II WOJNA ŚWIATOWA - Dział 1-4 PDF

# II WOJNA ŚWIATOWA ## I ## II WOJNA ŚWIATOWA - Kampania polska - Hitler i Stalin dzielą Europę - Wojna na froncie wschodnim - Polityka Niemiec w okupowanej Europie - Holokaust - Wojna poza Europą - Droga do zwycięstwa - Koniec II wojny światowej ## 1 Kampania Polska Wiosną i latem 1939 roku Fr...

# II WOJNA ŚWIATOWA ## I ## II WOJNA ŚWIATOWA - Kampania polska - Hitler i Stalin dzielą Europę - Wojna na froncie wschodnim - Polityka Niemiec w okupowanej Europie - Holokaust - Wojna poza Europą - Droga do zwycięstwa - Koniec II wojny światowej ## 1 Kampania Polska Wiosną i latem 1939 roku Francja i Wielka Brytania, świadome rosnącej potęgi zbrojnej hitlerowskich Niemiec, wzmocniły sojusz militarny z Polską. Miało to gwarantować Rzeczypospolitej wsparcie w razie napaści Hitlera. Po odrzuceniu żądań przez polskie władze niemieckich żądań sytuacja polityczna stawała się coraz bardziej napięta, zwłaszcza gdy doszło do niespodziewanego porozumienia pomiędzy III Rzeszą a ZSRS. W jakich okolicznościach wybuchła wojna? Jaki przebieg miała polska obrona? Czy Polacy mieli szansę odeprzeć atak agresorów? | Data | Wydarzenie | |:----------|:----------------------------------------------------------------------------------------------------| | 1-7 IX 1939 | Obrona Westerplatte | | 9-22 IX 1939 | Bitwa nad Bzurą | | 2-6 X 1939 | Bitwa pod Kockiem | | 1 IX 1939 | Agresja Niemiec na Polskę | | 17 IX 1939 | Agresja ZSRS na Polskę | | 17 IX 1939 | Ewakuacja władz polskich | | 28 IX 1939 | Kapitulacja Warszawy | ### W PRZEDEDNIU WOJNY Początkowo Niemcy planowały zaatakować Polskę 26 sierpnia 1939 roku. W ostatniej chwili Hitler wstrzymał jednak swój wcześniejszy rozkaz ze względu na komplikującą się sytuację międzynarodową. Ostatni tydzień pokoju upłynął w Europie na usilnych próbach dyplomacji niemieckiej mających na celu izolację Polski. Propaganda III Rzeszy informowała o rzekomym prześladowaniu Niemców w Rzeczypospolitej. Apogeum kampanii przygotowującej do agresji na Polskę była prowokacja gliwicka. 31 sierpnia grupa funkcjonariuszy niemieckiej Służby Bezpieczeństwa (SD), przebrana w polskie mundury, opanowała budynek rozgłośni radiowej w Gliwicach, aby nadać przemówienie nawołujące do wzniecenia antyniemieckiego powstania. Na miejscu zostawiono zwłoki domniemanych polskich żołnierzy poległych podczas zdobywania radiostacji. W rzeczywistości były to osoby już wcześniej zamordowane, m.in. więźniowie obozów koncentracyjnych. Wydarzenia te pozwoliły Hitlerowi stwierdzić cynicznie, że Polska 1 września napadła na Niemcy i że od 4.45 odpowiadamy ogniem. ### NIEMIECKA NAPAŚĆ NA POLSKĘ II wojna światowa rozpoczęła się od ostrzału polskiej placówki wojskowej na Westerplatte przez pancernik Schleswig-Holstein [czyt.: szlezwiś holsztajn]. Placówka na Westerplatte znajdowała się na terenie Wolnego Miasta Gdańska i miała bronić się tylko przez kilkanaście godzin. Walka obrońców, dowodzonych przez mjr. Henryka Sucharskiego i kpt. Franciszka Dąbrowskiego, trwała aż siedem dni. W czasie gdy Niemcy atakowali Westerplatte, siły powietrzne III Rzeszy - Luftwaffe, bombardowały przyczółki mostowe w Tczewie i pierwszy cel cywilny II wojny światowej miasto Wieluń. W Gdańsku opór