Literatura Grecka PDF

Świat przedstawiony przez Homera * 10.10, 24.10 Homer zwany ślepym > związek z wieszczami - nie mając wzroku, wypowiadali wolę bogów mit: Homer poszedł do grobowca Achillesa i modlił się, aby zobaczyć herosa w momencie, w którym szedł do walki. Kiedy Achilles się mu objawił, Homer oślepł od blas...

Świat przedstawiony przez Homera * 10.10, 24.10 Homer zwany ślepym > związek z wieszczami - nie mając wzroku, wypowiadali wolę bogów mit: Homer poszedł do grobowca Achillesa i modlił się, aby zobaczyć herosa w momencie, w którym szedł do walki. Kiedy Achilles się mu objawił, Homer oślepł od blasku jego miecza. Thetis i muzy zlitowały się nad nim i obdarowały mocą poezji. poezja była tylko oralna, pisanie służyło jedynie do celów administracyjnych Mit o wojnie trojańskiej Iliada koń trojański brak pięta Achillesa brak opłakiwanie Achillesa, śmierć brak początek i koniec wojny brak Iliada * 10.10, 24.10 Treść: ★​ składa się z 24 ksiąg, pierwotnie nie była podzielona ★​ akcja zaczyna się dopiero w 10 roku wojny z Troją, nie obejmuje zakończenia wojny ★​ Achilles rozgniewany na Agamemnona za odebranie branki Bryzejdy wycofuje się z walki i przyrzeka powrócić do niej nie wcześniej, aż Trojanie zwyciężą Greków i podejdą pod ich okręty; jego gniew jest nietypowy, gdyż jest skierowany na swoich ★​ Trojanie pod wodzą Hektora zwyciężają ★​ Patroklos, chcąc odwrócić niebezpieczeństwo, za zgodą Achillesa przywdziewa jego zbroję i wyrusza do walki, jednakże ginie z rąk Hektora ★​ Hektor zdobywa zbroję Achillesa ★​ na prośbę matki bohatera Hefajstos (bóg kowal) wykuwa nową, wspaniałą zbroję, po pogrzebie Patroklosa Achilles przydziewa ją i rusza do boju ★​ Achilles stacza pojedynek z Hektorem i przeszywa go włócznią ★​ Achilles przetrzymuje zwłoki Hektora, przyczepia ciało do swego rydwanu i codziennie rano przejeżdża pod murami Troi ★​ Priam wybłagał oddanie zwłok syna w zamian za cały wóz złota, a w Troi zarządzono dwunastodniową żałobę, którą Grecy uszanowali ★​ pogrzeb Hektora (w Iliadzie nazywanego jeńcem boskim) kończy Iliadę Oralność Iliady i Odyssei ★​ zarówno “Iliada”, jak i “Odyseja” pełniły funkcję przekazywania wiedzy o mitach, zwyczajach i wartościach społecznych, co było kluczowe w społeczeństwie o ograniczonej umiejętności pisania  ★​ robiła największe wrażenie w czasach starożytnych, było to na zasadzie widowiska - opery ★​ heksametr daktyliczny: stały rytm ułatwiał recytację i zapamiętywanie; każdy wers składał się z sześciu stóp metrycznych, co tworzyło melodyjną strukturę ★​ formuły: powtarzające się zwroty i wyrażenia, takie jak “jasnooka Atena” czy “szybkonogi Achilles”, ułatwiały zapamiętywanie tekstu; opisy wydarzeń lub postaci są często schematyczne i powtarzalne, co ułatwiało recytatorom zapamiętywanie, detale nieistotne dla narracji były pomijane ★​ epitet stały: opisy, które zawsze towarzyszą postaciom lub zjawiskom, pełniły funkcję stylistyczną i mnemotechnikę; bohaterowie rzadko są przedstawiani jako osoby o rozbudowanym życiu wewnętrznym, ich działania są często opisywane poprzez ich słowa i czyny, co było typowe dla literatury oralnej; ★​ stałe epitety: ○​ różanopalca Jutrzenka ○​ pięknowłosa Helena ○​ szybkonogi Achilles ○​ krętorogie woły ○​ Hektor o hełmie wiejącym kitami ○​ w pięknych nagolenicach Achaje ○​ Hera białoramienna ○​ okręty o rufach wygiętych ○​ Dzeus nieśmiertelny ★​ paralelizm: struktura narracji, w której dany motyw lub temat powraca w późniejszych fragmentach tekstu, by stworzyć zamkniętą całość ○​ podobne struktury zdań lub wydarzeń, w różnych częściach tekstu wzmacniały jego rytmiczność i ułatwiały odbiór słuchaczom ○​ powtarzające się frazy dialogi i sceny (np. sceny uczty, pojedynku, narady) tworzyły schematy, które były łatwe do zapamiętania i odtworzenia Sceny typowe (ukazane zwyczajowo) - sceny te pokazują codzienne życie, obyczaje i wartości, którymi kierowali się starożytni Grecy i Trojanie, jednocześnie podkreślając ich wiarę w przeznaczenie i opiekę boską ★​ zbrojenie wojownika ★​ grzebanie poległych ★​ zwyczaje pojedynkowe ★​ przebieg bitew ★​ składanie ofiar i modlitwy do bogów ★​ Ksenia - święte prawa gości; w trakcie bitwy, gdy obaj wojownicy odkrywają, że ich przodkowie byli związani więzami gościnności, postanawiają nie walczyć ze sobą ★​ uczty greckich wojowników ★​ podział łupów ★​ lok pokonanych Inwokacja  ★​ znajduje się na samym początku utworu i skierowana jest do muzy, która ma natchnąć poetę i pomóc w opowiedzeniu historii; już na początku uwaga skupia się na jednym z najważniejszych motywów eposu - destrukcyjnej sile gniewu “Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa, zgubny, co zguby przysporzył Achajom niezliczonej, wtrącił dusze rycerzy mnogie w Otchłań, a samych na pastwę psom rzucił i ptakom…” ★​ wskazuje na udział bogów w ludzkich losach, a także na nieuchronność przeznaczenia; pokazuje, że poeta jest jedynie narzędziem bogów, a jego historia ma wymiar sacrum Aoida ★​ recytował długie historie z pomocą rytmicznych wzorców, takich jak heksametr daktyliczny ★​ starogrecki termin oznaczający pieśniarza lub śpiewaka epickiego, który odgrywał kluczową rolę w tradycji ustnej, przekazując opowieści, mity i historię w formie poezji ★​ w kontekście “Iliady” i “Odysei”, aoida odnosi się do tych, którzy pierwotnie recytowali lub śpiewali dzieła epickie, zanim zostały one spisane ★​ aoida pełnił funkcję historyka, nauczyciela i artysty, przekazując słuchaczom wartości, mitologię i tradycje społeczne; był ważnym członkiem wspólnoty, który podtrzymywał pamięć zbiorową i wzmacniał poczucie tożsamości kulturowej. ★​ uważano, że aoida działa pod natchnieniem muz (bogiń sztuki i nauki), co nadawało jego twórczości wymiar sacrum ★​ w zależności od kontekstu i publiczności aoida mógł dostosowywać opowieść, dodając szczegóły lub skracając mniej ważne fragmenty Tarcza Achillesa ★​ symbolika: ○​ kosmos jako mikrokosmos - tarcza przedstawia świat w miniaturze: od porządku kosmicznego po życie ludzkie i cykle natury; ukazuje harmonię i równowagę między różnymi elementami życia, mimo, że człowiek doświadcza zarówno radości, jak i cierpienia ○​ kontrast pokoju i wojny - tarcza przypomina, że wojna, choć niszczycielska, jest naturalną częścią ludzkiego życia; obraz dwóch miast symbolizuje dualizm ludzkiego losu ○​ boska moc i idealizacja - tarcza jest dziełem Hefajstosa, co podkreśla boską interwencję w losy śmiertelnych; przedmiot jest doskonały, symbolizując niezrównaną moc i pozycję Achillesa jako najważniejszego wojownika w “Iliadzie” ○​ przemijalność i wieczność - sceny z tarczy odzwierciedlają zarówno chwilowość ludzkich działań, jak i wieczność kosmosu; tarcza staje się metaforą kruchości ludzkiego życia wobec boskiego porządku  ★​ tarcza, wraz z innymi elementami zbroi, zostaje wykonana na zamówienie przez Hefajstosa, boga kowalstwa, na prośbę matki Achillesa Tetydy ★​ jest to tarcza boskiego pochodzenia, idealna i niezwykła w swojej konstrukcji oraz znaczeniu ★​ na tarczy znajdują się obrazy Ziemi, nieba, gwiazd, Słońca i Księżyca; to wizja wszechświata jako harmonijnego porządku, nad którym czuwa boska siła ★​ Hefajstos wykuł obraz dwóch miast - jednego w czasie pokoju (śluby, uczty, sądy publiczne, co ukazuje harmonię i sprawiedliwość), drugiego w stanie wojny (oblężenie, bitwa, zasadzki - obraz nieuchronności konfliktów); pokazuje to dwoistość ludzkiego życia - radość i konflikt ★​ tarcza jest symbolem boskiej protekcji i niezrównanej pozycji Achillesa jako bohatera, który staje się niemal mitycznym wojownikiem o nadludzkiej mocy; jej opis pozwala Homerowi ukazać piękno i złożoność życia w kontekście wojny i tragedii, podkreślając zarówno ulotność ludzkiego istnienia, jak i wieczność boskiego porządku Przedmiot-symbol ★​ berło Agamemnona ★​ Achilles je opisuje, a potem rzuca na ziemię ★​ Odyseusz bierze od Agamemnona berło ★​ Egida Ateny, którą następnie przykrywa barki Achillesa “Odyseja” - epos grecki * 31.10 heksametr, 24 księgi Treść: ★​ opowieść o Odyseuszu, który po wojnie trojańskiej, próbuje wrócić do domu przez 10 lat ★​ ponownie treść zaczyna się w środku podróży, o wcześniejszych wydarzeniach dowiadujemy się z historii opowiadanych przez bohatera ★​ księga 1-4: Itaka, Penelopa nie może się odpędzić od adoratorów (ponad 100), którzy uważają, że Odyseusz nie żyje; jego syn, Telemachus, postanawia wyruszyć na poszukiwania, dowiaduje się, że jego ojciec żyje ★​ księga 5-8: przedstawiają Odyseusza, który zostaje uwolniony od Calypso na wyspie Ogygia. Odyseusz dopływa do krainy Feaków, na brzegu spotyka córkę króla Alkinoosa, udaje się do pałacu i prosi o pomoc o powrocie do domu. Król organizuje igrzyska, na których bohater przemawia i znakomicie rzuca dyskiem, przez co wygrywa względy widowni i dostaje podarki. Odyseusz zdradza kim jest i opowiada o swoich przygodach ★​ księga 9-12: przygody ○​ najpierw był w mieście Isamos, gdzie walczył z mieszkańcami i je zburzył, następnie jego statek się rozbija o wyspę cyklopa Polifema, kilka osób z załogi statku zostaje zjedzonych, w jaskini zamkniętej wielkim głazem, Odyseusz  wie, że nie wystarczy walczyć mieczem z silniejszym cyklopem. Udaje im się uwolnić podstępem - Odyseusz z załogą znajdują drewniany słup (który był używany jako