Kryzysy Gospodarcze na Białorusi

Model gospodarczy Białorusi, który ma na celu stworzenie efektywnej gospodarki z zaawansowaną przedsiębiorczością i infrastrukturą rynkową, przy zachowaniu silnej kontroli państwa nad kluczowymi obszarami.

Wskazuje na dominującą rolę państwa w gospodarce, w tym bezpośrednie zarządzanie, subsydiowanie przedsiębiorstw państwowych i kontrolę nad prywatyzacją.

System, który zakłada utrzymanie wysokiego zatrudnienia poprzez zamówienia rządowe i zakaz zwolnień, działający w celu stabilizacji społecznej i ograniczenia protestów.

Polityka polegająca na utrzymywaniu nierentownych przedsiębiorstw państwowych przy życiu, co może generować straty i ograniczać konkurencyjność.

Negatywny stosunek prezydenta Łukaszenki do wolnorynkowej gospodarki, którą postrzega jako chaotyczną i niestabilną. Preferuje skupioną kontrolę państwową nad gospodarką.

Park Wysokich Technologii (PWT) pod Mińskiem, skupiający firmy IT, charakteryzuje się dynamicznym rozwojem i eksportową orientacją.

Cel dekretu z 2017 roku: przyspieszenie rozwoju sektora IT poprzez przyciąganie inwestorów zagranicznych, specjalistów z innych krajów i rozwój zaawansowanych technologii.

Szybki wzrost sektora IT na Białorusi, który stał się jedną z ważniejszych gałęzi gospodarki, porównywalny z rolnictwem i transportem.

Sytuacja, w której Gazprom, rosyjski gigant naftowy, ograniczył dostawy gazu do Białorusi w 1993 roku z powodu zaległości płatności Białorusi. Ten kryzys sparaliżował przemysł białoruski, a dostawy gazu wznowiono dopiero po częściowej spłacie długu.

Umowa z 1993, w której Gazprom miał przejąć kontrolę nad spółką BiełTransGaz, która odpowiadała za transport gazu na Białorusi, na 99 lat w zamian za zwiększenie dostaw gazu i zgodę na jego reeksport na Białoruś. Jednak parlament białoruski nie ratyfikował tego dokumentu.

Seria wydarzeń (np. sfałszowane wybory, agresja Rosji na Ukrainę), która doprowadziła do nałożenia sankcji gospodarczych na Białoruś ze strony Zachodu, wpływając negatywnie na białoruską gospodarkę.

Utrata dostępu do europejskiego rynku eksportu dla towarów z Białorusi, co jest jednym z poważnych skutków sankcji nałożonych na Białoruś.

Rząd Białorusi reaguje na sankcje wspierając niektóre sektory gospodarcze dominowane przez państwo, co może prowadzić do dyskryminacji i rozwoju korupcji.

Pierwszy kryzys gazowy między Rosją a Białorusią miał miejsce w 1994 roku. Białoruś była zadłużona wobec Gazpromu na kwotę 400 miliardów dolarów. Rosja zagroziła ograniczeniem dostaw gazu, jeśli Białoruś nie uregulowała swoich zobowiązań.

W 1994 roku Rosja zdecydowała się na budowę Gazociągu Jamalskiego, który miał łączyć odbiorców gazu w Białorusi, Polsce i Niemczech z Półwyspem Jamał. Budowa gazociągu miała przebiegać przez Białoruś. Dzięki tej inwestycji Gazprom umorzył długi Białorusi za gaz.

W 1995 roku Rosja i Białoruś podpisały Układ o przyjaźni, stosunkach dobrosąsiedzkich i współpracy. W ramach tego układu Rosja zgodziła się na dopuszczenie rosyjskich spółek do białoruskiego przemysłu petrochemicznego.

W latach 90. XX wieku Białoruś opłacała 70% dostaw gazu z Rosji barterem. Po 1998 roku barter stanowił 30% płatności. Wzrost zadłużenia Białorusi wobec Rosji był nieunikniony.

W 1999 roku powstało Państwo Związkowe Rosji i Białorusi. Celem tego przedsięwzięcia była przyszła integracja polityczna, gospodarcza i walutowa tych dwóch państw.

Łukaszenka żądał, aby cena gazu dla Białorusi była identyczna z ceną dla odbiorców rosyjskich. Chociaż mu się to nie udało, to i tak cena gazu dla Białorusi była dwukrotnie niższa niż ta, jaką płaciła Ukraina.

W 2002 roku Białoruś zwiększyła pobór gazu z Rosji. W odpowiedzi Gazprom zredukował dostawy o 50%. Po kilku tygodniach Rosja całkowicie wstrzymała dostawy gazu.

