Wstęp do etnologii i antropologii kolokwium PDF

​ Etymologia pojęcia „etnografia”, „etnologia”, „antropologia kulturowa"? Odp.: 1)​ Etnografia – pochodzi od słowa „éthnos”, czyli lud oraz graphia, czyli opisywanie. Opisywanie ludów. Polega na gromadzeniu danych podczas badań empirycznych, podobne badania prowadzone są i w innych dziedzina...

​ Etymologia pojęcia „etnografia”, „etnologia”, „antropologia kulturowa"? Odp.: 1)​ Etnografia – pochodzi od słowa „éthnos”, czyli lud oraz graphia, czyli opisywanie. Opisywanie ludów. Polega na gromadzeniu danych podczas badań empirycznych, podobne badania prowadzone są i w innych dziedzinach. 2)​ Etnologia [gr. éthnos ‘lud’, ‘plemię’, ‘naród’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’] – podobna do etnografii, ale już będąca dyscypliną naukową, która nie tylko gromadzi dane, ale poddaje je analizie i porównaniu. Przedmiotem zainteresowania jest człowiek i jego wytwory kulturowe, w wielu przejawach. 3)​ Antropologia kulturowa – nauka, badająca systemy symboliczne, wytwarzane przez człowieka. Skupia się na teraźniejszości, bo główne narzędzie to rozmawianie z obecnie żyjącymi ludźmi. To odróżnia nas od archeologów, ale też np. od historyków. Opisujemy synchroniczny model rzeczywistości (ta, co jest jednocześnie z nami), a nie diachroniczny. ​ Pierwotny przedmiot zainteresowania antropologii kulturowej? Odp.: antropologia zaczęła się od badania “innego”, “obcego”, “dzikiego” i skupia się głównie na nim. Badano społeczności tubylcze, rdzenne ludności itd. Zaczęło się to w epoce odkryć geograficznych i nie wynikało jedynie z chęci poznania Innego, a z chęci podboju nowych ziemi. Rozumienie rdzennego ludności ułatwia to zadanie, a dodatkowo “antropologia gabinetowa” mogła szczycić się osiągnięciami naukowymi. ​ Co jest przedmiotem zainteresowania antropologii kulturowej? Odp.: antropos – człowiek, logos – nauka, czyli nauka o człowieku, jego kulturze. Zaliczyć do niej możn:i wytwarzane przez niego systemy symboliczne: kultura, sztuka, tradycje, podświadome przekonania, zwyczaje i obyczaje, mitologia, wierzenia, moralność, struktury społeczne, pokrewieństwo itp. Istnieją też subdyscypliny antropologii, takie jak antropologia fizyczna/biologiczna, które badają rozwój człowieka jako gatunku, jego cechy fizjologiczne.  ​ Jakie są najważniejsze pytania stawiane w ramach antropologii kulturowej? Odp.: antropologia kulturowa stawia wiele pytań, ale myślę, że chodzi o zrozumienie samych siebie. Ryszard Kapuściński powiedział, że “Inni [...] to zwierciadło, w którym się przyglądam, które uświadamia mi, kim jestem”. Antropologia kulturowa bada różne grupy ludzi i porównuje je, doszukuje się podobieństw i różnic. Co znaczy być człowiekiem? Co sprawia, że jesteśmy ludźmi? W jaki sposób człowiek JEST? Jak ludzie postrzegają świat, rozumieją go, radzą sobie z życiem w nim? Dlaczego ludzie myślą i zachowują się w pewien sposób? Dlatego antropolodzy idą w teren i preferują badania jakościowe na małych grupach, a nie ilościowe, jak np. socjolodzy. Spotkać się z innym, poznać go i spróbować zrozumieć. ​ Wymień i scharakteryzuj przynajmniej dwie subdyscypliny antropologii kulturowej? Odp.: 1)​ Archeologia – bada materialne pozostałości po ludziach: rzeczy, budowle, miasta itp. Stosuje podejście diachroniczne, bada i skupia się na przeszłości i jej rekonstrukcji. Zrozumieniu ludzi, żyjących czasem dziesiątki tysięcy lat temu. 2)​ Antropologia sądowa – dziedzina podobna do antropologii fizycznej, jednak skupiająca się na wykorzystaniu wiedzy z antropologii fizycznej w celach sądowych i prawnych. W tym celu są tworzone np. trupie farmy, gdzie studenci antropologii sądowej mogą zobaczyć co dzieje się ze zwłokami w różnych warunkach, co następnie pomaga w ustaleniu przyczyn zgonu i być może znalezieniu zabójcy. 3)​ Antropologia fizyczna – bada rozwój człowieka jako gatunku, ewolucji jego cech fizycznych i anatomicznych. Szuka odpowiedzi na pytania o naszych przodkach, o tym, jak zmieniał się człowiek na przestrzeni milionów lat i jakie miał relacje z innymi hominidami.  ​ Na czym polega perspektywa holistyczna w obrębie antropologii kulturowej? Odp.: W antropologii kulturowej wiedza ma charakter kumulatywny, więc holistyczna natura antropologii polega na tym, że nie skupia się ona szczegółowo na jakimś konkretnym aspekcie ludzkiego życia, jak np. biologia człowieka, socjologia, czy ekonomia, natomiast czerpie wiedzę i dane z wielu dziedzin, porównuje je, analizuje ze swojej perspektywy i próbuje stworzyć bardziej całościowy obraz, czasem łącząc fakty, które mogłyby umknąć albo wydawać się zupełnie sobie obce. ​ Czym jest relatywizm kulturowy? Odp.: teoria wprowadzona przez Monteigne’a w jego Próbach. W odróżnieniu od ewolucjonistycznego spojrzenia na kulturę jako linię rozwojową od najbardziej pierwotnej jej postaci, do rozwiniętych kultur (za które oczywiście standardowo jest uznawana Europa), relatywizm zakłada, że każda kultura jest inna, ma swój sposób rozumienia świata i funkcjonowania w nim, co nie czyni ją lepszą lub gorszą od reszty, lecz po prostu inną. Zakłada niewartościowanie, choć nigdy nie będzie to do końca możliwe, bo zawsze oceniamy wszystko z naszej perspektywy i wyzbycie się jej jest niesamowicie trudne. Mylony bywa z relatywizmem moralnym, przez co piętnowany. Zarzuca się tej teorii to, że podobne spojrzenie może doprowadzić do usprawiedliwienia wszystkiego za pomocą kultury. ​ Antropologiczna interpretacja opozycji natura-kultura? Odp.: ​ Kto jest autorem koncepcji Umowy społecznej – opisz tę koncepcję? Odp.: Autorem koncepcji umowy społecznej przyczyniło się kilku osób: Thomas Hobbes, John Locke oraz Jean-Jacques Rousseau. Wszyscy zwracali uwagę na to, że jest stan natury a stan społeczny, ale trochę inaczej patrzyli na te kwestie. Hobbes uważał, że naturalny stan zakłada wojnę wszystkich ze wszystkimi, bo natura ludzka kieruje się egoistycznym instynktem przetrwania, a umowa społeczna,  zawarta z Suwerenem, ma pomóc w zapewnieniu pokoju i bezpieczeństwa. Wtedy oddaje się całą swoją wolność suwerenowi, ale za to ma się spokój. Najważniejszym dziełem Hobbesa, w którym przedstawił swoją koncepcję, jest "Lewiatan" (1651). John Locke uważał, że natura (prawa naturalne) to stan idealnej wolności i równości, a natura ludzka jest dobra, ludzie kierują się prawem naturalnym, nakazującym poszanowanie życia, wolności i własności innych. Jednak w stanie natury brakuje bezstronnego sędziego i egzekutora prawa, co może prowadzić do konfliktów. Żeby chronić prawa naturalne, społeczeństwo zgadza się na oddanie części swojej wolności władzy, w zamian za spokój i bezpieczeństwo. Zakłada władzę ograniczoną, podzieloną i prawo do oporu, co odróżnia ją od Suwerena Hobbesa. Główne dzieła Locke'a, w których rozwinął swoją koncepcję, to "Dwa traktaty o rządzie" (1689) Z kolei Jean-Jacques Rousseau idealizował stan natury, bo ludzie są w nim dobrzy, wolni i równi. Według niego to właśnie powstanie społeczeństwa, a zwłaszcza własności prywatnej, doprowadziło do nierówności i konfliktów. Żeby to naprawić, należy zawrzeć umowę społeczną, która polega na oddaniu przez jednostkę całej swojej wolności na rzecz „woli powszechnej” (fr. volonté générale), która wyraża dobro wspólne. Wola powszechna jest suwerenna i nieomylna, a jej wyrazem są prawa. Państwo ma służyć realizacji woli powszechnej i zapewniać równość i wolność obywateli. Dzieło: Najważniejszym dziełem Rousseau, w którym przedstawił swoją koncepcję, jest „Umowa społeczna” (1762). Wszystkie te teorie łączy to, że władza ma pochodzić ze zgody społeczeństwa z rządem: my dajemy ci władzę, a ty zapełniasz nam porządek i bezpieczeństwo.  ​ Co to jest fakt społeczny? Odp.: Koncepcję faktu społecznego stworzył Émile Durkheim (1858-1917). Był socjologiem wtedy, gdy jeszcze nie było takiej dziedziny. Fakt społeczny to wszelkie sposoby myślenia, emocje, zachowania itp., które są zewnętrzne wobec jednostki, tj. nie pochodzą od niej, tylko od otoczenia, kształtując jej przekonania, poglądy, zachowanie. Fakty społeczne są zewnętrzne, przymusowe, ogólne, tzn. powszechne w danym społeczeństwie, istniejące niezależnie od tego, czy jednostka je popiera, czy nie. Była krytykowana za nadmierny determinizm, pominięcie woli jednostki i oddzielenie społeczeństwa od jednostki, chociaż te też na nie wpływają. Przykłady faktów społecznych, które podawał Durkheim, to m.in.: Prawo: System norm prawnych, które regulują zachowania w społeczeństwie. Moralność: Zbiór norm moralnych, które określają, co jest dobre, a co złe. Religia: System wierzeń i praktyk religijnych, które łączą ludzi w wspólnotę. Obyczaje: Utrwalone wzorce zachowań, które są akceptowane w danym społeczeństwie.  Moda: Trendy w ubiorze, zachowaniu i stylu życia, które są popularne w danym okresie. Język: System znaków i reguł gramatycznych, który umożliwia komunikację. ​ Definicja kultury wg Edwarda Tylora? Odp.: “Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka (ludzi) jako członka (członków) społeczeństwa”. ​ Podejście ewolucjonistyczne w naukach o kulturze? Odp.: Przedstawiciele to Taylor (twórca) i Morgan, preferowali nazwę unilinearna ewolucja. Założenie ewolucjonizmu, że KAŻDA społeczność przechodzi przez te same stadia rozwoju od formy prostych „dzikich”, przez „barbarzyństwo” do złożonych „cywilizacji” (podział Morgana). Kryterium podziału stanowiły postęp technologiczny (wynalazki i odkrycia) oraz zmiany w organizacji społecznej (szczególnie w systemach pokrewieństwa). Jego prace miały duży wpływ na Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, którzy wykorzystali jego koncepcje w swojej teorii rozwoju społeczno-ekonomicznego. Np. Religia —> animizm —> totemizm —> religia monoteistyczna na samym szczycie. W innych kategoriach badacze się kłócili, że pierwotna forma społeczności to był matriarchat, a inni, że patriarchat. Metody: porównawcza kulturowo, geneza zjawisk, klasyfikacje (chociaż ostatnie 2 to ogólne metody), ale też umieszczenie na skali rozwoju. Chodziło o udowodnienie, że biały człowiek jest najlepszy. Było to dość instrumentalne podejście. Adolf Bastian uważał, że psychika każdego człowieka jest taka sama, wprowadził pojęcie "idei elementarnych" (niem. Elementargedanken), czyli uniwersalnych idei i wzorców myślowych, które występują we wszystkich kulturach. Uważał, że różnice między kulturami wynikają z „idei ludowych” (niem. Völkergedanken), czyli specyficznych dla danego regionu lub grupy społecznej modyfikacji idei elementarnych. Jego koncepcja miała wpływ na późniejsze teorie dyfuzjonizmu i psychologii ludów. Mimo krytyki, ewolucjonizm kulturowy odegrał ważną rolę w rozwoju antropologii. Umożliwił on: Uznanie kultury za przedmiot badań naukowych: Skupienie się na badaniu kultury jako zjawiska podlegającego prawom i procesom. Początek systematycznych badań nad kulturą: Stworzenie pierwszych prób klasyfikacji i porównywania kultur. ​ Wyjaśnij pojęcie partykularyzmu historycznego Franza Boasa? Odp.: Franz Boas: ojciec antropologii amerykańskiej, zapoczątkował zwrot od XIX-wiecznego ewolucjonizmu kulturowego. Stworzył historyzm boasowski / dyfucjonizm amerykański. Partykularyzm historyczny Franza Boasa był rewolucyjnym podejściem w antropologii, które odrzuciło uniwersalne schematy rozwoju kulturowego na rzecz badania specyficznych historii poszczególnych kultur. Kładł nacisk na badania terenowe, holistyczne podejście i relatywizm kulturowy, co miało ogromny wpływ na dalszy rozwój tej dyscypliny. Zamiast szukać ogólnych praw rządzących rozwojem ludzkości, Boas zachęcał do dogłębnego poznawania i rozumienia poszczególnych kultur w ich własnym kontekście historycznym i społecznym. Kluczowe założenia partykularyzmu historycznego: ​ Indywidualna historia każdej kultury. ​ Czynniki środowiskowe. ​ Kontakty z innymi kulturami (dyfuzja kulturowa). ​ Wydarzenia historyczne. ​ Bronisław Malinowski i funkcjonalizm? Odp.: Malinowski to polski antropolog, gwiazda w WB, wprowadził metodę obserwacji uczestniczącej, kiedy jedzie się w teren. Kulturę pojmował bardzo matematycznie, jak funkcja, punkcik na wykresie jak się przesunie, to zmieni się coś. Jest systemem, w którym wszystkie elementy są ze sobą powiązane i wzajemnie na siebie wpływają. Nie można zrozumieć pojedynczego elementu kultury, nie analizując go w kontekście całości. Przez to bardzo naciskał na to, że antropolog ma uczestniczyć w kulturze, aby ją zrozumieć. Kultura spełnia potrzeby człowieka, nie sprowadza się ją do żadnej teorii, to jest rzeczywistość względna. Potrzeby w ujęciu Malinowskiego: ​ Podstawowe (biologiczne): Należą do nich potrzeby fizjologiczne, takie jak pożywienie, sen, reprodukcja, ochrona przed zimnem i gorącem. ​ Instrumentalne: ich zaspokojenie jest konieczne do zaspokojenia potrzeb podstawowych, np. produkcja narzędzi, organizacja pracy, system ekonomiczny. ​ Integratywne: są związane z funkcjonowaniem społeczeństwa jako całości, np. prawo, religia, moralność, systemy symboliczne, które spajają społeczeństwo i zapewniają porządek społeczny. Kluczową rolę w kulturze odgrywają instytucje społeczne, takie jak rodzina, system pokrewieństwa, system ekonomiczny, system polityczny, religia, prawo itp. Każda instytucja pełni określoną funkcję, zaspokajając specyficzne potrzeby społeczne. Np. wymiana muszli na Wyspach Trobriandzkich – rytuał Kula, który pomaga mieszkańcom róznych wysp utrzymywać więzi społeczne, polityczne, integrować się i podnosić swój status społeczny. Krytykowano Malinowskiego za to, że mało uwagi poświęcał przemianom społecznym i konfliktom, a jego klasyfikacja potrzeb jest zbyt ogólna. Równolegle z nim ważny był Radcliffe Brown, jego funkcjonalizm nazywa się funkcjonalizmem strukturalnym, bo ważna dla niego była struktura społeczna, ludzie odgrywają role społeczne, w różnych kontekstach wchodzimy w różne relacje, ta struktura przez to powiela się i reprodukuje. Podstawowa różnica — co jest uważane za najważniejsze w badaniu społeczeństwa: Malinowski: Koncentrował się na funkcjach poszczególnych elementów kultury w zaspokajaniu potrzeb jednostek. Interesowały go indywidualne motywacje i potrzeby, a kultura była dla niego narzędziem do ich zaspokajania. Jego funkcjonalizm był więc bardziej psychologiczny. Radcliffe-Brown: Skupiał się na funkcji instytucji społecznych w utrzymywaniu struktury społecznej i spójności społeczeństwa jako całości. Interesowały go relacje między poszczególnymi częściami społeczeństwa i to, jak te relacje