podpora), podpala go w ogniu i uderza nim Polifema w oko, oślepiając go. Gdy Polifem krzyczy z bólu, inni cyklopi z wyspy odpowiadają na jego wezwanie. Będąc poza jaskinią pytają go, kto go zranił, na co odpowiada, że “nikt go zabija”, więc go opuszczają. Następnego ranka, wciąż ślepy Polifem wypuszcza swoje owce z jaskini, ale sprawdza, czy nikt na nie nie wsiadł, upewniając się, że ludzie Odyseusza nie uciekli. Oni natomiast złapali się brzuchów owiec, żeby wydostać się z pułapki. Kiedy Odyseusz jest już na swoim statku, krzyczy do cyklopa swoje imię. Potem w formie zemsty cyklop modli się do swego ojca Posejdona, aby Odyseusz nigdy nie dotarł do Itaki, a jeśliby mu się jednak udało, to straci całą załogę, statek i zastanie dom w rozbiciu. Ostatnie słowa modlitwy stają się głównym wątkiem “Odysei” ○​ Odyseusz i jego załoga spotykają lotus-eaters, kanibalistycznych gigantów - Laestryngów ○​ spotykają również czarodziejkę Kirke, przeciw jej czarą Odyseuszowi pomaga Hermes, gdy Kirke dowiaduje się kim jest bohater, zaprasza go do swojej sypialni. Odyseusz się zgadza i dostaje radę, żeby udał się do Hadesu, a następnie do Terezjasza ○​ potem dopływają od Sycylii do Charybdis ○​ na koniec opowiada historię o Calypso, która więziła go 7 lat ★​ księga 13-16: w przeciągu nocy Odyseusz dopływa do Itaki, przebrana Atena zamienia go w starca, udaje się on do pastucha, gdzie dowiaduje się o śmierci swojej matki i o ojcu, który jest bliski śmierci. Syn zjawia się u pastucha, a Atena zwraca Odyseuszowi swój wygląd, następnie ojciec z synem naradzają się jak pozbyć się zalotników Penelopy ★​ księga 17-20: Odyseusz powraca przebrany za żebraka do domu, rozpoznaje go pies. Następnie rozpoznaje go służąca Eurykleja, w tym czasie Penelope zwraca się do bohaterami ze swoimi obawami i wątpieniami, ale nie rozpoznaje go. Rano królowa ogłasza zawody łucznicze. ★​ księga 20-24: Zeus wspiera Odyseusza i daje mu boska pomoc, zalotnicy rezygnują z morderstwa Telemacha. Penelopa ogłasza zawody, zalotnicy maja strzelić z łuku Odyseusza i przestrzelić na raz otwory w 1 toporach, do konkursu staje też jej syn (not in creepy way). Nikomu się nie udało, na koniec na ochotnika staje Odyseusz i zwycięża. Bohater zrzucił swe szaty i zabił zalotników, z wyjątkiem dwóch (Femiosa i Medona), następnie wiesza tez niewierne służące. Odyseusz dopiero wtedy zdradza kim jest, Penelopa uwierzyła mu dopiero jak opowiedział jej jak zbudował jej sypialnie. Wyrusza wtedy do swojego ojca na wieś, mieszkańcom wsi nie podoba się mord zalotników i chcą zabić Odyseusza. Wtedy Zeus zapobiega walce i nastaje pokój. Hezjod * 7.11 Hezjod ★​ epik grecki, ‘ten co wysyła pieśń’ ★​ należał do aojdów ★​ sanktuarium muz - trójnóg ★​ chłopiec, askra, kozy i owce ★​ muzy podarowały mu talent poetycki, którego nie miał prawa posiadać, jako nieuczony chłopiec z małej wioski ★​ muzy: Kaliope (poezja epicka), Klio (historia i filozofia), Melpomene (muzyka i śpiew), Thalia (komedia), Urania (astronomia i geometria), Terpsichora (taniec), Erato (poezja miłosna), Euterpe (poezja liryczna i gra na aulosie), Polyhymnia (poezja sakralna i hymniczna, pantomimy) ★​ stworzył uporządkowaną pamięć bogów “Teogonia” ★​ jest to epos kosmogoniczny ★​ wspomina 400 imion bóstw, 236 pojawia się tylko raz, bogowie (theoi), demony (daimones), żywioły, pojęcia abstrakcyjne, które dla Greków nie były abstrakcyjne, lecz konkretne, imię Zeus pojawia się 65 razy ★​ główna treść teogonii: mit o następstwie, surowy nastrój, walka żywiołów i potęg natury, świat bez ludzi ★​ kompozycja: przedśpiew, teogonia właściwa, opis związków bogów z innymi stworzeniami, drugie proójmion (związki ludzi i bogów), trzecie proójmion (skierowane do muz olimpijskich) ○​ przedśpiew: obejmuje wersy 1-34. Utwór rozpoczyna się zwrotem do Muz Helikonu, prosi je o inspirację i błogosławieństwo. Opisuje ich taniec, śpiew, boską obecność. Chwali je, ich dar wprowadzania harmonii i radości poprzez sztukę. Muzy są źródłem inspiracji, przekazują wiedzę o bogach. Następnie Hezjod ogłasza, że jego utwór jest poświęcony genealogii bogów, wskazuje boski ład i hierarchię. A jego wiedza pochodzi od muz, więc fakty są prawdziwe. Oddaje cześć Zeusowi, jako władcy bogów i świata, centralnej postaci porządku kosmicznego ○​ drugi przedśpiew: obejmuje wersy 15-103. Hezjod opisuje objawienie Muz, uczą go sztuki poezji i obdarzają natchnieniem. Zapowiada tematykę teogonii. Ten przedśpiew nadaje utworowi charakter teologiczny i sakralny ○​ trzeci dwuwierszowy przedśpiew wyraziście oddziela wprowadzenie od zasadniczej części teogonii ○​ część właściwa: ​ powstanie świata: chaos - pierwotna pustka , z chaosu wyłaniają się pierwsze byty kosmiczne. Gaja - uosobienie ziemi, Tartar - otchłań podziemna, Eros - siła miłości i pragnienia, Nyks - noc, Ereb - ciemność ​ pierwsze pokolenie bogów: Gaja samodzielnie urodziła Uranosa - niebo, i Pontos - morze. Z Gai i Uranosa powstali Tytani (Kronos, Rhea, Okeanos, etc), Cyklopi, Hekatonchejrowie (sturęcy giganci)  ​ upadek Uranosa: Uranos obawia się swoich dzieci i więzi ich w Gai, następnie ta namawia Tytanów do buntu, a Kronos zdobywa władzę i kastruje go. Z krwi Uranosa powstają: Erynie (boginie zemsty), Giganci, Meliae (nimfy). A z piany morskiej rodzi się Afrodyta ​ rządy Kronosa: w obawie przed stratą władzy, połyka swoje dzie: Hestia, Demeter, Hera, Hades, Posejdon. Rhea ukrywa najmłodszego syna Zeusa ​ bunt Zeusa i wojna z Tytanami: dorosły Zeus zmusza ojca do zwrócenia rodzeństwa, wraz z sojusznikami (resztą dzieci Gai) toczą wojnę z tytanami. Po 10 latach bogowie zwyciężają, a tytani zostają strąceni do Tartaru ​ walka z Tyfonem (pół człowiek, pół zwierzę, wzrostem i siła przerastał wszystkich. Był większy od największych gór, głową zahaczał o gwiazdy. Kiedy wyciągnął ręce, jedną sięgał krańców wschodnich świata, a drugą zachodnich. Zamiast palców miał sto smoczych łbów. Od pasa w dół miał kłębowisko żmij, a u ramion skrzydła. Oczy jego miotały płomienie): Gaja zakopuje zapłodnione przez Tartara jaja, a z nich rodzi się Tyfon, Ziemia chce pomścić tytanów; Zeus go pokonuje ​ podział władzy między bogami: Zeus - niebo i ziemia, Posejdon - morze, Hades - podziemie ​ tworzenie porządku świata: opisuje, jak Zeus wprowadza porządek i hierarchię wśród bogów i ludzi ​ genealogia bogów olimpijskich i innych istot: Hezjod opisuje pochodzenie bogów olimpijskich i innych ważnych postaci mitologii. Wspomina o małżeństwach i potomkach Zeusa oraz innych bogów. Końcowe opisy genealogii mitycznych postaci i wyraźnie podkreślenie chwały Zeusa jako najważniejszego boga. Struktura i charakter politeizmu greckiego ★​ poemat dydaktyczny, w którym poeta przekazuje praktyczne rady dotyczące życia i pracy, jednocześnie prezentując moralne i religijne zasady postępowania ★​ religia bez księg i dogmatów: bóstwa współżyją w zgodzie, jednak należy oddawać cześć wszystkim bogom; nie ma zazdrosnego boga, jak w religii hebrajskiej, ale podczas ofiar nie wolno zapomnieć o żadnym ważnym (sc. z dwunastki olimpijskiej) z bogów - grozi to karą, np. Pelias ★​ można oddawać cześć tylko jednemu bogu, ale nie wolno lekceważyć lub urągać innym: Hippolytos ★​ dlatego podczas świąt polis ofiary miały głównego adresata, np. Atenę, lecz jednocześnie przyzywano i czczono także pozostałych bogów ★​ ponadto w świątyniach poszczególnych bóstw były też przybytki - kapliczki bóstw innych, np. Hermes Praksytelesa stał w świątyni Henry w Olimpii, także wota dla bogów mogły być wstawiane w świątyniach innych bóstw Konflikt pokoleń ★​ młody - stary: konflikt pokoleń w micie o Tytanach; napięcie tego typu było nieobecne w nowym, olimpijskim porządku ★​ Zeus-Apollo (w Delfach, gdzie Apollo wypowiadał wolę ojca) ★​ Zeus-Atena: zawsze po stronie ojca ★​ Posejdon jako bóstwa Aten oraz Hippios/Hippia; w kulcie nader często łączono Apollona z Posejdonem (stryj: bratanek - układ inicjacyjny) ★​ Demeter: Artemida/Hekate: związek widoczny w misteriach eleuzyjskich i hymnie homeryckim “Prace i dnie” Hezjod ★​ utwór powstał przez niesprawiedliwie rozwiązany spór poety z jego bratem Persesem o podział ziemi ★​ jest to epos dydaktyczny ★​ wprowadzenie (wersy 1-10) - Hezjod wzywa Muzy do natchnienia i wprowadza temat dzieła: opowieść o pracy, trudzie i sprawiedliwości. Adresatem poematu jest Perses, brat Hezjoda, który niesprawiedliwie przejął część majątku poety poprzez przekupienie sędziów ★​ mit o Prometeuszu i Pandorze (wersy 11-105): Prometeusz, jeden z tytanów, ulepił człowieka z gliny i łez. Dał mu ogień i nauczył sztuki rzemiosła. Nie spodobało się to Zeusowi. Zeus kazał przywiązać tytana do skał Kaukazu, by cierpiał wieczne katusze. Wygłodniały orzeł codziennie przylatywał, by wyżreć mu wątrobę, a że organ odrastał, męka Prometeusza nie miała końca ★​ mit o złotym wieku i pokoleniach ludzi (wersy 106-201): ○​ złoty wiek - ludzie żyli w szczęściu i dostatku, bez pracy i cierpienia ○​ srebrny wiek - ludzie byli mniej doskonali, nie czcili bogów, przez co zostali zgładzeni ○​ brązowy wiek - była to epoka wojowniczych ludzi, żyjących brutalnie i ginących w walkach ○​ wiek herosów - wspaniałe pokolenie bohaterów, które umarło, trafiając na Pola Elizejskie ○​ żelazny wiek - obecny czas, pełen trudów, niesprawiedliwości i zła ★​ napomnienia moralne (wersy 202-285) - Hezjod kieruje rady do Persesa, ucząc go wartości sprawiedliwości i pracy. Potępia lenistwo, chciwość i nieuczciwość, wskazując, że jedynie uczciwa praca przynosi prawdziwe korzyści. Wzywa go do przestrzegania zasad Dike (bogini sprawiedliwości), która chroni porządek społeczny ★​ rady praktyczne dla rolników (wersy 286-764) ○​ prace rolnicze - kiedy siać, orać oraz zbierać plony ○​ kalendarz rolniczy - opisuje prace w zgodzie z cyklem natury i porami roku ○​ porady dotyczące gospodarstwa domowego - jak unikać marnotrawstwa i zapewnić dobrobyt rodzinie ○​ podkreśla wartości wytrwałości, planowania i umiaru w życiu ★​ przestrogi i mądrość ludowa (wersy 765-828) - Hezjod przedstawia przysłowia, przestrogi i tradycyjne mądrości dotyczące codziennego życia, ostrzega przed złymi  dniami, w których należy unikać ważnych działań, oraz podkreśla znaczenie obserwacji natury i gwiazd ★​ zakończenie (wersy 829-do końca) - poemat kończy się ogólnymi radami dotyczącymi życia, podkreślając znaczenie pracy, pobożności i sprawiedliwości, apeluje również o życie w harmonii z naturą i bogami “Tarcza” ★​ poemat heroiczny, skupia się na heroicznej walce Heraklesa z Kyknosem, synem Aresa, a jego centralnym motywem jest szczegółowy opis tarczy Heraklesa. “Tarcza” Hezjoda wzmacnia obraz Heraklesa jako herosa idealnego, który reprezentuje boski porządek w chaosie walki ★​ poemat rozpoczyna się pochwałą Alkmeny, matki Heraklesa, ukazanej jaką najpiękniejszą i najszlachetniejszą z kobiet; Hezjod opowiada o tym, jak Zeus, pod postacią Amfitriona, zbliżył się do Alkmeny, co doprowadził do narodzin Heraklesa ★​ treść: Herakles i jego bratanek Jolaos podróżują do Delf, by złożyć ofiarę Apollinowi. Na ich drodze staje Kyknos, syn Aresa, który napada na pielgrzymów. zabijając ich i składając ciała w ofierze ojcu. Kyknos rzuca wyzwanie Heraklesowi, rozpoczynając epicką walkę. Po śmierci Kyknosa, do walki z Heraklesem staje Ares, chcąc pomścić syna. Zeus, obserwując walkę, interweniuje i rozstrzyga konflikt na korzyść Heraklesa. Ares zostaje ranny i ucieka z pola bitwy, co podkreśla niezwyciężoność herosa. Poemat kończy się triumfem Heraklesa, który kontynuuje swoją podróż do Delf ★​ opis tarczy: przedstawiająca Słońce, Księżyc, gwiazdy i inne zjawiska natury. Ukazująca mityczne wydarzenia, takie jak walka bogów z gigantami czy sceny z życia ludzi. Obrazy rolnictwa, wojen i festiwali, symbolizujące różnorodność ludzkiego doświadczenia ★​ sceny te mają także funkcję dydaktyczną, pokazując harmonię i kontrasty w świecie, jak dobro i zło, wojna i pokój. Pokazuje, że siła fizyczna musi iść w parze z boskim wsparciem i moralnością ★​ utwór podkreśla interwencję bogów w sprawy ludzi, a także triumf dobra i sprawiedliwości nad złem ★​ tarcza jest opisana w sposób przypominający opis tarczy Achillesa w Iliadzie, co podkreśla heroiczny charakter Heraklesa. Hymny greckie * 14.11 większość dla czci bogów Hymn “Hymn” Hezjod ★​ ku czci bogini Hecate, w tamtym czasie bogini wszystkiego ★​ rodzina Hezjoda ją czciła, dlatego ten passus jest tak długi; sfery jej oddziaływania obejmują cały świat ★​ Hecate - daje pomyślność we wszystkim, np. w zawodach sportowych, w łowach etc. Komunikacja ★​ uzyskanie czegoś od potężniejszych sił MODLITWA HYMN wezwanie - sankcja - prośba autor - bóg autor - słuchacz (nie tylko bóg, ale też publiczność) brak salutacji, części proemicznej brak hypomnezy (przypomnienie zasługi) Hymny homeryckie ★​ nie są to najstarsze hymny; Plutarch zanotował, że istnieje starszy hymn women of Elis (Dionizos pod postacią byka ma przybyć z Harytami, boginiami wdzięku), pierwszy zanotowany hymn w I w. n.e., do Dionizosa ★​ daty hymnów ze zbiorów nie wskazują aby pisał je Homer, ich nazwa wzięła się od homeryckiego stylu ★​ budowa - wyróżniamy sześć elementów: ○​ ekspozycja ○​ laudacja - pochwalenie boga ○​ funkcja ilustracyjna - opowieść, fabuła, historia o bogu, do którego się zwracamy ○​ salutacja - pozdrowienie boga ○​ prekacja - na końcu, prośba; charakter ogólny ○​ proemika ★​ hymn był ofiarą dla boga/bogini ★​ podział wg Richarda Janco - mitologiczne i atrybutowe Epicki schemat narracyjny według Alberta Lorda ★​ wycofanie herosa, związane z kłótnią/utratą bliskiej osoby (Iliada - Achilles i Patroklos) ★​ przebranie i kłamstwa (Odyseja - Odyseusz wraca przebrany za starca, nie podaje własnego imienia) ★​ gościna dla tułacza (Odyseja - Odyseusz np u Kalisto, Circe, wyspa Helaków) ★​ rozpoznanie herosa (Odysseya) ★​ nieszczęście wywołane wycofaniem się herosa (Iliada - Achilles się wycofał z wojny, klęski wojsk, śmierć Patroclusa) ★​ pogodzenie się herosa z adwersarzem i powrót (Iliada) Hymn homerycki do Demeter ★​ tło: młode boginie bawiące się na kwietnej łące z krokusami i hiacyntami, inny kwiat prowadzi do zguby  ★​ dziewczyna zerwała kwiat i rozstąpiła się ziemia, klucz do śmierci scena porwania Persefony ★​ Demeter idzie do Hecate (bogini księżyca), potem zwraca się do Heliosa (boga, który widzi wszystko), po czym obraża się na bogów; dwóch jej braci ją zdradziło ★​ postać cierpiącej bogini, cecha bardzo ludzka ★​ Demeter przyjmuje postać starej kobiety ★​ pałac Meteneiry: Jambe/Balbo przysuwa jej stołek nakryty skórą, rozśmiesza ją sprośnymi anegdotami, w innej wersji robi ekshibicjonizm, co rozśmiesza boginie oraz pije kykeon (najprostsza z możliwych zup) ★​ bogini wychowuje syna Metaneiry, chcąc odwdzięczyć się za gościnę - wypala chłopca w ogniu i podaje mu ambrozje, aby stał się nieśmiertelny; pewnej nocy matka widzi co robi boginia i krzyczy, dziecko ma po tym traumę ★​ Demeter dochodzi do wniosku, że nie może być człowiekiem, a ludzie są głupi; ukazuje się w formie boskiej, prosi o wybudowanie sobie świątyni w Eleisis, w której się zamyka, co prawie doprowadza do klęski i braku urodzajów ★​ zdesperowany Zeus chce przekupić Demeter bogactwami, następnie Hermes próbuje namówić boginię ★​ zrezygnowany Zeus chce rozdzielić Persefonę i Hadesa ★​ Hades daje Persefonie granat, ta zjada 3 ziarna i wraca na ziemię ★​ po powrocie Demeter wyczuwa, że z córką jest coś nie tak Misteria eleusyjskie - obiecywały, że po śmierci istnieje życie, błogostan po śmierci. Hymn do Apollona ★​ dwie części: Delos i Pytho ○​ Delos - jedna z wysp Cyklady oraz boginia, tytanida ○​ Pytho - pierwsza nazwa Delf, wyrocznia ★​ w momencie jej zabójstwa Apollo przejmuje jej moc, tworzy własny kult w Delfach i porywa kapłanów z Krety ★​ Apollo staje się bogiem wyroczni Mity ajtiologiczne * 21.11 Αιτιοη - przyczyna Trzy rodzaje mitów ★​ naturalne - najwięcej ★​ etymologiczne ★​ religijne Jeśli poezja jest dobra, poeta musiał zostać natchniony przez boga, więc musi mieć rację. NATURALNE ★​ mit o powstaniu Aten - walka między Ateną i Posejdonem o miasto, Posejdon podarował słoną wodę, wygrywa Atena i jej drzewo oliwne (Posejdon uznał jej rację) ★​ Mirra i Adonis - Mirra rozgniewała Afrodytę, przez co zakochuje się w swoim ojcu i zachodzi w ciążę, błaga bogów aby ją wyłączyli z życia zarówno wśród żywych i martwych, więc zamieniają ją w drzewo mirrowe, dziewczyna ciągle płakała i jej łzy zmieniły się w żywicę, którą pozyskuje się z drzewa; po 9 miesiącach ktoś widzi, że drzewo cierpi w połogu, rozcina je mieczem i wydostaje się z niego Adonis ★​ Adonis i Afrodyta - Adonis staje się ukochany Afrodyty, Ares również zakochany w bogini, nasyła na Adonisa ogromnego dzika, który rozrywa mu udo, Adonis się wykrwawia, z jego krwi powstają kwiaty anemony ★​ Adonis między Afrodytą a Persefoną - Adonis schodzi do podziemi i zakochuje się w nim Persefona, Afrodyta błaga Dzeusa aby uwolnił chłopaka, zakochana Persefona nie pozwala mu wyjść; Dzeus decyduje, że Adonis część roku będzie spędzał pod ziemią, a drugą na powierzchni (analogiczna sytuacja do Demeter i Persefony); gdy Adonis wychodzi, kobiety świętują szczęście Afrodyty, przez całą noc siedzą na dachach, piją wino i śpiewają, przed świętem siały zaś ogródki adoniczne (np. sałatę), które po świętach więdły święto Adonia (w kwietniu) ★​ Helios i Fatheon - Fatheon jest synem Heliosa, Helios po błaganiach pozwala się mu przejechać rydwanem słonecznym, jednak leci za wysoko ale również za nisko (przez co tworzy pustynie), Zeus widzi, że dzieje się rzecz straszna i chłopak spali całą ziemię, więc zabija go swoim piorunem; Fatheon płonie, spada do Dunaju, gdy dogorywa zbierają się nad nim jego liczne siostry, Heliady, które nad nim lamentują i z tego lamentu zamieniają się drzewa (populus nigra czarna topola), dalej płaczą w postaci drzew, a ich łzy wpadające do rzeki zamieniają się w elektrony, czyli bursztyny ★​ Kleite z Kyzikos - podczas wyprawy po złote runo, na jedną stronę półwyspu Kyzikos przybywają Argonauci, zostają gorąco i gościnnie przyjęci przez gospodarza, odpływają nocą, opływają półwysep i przybywają do jego drugiego brzegu, gospodarze ich nie rozpoznają, atakują i zostają zabici, w tym władca o imieniu Kyzikos, który niedawno poślubił młodą Kleite, która dowiedziawszy się o śmierci męża, wiesza się; nimfy miasta bardzo kochały Kleite i rozpaczały niezwykle długo, a ż ich łez powstało źródło Kleite ★​ Atena i Marsjasz - Atena stworzyła instrument aulos, ale widząc w wodzie jak brzydko wygląda grając na nim (do gry trzeba bardzo nadymać