W 2004 roku Rosja wstrzymała dostawy gazu dla Białorusi. Białorusini zaczęli korzystać z gazociągu jamalskiego, aby pozyskać brakujący gaz. Lukaśzenka oskarżył Rosję o „terroryzm gazowy” i zagroził wystąpieniem z Państwa Związkowego.

Rosja udziela Białorusi kredytu w wysokości 200 mln dolarów, aby złagodzić skutki podwyżki cen gazu, mimo że nie uzyskała kontroli nad Białtransgazem.

Rosja wstrzymała dostawy ropy naftowej na Białoruś na początku 2020 roku, ponieważ nie doszło do porozumienia w sprawie ceny ropy naftowej w kontrakcie na 2020 rok. Białoruś nie zgodziła się na pogłębienie integracji w ramach Państwa Związkowego, które Rosja przewidywała w zamian za niższe ceny ropy.

W 2016 roku Rosja zredukowała dostawy ropy dla białoruskich rafinerii, aby wymusić na Łukaszence spłatę zadłużenia wobec Gazpromu. To spowodowało konflikt energetyczny pomiędzy Rosją a Białoruś, który rozszerzył się na kwestie kontroli granicznej, dostępu produktów białoruskich do rosyjskiego rynku i dostępu Białorusi do rosyjskich kredytów.

Spadek zaufania do Gazpromu jako dostawcy gazu oraz obawy o bezpieczeństwo dostaw w UE, które wynikają z konfliktu gazowego między Rosją a Białorusią.

W celu rozwiązania kryzysu energetycznego w 2016 roku, Rosja zdecydowała się obniżyć cenę gazu dla Białorusi i udzielić jej kredytu w wysokości 1,6 mld USD. Pomogło to ustabilizować sytuację gospodarczą Białorusi, ale rosyjskie subsydia były znacznie niższe od oczekiwań Mińska.

Rosja utrzymuje niskie ceny gazu dla Białorusi w ramach wsparcia politycznego dla prezydenta Łukaszenki przed wyborami prezydenckimi w 2006 roku.

Białoruś kupowała rosyjski gaz po zaniżonej cenie (15% ceny rynkowej), a całe zyski z eksportu produktów naftowych na rynki światowe trafiały do budżetu Białorusi.

W rosyjskich mediach prowadzono kampanię propagandową, która podważała lojalność Łukaszenki wobec Rosji. Kampania ta miała na celu zwiększenie presji na Białoruś i zmusić ją do ustępstw.

Łukaszenka, jako znak protestu przeciwko naciskom ze strony Rosji, zbojkotował szczyt przywódców EUG (Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej). To był punkt kulminacyjny konfliktu energetycznego między Rosją a Białoruś.

Po wyborach prezydenckich w 2006 roku Gazprom domaga się podwyżki cen gazu dla Białorusi (z 47 USD do 200 USD).

W zamian za okres przejściowy z niższymi cenami gazu, Białoruś sprzedaje 50% akcji Biełtransgazu Gazpromowi.

Rosja stosuje politykę redukcji preferencji energetycznych dla Białorusi, podwyższając ceny gazu i ropy do poziomu światowego.

Rosja przejmuje pozostałe 50% akcji Biełtransgazu, uruchamia ropociąg BTS-2 i gazociąg Nord Stream, zmniejszając znaczenie Białorusi w tranzycie rosyjskich surowców.

Białoruś podejmowała próby dywersyfikacji dostaw ropy, ale ze względu na wysokie ceny i brak alternatywnych rozwiązań, pozostaje zależna od Rosji.

Po 2020 roku, w obliczu kryzysu politycznego, Białoruś umocniła relacje z Rosją, a relacje z Zachodem pogorszyły się. To doprowadziło do pogłębienia zależności od Rosji w kwestii dostaw ropy i gazu.

Rosja, wspierając Łukaszenkę, oczekuje w zamian pełnego zaangażowania Białorusi w integrację z Eurazjatycką Unią Gospodarczą (EUG) i poparcia dla działań wobec Ukrainy.

Mimo wzrostu cen gazu, Białoruś płaci mniej niż kraje UE. Cena ropy dla Białorusi wynosi około 90% ceny światowej.

Uruchomienie obu bloków elektrowni jądrowej w Ostrowcu ma zmniejszyć zapotrzebowanie na gaz z Rosji o 1/4 - o 4,5 mld m3 rocznie.

Elektrownia jądrowa w Ostrowcu została zbudowana przy użyciu rosyjskiej technologii i finansowana z rosyjskiego kredytu.

Białoruś, pomimo prób dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych, nie znalazła alternatywy dla rosyjskiego gazu i ropy.

Brak ulg na dostawy gazu i ropy z Rosji negatywnie wpłynie na białoruską gospodarkę.