Turkish Law - Procedure (PDF)

**Görev kurallarının özellikleri:** - - - - - - -   **Kesin yetki** **Kesin olmayan yetki** -------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------...

**Görev kurallarının özellikleri:** - - - - - - -   **Kesin yetki** **Kesin olmayan yetki** -------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Mahkemeye ilişkin dava şartıdır. İlk itirazdır. Taraflarca davanın her aşamasında ileri sürülebilir. Davalı tarafından cevap dilekçesi ile ileri sürülebilir. Usulüne uygun ve zamanında yapılmayan itirazda yetkisiz olan mahkeme yetkili hale gelir. Hakim tarafından resen gözetilir. Hakim tarafından resen gözetilmez. Yetki sözleşmesi yapılmaz. Yetki sözleşmesi yapılabilir. Yetki itirazında bulunan taraf yetkili mahkemeyi de itirazında belirtmek zorunda değildir. İtirazda bulunan taraf yetkili mahkeme(leri) itirazında belirtmelidir. Aksi halde dikkate alınmaz. Yetki itirazı kabul edilirse mahkemece yetkisizlik kararı verilir. Yetki itirazı verilirse mahkemece yetkisizlik kararı verilir.   - **Kesin olmayan yetki - genel yetki:** - Genel yetkili mahkeme davalı tarafın davanın açılacağı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir. - **Kesin olmayan yetki - özel yetki:** - Geçici olarak oturanlara karşı, Türkiye\'de yerleşim yeri bulunmaması hali, sözleşmeden doğan davalar, haksız fiilden doğan davalar, mirastan doğan davalar, şubeler ile ilgili davalar, zarar sigortalarından doğan davalar, karşı dava, boşanma davası - **Kesin yetki:** - Taşınmazın aynından doğan davalar, tüzel kişilerle ilgili davalar, can sigortalarından doğan davalar, iflas davası, davalının birden fazla olması halinde ortak yetkili mahkeme - - **Yetki sözleşmesi** - Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri davalar ile yetkinin kesin olmadığı durumlarda yapılabilir. - Örneğin iflas, boşanma, babalık davasında yetki sözleşmesi yapılmaz. - Yazılılık şartı vardır. - Uyuşmazlığın niteliği belirli olması lazım. - Yetkili mahkeme(leri)nin belirtilmesi şarttır. - **Adli tatil** - Adli davada görülecek dava ve işler - İhtiyati tedbir ihtiyati haciz delillerin tespiti geçici hukuki koruma nafaka soybağı velayet vesayet nufüs kayıtlarının düzenlenmesi hizmet akdi veya iş sözleşmesi sebebiyle işçilerin açtıkları davalar ticari defterler için kayıp belgesi verilmesi aynı şekilde kıymetli evrak kayıp belgesi verilmesi iflas sermaye ve kooperatiflerin uzlaşma suretiyle yeniden yapılandırılmasına ilişkin işler adli tatilde yapılmasına izin verilen keşifler çekişmesiz yargı işleri ivedi görülmesi gereken dava ve işler - Süreler - Kanunda belirtilir. Bir aralık öngörüldüyse hakim tespit ettiği süreleri haklı sebeplerle kendi takdirine bırakılmıştır. - Süre gün olarak belirlenmiş ise tebliğ veya tefhim edildiği gün hesaba katılmaz. Süre son günün tatil saatinde biter. - Süre hafta ay veya yıl olarak belirlenmiş ise başladığı güne son hafta ay veya yıl içindeki karşılık gelen günün tatil saatinde süre biter. - Resmi tatil günleri süreye dahildir. Sürenin son günü resmi tatile denk gelirse süre tatilde sonraki ilk iş gününün çalışma saati sonunda biter. - Süre kesin diye belirtilmemişse süreyi geçiren taraf yeniden süre isteyebilir. Bu şekilde verilen ikinci süre kesindir ekstra süre verilmez. - Kesin süre içinde işlemi yapmayan taraf o işlemi yapma hakkını kaybeder. - **Eski hale getirme** - Elde olmayan sebeplerle süre içerisinde yerine getirilemeyen işlem için eski hale getirme talebinde bulunabilir. - Başka bir hukuki yolla bu işlem bi şekilde vuku buluyorsa eski hale getirme talebinde bulunulamaz. Örneğin usulsüz tebligat