Wojna trzydziestoletnia 1618-1648 PDF

Wojna trzydziestoletnia Kryzys wewnętrzny Cesarstwa: (polityczny i strukturalny) Tendencje odśrodkowe – władcy terytorialni w Niemczech i opozycja narodowa stanów w krajach habsburskich przeciwstawiała się tendencjom absolutystycznym Habsburgów i próbom wzmocnieni...

Wojna trzydziestoletnia Kryzys wewnętrzny Cesarstwa: (polityczny i strukturalny) Tendencje odśrodkowe – władcy terytorialni w Niemczech i opozycja narodowa stanów w krajach habsburskich przeciwstawiała się tendencjom absolutystycznym Habsburgów i próbom wzmocnienia władzy cesarskiej Konflikty religijne Powstanie Unii Protestanckiej (15 maja 1608) i Ligi Katolickiej (10 lipca 1609) – ostateczne rozbicie polityczne Wzrost znaczenia pod koniec panowania Rudolfa II Habsburga (zm. 1612) silnej opozycji narodowej w Czechach przeciwko Habsburgom List majestatyczny Rudolfa II – dokument gwarantujący swobodę wyznania w Czechach i na Śląsku; poważne osiągnięcie protestantów czeskich (nie doprowadził do stabilizacji) Panowanie Macieja Habsburga (1612-1619) – największy wpływ na rządy posiadał główny doradca cesarski, bp wiedeński, kardynał Melchior Klesl (przez wrogów politycznych nazywany pogardliwie osłem Klesl-Esel), którego wysiłki zmierzające do rozładowania napięć w Rzeszy zakończyły się niepowodzeniem Protestanci w Rzeszy coraz bardziej liczyli na protekcję i pomoc obcą: angielską, niderlandzką, szwedzką, ale i katolicką francuską Małżeństwo przywódcy Unii protestanckiej, księcia elektora Palatynatu Fryderyka V, z córką króla angielskiego Jakuba I – Elżbietą Katolicy niemieccy, skupieni w szeregach Ligi, oprócz protekcji cesarza, szukali oparcia w Hiszpanii i Rzymie Kontrreformacja nie chciała się pogodzić z prawami, które uzyskali protestanci – spór wynikł na tle budowy zborów protestanckich w Brunowie (własność zakonu benedyktynów) i Hrobie (dobra abp praskiego). Cesarz Maciej stanął po stronie katolików Wybór arcyksięcia Ferdynanda Styryjskiego, jednego z najgorliwszych rzeczników kontrreformacji w Niemczech, na króla Czech (1617) i Węgier (1618) – czeski ruch narodowo-protestancki uznał to za poważny cios wymierzony w interesy kraju i religii Rzesza jako skupisko wszelkich sprzeczności ówczesnej Europy (najsilniejsza konfrontacja reformacji i kontrreformacji oraz tendencji absolutystycznych z decentralistycznymi). Sytuacja polityczna we Francji: Francja odrodzona pod berłem Henryka IV Burbona – śmiało parła do rozprawy z Habsburgami (wrogami od wieków, tj. od wojen włoskich). Plany rozpoczęcia kroków wojennych przerwało zabójstwo Henryka IV (1610) – François Ravaillac zadał kilka ciosów długim nożem myśliwskim Panowanie Ludwika XIII (1610-1643) – zmiana polityki regencji za czasów małoletności króla; zdecydowana zmiana kuru wobec Hiszpanii  Dwór Marii Medycejskiej – coraz większe wpływy zyskiwali jezuici i koła ultrakatolickie; duże wpływy zyskał awanturnik i karierowicz Włoch Concino Concini Zawarcie układów matrymonialnych z dworem madryckim – Maria pożeniła swoje dzieci z dziećmi Filipa III; ślub (1615) Ludwika XIII z infantką Anną Austriacką, Elżbiety z Filipem, późniejszym