policzki), wyrzuciła go obok wody i przeklęła, a podniósł go świetny muzyk, satyr Marsjasz,który grał na nim przepięknie; Marsjasz wyzwał Apollona, grającego na lirze, na pojedynek muzyczny i okazuje się, że gra on lepiej od boga, który nie mogąc zwyciężyć uciekł się do podstępu - zapytał czy umie grać na odwróconym instrumencie (da się grać na odwróconej lirze, ale na odwróconym aulosie - nie), dzięki czemu wygrał z satyrem ★​ Kaźń Marsjasza - Apollon złupił Marsjasza na żywo ze skóry w jaskini, z której zaczęła wypływać krew z jego skóry, stając się rzeką Marsjasz (źródło Meander) ★​ Eos i Memnon - Memnon jest synem Eos, który ginie pod Troją z rąk Achillesa, kobieta lamentuje nad jego śmiercią; Grecy uważali, że jeden z posągów w Luksorze to posąg przedstawiający Memnona, ponieważ gdy wstawało słońce i zmieniała się  temperatura, wydawało się, że przez wiatr w szczelinach posąg zawodzi, jęczy i śpiewa; uważano, że dzieje się to, ponieważ widzi on swoją matkę i płacze z tęsknoty za nią i za życiem ★​ Kerber i tojad - Kerber zostaje uprowadzony przez Herkulesa (jako jedna z prac) i wyniesiony z podziemia do miasta, gdzie miał zostać pokazany władcy, podczas wędrówki straszliwie się ślinił, a z tej śliny powstał trujący tojad ETYMOLOGICZNE ★​ Hiacynt - był kochankiem Apollona, tak samo jak Zefir; Apollon rzucił dyskiem, a zazdrosny Zefir (usposobienie wiatru zachodniego) pokierował wiatrem tak, że dysk trafił Hiakintosa w skroń, a z jego krwi rodzi się kwiat hiacynt (uważali, że kwiat w środku ma napisane imię Hia) ★​ Narcyz - pochylił się nad swoim odbiciem w wodzie i się w sobie zakochał, wpatrywał się w odbicie tak długo, że umarł z tęsknoty, a na jego grobie wyrósł kwiat, którego nazwano narcyzem ★​ Dafne - wawrzyn; zakochał się w niej Apollon i próbował ją zgwałcić, nimfa zaczęła błagać bogów, aby zamienili ją w drzewo, z tego powodu mamy drzewo laurowe; laur był rośliną przypisaną Apollonowi, jego wieniec staje się ★​ Echo i Pan - bóg zakochał się w nimfie, uciekała przed nim, aby jej nie zgwałcił, schowała się między trzciny i wybłagała bogów, aby zamienili ją w trzcinę, odbijały one jej głos, więc Pan je przyciął i sporządził pierwszą sylingę Religia polis * 21.11 Każdy bóg jest jednym wielkim konglomeratem, nie mają ściśle określonych stref wpływów, atrybutów, imionach, proces konglomeracji był dynamiczny, ciągle się zmieniają. Rytm świąt greckich: ★​ miesiąc grecki miał 28 dni, było 12 miesięcy, co kilka lat dodawali trzynasty, ciąża trwała 10 miesięcy, każda polis miała inaczej rozłożony kalendarz, inne miesiące ★​ każdy bóg miał w jakiejś polis poświęcony sobie miesiąc: Herajos, Dios, Athenajos, Artamitios, Dionisios, etc ★​ niektóre pochodziły od świąt: Apellaios, Argaaios, Karneios ★​ niekiedy od przydomku bóstwa: laphrios od Artemidy Laphria, Lykaios od Apollona Lykiosa Sposób przedstawiania ★​ Apollo Lykios - bóg z podniesioną ręką, nagi (całkiem lub trochę), ma długie włosy, bez brody (zawsze), co znaczy że jest bogiem inicjacyjnym, czyli takim który opiekuje się okresem przed dojrzałością, doprowadza do tego, że chłopcy przekraczają próg dorosłości, ale on na tym progu cały czas jest, zapewne jest związany z drzewem ludowym, lykios - łączy się z wilkiem, mit: Leto (matka) tułała się w poszukiwaniu ziemi, na której mogła urodzić, ponieważ wszystkie krainy  odrzucały ją bojąc się gniewu Hery, a w tej wędrówce towarzyszyło jej 12 wilków, które ją chroniły; w innym micie, sama zamienia się w wilczycę, aby było jej łatwiej; niektórzy dociekają w tym, że lykios wcale nie zawiera wilka, a jest to rdzeń indoeuropejski, który podobnie jak w łacinie, znaczy światło (łc. lux) ★​ Apollo Karnejos - zamiast brody ma baranie rogi, jest bogiem trzody ★​ Artemida Lafria - klasyczne przedstawienie w męskim stroju do polowania, oparta o drzewo, była związana z orzechem, prawdopodobnie sposób przedstawiania z Messeny ze Sparty Święta attyckie: ★​ Hekatomboion: ze świętami ku czci Apollona; ale też Panathenaia (święto panhelleńskie - wszyscy przyjeżdżali z okolic i świętowali z Ateńczykami) ★​ Metageitnion: festiwal Metageintia (święto metoików, Plu. 2. 601b) ★​ Boedromion: boedromin upamiętniające zwycięstwo Tezeusza nad Amazonkami; ale też Misteria w Eleusis ★​ Pyanopsion: pyanopsia, kiedy gotowało się fasolę; też Thesmoforin ★​ Maimakterion: nieznane święta ★​ Posideon: nieznane święta; też wiejskie Dionizja ★​ święto związane z wzgórzem Pnyks w Atenach, odbywały się tam Zgromadzenia ludowe, a w listopadzie odbywało się święto ku czci Demeter, było niezwykle ważne, tajne i stare, pochodzi co najmniej z epoki neolitycznej, nie jest to tylko ateńskie święto; mężczyznom nie wolno było w nim uczestniczyć ani go oglądać, było to zakazano pod karą śmierci, uczestniczyły tylko kobiety zamężne, obejmowało trzy dni, kobiety wychodziły z domu, brały namioty, napoje, jedzenie, gałęzie i wspólnie ruszały na wzgórze, potem wracały i zabierały jeszcze prosięta, wieczorem tego dnia zarzynały je i wrzucały do rozpadliny skalnej, następnego dnia wyjmowały trupy i kapłanki Demeter układały je zmieszane ze zbożem na ołtarzach, drugi dzień - postu, suszenia i smutnych opowieści, siedziały lub leżały (jeśli leżały to na posłaniach zrobionych z gałęzi wierzby, uważanej za drzewo bezpłodne) razem w namiotach, cały dzień opowiadały sobie smutne historie bez picia i jedzenia, trzeciego dnia piły, jadły i się bawiły, opowiadały o samych sprośnościach; święto to miało gwarantować narodziny pięknych, zdrowych dzieci, gwarantowało również przetrwanie społeczności Misteria - tajemnice ★​ mystes (μύοτις) - ten który inicjuje się w misteria ( od czasownika myo - zamykam oczy, wchodzę w siebie, dokonuje immersji) ★​ telestes (τελεστής)- obrzęd religijny ★​ telesterion - miejsce, w którym odbywały się misteria ★​ orgiai - obrzęd inicjacyjny, inne słowo na misteria, pochodzi od słowa gniew (od Demeter) ★​ arrheta - unspeakable (rites) - niewypowiadalne, był to warunek misterii ★​ aporrheta - forbidden (rites) - rozwinięte arrheta, zakazane żeby było wypowiadane ★​ teletali (?) - tajemne obrzędy inicjacyjne Stopnie wtajemniczenia wg Theo Smyrnejczyka (II w. n.e.) ★​ katharsis oczyszczenie, to co jest skutkiem katharmosu (sposób w jaki się oczyszcza) ★​ przygotowanie ★​ ujrzenie ★​ oznaczanie inicjowanego misteria ★​ stan błogostanu Oczyszcza się za pomocą wszystkich czterech żywiołów Oczyszczenie eleuzyjskie Heraklesa - siedzi na stołku przykrytym skórą owczą, ma na głowie welon, za nim stoi kapłanka, trzymająca wiejaczkę (rodzaj plecionki, w kształcie trójkąta albo prostokąta, zawsze wygięta, która służy do odsiewania ziarna), potrząsanie pustą wiejaczką nad czyjąś głową jest to symboliczne oczyszczenie za pomocą powietrza. Liryka * 28.11, 5.12 Epika epos - słowo, punk ciężkości jest położony na przekaz słowny. Liryka - pochodzi od liry (wymyślona przez Hermesa), punkt ciężkości jest położony na muzykę, głównie opisy uczuć persony elocuente (podmiotu lirycznego), nie ma zdystansowanego narratora, w pierwszej osobie, przekaz subiektywny, zazwyczaj o miłości, pierwotnie przekazywana droga ustną, zawsze przedstawiany z towarzystwem instrumentu i śpiewany. Budowa liry plektron - pałeczka, którą grano na lirze Liryka terminy λύρη - lira λυρικος - lira w rodzaju męskiej μουσική τέχνη - rzemiosło muz μέλη - część ciała έκ τριων συγκείμενον, λόγου τε και άρμονίας και ρυθμου (PI. R. 398d) - Z trzech złożony (elementów), słowa i harmonii i rytmu. χορός - taniec Παιδεία / paideia - wychowanie, edukacja wczesna ★​ μουσική: muzyka i słowo ★​ γράμματα: nauka pisania i czytania ★​ γυμναστική: gimnastyka, ruch fizyczny, pochodzi od słowa gymnos - nagi, gdyż młodzież ćwiczyła nago Typy liry: ★​ forminga - większa, z drewna, bardziej przypomina harfę ★​ barbitos - dłuższe ramiona, inne pudło rezonansowe, grała na nim Safona, ma większe związki z bliskowschodnimi instrumentami ★​ kitara - od tego jest nasza gitara, większe pudło rezonansowego, bardziej tło niż linia melodyjna piosenki Aulos - instrument bliskowschodni, wszedł do kultury greckiej później niż lira, najczęściej kojarzył się z kultami wschodnimi, elegie były przedstawiane w towarzystwie aulosu (osoba, która przedstawiała poezję potrzebowała akompaniamentu osoby, która na nim grała). Symposion - zjawisko religijno-kulturowe, naturalny habitat poezji greckiej, nie tylko miejsce, w którym przedstawiano nowe poematy, były tam również tworzone. Wino, poezja, miłość - kolejna trójca greka, to co się tworzyło na miejscu, spontanicznie podczas symposionu. Poezja monodyczna - taka, którą przedstawia sam autor lub autorka. Poezja/liryka chóralna - autor/autorka przedstawia swoją poezję za pośrednictwem chóru dziewcząt bądź chłopców, taniec jest tu bardzo ważny. Chóry były na każdej uroczystości religijnej, występowało współzawodnictwo chórowe (np. dwie osoby wystawiały swój chór), potem sędziowie decydowali kto przedstawił, zatańczył i zaśpiewał piękniej. Dionizos jest tym, który prowadzi chóry. Komos - po symposionie (uczcie), kiedy wszyscy już śpią, ulicami miasta idzie komos, czyli całe pijane towarzystwo uczty, śpiewa, gra i się awanturuje, budząc innych mieszkańców. Czasem cały komos idzie do domu jednej osoby, w której uczestnik jest zakochany, uderzają w drzwi, oblewają