przyczyniają się do jego funkcjonowania. Jego funkcjonalizm był więc bardziej socjologiczny. ​ Claude Levi-Strauss i strukturalizm? Odp.: Lévi-Strauss inspirował się językoznawstwem strukturalnym Ferdinanda de Saussure'a, poszukując analogicznych struktur w kulturze. Według niego ludzki umysł działa w oparciu o uniwersalne struktury, które przejawiają się w różnych formach kultury, takich jak mity, systemy pokrewieństwa, obyczaje i sztuka. Te ukryte struktury są niezmienne i wspólne dla wszystkich ludzi, niezależnie od ich kultury czy epoki historycznej. Nawiązywał do Durkhaima (Elementarne struktury pokrewieństwa) Hegla i Maussa, odrzucał Malinowskiego, bo według niego najważniejsze było to, co niewidoczne fizycznie: uniwersalne struktury. Tym samym widział kulturę jako całość, bo struktura zakłada system. System symboliczny. Pojęcie arbitralności znaków w poszczególnych kulturach, uważał, że bada mechanizmy, których normalnie ludzie nie zauważają, żyjąc w różnych społeczeństwach. Myślą na zasadzie opozycji binarnych, niezależnie gdzie się urodzisz. Wierzył w istnienie struktur społecznych, na których bazuje rzeczywistość społeczna. W Smutku tropików podejmuje się rozważań na temat uniwersalności myślenia ludzi różnych kultur o rzeczywistości, analizuje to. Metoda strukturalna: polega na dekonstrukcji badanych zjawisk kulturowych (np. mitów) na ich najmniejsze elementy (tzw. mitemy) i analizie relacji między nimi. Celem jest odkrycie ukrytych struktur, które organizują te elementy. Badał np. struktury pokrewieństwa w różnych kulturach. powołuję się na badania Irvingstowna, odnośnie tam jakichś genów odporności na malarię. Doszedł do wniosków, że jedno z czynnikiem powstania malarii jest odkrycie rolnictwa, które doprowadza do powstania np. Błota. Typ działalności ludzkiej, kultura spowodowała rozwój choroby, a nie sami ludzie. Wypracowano model kulturowy względnej odporności na malarię, żeby anemia sierpowata była dziedziczona tylko po 1 z rodziców, bo po 2 śmiertelność. I dzięki takiemu systemowi wykreowali względną odporność na malarię. Synchronia, a nie diachronia: Lévi-Straussa interesowały relacje między elementami w danym momencie czasowym (synchronia), a nie ich historyczny rozwój (diachronia). Chciał zrozumieć, jak działają systemy kulturowe, a nie jak się zmieniały. Mity jako przykład: poświęcił wiele uwagi analizie mitów, uważając je za źródło informacji o strukturach ludzkiego umysłu. Uważał, że mity różnych kultur, choć na pozór różne, opierają się na tych samych podstawowych strukturach. Np. analizował mity o Edypie, odkrywając w nich opozycje natura-kultura, życie-śmierć, góra-dół. ​ Ruth Benedict i koncepcja wzorów kultury – rozwiń temat? Odp.: Uczennica Franza Boasa, holistyczne podejście do kultury, konfiguracjonizm i badania powiązane między kulturą i osobowością. Antropologia według niej to nauka o ludziach żyjących w społeczeństwie, kultura – syntetyczna i zintegrowana konfiguracja wzorów myślenia (zorganizowana wokół wzoru głównego). Wzory kultury (ang. patterns of culture) – to dominujące w danej kulturze zespoły cech, wartości, postaw i zachowań, które nadają jej specyficzny charakter. Teoria jest silnie związana z relatywizmem kulturowym i zakłada, że kulturę należy pojmować z jej własnej perspektywy, a nie perspektywy badacza. Kultura jest pojmowana jako całość, tzn., że wszystkie elementy w niej nie są przypadkowe, a wzajemnie na siebie oddziałują. Każda kultura dokonuje selekcji pewnych cech i zachowań, odrzucając inne. Wybrane cechy są następnie rozwijane i integrowane w spójny wzór. Jednostka, dorastając w danej kulturze, internalizuje jej wzory i staje się ich nośnikiem. Kultura kształtuje osobowość jednostki i jej zachowania. Benedict uważała jednak, że jednostki nie są biernymi odbiorcami kultury, ale mogą również wpływać na jej zmiany. W swojej książce „Wzory kultury” Benedict analizuje trzy różne kultury, ukazując ich odmienne wzory: ​ Kultura Indian Zuni (południowo-zachodnie Stany Zjednoczone): Charakteryzuje się apollińskim wzorem, dążącym do harmonii, umiaru, powściągliwości i unikania ekstremalnych emocji. ​ Kultura Indian Dobu (Melanezja): Reprezentuje wzór dionizyjski, charakteryzujący się rywalizacją, podejrzliwością, agresją i skłonnością do ekstazy. ​ Kultura Indian Kwakiutl (północno-zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej): Prezentuje wzór megalomański, charakteryzujący się dążeniem do prestiżu, bogactwa i demonstracyjnym marnotrawstwem (potlacz). ​ Margaret Mead i jej wkład w rozwój antropologicznej refleksji? Odp.: Amerykańska antropolożka, badała to, jak kultura wpływa na rozwój człowieka, na kształtowanie jego psychiki. Bardzo dużo czasu spędzała w badanych społecznościach i pisała przystępnym językiem, dzięki czemu popularyzowała antropologię. Jej prace przyczyniły się do powstania psychologii kulturowej. Jest słynna ze swoich badań nad płci i gender, a także wychowania dzieci i zmian pokoleniowych. Podzieliła kultury na 3 typy (bardzo idealistyczne, raczej nie występujące w czystej postaci): 1)​ Prefiguratywne – młodsze pokolenie uczy starsze, ponieważ zmiany zachodzą tak szybko (np. rewolucja technologiczna), że doświadczenie starszych staje się mniej relewantne. Młodzi ludzie stają się przewodnikami w nowej rzeczywistości, a starsi muszą się od nich uczyć, jak funkcjonować w nowym świecie. Np. Współczesne społeczeństwa postindustrialne, rewolucje technologiczne.  2)​ Kofiguratywne – zarówno starsze, jak i młodsze pokolenia uczą się od siebie nawzajem. Wzrasta rola rówieśników i grupy społecznej. Zmiany zachodzą szybciej niż w kulturach postfiguratywnych, a młodzi ludzie zaczynają wywierać wpływ na kulturę. Np. Społeczeństwa industrialne w okresie rozwoju, transformacje ustrojowe 3)​ Postfiguratywne – wiedza i tradycja są przekazywane z pokolenia na pokolenie, od starszych do młodszych. Młodsze pokolenie uczy się od starszego i naśladuje jego wzorce. Zmiany zachodzą powoli, a autorytet starszych jest niekwestionowany. Np. Tradycyjne społeczności rolnicze, plemienne, silnie religijne. Badając różne kultury, m.in. w Polinezji i Melanezji, wykazała, że to, co jest w społ-wach zachodnich uznawane za żeńskie lub męskie, w innych kulturach może być postrzegane zupełnie inaczej. ​ Wyjaśnij pojęcie poststrukturalizm w kontekście antropologii? Odp.: poststrukturalizm to jest szersze zjawisko w latach 60-70 XX-wieku, będące natępstwem strukturalizmu i opierające się na jego krytyce, np. Levi-Straussa czy de Saussure’a. Poststrukturaliści (np. Derrida, Althusser, Lacan, Bourdieu czy Foucalt) sprzeciwiali się obrazowi świata jako pewnych skończonych uniwersalnych struktur i chcieli patrzeć na poszczególne przypadki z różnych perspektyw. Problem łączący i literaturę i socjologię i psychologię i antropologię to byłby problem interperacji, zmienia się tylko przedmiot. Derridę będzie interesowała intertekstualność i porzucenie poszukiwania uniwersalnego zrozumienia. Metoda dekonstrukcji tekstów Derridy bardzo wpłynęła na to, jak patrzono następnie na zróżnicowanie kulturowe, na postrzeganie innych kultur. Althusser miesz strukturalizm i marksizm. Objawowe czytanie Marksa, jak taka dekonstukcja, gdzie dokonujemy rewizji wyciągniętych