królem Defenestracja praska i wojna w Czechach: marzec 1618 r. – zwołanie do Pragi zgromadzenia protestanckiego; największe wpływy w zgromadzeniu zdobyły najradykalniejsze polityczne grupy protestanckie, kierowane przez hr. Jindřicha Matyáša Thurna → zgromadzeni wysłali petycję w sprawie wolności wyznaniowej do namiestników cesarskich → negatywna odpowiedź namiestników cesarskich → skierowanie listu do cesarza Macieja i wyznaczenie nowego zjazdu protestantów na maj tegoż roku → negatywna odpowiedz cesarza, który równocześnie zabronił zorganizowania nowego kongresu (mimo zakazu zjazd rozpoczął obrady w wyznaczonym terminie w praskim Carolineum) 23 maja 1618 r. – druga defenestracja praska; przedstawiciele obradujących protestantów udali się na czele tłumu do zamku królewskiego na Hradczanach, gdzie doszło do gwałtownej kłótni z namiestnikami cesarskimi – żądanie wyjaśnień, który z namiestników był autorem negatywnej odpowiedzi na petycję Powstańcy czescy utworzyli własny rząd złożony z 30 tzw. dyrektorów, po dziesięciu przedstawicieli magnatów, szlachty i mieszczan; kierownictwo wojskowe przejął hr. Jindřicha Matyáša Thurna (niem. Heinrich Matthias Graf von Thurn) Powstańcy czescy liczyli na pomoc z zagranicy, z dwóch ostoi protestantyzmu w Europie – Anglii i Niderlandów; koniec wiosny 1619 r. – pierwsze oddziały opłacone przez Holendrów przybyły do Czech pod dowództwem kondotiera Mansfelda Szukanie pomocy u bezpośrednich sąsiadów – stany morawskie opowiedziały się za pokojową likwidacją konfliktu, natomiast stany śląskie uchwaliły wysłanie pomocy militarnej do Czech oraz postanowiły obsadzić wojskiem granicę z Polską Początkowa bezradność Wiednia wobec powstania – cesarz Maciej i kardynał Klesl opowiadali się za rokowaniami. Przeciwny pogląd reprezentowali arcyksiążęta Ferdynand i Maksymilian oraz doradca Ferdynanda Hans Ulrich von Eggenberg – cieszyli się wybuchem powstania, widząc w nim idealną okazję do ostatecznego rozprawienia się z protestancką opozycją w Czechach Uwięzienie kardynała Klesla (koniec lipca 1618) i śmierć cesarza Macieja (20 marca 1619) – Ferdynand przejął panowanie nad sytuacją jesień 1618 r. – atak wojsk cesarskich pod wodzą francuskich generałów: Dampierre’a na Morawy i Charlesa Bonaventure de Longueval, hrabiego de Bucquoy na Czechy 31 lipca 1619 r. – Confederatio bohemica – definitywne zerwanie z Habsburgami; zadecydowanie o szukaniu rozstrzygnięcia sprawy wyłącznie na drodze zbrojnej 26 sierpnia 1619 r. – na króla Czech wybrano elektora Palatynatu Fryderyka V 28 sierpnia 1619 r. – Ferdynand otrzymał koronę cesarską w wyniku jednomyślnej zgody elektorów Rzeszy (także protestanckich) na sejmie we Frankfurcie nad Menem Powstanie przeciwko Habsburgom na Węgrzech – inspiratorem był książę siedmiogrodzki Bethlen Gábor (wspierany przez Turcję). Interweniował zbrojnie na  Węgrzech i w Czechach i razem z wojskami powstańczymi poszedł pod Wiedeń (listopad 1619) – najcięższy dla Habsburgów moment w całej wojnie w Czechach Pomoc króla Zygmunta III, który do walki z Bethlenem zezwolił magnatowi węgierskiemu oddanemu cesarzowi hr. Homonnai, zaciągnąć