je winem, wieńczą je różnymi wieńcami z uczty, hałasują i śpiewają pod drzwiami. Nazywa się to przed  zamkniętymi drzwiami, dla greka jest to jeden z gatunków literackich, utwory były pisane specjalnie dla ukochanego za drzwiami. Od komosu wzięła się komedia (κῶμος – pochód i ᾠδή – pieśń). Liryka grecka (VII-VI - okres liryki) dzieli się na: ★​ jeden podział ○​ meliczna (melika) - pochodzi od słowa μέλος (melodia), które oznacza odcinek jakiejś całości, prawdopodobnie chodzi o metra liryczne, słowo/dźwięk ułożone w pewnych krótkich, powtarzających się interwałach, poezja podcinana, to co się odcina w większej całości, prawdopodobnie dla Greków była to nasza liryka (Rzymianie ją tak nazwali) ○​ jambiczna (jamb) - jedno metrum, które nie ma zwrotek (zwrotka od strofy, bierze się z liryki chóralnej - chór tańczył przez x wersów takiej samej długości, gdy dochodziło do krótszego wersu następował zwrot i tańczyli w drugą stronę), ma jeden powtarzający się wers ○​ elegijna (elegia) - ważny jest aulos, hexametr i pentametr, dwuwiersz ★​ drugi podział ○​ monodia - pojedyncza pieśń, kiedy jedna osoba przedstawia swoją pieśń, siedzi, gra i śpiewa ○​ liryka chóralna - chór śpiewa i tańczy pieśń poety Rodzaje pieśni: ★​ gatunki liryczne: Proklos (V w., widząc jak grecka kultura zanika, postanowił zapisać co może dla potomnych) podzielił je na 4 grupy: adresowane do bogów, do ludzi, poświęcone bogom i ludziom, skomponowane na specjalne okoliczności ★​ dla bogów: ○​ hymn - uroczysta i podniosła pieśń pochwalna, epickie - przedstawiane w pięknej szacie, z wieńcem na głowie, kithara lub harfa ○​ pean - pierwotnie spontaniczny okrzyk, który wyrywa się z ust, gdy zgromadzi się pewna liczba ludzi, uważano się go za manifestacje boskości, powstawała z niego pieśń; ku czci Apollona, pieśń uzdrawiająca - choroba dla Greka była ingerencją boską, jego karą, miasto było najlepiej uleczyć z zarazy pieśnią (greckie słowo pieśń, znaczyło również zaklęcie), triumfalna, bojowa, wykonywana na uczcie ○​ dytyramb - ku czci Dionizosa, niegrecka nazwa (tyrys) ○​ adonidion - do Adonisa, pieśni lamentacyjne z powodu jego śmierci ○​ prosodion - idzie procesja świąteczna z pewnego miejsca do świątyni, specjalną drogą procesyjną i śpiewają pieśni ku czci boga, musi być ona prosta i w rytm kroków ○​ nomos - znaczy prawo, ku czci Apollona, regularny układ metryczny, większość pieśni dopuszczają rozluźnienia schematów, a nomos nie, gdyż jest związany z bogiem porządku, ładu ○​ hyporchemat - pieśń z towarzyszeniem pantomimy, grupa ludzi tańczy i przedstawia wydarzenia mające miejsce w hyporchemacie  ★​ do ludzi: ○​ enkomion - pochwała np. dla władcy ○​ epinikion - nike znaczy zwycięstwo, pieśń na zwycięstwo, nie w bitwie, ale w igrzyskach olimpijskich ○​ skolion - krążyć do okoła, przekazywanie gałązki mirtu, polega na tym, że ktoś spontanicznie bierze gałązkę mirtu i śpiewa wymyśloną małą strofkę, jeden czy dwa wersy, przekazuje ją następnej osobie i ta osoba ma obowiązek ułożyć piosenką, która w jakiś sposób jest związana z tym co zaśpiewał poprzednik ○​ erotikon - pieśń miłosna ○​ epitalamion - pieśń śpiewana przed komnatą ślubną świeżo po ślubie ○​ hymenajos - pieśń ślubna ○​ sillos - drwina z czegoś, żartobliwa, prześmiewcza, wyśmiewająca coś ○​ epikedejon - pieśń pogrzebowa ○​ tren - pieśń żałobna ★​ mieszany: chóry tylko dziewczęce ○​ parthenia - chóry tylko dla dziewcząt ○​ dafneforika - w Tebach, ku czci Apollona Ismeniosa, który śpiewał i tańczył mając w ręce gałązki lauru ○​ oschoforika - chór, który miał w rękach kiście winogron ○​ euktika - pieśń na założenie miasta, potem było święto na cześć jego założenia ○​ tripodeforika - w Tebach, podczas upamiętniania wysłania Dodony trójnogu ARCHILOCH - poeta skrajnych namiętności, pierwszy twórca dytyrambów, którego znamy. Urodził się na Paros. Nie obchodziła go opinia ludzi, robił i pisał to co uważał za stosowne, był sobą. Był zwolennikiem używania poezji jako broni, wręcz śmiertelnej. ★​ słynne spartańskie powiedzenie: Masz wrócić z tarczą lub na tarczy - masz albo zwyciężyć albo zginąć. W pewnym momencie musiał zebrać oddział paryjskiej młodzieży i ruszyć na kolonizację wyspy Thasos (wyspa mu się nie podobała). Gdy uciekał z pola bitwy, musiał porzucić tarczę, a na wszystkie zarzuty z tym związane odpowiadał, że znajdzie sobie inną. ★​ Archiloch w swoim polyptonie o tyranie Thasos wywołuje w czytelniku uczucie zniecierpliwienia, sprawia, że ma się wrażenie, iż gdziekolwiek się człowiek nie odwróci, zobaczy go. Dawał on znać o swojej niechęci. ★​ Neobule - jego ukochana ★​ typowe u niego były metafory Polyptoton - figura poetycka, która polega na odmienianiu wyrazu przez wszystkie przypadki. Adynaton - figura poetycka, coś niemożliwego, jakby świat stanął na głowie. Legenda z Archilochem- ogłoszono konkurs poetycki na dytyramb, wziął w nim udział m.in. Archiloch. Komisja sędziowska stwierdziła, że jego dytyramb był zbyt dytyrambiczny (zbyt nieprzyzwoity, erotyczny) (według innej legendy był to jamb), przez co nie rpzyznali mu nagrody. Dionizosowi się podobał, więc zesłał karę - sprawił, że wszyscy mężczyźni na wsypie stali się impotentami. Przerażeni mężczyźni, spytali delfcką wyrocznię co mają zrobić, a ona kazała im uczcić Archilocha. Przyznali mu nagrodę, dali pieniądze i ich problem zniknął. Legenda ta została spisana na marmurze, który zachował się do tej pory. Legenda Ariona - poeta, był z Lesbos, ale przeniósł sie na daleki zachód, wylądował w Italii, gdzie zdobył pieniądze, postanowił wrócić do centralnej Grecji, a pierwszym miejscem jakie mu przyszło do głowy był Korynt (tam powstał dytyramb). W czasie drogi żeglarze, którzy go wieźli, zobaczyli jaki ma majatek i postanowili go okraść, powiedzieli mu, że albo go zabiją albo skoczy do wody. Arion się zgodził, ale poprosił ich, aby mógł zaśpiewać ostatnią pieśń przed śmiercią. Ubiera się w ceremonialny strój (peplos), zakłada wieniec, bierze lirę i śpiewa pieśń, która zachwyca nie tylko żeglarzy, ale i delfiny, które ratują poetę, po tym jak wskoczył do wody. Zabrały go do Koryntu, szybciej niż dopłynęli tam żeglarze i opowiedział tyranowi miasta co się stało. Gdy żeglarze dotarli do Koryntu, zostali skazani na śmierć, a Arionowi zwrócono majątek. Mit Amfion i Zetos - książeta, któzy zbudowali mury miasta Teby; Zetos układał je cegła po cegle, Amfion był flecistą, grał i kamienie same się ukłądały. Metafora - zespół słów, w których znaczenie jednych zostaje przeniesione na znaczenie pozostałych słów, na zasadzie dostrzeżonych między nimi, mniej lub bardziej odległe pokrewieństwa. Zabieg ten tworzy nową, swoistą całość semantyczno-obrazową o silnym zabarwieniu emocjonalnym, będącą jednym z najbadziej wyrazistych środków ekspresji językowej; w starożytności uznawana za jeden z najważniejszych tropów poetyckich, upiększający wypowiedź i zwiększający jej oddziaływanie na odbiorcę. ALKMAN - poeta miłości do dziewcząt i natury (szczególnie ptaków), tworzy antypatyczene, nieprzyjazne i wyraziste postaci. Działał w Sparcie, w której najważniejsza była wojskowość, a wypowiadano się lakonizmami. Przygrywał on chórom dziewczęcym. Wrażliwy na piękno i tylko piękno, zdystansowany do siebie, dowcipny, przyjemny (przeciwieństwo Archilocha). ★​ Autor hymnu parthenionu (dziewczęcego), który przedstawia sytuację z VII w. przed naszą erą, kiedy dwa konkurencyjne chóry dziewczęce, współzawodniczą ze sobą podczas święta prawdopodobnie Artemidy - dziewczęta jednego chóru niosą obrzędowy pług, jako element swojego występu, drugie mają luksusowe przepaski lidijskie; w tym utworze pojawia się 10 imion dziewcząt z chóru, które tańczą - opis tańca dziewcząt i tego co się z nimi dzieje jest załączony w utworze, porównywał je do koni (wszystkie piękne dziewczyny w Grecji były do nich porównywane) i klejad, nagle śpiewa dziewczyna zakochana w Hegesichory  ★​ lament - lament starszego pana, “nie chcą mnie nieść kolana” - jestem już stary i słaby, chciałby być zimorodkiem, ponieważ według legendy, jeśli zimorodek jest tak stare, że nie może już latać, dwie młode samice chwytają go na swoje skrzydła i unoszą, aby mógł latać; nietypowo zmienia osobę, mówi o sobie w trzeciej osobie, zamiast ja mówi “ten Alkman”, żartuje w tej sposób z samego siebie, nazywając siebie obżartuchem, pokazuje dystans - jest to eksperyment formalny, mający na celu wzmorzenie ekspresji, jak reszta sam tworzył figury poetycke ★​ nigdy nie pisze o wojnie ★​ jego opis zmierzchu za pomocą słów oddaje zjawisko zapadania zmroku, co świadczy o wielkim kunszcie i wrażliwości na nature Utwory każdego autora w większości biorą się z miejskiego śmietnika w Egipcie, odkrytego w 1868r. przez angielską ekspedycję. SAFONA - jej imię bierze się od greckiego słowa przejrzysty, jasny > szafir ★​ życiorys: ○​ urodzona na Lesbos w Mitylenie (lub Erosos) w VII w. p.n.e. - sytuacja polityczna była spokojna ○​ była zamężna i miała córkę Klejte ○​ jej brat, Charaksos, sprawiał dużo problemów rodzinie, zakochując się w łamaczce serc i próżniaczce kieszeni heterze Dorisze, która doprowadzała go do klęski finansowej ○​ pochodziła z arystokracji, była bogata ○​ nie musiała pracować, ale pracowała, świetnie wykształcona, podróżowała, musiała na chwilę opuścić wyspę przez