muhatap tarafından öğrenilmesi ile usule uygun hale gelir, bu durumda eski hale getirme yoluna başvurulamaz. - Eski hale getirme süresinde yapılamamasına sebep olan engelin ortadan kalkmasından itibaren iki hafta içinde talep edilmelidir. - İlk derece ve istinaf yargılamalarında en geç nihai karar verilinceye kadar eski hale getirme talep edilebilir. Ancak nihai karar bir tarafın yokluğunda verilmişse tahkikat aşamasında kaçırılan süreler için kararın verilmesinden sonra da eski hale getirme talebinde bulunabilir. - Eski hale getirme dilekçe ile talebin dayandığı sebepler ve bunların delil veya emareleri gösterilmek kaydıyla dikkate alınır. - Eski hale getirme istinaf yoluna başvuru hakkının düşmesi halinde BAM'dan, temyiz yoluna başvuru hakkının düşmesi halinde Yargıtaydan talep edilir. - Eski hale getirme yargılamanın erelenmeisni gerektirmez ve hükmün icrasına engel olmaz. Ancak talebi inceleyen mahkeme talebi haklı görürse teminat göstererek veya göstermeden yargılamanın ertelenmesine veya icranın geri bırakılmasına karar verebilir. - Mahkeme e.h.g.t kabulü halinde hangi işlemlerin geçersiz hale geldiğini kararında belirtir. - E.h.g.t sebebiyle ortaya çıkan giderler talepte bulunan tarafa yüklenir ancak karşı taraf asılsız itirazlar ileri sürerek giderlerin artmasına sebep olmuşsa hakim giderlerin tümünün veya bir kısmının karşı tarafa yüklenmesine karar verebilir. - Bir davada aynı taraf şartlar gerçekleştiyse birden fazla kez bu yola başvurabilir. - **Taraf ehliyeti** - Davada taraf olabilme yeteneğidir, medeni haklardan yararlanma ehliyeti olan kişide bulunur - Dava şartıdır. - Gerçek veya tüzel kişilerin taraf ehliyeti vardır ancak adi şirket ve miras ortaklığının tüzel kişiliği yoktur bu sebeple usul hukuku bakımından taraf ehliyetleri yoktur. - Şahıs varlığına ilişkin davalar örneğin boşanma tarafın ölümü ile konusuz kalır. Ancak malvarlığının incelendiği davalarda taraflardan birinin ölümü halinde mirasçılar mirası kabul veya reddetmişlerse bu hususta kanunla belirlenen süreler geçinceye kadar dava ertelenir. Bununla beraber hakim gecikmesinde sakınca bulunan hallerde talep üzerine davayı takip için kayyım atanmasına karar verebilir. - **Dava ehliyet** - Kişinin kendisinde veya yetkili kılacağı bir temsilci aracığı ile bir davayı takip etme usul işlemlerini yapabilme ve hüküm alabilme ehliyetidir. - Dava şartlarındandır. - Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmayanlar davada kanuni temsilcileri tüzel kişiler ise yetkili organları tarafından temsil edilir. - Davaya vekalet ehliyeti ve usulüne göre hazırlanmış bir vekaletname taraflara ilişkin bir dava şartıdır. - Avukat vekaletnamenin aslını veya örneğini dava dosyasına konulmak üzere ibraz etmek zorundadır. - Kamu kurum ya da kuruluşlarının avukatlarına yetkili amirleri tarafından usulüne uygun olarak düzenlenip verilmiş olan temsil belgeleri de geçerlidir ayrıca noter tarafından onaya ihtiyaçları yoktur. - **Davaya vekalete özel yetki verilmesi gereken haller** - Davaya son veren taraf işlemleri= sulh, kabul, feragat - Tahkim veya hakem sözleşmesi yapmak - Karşı tarafı ibra etmek - Haczi kaldırmak - Başkasını vekil olarak atamak - Yemin teklif etme yemin kabul etme iade veya reddetme - Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurmak - Hakimi reddetmek - Davayı tamamen ıslah etmek - Alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına başvurmak - Konkordato veya sermaye şirketleri ve kooperatiflerin uzlaşma yoluyla yeniden yapılandırılması teklifinde bulunmak ve bunlara muvafakat etmek - Kanun yollarından feragat - Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklarla ilgili davaları açmak ve takip etmek, örneğin boşanma soybağı gibi - Müvekkilin iflasını istemek - Müvekkil adına mirası reddetmek - **Vekaletsiz dava açılması ve işlem yapılması** - Gecikmesinde zarar doğabilecek hallerde mahkeme vereceği kesin süre içinde vekaletnamesini getirmek koşuluyla avukatın dava açmasına ve usul işlemlerini yapmasına izin verebilir. - Eğer bu süre içinde vekaletname getirmez veya asıl taraf yapılan işlemleri kabul ettiğini dilekçeyle mahkemeye bildirmezse dava açılmamış gerçekleştirilen işlemler yapılmamış sayılır. - Vekaletname ibraz etmeyen avukat celse harcı ile diğer yargılama giderleri ve karşı tarafın uğradığı zararları ödemeye mahkum edilir. - Bunu kötü niyetle yapan avukata cezai işlem ve disiplin soruşturması açılmasını sağlamak üzere CBS ve vekilin bağlı olduğu baro başkanlığına durum bildirilir. - Yargılamanın başka güne bırakılması açısından avukatın haklı bir özrü bulunmadığı müddetçe yargılama başka güne bırakılmaz. - Bir özrü mevcutsa bir defaya mahsus kısa bir süre verilebilir. - **Avukat tutma zorunluluğu** - Davasını kendi takip eden kimse duruşmada uygunsuz davranışları sebebiyle önce uyarılır eğer bu uygunsuz davranışlara devam ederse ve gerekli görülürse kendisini vekil ile temsil ettirmesine karar verip salondan dışarı çıkartılmasını sağlayabilir. Vekil ile de temsil ettirmediği halde tarafın yokluğu halinde uygulanacak hükümlere göre işlem yapılır. - **Vekilin istifası ve azli** - İstifa eden vekilin vekalet görevi istifanın müvekkiline tebliğinden itibaren iki hafta süre ile devam eder. - Vekilin azli halinde vekalet veren davayı takip etmez ve iki hafta içinde bir başka vekil de görevlendirmez ise tarafın yokluğu halinde uygulanacak hükümlere göre işlem yapılır. - **Dava takip yetkisi** - Dava sonunda hüküm dava takip yetkisine sahip olan kişi hakkında değil asıl taraf hakkında verilir. - **Taraf sıfatı** - Taraf sorunu bir maddi hukuk sorunu olup maddi hukuk alanında bir itirazdır. - Bu nedenle taraf sıfatı yokluğunda dava esastan reddedilir. - Örneğin alacaklı A kişisi davayı B'ye değil de C'ye açması ! Taraf ehliyeti ile taraf sıfatı karıştırılmamalıdır. Taraf ehliyeti medeni haklardan yararlanma ehliyeti iken taraf sıfatı husumetin hangi tarafa yöneltildiği ile ilgilidir. - **Tarafta iradi değişiklik** - Bu durum HMK ile artık mümkündür. - Bir davada taraf değişikliği ancak karşı tarafın açık rızası ile mümkündür. - Ancak dürüstlük kuralına aykırı olmayan taraf değişikliği veya maddi bir hataya dayanan değişiklik karşı tarafın rızası aranmaksızın hakim tarafından kabul edilir. - Bu durumda hakim davanın tarafı olmaktan çıkarılan ve aleyhine dava açılmasına sebebiyet vermeyen kişi lehine yargılama giderlerine hükmeder?? - **Dava şartlarının özellikleri ve incelenmesi** - Mahkeme dava şartlarının mevcut olup olmadığını davanın her aşamasında kendiliğinden araştırır. - Önce mahkemeye ilişkin sonra taraflara ilişkin en son da dava konusuna ilişkin dava şartları incelenir. - Dava şartları kamu düzenine ilişkindir bu nedenle dava şartları hakkında sözleşme yapılamaz. - HMK kanununda dava şartları tahdidi sayılmış ayrıyeten özel kanunlarda özel dava şartları mevcuttur. - Bir davanın esastan görülüp incelenmesini sağlayan ( olumlu dava şartı) veya engelleyen ( olumsuz dava şartı) bir işleve sahiptir. - Mahkeme ön inceleme aşamasında öncelikle dava şartları hakkında dosya üzerinden karar verir, gerekli gördüğü takdirde tarafları bu konuda ön inceleme durulmasında dinleyebilir. - Taraflar da her zaman dava şartı noksanlığını ileri sürebilir. - Mahkeme