wcześniej wniosków, poglądów, arguemntów itd. Na antropologię społeczną ogromny wpływ wywarł Micharl Foucalt i Pierre Bourdieu. Chodzi o odejście od stukrutkturalnego spojrzenia na świat kultury i człowieka w nim, wierzenia w utarte truktury, które naruzcają determinizm społeczny, a przyjrzeć się temu, jak kultura wpływ ana człowieka i jak człowiek modyfikuje w sobie te wpływy kulturowe w relacji z otoczeniem, bo człowiek jednak ma wybór, a nie jest niewolnikiem wpływów kulturowych. Antropologia postmodernistyczna, rozwijająca się od lat 80. XX wieku, stanowiła radykalne zerwanie z dotychczasowymi paradygmatami w tej dziedzinie. Charakteryzowała się głębokim sceptycyzmem wobec możliwości obiektywnego poznania i reprezentacji innych kultur, a także kwestionowaniem autorytetu badacza. Zamiast dążyć do uniwersalnych teorii i generalizacji, skupiała się na dekonstrukcji dominujących dyskursów, analizie relacji władzy i refleksyjności badacza. ​ Główne tezy antropologii postmodernistycznej? Odp.: ​ Krytyka obiektywizmu i naukowości: Antropolodzy postmodernistyczni odrzucali ideę obiektywnego poznania kultury. Uważali, że każdy opis etnograficzny jest subiektywną interpretacją, uwarunkowaną perspektywą badacza, jego przynależnością kulturową i relacjami władzy z badaną społecznością. Kwestionowano możliwość oddzielenia badacza od badanego i uzyskania "czystej" wiedzy o kulturze. ​ Krytyka reprezentacji: Postmoderniści zwracali uwagę na problem reprezentacji "Innego" w tekstach etnograficznych. Podkreślali, że etnografia nie jest neutralnym odzwierciedleniem rzeczywistości, lecz konstrukcją, na którą wpływają konwencje literackie, język i ideologie. Krytykowano tendencję do egzotyzowania i orientalizowania "Innego", a także do tworzenia binarnych opozycji "my-oni". ​ Dekonstrukcja dyskursów: Inspirowani dekonstrukcją Jacques'a Derridy, antropolodzy postmodernistyczni analizowali dyskursy, czyli sposoby mówienia i myślenia o kulturze, w celu ujawnienia ich wewnętrznych sprzeczności, niejednoznaczności i ukrytych założeń. Krytykowano dominujące narracje i stereotypy dotyczące "prymitywnych" kultur.  ​ Refleksyjność: Postmoderniści kładli nacisk na refleksyjność badacza, czyli uświadomienie sobie swojego własnego uwikłania w proces badawczy i wpływu swoich przekonań na interpretację danych. Zachęcano do autorefleksji i ujawniania subiektywnego charakteru badań. ​ Wielogłosowość: uwzględnianie różnych perspektyw i punktów widzenia w opisie kultury. Zamiast dążyć do jednolitej i spójnej narracji, starano się oddać złożoność i wieloznaczność rzeczywistości społecznej. ​ Odrzucenie "wielkich narracji": odrzucenie uniwersalnych teorii i schematów rozwoju kulturowego, takie jak ewolucjonizm czy marksizm. Nie istnieją uniwersalne prawa rządzące historią i kulturą, a każda kultura ma swoją własną, specyficzną trajektorię rozwoju. ​ Zainteresowanie lokalnymi kontekstami: Zamiast dążyć do generalizacji, skupiali się na badaniu lokalnych kontekstów i specyficznych zjawisk kulturowych. Znaczenie interpretacji i rozumienia kultury w jej własnych kategoriach. Główne pytania antropologii postmodernistycznej: ​ Jak język i dyskursy kształtują nasze postrzeganie kultury? ​ W jaki sposób relacje władzy wpływają na produkcję wiedzy o "Innym"? ​ Jakie są konsekwencje reprezentowania innych kultur w tekstach etnograficznych? ​ Jak uwzględnić subiektywność badacza w procesie badawczym? ​ Jak oddać złożoność i wieloznaczność rzeczywistości społecznej? ​ Czy możliwe jest obiektywne poznanie "Innego"? ​ Jaka jest rola etyki w badaniach antropologicznych? ​ Wyjaśnij pojęcie dekonstrukcja? Odp.: Dekonstrukcja zadaje pytanie o to, dlaczego ktoś tak powiedział albo napisał, a nie inaczej? Wychodzi od Derridy i jego krytyki logocentryzmu, czyli wiary w jedno prawidłowe utarte znaczenie tekstu, znaku, słowa. W antropologii przekłada się to na krytykę poszukiwania "esencji" kultury, jej niezmiennych cech i tożsamości. Dekonstrukcja pokazuje, że znaczenie jest zawsze relacyjne, kontekstualne i zależne od różnic między znakami. Podważane są binarne opozycje, np. natura-kultura, my-oni, dziki-cywilizowany), które są często używane do opisu i klasyfikacji kultur. Te opozycje są hierarchiczne i że jeden z członów opozycji jest zawsze uprzywilejowany względem drugiego. Dekonstrukcja dąży do ujawnienia tej hierarchii i pokazania, że granice między tymi kategoriami są płynne i nieostre. Tekstualność kultury: Dekonstrukcja traktuje kulturę jako tekst, który można analizować i interpretować. Tekst otwarty na wiele interpretacji. Dekonstrukcja ujawnia, że w tekście kultury istnieją sprzeczności, luki i aporie, które podważają jego spójność i jednoznaczność. Krytyka reprezentacji: problem reprezentacji "Innego" w tekstach etnograficznych. Podkreśla, że etnografia nie jest obiektywnym odzwierciedleniem rzeczywistości, lecz konstrukcją, na którą wpływają perspektywa badacza, język, konwencje literackie i relacje władzy. Dekonstrukcja ujawnia, że w każdym opisie etnograficznym istnieją luki, pominięcia i uproszczenia, które zniekształcają obraz badanej kultury. Podważanie autorytetu autora: Dekonstrukcja kwestionuje autorytet autora tekstu (w tym badacza-etnografa) jako jedynego źródła znaczenia. Podkreśla, że znaczenie jest konstruowane w procesie lektury i interpretacji, a więc zależy również od czytelnika. Dekonstrukcja w antropologii polega na analizie tekstów etnograficznych i innych materiałów kulturowych w celu ujawnienia: ​ Sprzeczności i niejednoznaczności w tekście: Analiza logicznych sprzeczności, paradoksów i aporii w opisie kultury.  ​ Hierarchicznych opozycji: Ujawnienie binarnych opozycji, które organizują dyskurs o kulturze i pokazanie, jak działają mechanizmy wykluczenia i marginalizacji. ​ Ukrytych założeń i ideologii: Identyfikacja ukrytych założeń, stereotypów i uprzedzeń, które wpływają na interpretację kultury. ​ Wpływu języka na konstruowanie znaczeń: Analiza, jak język i retoryka używana w opisie kultury wpływają na jej postrzeganie. Przykłady zastosowania dekonstrukcji w antropologii: Krytyka pojęcia "prymitywny": Dekonstrukcja ujawniła, że pojęcie "prymitywny" jest konstruktem, który służy do legitymizacji dominacji Zachodu nad innymi kulturami. Pokazała, że nie istnieją "prymitywne" kultury w sensie zacofania czy braku rozwoju, lecz różne sposoby organizacji życia społecznego. ​ Teoria praktyki Pierre'a Bourdieu? Odp.: Bourdieu dążył do przezwyciężenia dychotomii między obiektywizmem (skupionym na strukturach społecznych) a subiektywizmem (skupionym na jednostkowych działaniach), proponując podejście, które uwzględnia zarówno struktury, jak i praktyki społeczne. Kluczowe pojęcia teorii praktyki Bourdieu: ​ Habitus: To centralne pojęcie w teorii Bourdieu.​ ​ Pole (fr. champ): To przestrzeń społeczna, w której toczy się walka o kapitał (ekonomiczny, kulturowy, społeczny, symboliczny). Każde pole ma swoje specyficzne reguły gry, hierarchie, stawkę i formy kapitału, które są w nim cenione. Przykłady pól to pole polityczne, artystyczne, edukacyjne, religijne, ekonomiczne. Jednostki zajmują w polu określone pozycje, które są uzależnione od ilości i rodzaju posiadanego kapitału. Doxa: To zbiór fundamentalnych przekonań i założeń, które są przyjmowane bezkrytycznie przez członków danego pola. Doxa jest wytworem walki o kapitał w danym polu i legitymizuje istniejący w nim  porządek.