niepokoje społeczne i popłynęła na Sycylię ○​ założyła szkołę (tak naprawdę był to lesbijski thiasos - kongregacja religijna związana z Afrodytą) dla dziewcząt w Mitylenie; był to odprysk dawnego obrzędu przejścia, bogate dziewczynki w wieku pokwitania (mniej więcej 9-15 lat, były wysyłane z domu do takiego thiasos, gdzie uczyły się poezji, śpiewu, tańca, gry na instrumencie i kompozycji oraz miłości (zakochiwały się w nauczycielce, a ona w nich oraz między sobą), zostawały tam do momentu wyjścia za mąż, większość była wysyłana do Azji Mniejszej, szkoła ta służyła, aby złagodzić moment przejścia z dzieciństwa do małżeństwa z kompletnie nowym domem ○​ przyjaźniła się z poetą Alkajosem - był arystokratą, buntuje się przeciwko tyranom, przez co zostaje trzykrotnie wypędzony, mamy poezje, która udowania ich przyjaźń ○​ miała rzucić się ze skały, chora z nieodwzajemnionej miłości ○​ przez wieki ludzie z najróżniejszych zakątków świata tworzyli jej podobizny - na ceramice, figurkach, monetach, obrazach, rycinach Safona nigdy nie umiera  ○​ komediopisarze Ateńscy często wykorzystywali ją jako osobę występującą w komediach i dodawali jej przeróżnych kochanków np. Anakreont ○​ była TĄ poetką, gdy mówiono o niej, używano określenia poetka z wielkiej litery ★​ twórczość: ○​ monodie ○​ pieśni chóralne - przede wszystkim związane ze ślubem, jeśli jedna z dziewcząt brała ślub blisko szkoły, reszta jechała z nią i odśpiewywała pieśni na uroczystości ○​ hymny, parthenia, epithalamia, pieśni erotyczne ○​ twórczość zachowana jedynie fragmentarycznie Lesbos było uważane za wyspę poetów i poetek, gdyż została tam pochowana głowa Orfeusza, odcięta przez kobiety z Trakijskie z zemsty, po czym wrzuciły do rzeki, z której spłynęła ona do Lesbos, gdzie została zakopana. Tkanie było metaforą poezji - jeśli ktoś utkał swój utwór, znaczyło to, że jest on świetny. Strofa - od strofe, czyli obracam, kręcę. Strofa saficka (po polsku 11, 11, 11, 5) pochodzi od imienia Safony. Legenda miłości Safony i Fauna - Faun miał być przeuroczym chłopcem, łowcą i muzykiem, w którym zakochała się Safona bez wzajemności lub musiał on ruszyć w dalszą drogę, gdyż był przybyszem. Legenda mówi, że jeśli nie możesz znieść cierpienia miłosnego, należy się udać nad Morze Czarne, na białą skałę Leukas i rzucić się z niej do morze. Jeśli przeżyjesz - odkochasz się, jeśli zginiesz to skończy się twoje cierpienie. Safona skacze i nie wypływa. Hymn do Afrodyty - jedyny utwór Safony doskonale zachowany w całości, gdyż nie został on wygrzebany ze śmietnika jak reszta, a był przepisywany w licznych tekstach i kopiach, liczni późniejsi twórcy również kopiowali go i umieszczali w swoich tekstach jako ilustracje. ★​ jest to hymn modlitwa, więc powinien być układ: wstęp przywołanie, sankcja/argumentum motywujemy, dlaczego przywołujemy i dlaczego ośmielamy się prosić boga o daną rzecz; nie posiada on jednak sankcji, bogini pojawia się jednak mimo to, czego nie powinna robić, gdyż jest dopiero przywoływana, co więcej Afrodyta przemawia do niej jak równa z równym, uspokaja Safonę, wyczuwa się w jej kwestiach pewną niecierpliwość jak do dziecka, które znowu czegoś chce ★​ Safona śpiewa hymn przed dziewczętami, wśród których jest jedna, w której kobieta jest zakochana i patrzy na nią ★​ nigdy nie mamy tak intymnych stosunków między poetą, który przywołuje boga a samym bogiem; Safona wie, że Afrodyta przybędzie i jej wysłucha, ponieważ jest przekonana że sam jej utwór jest ofiarą, gdyż Safona doskonale wie o tym, że jest ona największą i najwspanialszą poetką jaką znała do tej pory historia, więc bogini się nie oprze i znowu jej pomoże Hymn kletyczny  ★​ sytuacja przedstawiona przywołuje piknik, można wyobrazić sobie dziewczęta leżące na łące i słuchające jak Safona go śpiewa, buduje on całą scenerię jaka być może jest dookoła ★​ przywoluje boginie z Klety do tego przybytku na Lesbos ★​ elementy świata: jabłoń, woń kadzidła, róże, migoczące liście, szumiący wiatr, pastwisko koni i łąka, piękny zapach, wino - budują one obraz locus amoenus (pierwszy dostrzeżony motyw literacki; topos - motyw wędrowny, miejsce przyjemne) Praeambulum ★​ przedstawienie czyjejś opinii, co jest najpiękniejsze: jedni mówią, że okręty, inni piechota, jeszcze inni jeźdźcy ★​ Safona oddziela się od tej opinii, uważa, że najpiękniejsze jest to co ktoś kocha, dystansuje się od doxy (gr. przekonanie) ogółu; nie potępia takiego myślenia, jednak ona kochała i to było dla niej piękniejsze od wszystkiego ★​ wytłumaczenie, w postaci historii mityczna: piękna ponad miarę ludzką - Helena, rzuciła najznakomitszego ze wszystkich małżonka rzuciła, zbiegła do Troi, nie dbając o rodziców ani o dziecko, odwiodła ją od nich miłość przemożna; Safona nie potępia, pokazuje, że Helena pokochała i to było piękniejsze i silniejsze od wszystkiego ★​ ta opowieść mityczna jest jedynie wstępem (utwór uszkodzony, mamy tylko 2 wersy z czterech) - od Heleny przechodzimy do Anektorii, o której ktoś przypomniał Safonie, ale jej już tu nie ma, prawdopodobnie wyszła za mąż a nie umarła, wzbudziło to w niej tęsknotę za tą, którą kiedyś kochała; mówi, że wolałaby ją ujrzeć, niż owe wozy lidyjskie - nie będzie mówiła o żadnych wojnach, interesuje ją tylko miłość Epithalamion (epi - przy / thalamion - komnacie ślubnej) - liryczny gatunek literacki, pieśni chóralne dla dziewcząt biorących ślub, śpiewane przez chór dziewcząt ustawionych przy komnacie ślubnej. Oda patograficzna - Safona jest zakochana w kobiecie, która siedzi obok boga i na jej oczach zawsze zakochuje się w nim, moment gdy podmiot uświadamia sobie, że jej ukochana zakochuje się w kimś innym; opis patograficzny odepchniętej, nieszczęśliwej miłości, jaki wpływ ma to na ciało - plącze się język, jest jej niedobrze, cierpi, szumi w uszach, pot ją oblewa. Parodia średniowieczna (parodos, czyli przy) - jest to pieśń napisana przy innej pieśni, na jej wzór. Kochanowski tren XVI > Safona Pieria - góry w Maceodnii, w których mieszkały Pierydy (muzy) - niepoczciwy utwór, gdzie Safona zwraca się do innej kobiety, że nie zna róż z pierii i dlatego będzie się snuła bez pamięci razem z innymi cieniami w zaświatach. Róże (kwiat Afrodyty) z pierii są metaforą poezji miłości. Mówi jej więc, że nie zna jej róż, nie umie układać pieśni jak ona, w związku z czym kiedy umrze, nikt nie będzie o niej pamiętał. Mówi się, że zwraca się ona do kochanki brata Doricha, która doprowadza go do ruiny. Dzięki jednak temu wierszowi, Safona sprawiła, że jest ona pamiętana Epoka klasyczna * 12.12 Partenon -​ Ateny były w stanie opłacić jego budowę, dzięki wojnie perskiej (Ateńczycy przypisali sobie w niej zwycięstwo) oraz zawiązaniu Związku Morskiego (ponad 150 miast greckich płaciły trybut Atenom - niby był to wspólny skarbiec na wypadek wojny) -​ posąg Ateny z kości słoniowej i złota Mit Danae - ojciec zamknął Danae w komnacie w piwnicy, aby nikt jej nie uwiódł, Zeus dostał się do niej pod postacią złotego deszczu i ją zgwałcił. Danae zachodzi w ciąże i rodzi Perseusza, jej ojciec dowiadując się o tym, nakazuje zbudować skrzynkę, w której zamknął córkę z jej synem, a następnie wrzucił ją do morza. Nie chciał brudzić swoich rąk krwią córki, więc zostawił ją na łaskę żywiołów. Danae szaleje z rozpaczy, Perseusz smacznie śpi. Simonides (ok. 556-468 p.n.e.) ★​ pochodził z wyspy Keos na południu Morza Egejskiego ★​ przełom IV i V w. p.n.e. ★​ wujek Bakchylidesa ★​ poeta podróżujący: tworzył m.in. na dworze Hipparcha, tyrana Aten, następnie Hierona, u Skopadów w Tessakii i tyrana Syrakuz ★​ zwyciężył w 57 agonach poetyckich ★​ autor pieśni chóralnych, trenów, epinikiów, peanów, skoliów, hymnów, dytyrambów i przypisanych mu epigramów ★​ dodał nowe litery alfabetu (ω, η, ξ, ψ)  ★​ wynalazł mnemotechnikę - kiedy wyobrażamy sobie, że w naszym umyśle są pokoje, w których umieszczamy pewne fakty ★​ nazwał malarstwo milczącą poezją, a poezję mówiącym obrazem ★​ legenda - uczta w Tesalii wydana przez gospodarza, poeta jest jednym z gości, wszyscy leżą na leżakach (po trzy osoby) dookoła sali, wszyscy się bawią i piją, duże zgromadzenie; do Simonidesa podchodzi służący i mówi, że przed drzwiami stoją dwaj chłopcy (Dioskurowie - Kastor i Polideukes, bóstwa opiekuńcze), którzy mają mu coś do przekazania. Simonides wychodzi i nikogo nie widzi, szuka, ale nie może ich znaleźć. Nagle dach budynku się zawala, wszyscy poza poetą giną na miejscu. Rodziny chcą odzyskać zwłoki swoich bliskich, jednak są one nie do rozpoznania, Simonides mówi, że wie gdzie wszyscy siedzieli i po kolei wymienia pozycje każdego z uczestników. legenda ta pokazuje, że poeta był pod specjalną ochroną bogów ★​ pochowany w Akragas (Agrigento) jego stela była pod specjalną ochroną bogów; pewien tyran postanowił wybudować lepsze mury, żałował jednak pieniędzy na kamień, więc postanowił użyć steli nagrobnych, w tym tej Simonidesa, został zabity przez skrytobójcę, co zostało uznane za karę boską ★​ Termopile - 300 spartańskich żołnierzy tam zginęło, tamując przejście do Sparty Persom, ku ich czci został wystawiony pomnik z lwem, został na nim umieszczony ten oto napis: Ω ξειν αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις, ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny. ★​ potrafił wyjść z każdej sytuacji; kiedy