dava şartlarında noksanlık tespit ederse usulden reddine karar verir. - Eğer dava şartları giderilmesi mümkün şeylerse bunların tamamlanması için kesin süre verir. Bu süre içinde giderilmemişse yine usulden reddedilir. - Dava şartı eksikliği istinaf ve bozma sebebi sayılır. - **İlk itirazlar** - Kesin yetki kuralının bulunmadığı hallerde yetki itirazı - Uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi gerektiği itirazı - HMK'da bu itirazlar tahdidi olarak sayılmıştır. - Usule ilişkin savunma vasıtasıdır. - Bir davanın esastan görülmesini engelleyici bir işlevi bulunmaktadır. - **İlk itirazların ileri sürülmesi ve incelenmesi** - Resen araştırılan bir durum değillerdir. - İlk itirazlar cevap dilekçesinde (esasa cevap süresi içinde verilen ilk dilekçe ile) ileri sürülmek zorundadır. Aksi halde dinlenemez. - Cevap dilekçesi ile ileri sürüldüğünden dolayı sadece davalı taraf tarafından ileri sürülebilir. - Cevap dilekçesinin verilmesinden sonra cevap süresi dolmamış olsa bile ilk itirazlar ileri sürülemez. - Mahkeme ön inceleme aşamasında ilk itirazlar hakkında dosya üzerinden karar verir. Gerekli görürse ön inceleme duruşmasında dinleyebilir. Dava şartları İlk itirazlar --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------- Hmkda tahdidi olarak sayılmış ayrıyeten bazı kanunlarda özel dava şartları mevcuttur. Hmkda tahdidi sayılmıştır. Davanın esasına girmeye engel oluşturur. Davanın esasına girmeye engel oluşturur. Taraflarca getirilme ilkesinin olduğu davalarda dahi resen gözetilebilir. Hakim resen gözetemez. Taraflarca her zaman ileri sürülebilir. Cevap dilekçesi ile ileri sürülmelidir. Davacı da davalı da ileri sürebilir. Sadece davalı tarafından ileri sürülebilir. İlk itirazdan önce incelenir. Dava şartlarından sonra incelenir. Dosya üzerinden de duruşmalı olarak da incelenir. Dosya üzerinden de duruşmalı olarak da incelenir. Mutlak istinaf/bozma sebebi teşkil eder. Mutlak istinaf/bozma sebebi teşkil etmez. - **Mahkemeden istenen hukuki korumaya göre dava çeşitleri** - Eda davası - Davalının bir şeyi vermeye yapmaya veya yapmamaya mahkum edilmesi talep edilir. - Davanın reddi olumsuz bir hükümdür. - Kabulü halinde verilen hüküm ise tespit ve emir içerir bu nedenle ( ilamlı ) icraya konulabilir. - Tespit davası - Mahkemeden bir hakkın veya hukuki ilişkinin varlığının ya da yokluğunun yahut bir belgenin sahteliğinin belirlenmesi talep edilir. - Eda davası açma hakkı varken tespit davası açılamaz çünkü hukuki yararın olmadığı kabuk edilir böylece usulden reddedilebilir. - Bu karar tespit hükmü içerdiğinden ilamlı icraya konu olmaz. - Tespit hükmü sadece kesin hüküm ve kesin delil teşkil eder. - İnşai dava - Mahkemeden bir hukuki durum yaratılması veya mevcut bir hukuki durumun içeriğinin değiştirilmesi yahut onun ortadan kaldırılması talep edilir. - Bir inşai hakkın dava yoluyla kullanılmasının zorunlu olduğu hallerde inşai dava açılır. - İnşai hükümler aksi belirtilmedikçe kural olarak geleceğe etkilidir. Örneğin derneklerin feshi evlenmenin feshi/butlanı gibi - Bazı davaların kabulü halinde verilen inşai kararlar istisnai olarak geçmişe etkili olabilir. Örneğin babalık davası evlatlık ilişkisinin kaldırılması davası anonim ve limited şirketlerin genel kurul kararlarının iptali davası gibi - İnşai davanın reddine ilişkin hüküm ise bir olumsuz tespit hükmüdür. - **Talep neticesinin niceliğine göre dava çeşitleri** - Davaların yığılması ( Objektif dava birleşmesi ) - Davacı aynı davalıya karşı birbirinden bağımsız birden fazla asli talebini aynı dava dilekçesinde ileri sürebilir örneğin davacı A'nın kira alacağı ile birlikte