niemieckim najeźdźcom stawili pracownicy Poczty Polskiej, których w odwecie rozstrzelano po zakończeniu kampanii wrześniowej. Równie tragiczny los spotkał polskich kolejarzy zamordowanych w Szymankowie koło Malborka. Przez pierwsze trzy dni wojny trwała tzw. bitwa graniczna. Jednym z jej największych starć była bitwa pod Mokrą, gdzie Niemcy stracili ponad 150 czołgów. W dniach 8-10 września pod Wizną na Mazowszu toczyły się walki nazwane „polskimi Termopilami", ponieważ polscy żołnierze stawili tam skuteczny opór 40-krotnie liczniejszym siłom niemieckim. Mimo bohaterskiego oporu polska linia obrony wzdłuż granicy została przerwana i rozpoczął się odwrót za linię Wisły (zob. mapa na s. 14). #### PRZECIWKO BLITZKRIEGOWI Po przegranej bitwie granicznej celem naczelnego wodza Edwarda Rydza-Śmigłego stało się skrócenie niezwykle długiej linii frontu i uratowanie jak największej liczby jednostek bojowych do czasu nadejścia oczekiwanej ofensywy aliantów. Aby powstrzymać szybki marsz Niemców w głąb kraju, naczelny wódz wydał zgodę na kontratak w rejonie Łęczycy, Sochaczewa i Kutna. #### WARTO WIEDZIEĆ ##### Plany wojenne obu stron konfliktu Polski plan wojny z Niemcami zakładał wojnę koalicyjną ze wsparciem zachodnich sojuszników - Francji i Wielkiej Brytanii. Polska miała przyjąć pierwszy atak i oczekiwać nadejścia pomocy aliantów. Niekorzystne do obrony były rozciągnięte granice, mimo to za priorytet uznano utrzymanie zachodnich terenów przygranicznych jako najlepiej rozwiniętych gospodarczo. Z kolei niemiecki plan wojny z Polską pod kryptonimem „Fall Weiss" [czyt.: wajs] zakładał uderzenie z kierunku Pomorza Zachodniego i Prus Wschodnich oraz rejonu Dolnego Śląska. Celem było otoczenie i zniszczenie polskiego wojska oraz szybkie zajęcie Warszawy. Niemcy użyli nowej taktyki walki - Blitzkrieg [czyt.: blickrig], czyli wojny błyskawicznej (więcej o niej na infografice na s. 12-13), w której kluczową rolę miały odgrywać wojska pancerne i lotnictwo. ##### Niemieckie siły pancerne przełamywały polskie linie obronne i oskrzydlały broniące się oddziały. ## 2 HITLER I STALIN DZIELĄ EUROPĘ Napaść na Polskę była zaledwie początkiem planów niemieckiej agresji w Europie. Hitler odbudowywał siły, uzupełniał zaopatrzenie i planował kolejny etap podboju kontynentu. Stalin zaś przygotowywał się do zajęcia następnych ziem w Europie Środkowo-Wschodniej. Czy sojusznicy Polski wykorzystali czas na przygotowanie się do zbrojnej konfrontacji z Hitlerem? Które państwa zdołały się oprzeć potędze III Rzeszy i jej sprzymierzeńców? | Data | Wydarzenie | |:--------------|:---------------------------------------------------------------------------------------------------------| | 23 VIII 1939 | Pakt Ribbentrop-Molotow | | 30 XI 1939 | Wojna zimowa | | 10 VII-31 X 1940 | Bitwa o Anglię | | 6 IV-1 VI 1941 | Podbój Jugosławii i Grecji | | 28 IX 1939 | Niemiecko-sowiecki traktat o granicach | | 9 IV 1940 | Atak Niemiec na Danię i Norwegię | | 22 VI 1940 | Rozejm w Compiègne | | 10 IV 1941 | Utworzenie Niezależnego Państwa Chorwackiego | ### WSPÓŁPRACA MOSKWY I III RZESZY W podpisanym w Moskwie 23 sierpnia 1939 roku pakcie Ribbentrop-Mołotow ustalono, że III Rzesza i ZSRS podzielą się nie tylko terytorium Polski. W