysta, którego styl przemawiał do takiej publiczności, mógł liczyć na stały dochód. ## Frans Hals (1580?-1666) - Pierwszy wybitny mistrz wolnej Holandii. - Był zmuszony do prowadzenia niepewnej egzystencji. - Należa do pokolenia Rubensa, jego rodzice byli protestantami i opuścili południowe Niderlandy, osiedlając się w Haarlemie. - Często był winien pieniądze piekarzowi lub szewcowi, ale dożył ponad osiemdziesiątki. - Obraz pochodzący z początku kariery artysty ukazuje jego błyskotliwość i oryginalność w interpretacji tego typu zadań. - Obywatele dumnych ze swej niezależności miast Niderlandów, musieli odbyć służbę w straży cywilnej, zwykle pod dowództwem najzamożniejszych. - W Haarlemie panował zwyczaj honorowania oficerów na zakończenie służby uroczystym bankietem. - Artysta oddał nastrój tego radosnego wydarzenia, ożywiając tę uroczystą grupę, przedstawiając jednocześnie każdego z jej dwunastu członków w sposób tak przekonujący, że czujemy, że musieliśmy ich gdzieś już spotkać. ## Sztuka Halsa - Był mistrzem w oddawaniu nastrojów i ożywianiu grupy. - Jego prace cechuje naturalność. - W przeciwieństwie do wcześniejszy portretów, jego obrazy wydają się być niemal zdjęciami. - Dba o naturalność i realizm. - Podkreśla indywidualność portretowanych. - Jego malarstwo jest śmiałe i niekonwencjonalne. - W jego pracach widoczne jest szybkie chwytanie przelotnych wrażeń. - Nie pozwala swemu modelowi się zmęczyć. - Czujemy się świadkami szybkiego i zręcznego operowania pędzlem, które sprawia, że za pomocą kilku plamek jasnej i ciemnej farby artysta wyczarowuje obraz potarganych włosów czy zmiętego rękawą. - To wrażenie utrwalenia na płótnie. - Przemyślane działania artysty. - Nie jest symetryczny, ale nie robi też wrażenia nieharmonijnego. - Oszczędzając reguł, osiąga wrażenie równowagi. - Jego prace cechuje oryginalność i błysk. - Wykazuje się talentem. - Podkreśla błyskotliwość i oryginalność. - Wyraża dumę obywateli Niderlandów. - Świadczy o wspaniałości i osiągnięciach narodu. ## Rembrandt van Rijn - Najwybitniejszy malarz holenderski. - Młodszy od Fransa Halsa i Rubensa. - Nie zapisywał swoich spostrzeżeń i nie był podziwianym geniuszem jak Michał Aniol. - Nie pisał dyplomatycznych listów tak jak Rubens. - Zostawił nam zdumiewający zapis swego życia w cyklu autoportretów. - Urodził się w 1606 r. w Lejdzie, jako syn zamożnego młynarza. - Porzucił studia, żeby zostać malarzem. - W wieku dwudziestu pięciu lat opuścił Lejdę, udał się do Amsterdamu. - Zrobił karierę jako portrecista. - Ożenił się, kupił dom, kolekcjonował dzieła sztuki i pracował. - W 1642 r. zmarła pierwsza żona, zostawiając mu znaczny majątek. - Popadł w długi i czternaście lat później wierzyciele sprzedali dom i wystawili na licytację dzieła malarza. - Był ratowany przez lojalną kochankę i syna. - Zmarł w 1669 r., pozostawiając po sobie tylko starą odzież i przybory do malarstwa, a nie majątek. - Jego prace cechuje śmiałość i niekonwencjonalność. - Szybko chwyta wrażenia. - Wydaje się, że Hals starał się szybko chwytać przelotne wrażenia. - W wcześniejsze portrety wkładano wiele cierpliwości - czasami czu- jemy, że model musiał siedzieć nieruchomo przez wiele godzin, podpczas gdy malarZ starannie dodawał szczegóły po szczegółie. Hals nigdy nie pozwala swemu modelowi się zmęczyć. - Czujemy się świadkami szybkiego i zręcznego