​ ​ Kapitał (fr. capital): Bourdieu wyróżnił różne rodzaje kapitału, które wpływają na pozycję jednostki w polu społecznym:​ ○​ Kapitał ekonomiczny: Zasoby materialne, takie jak pieniądze, nieruchomości, akcje. ○​ Kapitał kulturowy: Wiedza, umiejętności, wykształcenie, gust, znajomość etykiety, posiadanie dóbr kultury (np. książek, dzieł sztuki). Kapitał kulturowy może występować w trzech formach: ucieleśnionej (np. umiejętności językowe), obiektywizowanej (np. książki) i zinstytucjonalizowanej (np. dyplomy). ○​ Kapitał społeczny: Sieci kontaktów społecznych i relacji, przynależność do grup i organizacji. ○​ Kapitał symboliczny: Prestiż, reputacja, uznanie społeczne, autorytet, honor. Kapitał symboliczny jest formą kapitału, która wynika z posiadania innych form kapitału i jest formą ich legitymizacji. ​ Przemoc symboliczna (fr. violence symbolique): To forma przemocy, która polega na narzucaniu dominującej definicji świata i porządku społecznego jako naturalnego i oczywistego. Przemoc ta jest często nieuświadamiana i akceptowana przez osoby, które jej podlegają. Działa poprzez mechanizmy symboliczne, takie jak język, edukacja, media, religia. Przykładowo, narzucanie pewnych wzorców językowych jako "poprawnych" a innych jako "niepoprawnych" jest formą przemocy symbolicznej, która legitymizuje nierówności społeczne. Jak działa teoria praktyki? Teoria praktyki Bourdieu tłumaczy, jak struktury społeczne (np. klasy społeczne, instytucje) wpływają na praktyki jednostek, a jednocześnie jak praktyki te reprodukują lub modyfikują te struktury. Relacja między strukturami a praktykami jest dialektyczna – struktury kształtują habitus, który z kolei wpływa na praktyki, a te praktyki oddziałują na struktury.  Przykładowo, pozycja jednostki w polu edukacyjnym (np. uczeń z rodziny inteligenckiej) wpływa na jej habitus (np. łatwość w przyswajaniu wiedzy, pewność siebie w kontaktach z nauczycielami), co z kolei przekłada się na jej praktyki (np. aktywne uczestnictwo w lekcjach, wysokie oceny), a te praktyki wzmacniają jej pozycję w polu edukacyjnym i reprodukują nierówności społeczne. Krytyka teorii praktyki Bourdieu: Teoria Bourdieu spotkała się również z krytyką. Zarzucano jej m.in.: ​ Determinizm: Zarzucano, że koncepcja habitusu zbyt silnie determinuje działania jednostek, pomijając rolę wolnej woli i innowacji. ​ Pesymizm: Zarzucano, że teoria ta zbyt mocno akcentuje reprodukcję nierówności społecznych i nie daje nadziei na zmiany społeczne. ​ Złożoność: Zarzucano jej, że jest zbyt skomplikowana i trudna do operacyjnego wykorzystania w badaniach empirycznych. Znaczenie teorii praktyki Bourdieu: Mimo krytyki, teoria praktyki Bourdieu miała ogromny wpływ na rozwój nauk społecznych. Przyczyniła się do: ​ Przezwyciężenia dychotomii między obiektywizmem a subiektywizmem: Pokazując, jak struktury i praktyki są ze sobą powiązane. ​ Zrozumienia mechanizmów reprodukcji społecznej: Wyjaśniając, jak nierówności społeczne są utrwalane z pokolenia na pokolenie. ​ Rozwoju analizy pól społecznych: Dostarczając narzędzi do analizy różnych sfer życia społecznego. ​ Zwrócenia uwagi na rolę kapitału kulturowego i symbolicznego: Pokazując, że nierówności społeczne nie sprowadzają się tylko do nierówności ekonomicznych. Habitus to “trwale wbudowana generatywna zasada regulowanych improwizacji” ​ Jak rozumiesz zaproponowaną przez Pierre'a Bourdieu koncepcję habitusu? Odp.: To centralne pojęcie w teorii Bourdieu. To system trwałych i transponowalnych dyspozycji, czyli schematów myślenia, odczuwania i działania, które jednostka internalizuje w procesie socjalizacji. Habitus jest ucieleśnioną historią jednostki, zbiorem nawyków, preferencji, gustów i postaw, które kształtują jej postrzeganie świata i jej praktyki społeczne. Ważne jest, że habitus nie jest deterministyczny – jednostka może modyfikować swój habitus w interakcji z otoczeniem, ale jednocześnie habitus silnie wpływa na jej wybory i działania. Można go porównać do "oprogramowania" umysłu, które zostało "zainstalowane" w procesie socjalizacji. Inaczej mówiąc: to system zachowywania się, reagowania i odczuwania jednostki, który powstał pod wp ływem społeczeństwa i jest wykorzystywany w różnych konfiguracjach przy socjalizacji. ​ Teoria wiedzy i władzy Michel'a Foucault? Odp.: Teoria władzy i wiedzy Foucaulta pokazuje, że władza nie jest czymś, co jest scentralizowane i działa z góry na dół, ale jest rozproszona, produktywna i nierozerwalnie związana z wiedzą. Władza kształtuje nasze myślenie, zachowania i tożsamości, a wiedza jest narzędziem, poprzez które władza działa. Zrozumienie tej relacji pozwala na krytyczną analizę mechanizmów społecznych i relacji władzy w różnych sferach życia. ​ Władza nie jest czymś, co się "posiada", ale czymś, co się "sprawuje": nie suweren, a rozproszona władza, wwszechobecna, społeczeństwo nadzoru, nadzorujące, Panoptykon. Władza jest produktywna, a nie tylko represyjna: władza nie tylko zakazuje, ale przede wszystkim produkuje rzeczywistość: wytwarza normy, dyskursy, tożsamości, wiedzę. Kształtuje nasze zachowania, myśli i pragnienia. Władza i wiedza są ze sobą powiązane (władza-wiedza): Władza wytwarza wiedzę, a wiedza wzmacnia władzę. Dyskursy, czyli sposoby mówienia i myślenia o danym temacie, są nośnikami wiedzy i jednocześnie narzędziami władzy. Na przykład, dyskurs medyczny definiuje, co jest "normalne" a co "patologiczne" w odniesieniu do ciała i zdrowia, a tym samym sprawuje władzę nad ciałami jednostek.  Dyscyplinowanie: Foucault analizował, jak władza działa poprzez mechanizmy dyscyplinowania, czyli kształtowania ciał i umysłów jednostek tak, aby były posłuszne normom społecznym. Przykładem jest system edukacji, który dyscyplinuje uczniów poprzez narzucanie im określonych zachowań, postaw i wiedzy. Inne przykłady to system karny, szpitale, zakłady psychiatryczne. Biowładza: To forma władzy, która koncentruje się na zarządzaniu życiem populacji, na regulowaniu procesów biologicznych, takich jak urodzenia, zgony, zdrowie, choroba. Przykładem jest polityka zdrowotna państwa, która poprzez programy szczepień, edukację zdrowotną i kontrolę sanitarną sprawuje władzę nad życiem obywateli. ​ Jak rozumiesz pojęcie dyskursu zaproponowane przez Michel'a Foucault? Odp.: Dyskurs: To systemy (sposoby) myślenia i mówienia o danym temacie, które kształtują naszą wiedzę i postrzeganie rzeczywistości. Dyskursy są związane z relacjami władzy i wpływają na to, co jest uważane za "normalne" i "akceptowalne". W antropologii, analiza dyskursu pozwala na zrozumienie, jak wiedza i władza są ze sobą powiązane w różnych kulturach i jak dyskursy kształtują tożsamości i praktyki społeczne. Są nośnikami wiedzy i narzędziami władzy. ​ Feminizm w antropologii? Odp.: Nurt feministyczny w antropologii otwiera drzwi na przyglądanie się różnym uwikłaniom, konstrukcom, pod które podlegamy. Nie tylko kwestia kobiet. Kto prowadzi badania? Skąd pochodzi itd. To ma wpływ na pozyskane dane. Np. Paul Rabinoff badania w Maroco, gdzie opisuje swoje sposoby postrzygania systemów, które tam