tym dokumencie uwzględniono także rozgraniczenie stref wpływów sowieckich i niemieckich w całej Europie Środkowo-Wschodniej. #### TAJNY PROTOKÓŁ DO PAKTU RIBBENTROP-MOŁOTOW 23 sierpnia 1939 roku III Rzesza i Związek Sowiecki zawarły porozumienie, które częściowo pozostawało tajne. W nieopublikowanym protokole znalazły się postanowienia, które zadecydowały o dalszych losach krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Z okazji podpisania paktu o nieagresji między Rzeszą Niemiecką a ZSRR podpisani pełnomocnicy obu stron poruszyli w ściśle poufnej wymianie zdań sprawę wzajemnego rozgraniczenia sfer interesów obu stron. [...] 1. Na wypadek przekształcenia terytorialno-politycznego obszaru należącego do państw bałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa) północna granica Litwy tworzy automatycznie granicę sfery interesów niemieckich i ZSRR, przy czym obie strony uznają roszczenia Litwy do terytorium wileńskiego. 2. Na wypadek terytorialno-politycznego przekształcenia terytoriów należących do państwa polskiego sfery interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone w przybliżeniu przez linię Narew-Wisła-San. Kwestia, czy i w interesie obu uznane będzie za pożądane utrzymanie niepodległego państwa polskiego, zostanie definitywnie zdecydowana dopiero w ciągu dalszego rozwoju wypadków politycznych. W każdym razie oba rządy rozwiążą tę kwestię na drodze przyjacielskiego porozumienia. 3. Jeżeli chodzi o południowy wschód Europy, to ze strony rosyjskiej podkreśla się zainteresowanie Besarabią. Ze strony Niemiec stwierdza się zupełnie désintéressement [fr. 'brak zainteresowania'] odnośnie [do] tego terytorium. [...] Podpisano: Za rząd Rzeszy Niemieckiej - J. Ribbentrop Za rząd Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich - W. Mołotow. Moskwa, 23 sierpnia 1939 #### W myśl tych ustaleń: - oba państwa podzieliły się terytorium Rzeczypospolitej po połowie; - Finlandia, Estonia oraz Łotwa miały znaleźć się w sowieckiej strefie wpływów, Litwa zaś w niemieckiej; - Niemcy zgodzili się również na zajęcie przez ZSRS Besarabii, należącej wówczas do Rumunii. ## 3 WOJNA NA FRONCIE WSCHODNIM Do 1941 roku Hitler i Stalin odnosili głównie sukcesy - podzielili między siebie większość Europy. Sojusz tych dwóch zbrodniczych imperiów totalitarnych był jednak obliczony na krótki czas, a każdy z dyktatorów szykował się potajemnie do rozprawy ze swoim rywalem. Latem 1941 roku Hitler zaatakował jako pierwszy. Jaki przebieg, cel i skutek miała niemiecka inwazja na ZSRS? Z jakimi problemami musieli się mierzyć Niemcy w Rosji? | Data | Wydarzenie | |:--------------|:-------------------------------------------------------------------------------------| | 22 VI 1941 | Inwazja Niemiec na ZSRS | | 8 IX 1941 | Początek blokady Leningradu | | 23 VIII 1942-2 III 1943 | Bitwa o Stalingrad | | 12 VII 1941 | Utworzenie koalicji antyhitlerowskiej | | 6 XII 1941 | Kontrofensywa ZSRS pod Moskwą | ### NAPAŚĆ NIEMIEC NA ZSRS Rządzący III Rzeszą Adolf Hitler już w wydanej w latach 20. książce _Mein Kampf_ przedstawił jako jeden ze swoich najważniejszych celów podbój znienawidzonego imperium komunistycznego ZSRS. Rozległe równiny na wschodzie miałyby stać się dla Niemców „przestrzenią