tahliye taleplerini birleştirip kiracı B'ye tek davada açmasıdır. - Davacı tarafından ileri sürülen sebepler arasında hukuki veya ekonomik bir bağlantı bulunması şart değildir. - Birlikte dava edilen taleplerin tamamının aynı yargı çeşidi içinde yer alması ve taleplerin tümü bakımından ortak yetkili bir mahkemenin bulunması şarttır. Örneğin bir özel mahkemenin görevine giren dava genel mahkemede başka bir dava ile birlikte açılamaz, eğer açılırsa talep hakkında görevsizlik kararı verilir. - **Terditli dava ( Kademeli/ Basamaklı dava )** - Davacı aynı davalıya karşı birden fazla talebini aralarında aslilik - ferilik ilişkisi kurmak suretiyle aynı dava dilekçesinde ileri sürebilir. Örneğin bir taşınırın tesliminin kabul edilmesi edilmemesi söz konusu olursa taşınır bedelinin ödenmesi - Taleple arasında hukuki veya ekonomik bir bağlantının bulunması şarttır. - Mahkemece eğer asli talebi kabul edilirse feri talebi incelenmez. - Asıl talep reddedilirse feri talep incelenir ancak ikisi birden kabul edilemez. - **Mütelahik dava** - Hmkda düzenlenmemiştir. - Tek bir talep sonucunu haklı kılan birden fazla hukuki sebebin olduğu davaya denir. - Tazminat talebi hem sözleşmeye aykırılık hem de haksız fiile dayanması hali bu davaya örnek verilebilir. - Bu davalarda tek bir talep birden fazla kanun maddesine dayanmaktadır. - Burada hakim davacı için en iyi imkanı sağlayan sebebi resen gözetip karar vermesi gerekir. - **Seçimlik dava** - Seçimlik borçlarda seçim hakkı kendisine ait olan borçlu veya 3.kişinin bu hakkı kullanmaktan kaçınması halinde alacaklı seçimlik dava açabilir. Örneğin alacaklı A'nın borçlu B'den ya bilgisayar ya da telefonun verilmesi için açtığı dava - Seçimlik davada mahkeme talebin hukuka uygun olduğu sonucuna varırsa seçimlik mahkumiyet hükmü verir. - Seçimlik mahkumiyet hükmünü cebri icraya koyan alacaklı takibin konusunu mahkumiyet hükmünde yer alan edimlerden birine karar vermesi zorunludur. Ancak bu durum borçlunun diğer edimi ifa etmek suretiyle borcundan kurtulma hakkını ortadan kaldırmaz. - **Kısmi dava** - Talep konusunun niteliği itibarı ile bölünebilir olduğu durumlarda ya da sadece bir kısmı da davaya vücut bulabilir. Örneğin şimdilik 100 TL'lik alacak için açılan dava - Dava açılırken borcun kalan kısmından feragat edildiği açıkça zikredilmedikçe geri kalandan feragat etmiş sayılmaz. - Kalan alacağı açısından ek bir dava açabilir açtığı önceki davada verilen hüküm bu davada kesin delil teşkil eder. - Kısmi dava tamamen veya kısmen reddedilirse davacı artık iddia ettiği alacağın kısmi dava dışında bıraktığı kesimi hakkında ek dava açamaz. Çünkü kısmi davada verilen hüküm açılacak diğer davalar için kesin hüküm teşkil eder. - **Belirsiz alacak davası** - İlk kez yeni HMK ile hukukumuza girmiştir. - Davanın açılacağı tarihte alacağın miktarını yahut değerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyeceği veya bunun imkansız olduğu hallerde alacaklı hukuki ilişkiyi ve asgari bir miktar belirtmek suretiyle dava açabilir. - Karşı tarafın verdiği bilgi ve tahkikat sonrası alacaklı miktar açısından talebini iki haftalık süre içerisinde kesin olarak belirleyebilir. - Aksi takdirde dava sonucunda belirtilen miktar veya değer üzerinden görülüp karara bağlanır. - **Topluluk ( Grup ) davası** - Dernekler ve diğer tüzel kişiler statüleri çerçevesinde üyelerinin veya mensuplarının yahut temsil ettikleri kesimin menfaatlerini korumak için kendi adlarına ilgililerin haklarının tespiti veya hukuka aykırı durumun giderilmesi yahut ilgililerin gelecekteki haklarının ihlal edilmesinin önüne geçilmesi için dava açabilir.