na terenie Polski oddziały lisowczyków → zmuszenie Bethlena do odwrotu spod Wiednia Cesarz otrzymał poważne posiłki od Ligi Katolickiej, przyprowadzone do Czech przez Maksymiliana I Bawarskiego → pochód wojsk bawarskich w głąb Czech 8 listopada 1620 r. – bitwa pod Białą Górą; rozstrzygająca bitwa na zachód od Pragi – kompletna klęska protestantów czeskich w ciągu kilku godzin; armia Ligi pod dowództwem Jana hr. Tilly liczyła ponad 25 tys. ludzi (doborowi, zaciężni żołnierze wyszkolenie w służbie hiszpańskiej); armia czeska pod dowództwem Chrystiana Anhalskiego była mniej liczna (około 21 tys.), gorzej zorganizowana i wyszkolona 9 listopada 1620 r. – zajęcie pobliskiej Pragi → elektor Fryderyk V, zw. Królem Zimowym musiał uchodzić ze swojego królestwa do Palatynatu → zajęcie Czech przez cesarza Ferdynanda II 13 marca 1621 r. – ustanowienie specjalnego trybunału nadzwyczajnego do karania przywódców powstania; misja zniszczenia wszelkich przywilejów, swobód politycznych i religijnych w Czechach i na Morawach – stracenie wszystkich przywódców powstania oraz wybitniejszych uczestników wojny, którzy nie uciekli (ponad 600 osób) – pełna restytucja dóbr kościelnych, skonfiskowanych w swoim czasie przez reformację – stworzenie przez Habsburgów nowej arystokracji czeskiej, której podstawą ekonomiczną stanowiły skonfiskowane powstańcom majątki Przyczyny klęski Czech: – przewaga militarna Habsburgów – brak zupełnej jedności w obozie powstańczym – dwuznaczna postawa wielu dowódców wojskowych – izolacja powstańców czeskich (brak odpowiedniej pomocy ze strony obozów protestanckich) – legitymizm łączący prawie wszystkich monarchów i władców (niechęć, wrogi stosunek władców do stanów czeskich, które podjęły walkę z władzą legalną) Skutki: – ustanowienie dziedziczności Habsburgów – ograniczenie całkowite prawa sejmów krajowych – zniesienie autonomii administracji – gwałtowne zmniejszenie się ludności Czech w wyniku klęski powstania, dalszej wojny, zaraz i przymusowej emigracji (początek XVII w. – ok. 4 mln mieszkańców; połowa XVII w. – niespełna 1 mln) – głęboki upadek Czech i kultury czeskiej Wojna o Palatynat: styczeń 1622 r. – pokój w Nikolsburgu; Bethlen w zamian za liczne korzyści zrzekł się pretensji do korony węgierskiej i zaprzestał wrogich działań przeciw Ferdynandowi II – skoncentrowanie się akcji wojsk cesarskich i Ligi na Palatynacie  6 maja 1622 r. – bitwa pod Wimpfelt 20 czerwca 1622 r – bitwa pod Höchst Zajęcie Palatynatu przez wojska cesarskie i Ligi – zwycięski wódz Jan hr. Tilly złupił m. in. stary Heidelber, jego bezcenne zbiory biblioteczne, które zostały przesłane w darze papieżowi Grzegorzowi XV, które wcielił do Biblioteki Watykańskiej jako tzw. Palatina Skutki upadku Fryderyka V: – elektorem został arcyksiążę bawarski Maksymilian (tylko dożywotnio) – sukcesy Habsburgów zachęciły Hiszpanię do podjęcia jeszcze jednej próby zgniecenia Niderlandów Północnych Interwencja duńska: Król duński Chrystian IV (1588-1648) – zaniepokojony postępami habsbursko- katolickimi w Holandii i północnych Niemczech, gdzie koncentrowały się interesy Danii i monarchy, który był księciem