życiową" (niem. _Lebensraum_; czyt.: _lej- bensraum_) (więcej o tym zob. też na s. 37). Od 1939 roku przywódca III Rzeszy planom podboju Rosji podporządkował swoje działania. Pakt Ribbentrop-Mołotow, który w sierpniu 1939 roku zawarto w imieniu wodza III Rzeszy, był traktowany jedynie jako chwilowe, taktyczne porozumienie ze Stalinem. Gdy jesienią 1940 roku doszło do kolejnego spotkania ministrów spraw zagranicznych Niemiec i ZSRS, był już odczuwalny coraz głębszy konflikt interesów obu dyktatorów. Niemcy starali się skierować ekspansję ZSRS w stronę Indii i Zatoki Perskiej, licząc na wywołanie konfliktu z Wielką Brytanią. Stalina interesowały jednak przede wszystkim Bałkany, dlatego zażądał od Niemiec zgody na otwarcie baz wojskowych w Turcji i Rumunii. Takie oczekiwania były sprzeczne z interesami Niemiec, korzystających z rumuńskich złóż naftowych w Ploeszti. Wykluczały się także najważniejsze, dalekosiężne cele obu przywódców. Stalin czekał na dogodną możliwość rozciągnięcia wpływów komunizmu w Europie i liczył na wykrwawienie się Niemiec i Wielkiej Brytanii podczas przeciągającego się konfliktu. Hitler z kolei niezmiennie chciał zrealizować nazistowską ideę poszerzenia „przestrzeni życiowej" na wschodzie. Ostatecznie zdecydował się zaatakować ZSRS, mimo że nie zdołał pokonać Wielkiej Brytanii. W ten sposób świadomie rozpoczął wojnę na dwa fronty, czyli popełnił ten sam błąd, o który oskarżał władze niemieckie z okresu I wojny światowej. W grudniu 1940 roku Hitler podpisał plan wyznaczający termin ataku na ZSRS na 15 maja 1941 roku. W wojnie miały wziąć udział również wojska większości państw satelickich i sprzymierzonych (Hiszpania i Bułgaria odmówiły w niej uczestnictwa). Zaplanowana operacja na skutek zaangażowania militarnego Niemiec w konflikt z Grecją i Jugosławią (więcej o nim na s. 28) musiała zostać przesunięta na 22 czerwca 1941 roku. Tego dnia Niemcy rozpoczęli operację o kryptonimie „Barbarossa", w której walczyło blisko 4 mln żołnierzy: - III Rzeszy, - Finlandii, Rumunii, Słowacji, Węgier, Włoch, - a ponadto faszystowscy ochotnicy z Francji, Chorwacji, Hiszpanii, Belgii, Holandii, Danii i Norwegii. ### WARTO WIEDZIEĆ #### Kampania wrześniowa czy wojna obronna? Nie mniejsze kontrowersje od oceny przebiegu walk toczonych przez Polaków z Niemcami budzi sama nazwa pierwszego etapu II wojny światowej. Określa się go jako kampanię polską, kampanię wrześniową lub wojnę obronną 1939 roku. Każde z tych określeń, choć jest powszechnie przyjęte, ma zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Najbardziej precyzyjnym z nich jest „kampania polska", jednak wśród części historyków i amatorów historii niesmak budzi fakt, że jest to nazwa powszechnie przyjęta w historiografii niemieckiej, gdzie określa jedną z kolejnych zwycięskich kampanii Wehrmachtu. Z kolei kampania wrześniowa" nie obejmuje walk, które toczyły się w październiku. Pojęcie „wojna obronna" wprowadza zaś zamieszanie, gdyż w tym przypadku wbrew stosowanemu nazewnictwu jedna wojna (obronna), stanowić miałaby etap innej, większej wojny - II wojny światowej. Określenie to jest nie tylko nie do końca poprawne, ale może również wychodzić naprzeciw postulatom rosyjskiej propagandy, która chętnie początku II