odkrywa, tubylców, ale też od samego początku pisze o sobie jako o autorze, który tam jest. Poznaję siebie w odbiciu spotykanych przeze mnie osób. Nurt krytyczny, który pojawił się w latach 70. XX wieku w odpowiedzi na androcentryzm (męskocentryzm), dominujący w ówczesnej dyscyplinie. Antropologia feministyczna dąży do uwidocznienia perspektywy kobiecej, analizy ról płciowych i relacji władzy między płciami w różnych kulturach, a także do refleksji nad wpływem płci badacza na proces badawczy. Rozważania feministycznej antropologii obejmują relacje władze między płciami, uwzględniając nierówności społeczne, ekonomiczne i polityczne, z jakimi mierzą się kobiety w różnych kulturach. Bada mechanizmy opresji i dominacji, a także formy oporu i emancypacji kobiet. Pokazuje, jak androcentryczna (męskocentruczna) jest ta dziedzina i podkreśla rolę perspektywy kobiet w badaniach antropologicznych. Podkreśla znaczenie refleksyjności badacza, czyli uświadomienia sobie swojego własnego uwikłania w relacje władzy i wpływu swojej płci, klasy społecznej, pochodzenia etnicznego i innych czynników na proces badawczy. Zachęca do autorefleksji i ujawniania subiektywnego charakteru badań. Antropologia feministyczna przyczyniła się do pojawienia się w tej dziedzinie intersekcjonalności, czyli analizy, która pokazuje, jak okreslone kategorie społeczne, np. płeć, klasa, rasa, orientacja seksualna itd. wzajemnie na siebie oddziałują i wpływają na życie jednostek. Opresja nie jest jednowymiarowa, lecz ma charakter złożony i wielowarstwowy. Antropologia kobiet (lata 70.): Początkowy etap, w którym skupiano się na "dodaniu" kobiet do dotychczasowych opisów kultury, uwidocznieniu ich roli i aktywności. Antropologia gender (lata 80.): Etap, w którym zaczęto analizować role płciowe jako konstrukt kulturowy, a nie jedynie jako odzwierciedlenie biologii. Antropologia feministyczna (od lat 90. do dziś): Etap, w którym uwzględnia się różnorodność perspektyw feministycznych, intersekcjonalność i refleksyjność badacza. Płeć kulturowa – płeć społeczna lub gender (z języka angielskiego), to zbiór cech, zachowań, ról, norm i oczekiwań, które dane społeczeństwo lub kultura przypisuje kobietom i mężczyznom (a w niektórych ujęciach również osobom identyfikującym się poza binarnym podziałem płci). W odróżnieniu od płci biologicznej (sex), która odnosi się do biologicznych różnic między osobami (chromosomy, hormony, narządy płciowe), płeć kulturowa jest konstruktem społecznym, czyli wytworem kultury, a nie natury. Postacie w antropologii feministycznej: 1)​ Edward Ardener – mówił o tym, jak grupy, które dominiją w społeczeństwie (w tym przypadku mężczyźni), zachowują kontrolę nad ekspresją, co prowadzi do tego, że inne grupy stają się nieme. 2)​ Margaret Mead (1901-1978): Choć nie była stricte feministką w dzisiejszym rozumieniu, jej badania nad rolami płciowymi, szczególnie "Dojrzewanie na Samoa" (1928) i "Płeć i temperament w społeczeństwach pierwotnych" (1935), miały ogromny wpływ na rozwój antropologii feministycznej. Pokazała, że role płciowe nie są zdeterminowane biologicznie, lecz są konstruktami kulturowymi, co otworzyło drogę do krytyki esencjalizmu płci. 3)​ Ruth Benedict (1887-1948): poprzez koncepcję "wzorów kultury", podkreślała relatywizm kulturowy i różnorodność sposobów organizowania życia społecznego, co miało znaczenie dla późniejszej krytyki uniwersalnych kategorii płci. 4)​ Sherry B. Ortner i jej Czy kobieta ma się tak do mężczyzny, jak natura do kultury? stały się katalizatorem sporu. 5)​ Rayna Rapp Reiter: Antolożka, która redagowała ważną antologię "Toward an Anthropology of Women" (1975), która zapoczątkowała dyskusję na temat roli kobiet w antropologii i potrzebę uwzględnienia perspektywy kobiecej. 6)​ Michelle Rosaldo i Louise Lamphere: Ich antologia "Woman, Culture, and Society" (1974) była kolejnym ważnym krokiem w rozwoju antropologii feministycznej.  Skupiały się na analizie pozycji kobiet w różnych kulturach i na relacjach między sferą publiczną a prywatną. 7)​ Eleanor Leacock: Krytyczna wobec marksistowskiej antropologii, Leacock badała nierówności płciowe w kontekście historycznym i kolonialnym, podkreślając rolę kolonializmu w pogłębianiu opresji kobiet w niektórych społecznościach. 8)​ Judith Butler: Filozofka, której koncepcja performatywności płci, przedstawiona w książce "Uwikłani w płeć" (1990), miała ogromny wpływ na antropologię feministyczną i gender studies. Butler argumentuje, że płeć nie jest esencją, lecz jest performowana poprzez powtarzanie norm i konwencji społecznych. 9)​ Gayle Rubin: Jej esej "The Traffic in Women: Notes on the 'Political Economy' of Sex" (1975) analizuje systemy pokrewieństwa i wymiany kobiet jako mechanizmy, które utrwalają patriarchalny porządek społeczny. 10)​Lila Abu-Lughod: Antropolożka, która krytykuje zachodnie interwencje w krajach muzułmańskich, argumentując, że "ratowanie" muzułmanek często opiera się na stereotypach i ignorowaniu ich własnych perspektyw. Jej praca "Do Muslim Women Need Saving?" (2013) jest ważnym głosem w dyskusji na temat feminizmu i kolonializmu. 11)​ Donna Haraway: Jej praca "Manifest cyborgów" (1985) proponuje koncepcję cyborga jako metaforę hybrydowej tożsamości, która przekracza binarne opozycje, takie jak natura-kultura, człowiek-maszyna, mężczyzna-kobieta. ​ Interpretacyjne podejście Edwarda Evans-Pritcharda? Odp.: Evans-Pritchard— problem antropologii polega na umiejętności przełożenia faktów zobaczonych w innej kulturze na język naszej.ultura nie tylko jako przekład, ale również jako system symboliczny, systemy znaczeń, których nie ma w świecie przyrody => sytuowanie antropologii w kontekście nauk wzorowanych na przyrodniczych jest nonsensem.  ​ Emic and Etic? Antropolog ma wejść w skórę tubylca i próbować badać świat ich oczami. Podejście to jest określane jako perspektywa emiczna, w odróżnieniu od perspektywy etycznej (obserwatora zewnętrznego). ​ Znaczenie kontekstu: Evans-Pritchard podkreślał znaczenie kontekstu w interpretacji kultury. Uważał, że znaczenie symboli i wierzeń zależy od kontekstu społecznego i sytuacyjnego, w którym są one używane. ​ Antropologia jako nauka humanistyczna: W odróżnieniu od Radcliffe-Browna, który dążył do uczynienia z antropologii nauki przyrodniczej, Evans-Pritchard uważał ją za naukę humanistyczną, bliższą historii i filozofii niż biologii czy fizyce. Podkreślał rolę interpretacji i rozumienia w badaniach antropologicznych. ​ Antropologia jako tłumaczenie kultury: Evans-Pritchard uważał, że zadaniem antropologa jest tłumaczenie jednej kultury na język innej, a nie tylko opisywanie jej struktur społecznych. Tłumaczenie to polega na zrozumieniu znaczeń, jakie ludzie przypisują swoim działaniom, wierzeniom i instytucjom. ​ Znaczenie symboli i wierzeń: W przeciwieństwie do Radcliffe-Browna, który skupiał się na funkcjach instytucji społecznych, Evans-Pritchard kładł nacisk na znaczenie symboli, wierzeń i idei w życiu społecznym. Uważał, że kultura jest systemem symboli, które nadają sens ludzkim doświadczeniom. "Czary, wyrocznie i magia u Azande" (1937): W tej klasycznej pracy Evans-Pritchard analizuje system wierzeń Azande w czary i magię. Pokazuje, że system ten jest logiczny i spójny z perspektywy Azande, i pełni ważne funkcje społeczne, m.in. wyjaśnia nieszczęścia i konflikty społeczne. Kluczowe jest tu zrozumienie, że czary nie są dla Azande irracjonalnymi przesądami, ale częścią ich systemu poznawczego i sposobem interpretacji świata.  ​ Interpretacjonizm Clifforda Geertza – gęsty opis? Odp.: Inspirował się Evansem-Pritchardem i jego podejściem interpretacyjnym. Odchodząc od poszukiwania uniwersalnych struktur (jak u Lévi-Straussa) czy funkcji (jak u Radcliffe-Browna) na rzecz interpretacji kultury jako systemu symboli i znaczeń. Geertz uważał, że kultura nie jest czymś, co można obiektywnie zmierzyć czy opisać, ale raczej czymś, co trzeba interpretować, podobnie jak tekst literacki. Był dobrym pisarzem. Kluczowe założenia interpretacjonizmu Geertza: ​ Kultura jako tekst: Geertz postrzegał kulturę jako tekst, który antropolog musi odczytać i zinterpretować. Tekst ten składa się z symboli, rytuałów, mitów, gestów, zachowań i innych form ekspresji, które niosą ze sobą określone znaczenia dla członków danej społeczności. ​ "Gęsty opis" (ang. thick description): To kluczowe pojęcie w antropologii interpretatywnej Geertza. Oznacza ono szczegółowy i kontekstualny opis zachowań i symboli, uwzględniający ich znaczenie dla badanych. Nie chodzi tylko o opisanie, co ludzie robią, ale przede wszystkim o interpretację, dlaczego to robią i co to dla nich znaczy. Geertz podawał przykład "mrugnięcia" oka, które może  mieć wiele różnych znaczeń w zależności od kontekstu (np. mimowolny tik, sygnał porozumienia, ironia). "Gęsty opis" polega na rozróżnieniu tych znaczeń i ich interpretacji. ​ Znaczenie kontekstu: Geertz podkreślał znaczenie kontekstu w interpretacji kultury. Uważał, że znaczenie symboli i zachowań zależy od konkretnej sytuacji, w której są one używane. Dlatego antropolog musi brać pod uwagę cały kontekst społeczny i kulturowy, aby zrozumieć znaczenie danego zjawiska. ​ Perspektywa emiczna: Podobnie jak Evans-Pritchard, Geertz kładł nacisk na perspektywę emiczną, czyli dążenie do zrozumienia kultury z punktu widzenia jej członków. Antropolog powinien starać się "wejść w skórę" tubylców i zobaczyć świat ich oczami. ​ Antropologia jako interpretacja interpretacji: Geertz uważał, że antropologia jest interpretacją interpretacji. Antropolog interpretuje znaczenia, które sami członkowie danej kultury przypisują swoim działaniom i symbolom. Jest to więc proces podwójnej interpretacji. ​ Ograniczony relatywizm kulturowy: Chociaż Geertz uznawał znaczenie relatywizmu kulturowego, odrzucał jego skrajną formę. Uważał, że chociaż kultury są różne i należy je interpretować w ich własnych kategoriach, to istnieją pewne uniwersalne aspekty ludzkiego doświadczenia, które pozwalają na komunikację i zrozumienie międzykulturowe. Przykład analizy Geertza - walki kogutów na Bali: Geertz analizował walki kogutów na Bali, pokazując, że nie są one tylko formą rozrywki czy hazardu, ale mają głębokie znaczenie symboliczne. Walki te odzwierciedlają i wzmacniają hierarchie społeczne, relacje między mężczyznami i ich status. Analiza ta pokazuje, jak "gęsty opis" pozwala na interpretację kultury jako systemu symboli i znaczeń. Interpretacjonizm Geertza spotkał się również z krytyką, m.in. za: ​ Subiektywizm: Zarzucano mu, że jego interpretacje są zbyt subiektywne i zależą od perspektywy badacza.  ​ Brak uwzględnienia władzy: Krytykowano go za niedostateczne uwzględnianie relacji władzy i nierówności społecznych w analizie kultury. ​ Statyczne ujęcie kultury: Zarzucano mu, że koncentruje się na statycznym opisie kultury, a nie uwzględnia procesów zmian kulturowych. Laslay Snow pisał tak naprawdę, że mamy nauki przyrodnicze i humanistykę, wymieniamy się zdaniami, dyskutujemy itd., ale to jest wgl nie takie, jak w naukach przyrodniczych. Ten pogląd wzmacnia Cliford Geertz Jedyne, co możemy robić, to interpretować rzeczywistość, którą opisujemy. Im więcej znajdziemy poziomowania zjawisk, które badamy. ​ Na czym polega refleksyność w antropologii? Odp.: Antropologiczna reflekcyjność — odbijania się światła, tak od nas odbija się zjawisko, jak dzienniki Malinowskiego i jest jakaś reakcja na to. uświadamianie sobie, że jest przynajmniej kilka perspektów i teatrów, które w antropologicznej praktyce dochodzą do głosu. Kapitał kulturowy, kultura badana, konkretni ludzi, ale też jesteśmy my — tutaj przykład tych badań antropologów a antropolożek, dostępem do innych danych i rzeczy, na które zwraca się uwagę. Dobrze , żeby post-Geertzowskie pisarze antropologiczni byli tego świadomi. ​ Konsekwencje pojawienia się pracy Writing Culture Jamesa Clifforda i George'a E. Marcusa? Odp.: Wywołało w antropologii burzę i zapoczątkowało okres intensywnej autorefleksji. Książka ta, będąca zbiorem esejów różnych autorów, poddała gruntownej krytyce dotychczasowe praktyki etnograficzne i ich epistemologiczne podstawy, stając się manifestem antropologii postmodernistycznej (choć sami redaktorzy nie używali tego terminu wprost). ​ podważyło tradycyjny obraz etnografa jako obiektywnego obserwatora i neutralnego rejestratora rzeczywistości. Etnografia jest konstrukcją tekstualną, a  etnograf, pisząc o badanej kulturze, nie tylko ją opisuje, ale również interpretuje i konstruuje, wpływając na jej obraz. Autor nie jest więc neutralnym obserwatorem, ale aktywnym uczestnikiem procesu tworzenia wiedzy. ​ Zwiększenie świadomości subiektywnego charakteru badań terenowych i konieczność ujawniania perspektywy badacza w tekstach etnograficznych. Wprowadzenie refleksyjności jako ważnego elementu metodologii. ​ Zwiększenie wrażliwości na kwestie etyczne związane z reprezentacją "Innych". Poszukiwanie nowych form pisania etnografii, które oddawałyby złożoność i wielogłosowość badanych kultur. ​ Zwiększenie świadomości językowej w antropologii. Eksperymenty z formą pisania etnografii, np. wprowadzanie dialogów, cytatów, różnych perspektyw. Pokazano, że język nie jest neutralnym narzędziem opisu, ale aktywnie kształtuje nasze postrzeganie świata. ​ Odrzucenie dążenia do "wielkich narracji" i uniwersalnych teorii. Skupienie się na badaniu lokalnych kontekstów i specyficznych zjawisk kulturowych. ​ Władza: badania terenowe nie są neutralnym spotkaniem kultur, ale są uwikłane w kontekst historyczny i polityczny, w którym badacz często zajmuje uprzywilejowaną pozycję. Zwiększenie świadomości etycznych aspektów badań terenowych i konieczność budowania bardziej partnerskich relacji z badanymi. ​ Marc Augé i jego koncepcja nie-miejsca? Odp.: nie-miejsca to są miejsca, które nie są połączone z tożsamością konkretnej grupy osób, ich historią, kulturą i tradycjami, nie umożliwia interakcji społecznych i budowania więzi między ludźmi i nie jest nasycone pamięcią i znaczeniami, przekazywanymi pokoleniowo (cechy dla “miejsce antropologiczne”). Np. lotniska, centra handlowe, autostrady, hotele itp. Zaliczał też internet. Osoby przebywające w "nie-miejscach" stają się "pasażerami", "klientami", "użytkownikami", a nie pełnoprawnymi członkami społeczności. Ich relacje z innymi ludźmi są anonimowe i instrumentalne. Często posługują się uniwersalnymi symbolami i znakami, takimi jak numery lotów, kody kreskowe czy hasła internetowe. Związana z pojęciem hipernowoczesności, które