Rzeszy jako władca Holsztynu Protestanci niemieccy zagrożeni przez zwyciężającą kontrreformację – szukanie pomocy u północnych, skandynawskich współwyznawców 1625 r. – książęta Dolnej Saksonii obrali swym zwierzchnikiem Chrystiana IV → interwencja w Niemczech; aktywna polityka w rejonie Morza Bałtyckiego 25 kwietnia 1626 r. – bitwa pod Dessau/Roßlau; klęska Mansfelda, który zaatakował wojska dowodzone przez wybitnego dowódcę Albrechta von Wallensteina (wywodził się z nowej arystokracji czeskiej) → Mansfeld uszedł na Śląsk → oddziały Wallensteina podążyły za nim 27 sierpnia 1626 r. – bitwa pod Lutter am Barenberge; Tilly na czele wojsk odniósł zwycięstwo nad armią Chrystiana IV Sukcesy armii habsburskiej – plany dworu madryckiego i wiedeńskiego o stworzeniu silnej potęgi morskiej na Bałtyku 1628 r. – Wallenstein uhonorowany tytułem admirała Morza Bałtyckiego – jego wojska zajęły graniczącą z morzem Meklemburgię → przystąpienie do oblężenia Stralsundu czerwiec 1628 r. – kontrakcja Gustawa Adolfa, który posłał Stralsundowi posiłki – pierwszy krok interwencji szwedzkiej w Niemczech groźba inwazji z północy – konieczność zakończenia przez Cesarstwo wojny z Danią 2 września 1628 r. – bitwa pod Wolgast (Wołogoszczą); sromotna klęska Chrystiana w walce z Wallensteinem → ucieczka Chrystiana na statku pod osłoną nocy 22 maja 1629 r. – pokój w Lubece z Habsburgami, których reprezentował Wallenstein – rezygnacja Chrystiana IV z planów w północnych Niemczech – uznanie pełnej suwerenności cesarza w Holsztynie i innych księstwach – ostateczna rezygnacja z aliansu antyhabsburskiego ze Szwecją Albrecht von Wallenstein (ur. 1583) Pochodził ze starej, szlacheckiej, protestanckiej rodziny czeskiej  Od najmłodszych lat dążył do zrobienia kariery → porzucił luteranizm i przeszedł na katolicyzm Ożenił się z bardzo bogatą wdową, Lukrecją Nikossie von Landeck (1582–1614); drugie małżeństwo z Izabellą Harrachówną, przedstawicielką wpływowej rodziny na dworze cesarskim – otworzyło drogę do najwyższej kariery W czasie powstania czeskiego dowodził wojskiem na Morawach – dochował wierności Habsburgom Skupował za bezcen skonfiskowane dobra – doszedł do majątku ok. 4 mln talarów Znalazł się w gronie najbliższych ludzi cesarz – obdarzony przez cesarza tytułem księcia Friedlandu i Żagania Zaczął występować z planami maksymalnego wzmacniania władzy cesarskiej, szczególnie na ziemiach dziedzicznych Habsburgów Wybitnie utalentowany dowódca wojskowy – wkrótce stał się najwybitniejszym wodzem w obozie cesarskim Zwolennik zasady „wojna winna żywić wojnę” Gustaw II Adolf Lew Północy król Szwecji w latach 1611-1632 (wstąpił na tron mając zaledwie siedemnaście lat) odziedziczył królestwo po Karolu IX – było dalekie od wewnętrznej (finanse, oświata, sprawy kościelne) i zewnętrznej (roszczenia Zygmunta III) stabilizacji Jeden z najwybitniejszych monarchów w dziejach Szwecji Znał dobrze kilka języków, a dziesięć powierzchownie Posiadał niezwykły talent wojskowy – wpatrzony w taktykę i strategię najwybitniejszych wodzów epoki, stworzył własną taktykę i organizację armii energiczny, niezwykle impulsywny – jego