wojny światowej doszukuje się dopiero w 1941 roku, gdy III Rzesza zaatakowała ZSRS. Pozwala to pominąć lata 1939-1940, gdy poczynania Sowietów jako sojuszników Hitlera oceniane są jako niechlubne. ## 4 POLITYKA NIEMIEC W OKUPOWANEJ EUROPIE W wyniku szybkich podbojów III Rzesza zajęła rozległe tereny zamieszkiwane przez dziesiątki milionów mieszkańców. Od czego zależało ich położenie w nowej rzeczywistości? Jakie postawy wobec III Rzeszy przyjmowała ludność okupowanych ziem? Gdzie opór wobec okupantów okazał się najsilniejszy i najskuteczniejszy? | Data | Wydarzenie | |:------------|:---------------------------------------------------------------------------------------| | 1 IX 1939-8 V 1945 | II wojna światowa w Europie | | 22 VI 1940 | Rozejm w Compiègne | | 27 IX 1941 | Podpisanie paktu trzech | ### SYTUACJA LUDNOŚCI OKUPOWANYCH KRAJÓW Na politykę III Rzeszy wobec ludności okupowanych terenów podczas II wojny światowej decydujący wpływ miało nazistowskie przekonanie o rzekomej wyższości Niemców, jako przedstawicieli „rasy germańskiej", nad innymi narodowościami. Zgodnie z planami Hitlera kraje Europy Zachodniej miały pozostać częścią powojennego świata, dlatego ich obywateli nie poddano masowym represjom. Okupację uznawano za tymczasową, wprowadzoną dla zapewnienia Niemcom swobody w podejmowaniu dalekosiężnych planów na wschodzie. Szczególnie ostrożnie Niemcy obchodzili się z częścią zajętych państw zamieszkiwanych przez: - narody germańskie (Holendrów, Flamandów, Duńczyków, Norwegów); - nacje powiązane w przeszłości z Niemcami (Alzatczyków, mieszkańców Luksemburga). W okupowanej części Francji Niemcy również nie prowadzili masowych egzekucji, łapanek, wypędzeń czy grabieży. Kolaboracja z okupantem nie była wśród Francuzów zjawiskiem wyjątkowym. Niemcy nie zrezygnowali jednak z pełnej kontroli nad tymi państwami. W każdym z nich stacjonował Wehrmacht oraz funkcjonowała niemiecka Służba Bezpieczeństwa (SD). Miały one za zadanie udaremnienie alianckiej inwazji oraz przeciwdziałanie tworzeniu się konspiracji. Sytuacja zbliżona do zaprowadzonej na zachodzie Europy panowała w Protektoracie Czech i Moraw. Niemcy stosowali tam tzw. politykę „piernika i pejcza". Mimo względnie łagodnej polityki reagowali z pełnym okrucieństwem w przypadkach wystąpień przeciw nim. W 1942 roku wymordowali mieszkańców czeskiej wsi Lidice. Był to odwet za to, że czescy komandosi przeprowadzili udany zamach na szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy i protektora Czech i Moraw Reinharda Heydricha [czyt.: rajnharda hejdrisia] (więcej o tej postaci na s. 44). Licznych zbrodni hitlerowcy dopuścili się także we Włoszech po 1943 roku oraz w okupowanej Francji, gdzie działał ruch oporu. W bezwzględny sposób traktowano ludność Europy Wschodniej. Zamieszkujący ją Słowianie, Żydzi i Romowie byli przedstawiani przez propagandę nazistów jako podludzie. Do grupy tej zaliczono także osoby niepełnosprawne fizycznie i psychicznie. Według oficjalnej propagandy Niemcy, będąc nadludźmi, nie byli zobowiązani do przestrzegania żadnych norm etycznych w postępowaniu z podludźmi (więcej o tym w tekście źródłowym na s. 33). Politykę ekspansji w kierunku wschodnim hitlerowcy usprawiedliwiali jeszcze przed wybuchem