operowania pędzlem, które sprawia, że za pomocą kilku plamek jasnej i ciemnej farby artysta wyczarowuje obraz potarganych włosów czy zmiętego rękawą. - Oczywiście to wrażenie utrwalenia na płótnie przelotnej chwili i nastroju modela jest efektem bardzo przemyślanego działania. - Choć w przeciwieństwie do wielu wcześniejszych, portret Pietera van den Broecke nie jest symetryczny, to nie robi też wrażenia nieharmonijnego. - Podobie jak inni mistrzowie baroku, Hals wiedział, jak osiągnąć wrażenie równowagi, z pozoru nie przestrzegając żadnych reguł. - Główne cechy malarstwa Halsa: śmiałość, oryginalność talent. - Był mistrzem w oddawaniu nastrojów i ożywianiu grupy. - W jego pracach widoczne jest szybkie chwytanie przelotnych wrażeń. - Czujemy się świadkami szybkiego i zręcznego operowania pędzlem, które sprawia, że za pomocą kilku plamek jasnej i ciemnej farby artysta wyczarowuje obraz potarganych włosów czy zmiętego rękawą. - Oczywiście to wrażenie utrwalenia na płótnie przelotnej chwili i nastroju modela jest efektem bardzo przemyślanego działania. - Choć w przeciwieństwie do wielu wcześniejszych, portret Pietera van den Broecke nie jest symetryczny, to nie robi też wrażenia nieharmonijnego. - Podobie jak inni mistrzowie baroku, Hals wiedział, jak osiągnąć wrażenie równowagi, z pozoru nie przestrzegając żadnych reguł. - Rembrandt urodził się w 1606 r. w uniwersyteckiej Lejdzie, jako syn zamożnego młynarza. - Wstąpił na uniwersytet, wkrótce jednak porzucił studia, by zostać malarzem. - Niektóre z jego pierwszych prac były bardzo chwalone przez współczesnych uczonych. - W wieku dwudziestu pięciu lat Rembrandt opuścił Lejdę, udał się do tętniącego życiem ośrodka handlowego, jakim był w ówczesnym Amsterdamie. - Tam szybko zrobił karierę jako portrecista, bogato się ożenił, kupił dom, kolekcjonował dzieła sztuki oraz osobliwości i nieustannie pracował. - Pierwsza żona, która zmarła w 1642 r., zostawiła mu znaczny majątek, ale popularność Rembrandta zmalała, a on sam popadł w długi i czternaście lat później wierzyciele sprzedali jego dom i wystawili na licytację dzieła malarza - Jedynie pomoc lojalnej kochanki i syna uratowała go od całkowitej ruiny. - Zawarli układ, na którego mocy mistrz formalnie pozostawał pracownikiem ich firmy zajmującej się handlem dziełami sztuki; umożliwili mu w ten sposob namalowanie ostatnich arcydzieł. - Ci wierni towarzysze zmarli jednak przed nim, a kiedy w 1669 r. jego życie dobiegło końca, nie zostawił po sobie zadnego majątku poza starą odzieżą i przyborami malarskimi. - Jego twarz nie była urodziwa, a artysta z całą pewnością nigdy nie próbowal ukrywać jej brzydoty. - Obserwował się w lustrze z całkowitą szczerością - I to właśnie dzięki niej szybko zapominamy o sprawie urody. - Jest to tWarz - Jest to twarz mądrego człowieka. - Nie ma w niej ani śladu pozy czy próżności, jedynie przenikliwe spojrzenie malarza, który przygląda się swym rysom, zawsze gotów dowiedzieć się czegoś nowego o sekretach ludzkiej tWarzy. - Bez takiego głębokiego rozumienia istoty rzeczy Rembrandt nie byłby w stanie stworzyć swych wielkich portretów, takich jak podobizna jego mecenasa i przyjaciela Jana Siksa, który później został burmistrzem Amsterdamu - Rembrandt zazwyczaj starał się ukazywać całą osobę. - Znajdował upodobanie w swej wirtuozerii, umiejętności wywołania wrażenia