Augé opisuje jako nadmiar informacji, przestrzeni i indywidualizmu. Szeroko krytykowany. Zarzucano jej m.in.: ​ Zbyt duże uproszczenie: Krytycy argumentowali, że Augé zbyt ostro rozróżnia "miejsca" i "nie-miejsca", a w rzeczywistości granica między nimi jest płynna. ​ Pomijanie aspektów społecznych: Zarzucano, że teoria ta zbyt mało uwagi poświęca interakcjom społecznym, które mogą zachodzić również w "nie-miejscach". ​ Negatywny wydźwięk: Krytykowano pesymistyczny ton teorii, która sugeruje, że "nie-miejsca" są negatywnym zjawiskiem. ​ Krytyka myśli i praktyki postmodernistycznej w antropologii w ujęciu Ernesta Gellnera? Odp.: Postmodernizm, rozum i religia — zbyt duży subiektywizm, obniżenie poziomu naukowości, porównanie do romantyków. Skoro wszystko jest fragmentaryczne i wielopostaciowe i żadna rzecz nie przypomina drugiej, skoro nigdy nie poznamy innych (czy siebie samych) i nie jesteśmy zdolni się porozumieć, to nie pozostaje nic innego, jako tylko wyrazić za pomocą niedostępnej prozy udręczenie spowodowane całą tą sytuacją — cytat z tekstu. Gellner uważał, że postmodernizm zagraża naukowemu charakterowi antropologii, prowadząc do relatywizmu, subiektywizmu i zanegowania możliwości obiektywnego poznania. Ernest Gellner, brytyjski filozof i antropolog społeczny, był zdecydowanym krytykiem postmodernizmu, w tym jego wpływów na antropologię. Jego krytyka, choć ostra, była ważnym głosem w debacie na temat kierunku rozwoju tej dyscypliny. Gellner uważał, że postmodernizm zagraża naukowemu charakterowi antropologii, prowadząc do relatywizmu, subiektywizmu i zanegowania możliwości obiektywnego poznania. Główne punkty krytyki Gellnera wobec postmodernizmu w antropologii: ​ Relatywizm i subiektywizm: Gellner zarzucał postmodernistom, że ich nacisk na subiektywność interpretacji i krytyka obiektywizmu prowadzą do skrajnego relatywizmu, w którym "wszystko wolno" i nie ma żadnych kryteriów oceny prawdziwości i wartości różnych interpretacji. Uważał, że postmodernizm neguje możliwość istnienia obiektywnej wiedzy o kulturze, sprowadzając ją do subiektywnych opinii i narracji. Gellner uważał, że nauka, w tym antropologia, powinna dążyć do obiektywnego poznania świata, a nie do subiektywnych interpretacji. ​ Atak na naukę i racjonalizm: Gellner krytykował postmodernistyczny atak na naukę, racjonalizm i Oświecenie. Uważał, że postmoderniści odrzucają zdobycze Oświecenia, takie jak wiara w rozum, postęp i obiektywne poznanie, na rzecz irracjonalizmu, subiektywizmu i relatywizmu. Gellner, jako zwolennik racjonalizmu i nauki, uważał to za regres w myśleniu. ​ Zanegowanie możliwości obiektywnego opisu kultury: Gellner nie zgadzał się z postmodernistycznym twierdzeniem, że niemożliwy jest obiektywny opis kultury. Uważał, że antropologia, stosując rygorystyczne metody badawcze i dążąc do obiektywizmu, może dostarczyć wiarygodnej wiedzy o innych kulturach. Krytykował dekonstrukcję i nacisk na rolę języka w konstruowaniu rzeczywistości, argumentując, że istnieją obiektywne fakty, które można badać i opisywać. ​ Krytyka "hermeneutycznego szaleństwa": Gellner krytykował nadmierne skupienie się postmodernistów na interpretacji i hermeneutyce, czyli sztuce interpretacji tekstów. Uważał, że prowadzi to do "hermeneutycznego szaleństwa", w którym każdy tekst można interpretować na dowolny sposób, bez żadnych ograniczeń. Gellner uważał, że interpretacja powinna być oparta na dowodach empirycznych i logicznym rozumowaniu, a nie na subiektywnych odczuciach. ​ Zanegowanie autorytetu badacza: Gellner krytykował postmodernistyczne podważanie autorytetu badacza. Uważał, że badacz, stosując odpowiednie metody badawcze i dążąc do obiektywizmu, może uzyskać wiarygodną wiedzę o badanej kulturze. Podważanie autorytetu badacza prowadzi, według Gellnera, do anarchii  poznawczej, w której każdy głos jest równie ważny, niezależnie od jego merytorycznej wartości. ​ Nacisk na "tekst" kosztem rzeczywistości społecznej: Gellner zarzucał postmodernistom, że ich nadmierne skupienie na tekście (tekstach etnograficznych, dyskursach) prowadzi do zaniedbania rzeczywistości społecznej. Uważał, że antropologia powinna badać realne zjawiska społeczne, a nie tylko interpretować teksty. Podsumowanie krytyki Gellnera: Gellner uważał, że postmodernizm w antropologii prowadzi do: ​ Relatywizmu poznawczego: Zanegowanie możliwości obiektywnego poznania. ​ Subiektywizmu: Przecenianie roli subiektywnej interpretacji. ​ Zanegowania naukowości antropologii: Odrzucenie dążenia do obiektywizmu i stosowania rygorystycznych metod badawczych. ​ Osłabienia kryteriów oceny: Brak jasnych kryteriów oceny wartości różnych interpretacji. Zarzucał postmodernistom: ​ Skrajny relatywizm i subiektywizm ​ Atak na naukę i racjonalizm i Oświecenie ​ Zanegowanie możliwości obiektywnego opisu kultury ​ Krytyka "hermeneutycznego szaleństwa": Gellner krytykował nadmierne skupienie się postmodernistów na interpretacji i hermeneutyce, czyli sztuce interpretacji tekstów. Uważał, że prowadzi to do "hermeneutycznego szaleństwa", w którym każdy tekst można interpretować na dowolny sposób, bez żadnych ograniczeń. Gellner uważał, że interpretacja powinna być oparta na dowodach empirycznych i logicznym rozumowaniu, a nie na subiektywnych odczuciach. ​ Zanegowanie autorytetu badacza: badacz, stosując odpowiednie metody badawcze i dążąc do obiektywizmu, może uzyskać wiarygodną wiedzę o badanej kulturze. Podważanie autorytetu badacza prowadzi, według Gellnera, do anarchii  poznawczej, w której każdy głos jest równie ważny, niezależnie od jego merytorycznej wartości. ​ Nacisk na „tekst” kosztem rzeczywistości społecznej: Gellner zarzucał postmodernistom, że ich nadmierne skupienie na tekście (tekstach etnograficznych, dyskursach) prowadzi do zaniedbania rzeczywistości społecznej. Uważał, że antropologia powinna badać realne zjawiska społeczne, a nie tylko interpretować teksty. ​ Czym jest rytuał? Odp.: ​ Czym jest rytuał inicjacji i czemu służy? Odp.: ​ Wskaż autora koncepcji Rytuałów przejścia – opisz tę kategorię? Odp.: ​ Rytuał w ujęciu Victora Turnera ze szczególnym uwzględnieniem pojęciem liminalności? Odp.: ​ Przybliż cechy rytuału i teatru wg Richarda Schechnera? Odp.: ​ Geneza szamanizmu oraz charakterystyka zjawiska? Odp.: ​ Czym jest neoszamanizm? Odp.:  ​ Wymień cechy języka (i kultury) przybliżone przez W.J. Bursztę? Odp.: ​ Cechy języka wg Charlesa Hocketta? Odp.: ​ Co to znaczy, że język jest systemem symbolicznym? Odp.: ​ Przedstaw hipotezę (Edwarda) Sapira-(BenjaminaLee) Whorfa? Odp.: ​ Scharakteryzuj daną postać ze wskazaniem na to, co w jej dorobku może być dla Ciebie atrakcyjne? Odp.: ​ Lewis Henry Morgan ​ Adolf Bastian ​ Edward Tylor ​ Franz Boas ​ Ruth Benedict ​ Margaret Mead ​ Edward Sapir ​ Bronisław Malinowski ​ Alfred Radcliffe-Brown ​ Marcel Mauss ​ Arnold van Gennep ​ Claude Levi-Strauss ​ Edward Evans Pritchard ​ Victor Turner  ​ Clifford Geertz ​ Judith Butler ​ Jacques Derrida ​ Pierre Bourdieu ​ Michel Foucault ​ James Clifford ​ Henrieta Moore ​ Ernest Gellner ​ Przybliż sylwetkę i dorobek dowolnej postacie związanej z antropologią kulturową, ze wskazaniem na to, co jest dla Ciebie w przypadku tej postaci najbardziej inspirujące? Odp.: ​