wojny koniecznością zdobycia przestrzeni życiowej na wschodzie kontynentu. Planowali zajęcie dla „rasy germańskiej" terenów od jeziora Ładoga na północy do Morza Czarnego na południu. Przygotowali również szczegółowy план osiedleńczy i germanizacyjny tych obszarów, tzw. _Generalny Plan Wschodni_ (GPW), który zakładał po zakończeniu wojny przesiedlenie za Ural lub wymordowanie w obozach zagłady ponad 40 mln Słowian zamieszkujących ziemie polskie, białoruskie, ukraińskie i część ziem rosyjskich. Jedynie nieliczne grupy, wybrane zgodnie z pseudonaukowymi wytycznymi niemieckiej teorii rasowej, miały zostać poddane germanizacji. Zamierzano także pozostawić kilka milionów Słowian z zamiarem ich wykorzystania do niewolniczej pracy. W czasie wojny poszczególne narody, z wyjątkiem Żydów, były traktowane zależnie od stopnia ich przydatności Niemcom. Stąd stosunkowo niewielkie represje spotykały: Ukraińców, Białorusinów, Słowaków, Chorwatów czy Słoweńców. Poprawny charakter miał także stosunek Niemców do Litwinów, Łotyszy i Estończyków. Wprawdzie formalnie za podludzi hitlerowcy uznawali wszystkich Słowian, lecz w praktyce represje objęły wyłącznie stawiających im opór Polaków, Serbów i Rosjan. Z innych grup szczególnie okrutnie traktowano Żydów, Romów i Sinti, których przeznaczono do całkowitej zagłady. ## 5 HOLOKAUST Jedną z podstaw ideologii nazistowskiej stanowił antysemityzm. Żydzi według Hitlera byli sprawcami wszystkich nieszczęść, które spadały na Niemcy. Celem führera było całkowite pozbycie się ludności żydowskiej z całej Europy. Jaka zmieniła się sytuacja Żydów z krajów okupowanych przez III Rzeszę? W jaki sposób okupowane narody zareagowały na działania nazistów wymierzone w żydowskich współobywateli? | Data | Wydarzenie | |:----------|:--------------------------------------------------------------------------------------| | 27. IV 1940 | Utworzenie obozu Auschwitz-Birkenau | | 20. I 1942 | Konferencja w Wannsee | | 19. IV 1943 | Wybuch powstania w getcie warszawskim | | 5. X 1939 | Utworzenie getta w Piotrkowie Trybunalskim | ### SEPARACJA LUDNOŚCI ŻYDOWSKIEJ Po wybuchu II wojny światowej prześladowania ludności żydowskiej przez nazistów stawały się coraz bardziej brutalne. Już podczas kampanii wrześniowej Niemcy dopuszczali się na niej licznych mordów, np. 8 września 1939 roku w Będzinie w pobliżu Katowic żołnierze Wehrmachtu i SS spalili synagogę wraz z dwustoma modlącymi się tam Żydami. #### WARTO WIEDZIEĆ ##### Podstawy antysemityzmu w Niemczech Antysemityzm w Niemczech i Austrii miał długą tradycję, a rozwinął się w pełni w okresie międzywojennym, mimo że tamtejsi Żydzi byli zazwyczaj silnie zasymilowani. Szczególnie podatne na hasła nienawiści do Żydów okazały się kręgi skrajnie nacjonalistyczne. Antysemityzm stanowił więc podstawę ideologii nazistowskiej. Jej zasady przedstawił Hitler, który obarczył Żydów winą za: - klęskę Niemiec w okresie I wojny światowej, - zorganizowanie rewolucji bolszewickiej w Rosji, - rzekomy polityczny i kulturalny upadek Europy, - wprowadzenie znienawidzonego przez nazistów ustroju demokratycznego. Po dojściu do władzy Hitler wprowadził w 1935 roku ustawy norymberskie, zgodnie z którymi ludność żydowską m.in. pozbawiono większości praw