tyran polecił mu napisać epinikion na cześć zwycięskiego rydwanu swoich mulic w Olimpii, to powiedział że nie zniża się do takiego poziomu, żeby śpiewać o mulicach, śpiewa jedynie o koniach, ale kiedy zapłacono większą stawkę to ułożył wiersz, nazywając mulice córkami wiatronogich klaczy EPINIKA, ELEGIE, JAMBY Pindar ★​ z Teb, urodzony ok. 518 BC - c. 438 ★​ tworzył w epoce klasycznej ★​ napisał utwory chóralne: hymny, dytyramby, peany, hyporchematy, prosodia, parthenia, treny (zachowane we fragmentach) ★​ zachowane w całości: cztery księgi Epinikiów (ód zwycięskich) ○​ księga I - czternaście ód olimpijskich ○​ księga II - dwanaście ód pytyjskich ○​ księga III - jedenaście ód nemejskich ○​ księga IV - osiem ód istmijskich  ★​ epinika - głównie one się zachowały, pieśń zwycięska, najczęściej dotyczą rydwanu, ewentualnie jazdy konnej ★​ jeden z trudniejszych, bardziej skomplikowanych, hermetycznych i zagmatwanych poetów ★​ utwory miały być odśpiewane i odtańczone przez chór ★​ widać elementy eschatologii olficko-pitagorejskiej, od niego mamy passusy, które: ★​ odwołują się do duszy, która podczas snu odrywa się od ciała i poznaje rzeczywistość, potem wraca i może coś wyjaśnić ★​ jeżeli ktoś wypełni swój cykl i stanie się wybitną jednostką, to znaczy, że uzyskali łaskę od Persefony i stają na dobrej drodze do tego, aby wyrwać się od cyklicznego rytmu odradzania się życia i śmierci ★​ ten, który ujrzał misteria jest błogosławiony, ten zna jaki jest koniec i początek, ten odejdzie z tego świata spokojny, gdyż doskonale wie, że po śmierci istnieje lepsza egzystencja i dla niektórych, wybranych jest rodzaj egzystencji, który jest wspaniały Greckie igrzyska - dla greka były formą składania człowieka w ofierze bogom. ★​ olimpijskie ○​ od 776 r. p.n.e. ○​ ku czci Zeusa ○​ nagroda: wieniec oliwny z dzikiej oliwki (wiąże się z kultem Heraklesa, był on jednym z założycieli kultu igrzysk, drugim był Pelops - ich mity się uzupełniają) ○​ co 4 lata (dla nas co 3) ★​ pytyjskie ○​ od VI w. p.n.e. ○​ ku czci Appolona ○​ są w Pytho (dawna nazwa Delf) ○​ nagroda: przynoszony przez młodych chłopców w świątecznym biegu, wieniec laurowy z dolin Tempe do świątyni Apollona ○​ co 4 lata ★​ istmijskie ○​ od 582 r. p.n.e. ○​ ku czci Posejdona ○​ znajdowały się w Koryncie (isthomos - przesmyk koryncki), nadmorskie ○​ nagroda: wieniec z liści selera, zmieniony, ponieważ przybrały go igrzyska nemejski na wieniec z gałązek sosnowych ○​ co 2 lata (były, nie było, były, nie było) ★​ nemejskie ○​ od 573 r. p.n.e. ○​ ku czci Zeusa  ○​ nagroda: wieniec z liści selera z Argos ○​ co 2 lata ★​ były tak ustawione, żeby co roku były jakieś igrzyska ★​ najważniejsze były najstarsze, czyli olimpijskie, jednak były one najrzadziej ★​ dyscypliny sportowe: ○​ zapasy - żeby je utrudnić, nacierali się oliwą, a żeby je ułatwić, ręce nacierali piaskiem ○​ bieg (dromos) ○​ wyścig rydwanów ○​ jazda konna wierzchem ○​ boks - ręce obwiązane rzemieniami z niewyprawionej skóry, wszyscy bokserzy byli przez nie okaleczeni, czasem były nawijane żelazem lub kamieniami (raczej nie było to dozwalane na zwykłych igrzyskach) ○​ pankration - nie zawsze dozwolony, najbardziej brutalny, wszystkie chwyty dozwolone, można było uderzać pięścią i kopać ★​ najbardziej prestiżowa dyscyplina - wyścig rydwanów ○​ klacze i ogiery, nie muły ○​ nie liczyła się osoba, która nim jechała, a ta która go wystawiała ○​ było to bardzo skomplikowane i bardzo kosztowne - trzeba było kupić dwa wspaniałe konie, skonstruować rydwan, który się nie rozpadnie, mieć świetnego woźnicę oraz przetransportować wszystko do Olimpii, potem utrzymać go po dojechaniu na miejsce, podczas treningów ○​ stać na to było jedynie władców różnych polis - tyrani, króle, królowe ○​ był to sposób na budowanie prestiżu władcy, każdy wiedział, kto zwyciężył, mówili o nim wszyscy, miało to przekład na jego władze i pieniądze, ten kogo było stać na coś takiego, na pewno musiał być kimś wielkim ★​ występowano nago ★​ poeci pełnili funkcję tych, którzy rozdmuchują sławę, gdyż po każdym zwycięstwie organizowano chór liczący 50 osób, układano zwycięską pieśń i odśpiewywano ją przed całą społecznością ★​ najczęściej w części środkowej był mit związany z władcą, ponieważ tyrani nie mieli przodków królewskich i nie można było tak daleko sięgnąć ich korzeni, żeby dojść do jakiegoś bóstwa, dlatego opowiadano mity założycielskie, związane z miejscem zwycięstwa lub do przodków władców (jeśli ich mieli) Oda olimpijska na zwycięstwo Hierona ★​ zwycięstwo w jeździe konnej, na ogierze Telenikosie ★​ w wstępie tworzy w naszej wyobraźni pewne obrazy, wszystkie z nich są najlepsze: ○​ woda - najlepsza z żywiołów ○​ złoto - najlepsze z metali ○​ słońce - najjaśniejsze ciało niebieskie na Ziemi ○​ igrzyska olimpijskie - najlepsze igrzyska ★​ charakterystyczny układ: aktualna sytuacja Olimpii, mit mówiący o założeniu igrzysk olimpijskich, powrót do Hierona i wychwalanie go  ★​ następnie mamy opowieść o zwycięstwie Hierona ★​ w środku jest mit, który charakteryzuje pewien aspekt olimpiady - mit Pelopsa, który miał wymyślić i ustanowić igrzyska olimpijskie ○​ jego ojciec chciał sprawdzić bogów, zamordował swojego syna i podał go na uczcie bogów jako mięso, bogowie odrzucili go ze wstrętem, tylko Demeter je nadgryzła, został on zrekonstruowany, a w miejscu nadgryzienia została włożona złota płytka ○​ odejście od tego mitu - Pindar mówi, że nie będzie opowiadał takich poetyckich bujd, uważał, że jest to niemożliwe, aby bogowie nie rozpoznali ludzkiego ciała, więc opowie mit paralelny ○​ w swoim micie mówi, że Pelops wcale nie zginął/zaginął aby jego mięso zostało podane na uczcie, a dlatego, że Posejdon się w nim zakochał i wziął go do siebie jako kochanka; pierwsze wyścigi rydwanów - Pelops jest tym, który zdobywa córkę króla Olimpii, jadąc w zawodach rydwanów, w igrzyskach organizowanych przez jej ojca, zwycięża w nim, dzięki wspaniałemu rydwanowi od Posejdona ★​ znowu o Hieronie, wychwala go, mówi, że jego sława jest zagwarantowana tylko siłą poezji, czyli mówi o sobie, aby zarobić mnóstwo pieniędzy - budując prestiż władcy, budował również swój; wylicza się, że jedna sztuka złota (to dużo) to był jeden wers, według legendy pierwszy poetą, który kazał sobie płacić od wierszówki był Simonides ★​ poeci objeżdżali cały świat grecki i tam gdzie ktoś zwyciężył, proponowali mu swój utwór ★​ Pindar i Bakchylides walczyli o klientów, wysyłając im swoje warianty pieśni zwycięskich, władcy czytali obie wersje i zastanawiali się kto wygrał - najczęściej był to Pindar, raz wygrał Bakchylides Bakchylides -​ rywal Pindara -​ jego piąta olimpijska jest rywalizującą z pierwszą olimpijską Pindara ? Teatr grecki * 12.12, 19.12 Jest również charakterystyczny dla Dalekiego Zachodu, powstawały tam liczne tragedie i komedie np. “Mim”. Teatr, który dzisiaj znamy zawdzięczamy przede wszystkim Atenom, nie wynaleźli go, ale rozwinęli go w takim stopniu, że ustanowili pewien wzorzec - nieważny jest ten kto wymyślił, a ten kto go doprowadził do ostatecznej i doskonałej formy. Słowo teatr pochodzi od greckiego słowa, znaczącego patrzę na coś, coś co podziwiam, godne podziwu, cud. Dionizos - bóg wina, upojenia i odmiennej świadomości, jest z nim związany teatr grecki. Jest bogiem uwalniającym człowieka od kondycji ludzkiej, na krótką lub dłuższą chwilę powoduje, że człowiek zapomina, że jest tylko człowiekiem, a kondycja ludzka jest słaba. Sprawia, że przez chwilę opanowywuje nas bóstwo, poprzez wino, ekstazę muzyczną lub poetycką, taniec stajemy się na krótką chwilę bóstwami. Pierwotnie był czczony jako maska, nie było jego figur, a jedynie maska zawieszona na kiju lub filarze. Była to maska, gdyż był to bóg, który dawał ludziom inne osobowości np. boskości - jeśli nałożymy maskę boga, stajemy się bogiem. Jedyny bóg, który dawał ludziom okazję do zostania kimś innym niż człowiekiem, do wyrwania się ze swojej ograniczającej kondycji ludzkiej. Teatr grecki ★​ był oparty na maskach - tragedia, komedia, dramat satyrowy musiały je mieć ★​ występowali tylko mężczyźni ★​ kobiety mogły oglądać, ale tylko tragedie i dramaty satyrowe, nie komedie Tragedia (τραγῳδία) ★​ tragos - kozioł; ode - pieśń pieśń kozła, prawdopodobnie pieśń przy ofierze z kozła lub o nagrodę z kozła ★​ kozioł tak jak wszystkie rogate zwierzęta jest związany z Dionizosem, możliwe że Dionizos był przedstawiany pod postacią kozła ★​ kozioł jest symbolem siły witalnej, daje się poznać przede wszystkim wiosną ★​ satyrowie - pół konie i pół ludzie, należeli do orszaku Dionizosa, podkreślają jego aspekt witalny i odradzania się natury wiosną ★​ najważniejsze święta Dionizosa, podczas których były przedstawiane tragedie i dramaty, są świętami wiosennymi ★​ bluszcz również jest elementem charakterystycznym dla Dionizosa ★​ pierwotnie chór był złożony z satyrów ★​ rys karnawalicznego przekroczenia granic, jest rubasznie, dziwnie, śmiesznie - początki tragedi są bardzo witalne, energiczne, spontaniczne Dramat satyrowy ★​ jest jedną ze sztuk wystawianych przez tragików, kiedy już zostało wyselekcjonowanych trzech tragików do Wielkich Dionizjów, mogli wystawić 3 tragedie i jeden dramat satyrowy ★​ ten moment kiedy pierwotny charakter tragedii zostaje zachowany, gdyż tragedia