połysku złotego galonu czy gry światła na krezie. - Twierdził, że artysta ma prawo uważać obraz za skończony, kiedy osiągnie zamierzony cel - Zostawił więc rękę w rękawicZce w formie zaledwie szkicu. - Wszystko to podkreśla jeszcze wrażenie życia, jakim emanuje portretowana postać. - Czujemy, że znamy tego człowieka. - Widzieliśmy inne portrety wielkich mistrzów, godne zapamiętania ze względu na sposób, w jaki podsumowują charakter i rolę modela. - Nawet najwybitniejsze z nich przypominają nam jednak postacie z powieści lub aktorów na scenie. - Są przekonujące i imponujące, ale wyczuwamy, że oddają tylko jedną stronę złożonej natury człowieka. - Nawet Mona Liza nie zawsze przecież się uśmiechała. - Oglądając wielkie portrety Rembrandta, czujecie, że stoimy twarzą w twarz z prawdziwymi ludźmi, wyczuwamy ich ciepło, ich potrzebę współczucia, a także ich samotność i cierpienie. - Owe bystre, przenikliwe oczy, które tak dobrze znamy z autoportretów Rembrandta, mu- siały umieć wniknąć wprost do ludzkiego serca. - Zdaję sobie sprawę z tego, że może to zabrzmieć sentymantalnie, ale nie potrafi inaczej określić tej niemal niesamowitej wiedzy, jaką zdawał się mieć Rembrandt o tym, co Grecy nazywali „działaniem duszy" - Sądzi się, że podobnie jak Szekspir, artysta potrafił wczuć się w sytuację ludzi różnych typów i wiedział, jak zachowaliby się w danych okoliczno- ściach. - Ten właśnie dar sprawia, że namalowane przez Rembrandta sceny biblijne tak bardzo różnią się od wszystkich wcześniejszych interpretacji. - Jako pobożny protestant musiał z pewnością wielokrotnie czytać Biblię. - Wczuwał się w jej ducha i starał się dokładnie wyobrazić sobie, jak sytuacja musiała wyglądać i jak w takiej chwili zachowywaliby się ludzie. - Rembrandt był nie tylko wielkim malarzem, ale także doskonałym grafikiem. - Nie posługiwał się techniką miedziorytu, ale akwafortą. - Najwybitniejsi z tych mistrzów urodził się o jedno pokolenie później od Rembrandta. - Był to Jan Vermeer van Delft (1632-1675). ## Jan Vermeer - Vermeer pracował powolnie i starannie. Nie namalował zbyt wielu obrazów. - Większość z nich przedstawia zwyczajnie sceny, proste postacie we wnętrzach typowego holenderskiego domu. - W niektórych pracach występuje tylko jedna postać zajęta prostą czynnością, jak na przykład kobieta nalewajaca mleko. - U Vermeera malarstwo rodzajowe zupełnie utraciło charakter ilustracji humorystycznej. - Jego obrazy to właściwie martwe natury z postaciami ludzkimi. - Trudno wymienić powody, które sprawiają, że tak prosty i bezpretensjonalny obraz to jedno z najwybitniejszych arcydzieł wszech czasów. - Większość osób, które miały szczęście widzieć oryginał, zgadzi się jednak ze mną, że jest w nim coś z cudu. - Jeden z takich cudownych elementów da się może opisać, choć trudno go wytłumaczyć. - Chodzi o sposób, w jak Vermeer osiąga całkowitą precyzję w oddawaniu faktur, kolorów i form, a obraz nie robi przy tym wrażenia wymęczonego czy surowego. - Jak fotograf, który zmiękcza silne kontrasty bez zamazywania form. - Tak Vermeer złagodził zarysy, zachowując jednocześnie wrażenie solidności. - To właśnie dziwne, wyjątkowe połączenie miękkości i precyzji sprawia, że najlepsze obrazy artysty są tak niezapom- niane. - Pozwalają nam dostrzec spokojne piękno prostej sceny i wyobrazić sobie, co czuł artysta, obserwując strumień