obywatelskich i zakazano zawierania małżeństw niemiecko-żydowskich. Gdy Hitler zaczął odnosić wojenne zwycięstwa, los Żydów na całym kontynencie był przesądzony - mieli oni zniknąć z Europy. Początkowo jednak Niemcy nie mieli jeszcze sprecyzowanych planów eksterminacji ludności żydowskiej. #### Od samego początku hitlerowskie władze w okupowanych krajach prowadziły politykę prześladowania i wyniszczania ludności żydowskiej. Jej kolejnymi etapami były: - dyskryminacja, czyli pozbawienie Żydów praw przysługujących pozostałym mieszkańcom; - stygmatyzacja, czyli oznaczanie ich w taki sposób, żeby odróżniali się od reszty społeczeństwa; - izolacja, czyli zamknięcie ludności żydowskiej w odrębnych dzielnicach - gettach; - zagłada, czyli masowe, zorganizowane wyniszczenie Żydów. Pierwsze trzy elementy tej zbrodniczej strategii Niemcy zaczęli wprowadzać całkowicie otwarcie już w 1939 roku. Początkowo na ziemiach wcielonych do Rzeszy władze hitlerowskie prowadziły politykę mającą na celu szybkie wysiedlenie miejscowej ludności żydowskiej do Generalnego Gubernatorstwa. Po wstrzymaniu tej akcji w największych polskich miastach wcielonych do Rzeszy, m.in. w Łodzi, Włocławku, Koninie, Płocku czy Sosnowcu, zaczęto szybko zakładać otoczone zasiekami lub murami getta. Na początku 1940 roku na wcielonym do Rzeszy terenie przebywało 600 tys. Żydów, a w Generalnym Gubernatorstwie - 1,5 mln. Od 1 grudnia 1939 roku nakazano noszenie wszystkim Żydom powyżej 12. roku życia białych opasek z niebieską gwiazdą Dawida. Celem tego zarządzenia było: - odseparowanie Żydów od reszty społeczeństwa, - łatwiejsze ich wyłapywanie do prac przymusowych, - ułatwienie realizacji innych zarządzeń, w tym zakazujących im chodzenia po niektórych ulicach, parkach, jeżdżenia koleją. Sytuacja Żydów z miesiąca na miesiąc się pogarszała. 13 września 1940 roku ukazało się rozporządzenie generalnego gubernatora Hansa Franka o tworzeniu gett. W rzeczywistości powstały one już wcześniej, np. pierwsze wydzielono jeszcze w październiku 1939 roku w Piotrkowie Trybunalskim. #### Getta żydowskie były wyjątkowo zatłoczone. W dzielnicach o bardzo ograniczonej powierzchni Niemcy gromadzili ludność żydowską z kilku miast. Pierwsze getto w Generalnym Gubernatorstwie założyli w Piotrkowie Trybunalskim w październiku 1939 roku. Warunki egzystencji (głód i brak higieny) w zamierzeniu okupantów miały prowadzić do jej wyniszczenia. Separacja od pozostałych mieszkańców miast, co na zdjęciu podkreśla napis Strefa zamieszkana przez Żydów. Wstęp wzbroniony, miała uniemożliwić udzielanie zamkniętym tam ludziom jakiejkolwiek pomocy. #### W październiku 1940 roku wprowadzono karę śmierci dla każdego próbującego opuścić getto. Największe getto w Generalnym Gubernatorstwie powstało w Warszawie, gdzie na niewielkiej przestrzeni stłoczono aż 460 tys. osób. Podobne prześladowania zaczęły stopniowo dotykać Żydów z innych krajów okupowanych przez Niemcy ## 6 WOJNA POZA EUROPĄ Choć II wojna światowa rozpoczęła się w Europie, to jednak wkrótce stała się konfliktem o zasięgu globalnym. W kolejnych latach walki objęły Afrykę Północną, a także Azję i wyspy Oceanu Spokojnego. Które państwa zaangażowały się w zmagania poza Europą? Jaki był dalszy przebieg