poszła w innym kierunku pieśni lamentacyjnej, a pierwotnie była pieśnią przeciwną lamentacji, pieśnią życia ★​ symbolem jest satyr Teatr Dionizosa w Atenach ★​ z V w. p.n.e., zbudowany na wzgórzu Pnyks, z drewna, elementy: orchestra - miejsce chóru, skene - od tego jest scena, widownia ★​ w 330 r. p.n.e wybudowano słynny teatr Dionizosa, wciąż mamy ruiny jego fragmentów ★​ zbudowany z kamienia i cegły kamienia ★​ publiczność która mogła liczyć 15 tysięcy ludzi, zatem musiało być dobre nagłośnienie, maski musiały już istnieć, żeby z daleka można było zobaczyć jaką ktoś jest postacią, koturny były istotne, ponieważ dzięki nim postać była widoczna z daleka ★​ pojemność teatru oznaczała, że wszyscy obywatele przez cztery dni siedzieli od świtu do zmierzchu i oglądali dokładnie te same przedstawienia, rok w rok, co więcej uczestniczyli w czymś co nie tylko było aktem kultowym (polegał on na tym, że na środku orchestry stał posąg Dionizosa, przynoszony ze świątyni - on też oglądał przedstawienia), ale był to również argon (konkurs), samo zostanie wybranym do wystawiania tragedii było zaszczytem, ale liczyła się nagroda za pierwsze miejsce ★​ jednego dnia było przedstawiane pięć komedii, a potem przez trzy dni jeden tragediopisarz wystawiał 3 swoje tragedie i jeden dramat satyrowy (w każdy dzień inny tragediopisarz), czyli w sumie 5 komedii, 9 tragedii i 3 dramaty satyrowe w ciągu jednego święta ★​ skene - była to bardzo okazała fasada budynku, miała trzy drzwi, wchodzili do niej aktorzy; funkcje: ○​ dach, na którym stawiano aktorów za pomocą mechane ○​ ekkyklema - to co zostaje wyciągnięte, duża, kwadratowa platforma na małych kółkach; jedną z zasad antycznej tragedii jest brak drastycznych scen, nie są one pokazywane, są one tylko w relacji służącego lub posła, który stoi na orchestrze i o nich mówi, żeby pokazać co się wydarzyło wyciąga się ekkyklema, na której pokazane są rzekome zwłoki  ★​ et mechane, łac. deus ex machina -coś się dzieje znienacka, w sposób nieprzewidziany, zaskakujący, następuje jakieś rozstrzygnięcie, którego człowiek nie jest w stanie przewidzieć, jest to rozwiązanie nielogiczne i nieracjonalne; et mechane to żuraw, którym przynoszono na scenę aktorów, grających postaci bogów albo herosów, którzy rozwiązywali akcję tak zagmatwaną, że tylko ingerencja istoty wyższej była w stanie ją rozwiązać Dytyramb - jeden z utworów poświęconych Dionizosowi, w którego nazwie jest ty (tyrsis) - dziwny element związany z orgiastycznym kultem Dionizosa, pieśń rytualna. Arystoteles, uważa że tragedia i komedia wywodzi się właśnie z niego, geneza z jego pieśni ku czci Dionizosa, w której występują postaci satyrów, megat i orgiastycznego tańca. Aktorzy - na orchestrze mogli się znajdować trzej aktorzy, którzy zostali wywołani z chóru; hypokrites: ★​ protagonistes - protagonista ★​ deuteragonistes ★​ tritagonistes ★​ chór z koryfeuszem (gr. κορυφαῖος korypháios) - przewodnik, chór rozmawia z aktorami, ustami samego koryfeusza Wielkie Dionizje (Dionizja Miejskie) ★​ w wiosennym miesiącu elafebolion (marzec/kwiecień); miesiąc kiedy Grecy szli na łąki i zabijali jelonki kijami, ponieważ po zimie nie mieli jedzenia ★​ wprowadzone przez tyrana Aten Pizystrata na początku epoki klasycznej ★​ główne obchody: 6 dni (od 9 do 14 elafeboliona) ○​ 1 dzień: drewniana, mała figura Dionizosa jest niesiona w procesji ze świątyni Dionizosa na bagnach do teatru ○​ 2 dzień: procesja, ofiara z byka, parada efebów, agony (zawody) dytyrambiczne, dzień ogólnej świątecznej atmosfery, dużo tańca, parady ładnych chłopców ○​ 3 dzień: agon komediowy (od roku 486), wystawiano 5 komedii pięciu komediopisarzy ○​ 4-6 dzień: główne dni, agon tragediowy, wystawiano 3 tragedie i 1 dramat satyrowy autorstwa trzech tragediopisarzy, wybranych przez sędziów, dają im oni chór, aktorów - trzeba ich wszystkich opłacić, więc wyznacza się sponsorów, miasto płaci; po wystawieniu, sędziowie wybierają zwycięzcę, który dostaje wieniec oliwny i jest w procesji prowadzony do domu, najważniejsza była dla niego chwała Arystoteles, Poetyka 1449a 1.​ tragedia (i komedia) narodziły się z improwizacji 2.​ tragedia z improwizacji tych, którzy intonowali dytyramb 3.​ metrum: tetramers trocheiczny - trymetr jambiczny  4.​ epopeja i tragedia - naśladowanie tematów poważnych wierszem/tragedia różni się długością 5.​ akcja tragedii powinna trwać jeden dzień (jedność czasu, miejsca, akcji) 6.​ budowa przejrzysta: początek, środek i koniec 7.​ akcja powinna być jednolita Definicja tragedii wg Arystotelesa Tragedia jest to naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej i mającej odpowiednią wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach dzieła (partie dialogiczne w dialekcie attyckim, partie chóralne w dialekcie doryckim); przedstawienie w formie dramatycznej, a nie narracyjne, które poprzez wzbudzenie litości i trwogi wywołuje oczyszczenie (κάθαρσις) tych uczuć. Pojęcia kluczowe dla zrozumienia tragedii ὕβρις (hybris) - pycha ἁμαρτία (hamartia) - błędny osąd Budowa typowej tragedii ★​ prolog - monolog lub dialog wprowadzający ★​ parodos - pieśń śpiewana wraz z wejściem chóru na scenę ★​ pierwsza epejsodion ★​ pierwsza stasimon ★​ (naprzemiennie razy cztery) ★​ exodos - dialos / kommos (lament bohatera lub chóru) Wielkie trio tragicznie ★​ Ajschylos (ok. 525/524 - 456/455 p.n.e.) ★​ Sofokles (ok. 497/496 - zima 406/405 p.n.e.) ★​ Eurypides (ok. 480 - ok. 406 p.n.e.) Momenty kluczowe dla tragedii rok 480 p.n.e. ★​ Ajsycholos w wieku 45 lat walczy pod Salaminą ★​ Sofokles jako szesnastolatek prowadzi chór, który wychwala ateńskie zwycięstwo ★​ rodzi się Eurypides Ajschylos ★​ urodzony w Eleusis ★​ walczył pod Salaminą, być może też pod Maratonem i Platejami ★​ oskarżony o nieumyślne wyjawienie tajemnic misteriów elesyjskich ★​ odwiedzał na Sycylii tyrana Hierona, pisał dla niego tragedie ★​ zmarł w Geli na Sycylii ★​ napisał 90 sztuk, zwyciężył 13 razy Zachowane dramaty Ajschylosa ★​ Persowie ★​ Siedmiu przeciw Tebom ★​ Błagalnice ★​ Oraz jedyna zachowana trylogia tragiczna Oresteja: ○​ Agamemnon (Ἀγαμέμνων) - Agamemnon, król Myken, wraca po 10 latach do Argos jako zwycięzca z wojny trojańskiej. Królowa Klitajmestra zamierza go jednak zabić, by pomścić złożoną przez niego w ofierze córkę Ifigenię, objąć samodzielnie tron, związać się oficjalnie z wieloletnim kochankiem Ajgistosem, którego bracia zostali zgładzeni za młodu przez Atreusa, ojca władcy. Agamemnon przywozi z wojny konkubinę, wieszczkę, królewnę trojańską Kasandrę. Wkrótce zostaje on zakłuty nożem w wannie przez Klitajmestrę. Zabija ona także Kasandrę. Do pałacu przybywa Ajgistos i przechwala się, że cały plan był jego zemstą. Para ta obejmuje pełnię władzy. ○​ Ofiarnice (Χοηφóρoι) - Wiele lat później Orestes, syn Agamemnona, powraca do Argos z kuzynem Pytaladesem z zamiarem zemszczenia się na Klitajmestrze. Rozkaz taki dostał od Apolla. Przy grobie Agamemnona spotyka siostrę Elektrę, która składa zmarłemu libację, aby Klitajmestrę przestały dręczyć złe sny. Rodzeństwo wkrótce tworzy plan zabicia matki i Ajgistosa. Orestes udaje przed matką obcego człowieka i mówi jej, że on sam nie żyje. W pałacu zabija od razu Ajgistosa, a po chwili, nieco się wahając, po naleganiach Pyladesa, w tej samej komnacie wchodzącą Klitajmestrę. Po popełnieniu matkobójstwa staje się obiektem gniewu Erynii i musi uciekać z pałacu. ○​ Eumenidy (Εὐμενίδες) - Eumenidy ("Łaskawe") to trzy Erynie, a swój przydomek uzyskały właśnie dzięki tej historii, prowadzącej do wytworzenia się prawdziwego systemu sądownictwa w społeczeństwie ateńskim. Ścigają i dręczą Orestesa, gdyż są narzędziami sprawiedliwości. Bogowie Apollo i Hermes stają po stronie Orestesa i chroni się on w Atenach. Duch Klitajmestry pobudza Erynie do działania. Gdy dopadają go w Atenach, Orestes błaga o pomoc boginię Atenę. Ta urządza jego proces na Areopagu jako pierwszy proces sądowy. Dwunastu obywateli ateńskich jest ławą przysięgłych, a Atena nadzoruje całość. Obecne są Erynie i Apollo. Liczba głosów za i przeciw egzekucji jest równa, Atena decyduje, że Orestes nie zostanie zabity. Erynie nie są zadowolone, ale Atena przekonuje je, aby zaaprobowały tę decyzję i odtąd zamiast brać odwet na przestępcach stały się strażniczkami w Atenach. Zmienia ich nazwę na Eumenidy. Atena zarządza, by odtąd takie sprawy rozstrzygano w sądzie drogą procesu.; musiał za nią zapłacić sporą karę, gdyż podczas jej przedstawiania, zostały pokazane Erynie z przerażającymi maskami (we włosach węże, z oczu płynęła krew) i jedna kobieta z przerażenia poroniła ★​ Prometeusz w okawach (raczej nieautentyczny) Sofokles ★​ urodzony w Kolonos, demie ateńskim ★​ napisał ok. 12 dramatów, wygrał 24 razy, nigdy nie zdobył trzeciego miejsca ★​ w 468 r. wygrał po raz pierwszy, pokonując Ajschylosa (zwycięstwo przyznał mu Kimon oraz inni strategowie, nie zaś wybrani losem sędziowie); Ajschylos urażony opuścił Ateny ★​ zmarł w wieku 90 lat, po 50 latach wystawiania tragedii ★​ został wybrany na skarbnika ateńskiego oraz na jednego z 10 strategów (najważniejszym był Perykles) ★​ po śmierci wystawiono mu heron Zachowane tragedie Sofoklesa ★​ Antygona - postać tragiczna: Kreon, Antygona nie ★​ Ajas ★​ Filoktet ★​ Król Edyp ★​ Edyp w Kolonos ★​ Elektra ★​ Trachinki