światła wpadającego przez okno i ożywiającego barwę kawałka materialu. ## Jan Steen (1626–1679) - Kontynuował sztukę malarstwa rodzajowego. - Ukazał sвой kunszt malarSki i znajomość natury ludzkiej w humorystycznych scena z życia wieśniaków. - Nie był w stanie utrzymaać się z malarstwa, zarabiał więc na życie prowadzeniem gospody. - Lubiał obserwować ludzi podczas zabawy - Pozwalała mu powiekszyć kolekcję komicznych typów ludzkich. - Scena z życia codziennego - przyjęcie po chrzcie. - Widzi się wesoła scena z życia codziennego - przyjęcie po chrzcie. - Widzi się wygodny pokój z wnęką na łóżko, na którym siedzi matka dziecka, podczas gdy przyjaciele i krewni tłoczą się wokół ojca trzymającego niemowlę. - WarTo przyjrzeć się tym różnym typom ludzkim i ich zabawom, kiedy już jednak obejrzymy wszystkie szczegóły, nie zapomnijmy zachwy- cić się talentem, z jakim artysta połączył w tym jednym obrazie rozmaite sytuacje. - Widziana z tyłu postać na pierwszym planie to wspaniały przykład malarstwa o radosnych, pełnych ciepła i dojrzałości barwach, które niełatwo zapomnieć, jeśli oglądało się oryginał. - Holenderską sztukę XVII w. kojarzy się z nastrojem radości i dostatku, jakie znajdujemy w obrazach Jana Steena. - Byli też jednak w Holandii i inni artyści, których twórczość charakteryzuje się odmienną atmosferą, bardziej zbliżoną duchem do prac Rembrandta. - Wybitnym tego przykładem jest inny „specjalista", pehzażysta Jacob van Ruisdael (1628?-1682). - Ruisdael był mniej więcej rówieśnikiem Jana Steena, co znaczy, że należał do drugiego pokolenia wielkich malarzy holenderskich. - Kiedy dorósł, dzieła Jana van Goyena, a nawet Rembrandta były już słyn- ne, musiały więc wpłynąć na jego upodobania i dobór tematyki. - Przez pierwszą połowę życia artysta mieszkał w pięknym Haarlemie, który od morza oddziela pasmo zalesionych wydm. - Uwielbiał studiować grę świat- łocienia, z biegiem lat poprzestając na przedstawianiu malowniczych chmur, wieczornego światła, zrujinowanych zamków i rwących strumyków; krót- ko mówiąc, to on odkrył poezję peiZażu Północy, podobnie jak Lorrain poezję krajobrazu włoskiego. - Prawdopodobnie żadnemu twórcy przed nim nie udało się wyrazić tak wiele z własnych uczuć i na- strojów przez uchwycenie ich odbicia w naturze. - Nadając temu rozdziałowi tytuł „Zwierciadło natury", chciałem nie tylko powiedzieć, że sztuka holenderska nauczyła się odtwarzać przyrodę wiernie niczym lustro. - Ani sztuka, ani natura nie jest nigdy tak gładka i zimna jak szkło. - Odbicie krajobrazu w sztuce zawsze stanowi odzwierciedlenie ducha artysty, jego upodobań, przyjemno- ści, a zatem i nastrojów. - To przade wszystkim właśnie ten fakt spra- wia, że najbardziej „specjalistyczna" dziedzina malarstwa holender- skiego - martwa natura - jest tak interesująca. - Martwe natury przedstawiają zwykle piękne naczynia wypełnione winem i apetycz- nymi owcami lub innymi smakołykami, ułożonymi kusząco na przepięknej porcelanie. - Tego typu obrazy doskonale nadawały się do jadalni i pewne było, że znajdą nabywcę. - Jest w nich jednak coś więcej niż tylko przypomnienie rozkoszy stołu. - Tworząc je, artyści mogli dowolnie dobierać przedmioty, które lubili malować, i kom- ponować je na stole według własnej fantazji. - W ten sposób stały się wspaniałym polem do eksperymentów w poszukiwaniu rozwiązań szczególnych