działań wojennych? | Data | Wydarzenie | |:--------------|:-----------------------------------------------------------------| | 10 VI 1940-13 V 1943 | Walki w Afryce | | 10 IV-27 XI 1941 | Bitwa o Tobruk | | 7 XII 1941 | Japoński atak na Pearl Harbor | | 14 XI 1942 | Zakończenie bitwy pod El-Alamejn | | 13 IV 1941 | Japońsko-sowiecki pakt o nieagresji | | 7 XII 1941 | Przystąpienie USA do wojny | | 15 II 1942 | Zajęcie Singapuru przez Japończyków | ### POCZĄTEK WALK W AFRYCE W 1940 roku II wojna światowa dotarła do północnej Afryki. Działania zbrojne na tym obszarze rozpoczęli Włochy. Mussolini marzył bowiem o odbudowie Imperium Rzymskiego i przekształceniu Morza Śródziemnego we włoskie morze wewnętrzne. Na początku 1940 roku w skład włoskich posiadłości w Afryce wchodziły: - Abisynia (Etiopia), Erytrea i Somali Włoskie, tworzące razem Włoską Afrykę Wschodnią, - Libia #### WARTO WIEDZIEĆ ##### Zatopienie floty francuskiej Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 roku Brytyjczycy obawiali się, że kolaboracyjny rząd Vichy może przekazać francuskie okręty III Rzeszy. W tej sytuacji Niemcy uzyskali by przewagę na morzach, a ich inwazja na Wielką Brytanię miałaby większe szanse powodzenia. Rząd Winstona Churchilla postawił Francuzom ultimatum - wybór jednego z trzech rozwiązań: wspólną walkę przeciw III Rzeszy, odesłanie floty do portów na Karaibach lub całkowite rozbrojenie. Gdy 3 lipca francuscy dowódcy okrętów stacjonujących w porcie Mers el-Kebir w Algierii odrzucili te warunki, Brytyjczycy przystąpili do operacji o kryptonimie „Catapult" [czyt.: katapelt]. Okręty Royal Navy otworzyły ogień do jednostek francuskich, co zakończyło się ich zatopieniem lub trwałym uszkodzeniem. W wyniku ostrzału zginęło ok. 1300 francuskich marynarzy. Do podobnego ataku doszło kilka dni później w Dakarze. #### Pierwszymi celami wojsk włoskich miały być - sąsiadujące z Włoską Afryką Wschodnią - Somali Brytyjskie i Egipt. Szczególne znaczenie miało opanowanie Kanału Sueskiego, co pozwoliłoby na przecięcie szlaków transportowych łączących Wielką Brytanię z Indiami i Australią (przyjrzyj się mapie na s. 55). #### Na początku sierpnia 1940 roku 300-tysięczne siły włoskie z okupowanej Etiopii zaatakowały i szybko opanowały Somali Brytyjskie. Mimo sukcesu nie kontynuowały ofensywy w kierunku Sudanu i Kenii. Miesiąc później rozpoczęły ofensywę z Libii na Egipt ## 7 DROGA DO ZWYCIĘSTWA Od czasu klęski Francji w 1940 roku jedynie Wielka Brytania wraz z nielicznymi sojusznikami stawiała czoło hitlerowskim Niemcom. Niemiecka inwazja na ZSRS i japoński atak na Pearl Harbor sprawiły jednak, że w wojnę przeciw państwom Osi zaangażowały się Związek Sowiecki i Stany Zjednoczone. W jaki sposób powstała Wielka Koalicja? Jak doszło do przełomu na froncie wschodnim? Jakie działania podjęli alianci zachodni, by pokonać Niemcy? | Data | Wydarzenie | |:------------|:---------------------------------------------------------------------| | 14 VIII 1941 | Podpisanie Karty atlantyckiej | | 5 VII 1943 | Początek bitwy na Łuku Kurskim | | 10 VII 1943 | Lądowanie aliantów na Sycylii | | 3 IX 1943 | Kapitulacja Włoch | | 4 VI 1944 | Desant aliantów w Normandii | | 14-24.XI 1943 | Konferencja w Casablance | | 28 XI-1.XII