przeciwieństwem był najbliższy doradca, kanclerz Axel Oxenstierna Utworzył gimnazjum (pierwsze powstało w 1623) – szwedzka reforma edukacyjna Dążył do stworzenia dobrze wyszkolonej, uzbrojonej i silnie liczebnej armii – reforma: – piechota siłą armii - zorganizowana w jednostki (kompania – 150 osób) – znaczne wzmocnienie siły ognia piechoty i artylerii (działa i muszkiety) – jazda i saperzy (rekrutowani spośród górników) - podnoszenie walorów Rzesza Niemiecka nadal pozostawała pod względem wojskowym na poziomie średniowieczno- feudalnym. Okres szwedzki: 6 marca 1629 r. – edykt restytucyjny cesarza Ferdynanda II będący skutkiem zwycięstw katolików w walkach z lat 1618−1628 – zwrócenie katolikom wszystkich majątków utraconych na rzecz protestantów od czasów rozejmu passawskiego (1552) – stwarzał zarzewie nowych konfliktów w Rzeszy – edykt przeprowadzony wbrew radom Wallensteina  1630 r. – cesarz udzielił dymisji Wallensteinowi pod wpływem gwałtownych ataków elektorów (katolickich i protestanckich) na zjeździe w Ratyzbonie – obóz habsbursko- katolicki pozbawiony najwybitniejszego dowódcy w przededniu ataku szwedzkiego 6 lipca 1630 r. – Gustaw Adolf wylądował na czele swych wojsk w Peenemünde, zajmując bezpośrednio potem wyspy Wolin i Uznam oraz pobliski Szczecin Do końca 1630 r. Szwedzi zajęli większą część Pomorza umacniając tam swoje pozycje Gustaw Adolf stawał na czele obozu protestantyzmu europejskiego – jednoczesny brak poparcia ze strony protestantów niemieckich Luty-kwiecień 1631 r. – zjazd stanów protestanckich w Lipsku – stanął na gruncie lojalności wobec cesarza; odrzucenie propozycji sojuszu z Szwecją 23 stycznia 1631 r. – traktat w Bärwalde (obecnie Mieszkowice) między Szwecją a Francją; układ skierowany przeciwko cesarzowi. Przedstawiciel Richelieugo postawił warunek uszanowania religii katolickiej na terenach, które zostaną zdobyte przez Szwedów. Francuzi zobowiązali się do wpierania finansowego wojsk szwedzkich. 20 maja 1631 r. – zdobycie Magdeburga (obleganego od jesieni 1630 r. przez wojska cesarskie, dowodzone przez Tilly’ego i Pappenheima), który odmówił cesarzowi i Lidze prawa egzekucji postanowień edyktu restytucyjnego Spalenie i splądrowanie Magdeburga – zniszczenie kwitnącego dotąd miasta → przechodzenie protestantów do obozu Gustawa Adolfa: Jan Jerzy Saski zawarł przymierze z królem szwedzkim, na sojusz zgodził się także Jerzy Wilhelm – elektor brandenburski (pod groźbą armat szwedzkich) → umocnieni Gustawa Adolfa 17 września 1631 r. – bitwa pod Breitenfeld na północ od Lipska; 40-tysięczna armia cesarska pod dowództwem Tilly’ego została pokonana przez wojska szwedzko-saskie (ponad 45 tys. ludzi w tym 34 400 Szwedów) – starcie dwóch wybitnych wodzów, ale również dwóch szkół sztuki wojennej; ogień artylerii szwedzkiej dziesiątkował gęsto skupioną w szyku nieprzyjacielską piechotę → atak jazdy szwedzkiej pod osobistym dowództwem króla na lewe skrzydło armii cesarskiej Gustaw Adolf po zwycięstwie ruszył na czele armii w głąb Niemiec listopad 1631 r. – sprzymierzone wojska saskie wkroczyły do Czech i zajęły Pragę plany Gustawa Adolfa o rozbiciu Cesarstwa – oderwanie księstw protestanckich i utworzenie z nich związku tzw. Corpus Evangelicorum pod swoim protektoratem 15 kwietnia 1632 r. – bitwa pod Rain nad rzeką Lech; kolejna, decydująca klęska Tilly’ego – ciężko ranny wkrótce zmarł; zajęcie Augsburga i Monachium Sukcesy Gustawa Adolfa zaczęły wzbudzać niepokój nawet w sojuszniczej Francji – obawy Richelieu wobec: możliwości utworzenia imperium protestanckiego w Niemczech oraz klęski francuskiego sojusznika – Bawarii Powrót do łask Wallensteina spowodowany klęskami i brakiem dowództwa w obozie cesarskim kwiecień 1632 r. – układ w Göllersdorf w Austrii Habsburgów z Wallensteinem; ogromna władza nad wojskiem oraz uprawnienia polityczne → rozpoczęcie werbunku żołnierzy – pod sztandarem cesarskim znalazło się 40 tys. ludzi → rozpoczęcie działań wojennych → wyparcie wojsk saskich z Czech i zajęcie Pragi → połączenie armii z wojskami Ligi pod wodzą Maksymiliana Bawarskiego lipiec-wrzesień 1632 r. – odparcie wojsk Gustawa Adolfa w pobliżu Norymbergii; armia protestancko-szwedzka musiała odstąpić – uznanie swojej porażki  16 listopada 1632 r. – bitwa pod Lützen; jedna z największych bitew wojny trzydziestoletniej, stoczona pomiędzy armią szwedzką pod dowództwem Gustawa Adolfa i cesarską pod wodzą Albrechta von Wallensteina; w bitwie zginął król szwedzki (dowodząc osobiście szarżą kawalerii) oraz dowódca cesarski – Pappenheim; pyrrusowe zwycięstwo Szwecji – Wallenstein wycofał się w kierunku Czech po śmierci Gustawa Adolfa władzę przejął Axel Oxenstierna – kontynuował politykę zmarłego władcy kwiecień 1633 r. – porozumienie zwane Ligą w Heilbronn – zakładało wspólną walkę o większe swobody dla książąt niemieckich pokonany pod Lützen Wallenstein zaczął prowadzić politykę na własną rękę – szukanie zbliżenia z protestantami niemieckimi w celu wprowadzenia ogólnej pacyfikacji 25 lutego 1634 r. – Wallenstein zostaje zamordowany w Chebie (niem. Eger) – stawał się dla Habsburgów przeszkodą; wg niektórych źródeł myślał o ogólnej pacyfikacji Niemiec oraz wyzwoleniu Czech spod władzy Habsburgów 6 września 1634 r. – bitwa pod Nördlingen, która zakończyła się pogromem armii szwedzkiej; wojsko cesarsko-bawarskie dowodzone było przez króla Czech i Węgier Ferdynanda, wsparte pokaźnymi posiłkami hiszpańskimi 30 maja 1635 r. – pokój w Pradze między głównymi przedstawicielami protestantów niemieckich, elektorem saski Janem Jerzym, a cesarzem – wkrótce do traktatu przystąpiło wielu władców terytorialnych – zawieszenie edyktu restytucyjnego – cesarz panem sytuacji w Rzeczy – warunki do wyparcia Szwedów z Niemiec i do pacyfikacji kraju Przeszkodziła temu zbrojna interwencja francuska – Francja nie mogła dopuścić do całkowitego triumfu Habsburgów. Do tej pory podsycała wojnę pieniędzmi i dyplomacją. Francuski okres wojny: Francja wkraczając do wojny skierowała swe siły przede wszystkim przeciw Hiszpanii casus belli – aresztowanie przez Hiszpanów elektora trewirskiego 18 maja 1635 r. – Francja wypowiada wojnę Hiszpanii i cesarzowi Reforma armii kardynała Richelieu – nowa francuska sztuka wojenna wywodziła się z reform Gustawa Adolfa Przechylanie się zwycięstwa