problemów malarSkich. - Willem Kalf (1619–1693), na przykład, lubiał studiować sposób, w jaki kolorowe szkło odbija i za- łamuje światło. - Badał kontrasty i wzajemne oddziaływanie kolorów i boga- tymi perskimi dywanami, połyskliwą porcelaną, owocami o jaskra- wych barwach i polerowanym metalem. - Sami sobie z tego nie zdając sprawy, specjaliści ci zaczęli wykazywać, że temat obrazu jest znacznie mniej ważny, niż można by się spodziewać. - Podobnie jak banalne słowa mogą tworzyć tekst pięknej piosenki, tak samo z banalnych przedmiotów można zbudować idealny obraz. - Taka uwaga może się wydać dziwna w kontekście nacisku, jaki niedawno kładłem na tematykę obrazów Rembrandta. - Nie wydaje mi się jednak, by zachodziła tu jakaś sprzeczność. - Kompozytor, który pisze muzykę nie do banalnego tekstu, ale pięknego wiersza, pragnie, byśmy ten wiersz rozumieli, aby móc docenić stworzoną przez niego muzyczną interpretację jego treści. - Tak samo malarZ tworzący scenę biblijne chce, byśmy ją rozumieli i właściwie ocenili jego koncepcję. - Podobnie jednak jak istnieje wielka muzyka bez słów, tak też istnieje wielkie malarstwo o nieistotnej tematyce. - To właśnie ku temu wyzna- lazkowi zmierzali po omacku artyści XVII w., kiedy odkryli piękno świata rzeczy widzialnych - Natomiast holenderscy spe- cjaliści, którzy całe życie malowali te same motywy, na koniec do- wiedli, że sam temat jako taki ma drugorzędne znaczenie. # Specjaliści holenderskiego pejzażu - Holenderscy mistrzowie byli specjalistami w malowaniu pejzaży ryb, morskich krajobrazów, a także w odtwarzaniu okrętów i ich takielunku. - Obrazy z tego okresu stanowią cenne źródła historyczne. - Są przykładami jak można uzyskać perfekcję poprzez specjalizację w jednej dziedzinie. - Ich malarstwo zachwyca szczegółowścią i precyzją. ## Jan van Goyen (1596-1656) - Artysta znany z odkrywania piękna w zwykłych rzeczach. - Jego obraz przypomina obraz zwykłego wiejskiego krajobrazu z wiatra- kiem, nie wspaniały krajobraz z fontannami jak u Lorraina. - Jest to czysty i bezpośredni obraz Jana van Goyena. - Malarstwo Goyena cechuje prostota i szczerość. - W jego obrazach nie znajdujemy wspaniałych świątyń ani czarujących polanek. - Pokazuje nam zwyczajny wiatrai i zwykły kawałek ziemi ojczystej. - Potrafi przemienić ten pospolity widok w wizję spokojnego piękna. - Uwielbia przedstawiać zwykłe motywy i prowadzić nasz wzrok ku zamglonemu horyzontowi. - Jego malarstwo przypomina nam o małych, niewidocznych rzeczach, takich jak w wiatraki i żaglowce. ## Jacob van Ruisdael (1628?-1682) - Był rówieśnikiem Jana Steena. - Należał do drugiego pokolenia wielkich malarzy holenderskich. - Jego malarstwo cechuje odmienna atmosfera, bardziej zbliżona duchem do prac Rembrandta. - Mieszkał w pięknym Haarlemie, który od morza oddziela pasmo zalesionych wydm. - Uwielbiał studiować grę świat- łocienia, z biegiem lat poprzestając na przedstawianiu malowniczych chmur, wieczornego światła, zrujinowanych zamków i rwących strumyków. - Odnalazł poezję peiZażu Północy. - Jego malarstwo cechuje smutny i ponury klimat. - Nie ma w nim radości i wesołości malarstwa Steena. - Częściej znajdujemy w nim wątki religijne i refleksyjne. - Jego malarstwo wyraża głębokie emocje. - Z bliska wygląda na ciemne i ponure. - Lecz właśnie tego typu malarstwo wyraża pełnię indywidualności i moc, jaką