na stronę koalicji antyhabsburskiej mimo początkowych sukcesów hiszpańskich – stały wzrost znaczenia i wpływów Francji 1639 r. – zmarł ks. Bernard Weimarski, kondotier w służbie francuskiej, ale Niemiec i człowiek reprezentujący „czynnik niemiecki” w obozie antyhabsburskim. Po jego śmierci wojnę prowadzili generałowie szwedzcy i przede wszystkim francuscy 1642 r. – śmierć kardynała Richelieu, twórcy koalicji francusko-szwedzkiej oraz Ludwika XIII (1643) – władzę we Francji objął niepełnoletni Ludwik XIV, a rządy w jego imieniu przejął kardynał Mazzarini 19 maja 1643 r. – bitwa pod Rocroi; armia francuska dowodzona przez księcia d’Enghien przyszłego Kondeusza Wielkiego zadała druzgocącą klęskę (mimo przewagi liczebnej nieprzyjaciela) siłom hiszpańskim  Wyczerpanie stron walczących – skłonność cesarz Ferdynanda III (1637-1657) do podjęcia rokowań. Jego poglądów nie podzielali Habsburgowie hiszpańscy – mimo widocznego upadku kraju nie chcieli kapitulować przed Francją (walki francusko- hiszpańskie trwały aż do 1659) 1644 r. – rozpoczęcie rokowań pokojowych w Münsterze i Osnabrück w Westfalii; na dalszy przebieg negocjacji wpływ wywarły zwycięstwa Francuzów 3,5 i 9 sierpnia 1644 r. – bitwa pod Fryburgiem (zwana Trzydniową bitwą); zwycięstwo armii francuskiej dowodzonej przez Kondeusza Wielkiego i marszałka Turenne'a 3 sierpnia 1645 r. – II bitwa pod Nördlingen (znana także jako bitwa pod Allerheim) 23 sierpnia 1645 r. – pokój w Brömsebro; traktat kończący wojnę duńsko-szwedzką z lat 1643–1645 20 sierpnia 1648 r. – bitwa pod Lens 24 października 1648 r. – traktat westfalski; wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią między Świętym Cesarstwem Rzymskim i Francją (małoletniego Ludwika XIV zastępował w rządach pierwszy minister, kardynał Jules Mazarin) i jej sojusznikami w Münster oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrücku. wzrost znaczenia Burbonów – Francja uzyskuje Alzację wzrost znaczenia Szwecji – uzyskuje Pomorze ze Szczecinem (Vorpommern); drugą część spadku po wymarłej dynastii książąt szczecińskich (1637) tj. resztę Pomorza otrzymała Brandenburgia – wzrost znaczenia Hohenzollernów zahamowanie postępu kontrreformacji w północnej części Niemiec potwierdzenie pokoju augsburskiego rozszerzenie wolności wyznania również na kalwinów zachowanie stanu posiadania protestantów sprzed 1624 roku ograniczenie zasady cuius regio eius religio Zelus Domus Dei – protest papieża Innocentego X, uznając, że traktat jest zbyt korzystny dla protestantów Postanowienia dotyczące cesarza i Rzeszy: – nowy układ sił w kolegium elektorskim (5 katolików, 3 protestantów) – Habsburgowie austriaccy uzyskali niemalże gwarancję dziedziczenia godności cesarskiej w swoim rodzie – ius teritoriale i ius foederis otrzymane przez stany – Rzesza jako luźny związek zupełnie suwerennych wewnątrz i na zewnątrz państw (istniała klauzula, iż nie mogą one zawierać przymierzy z obcymi państwami skierowanymi przeciw cesarzowi i Rzeszy) → ostateczny cios we wszelkie próby unifikacji Niemiec wokół Habsburgów Uznanie de iure niepodległości Szwajcarii Formalna równość suwerennych państw