Turkish Administrative Law PDF

1 2 TÜRK İDARİ YARGISININ GENEL ESASLARI Türk İdari Yargı Sisteminin Genel Özellikleri İdari yargı, İlk derece mahkemeleri, istinaf mercii ve temyiz mercii olarak örgütlenmiştir. İlk derece mahkemeleri idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleridir. Ancak Danıştay’ın da ilk derece mahkemesi olarak ba...

1 2 TÜRK İDARİ YARGISININ GENEL ESASLARI Türk İdari Yargı Sisteminin Genel Özellikleri İdari yargı, İlk derece mahkemeleri, istinaf mercii ve temyiz mercii olarak örgütlenmiştir. İlk derece mahkemeleri idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleridir. Ancak Danıştay’ın da ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalar vardır. Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak bakacağı sınırlı uyuşmazlıklar dışındaki bütün uyuşmazlıklar genel görevli idare mahkemelerinde çözüme kavuşturulur. İlk derece mahkemelerinin kararlarına karşı kural olarak istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak istisnai bazı kararlarına karşı temyiz yoluna başvurulabilir. İdari yargıda genel görevli mahkeme, idare mahkemeleridir. Danıştay ve vergi mahkemeleri özel görevli yargı yerleridir. İdari yargı alanında bir yüksek mahkeme vardır, Danıştay. Danıştay, BİM, İdare ve Vergi mahkemeleri uyuşmazlıklarda İYUK’ dan faydalanır ve yazılı yargılama usulü ile inceleme dilekçeler üzerinden yapılır. Yazılı yargılama usulü uygulanır ve inceleme evrak üzerinde yapılır. İdari Yargının Görev Alanı 3 İdari Yargı Teşkilatı Danıştay, temyiz yeri olarak, Danıştay dava dairelerince ilk derece mahkemesi olarak verilen kararlar ile idare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı yapılan temyiz istemlerini inceler; ilk derece mahkemesi olarak da , Danıştay Kanununda sayılan konularda açılan idari davaları karara bağlar. 4 Bölge İdare Mahkemeleri Bölge İdare Mahkemelerinin Yapısı ve İşleyişi Bölge idare mahkemeleri, başkanlık, başkanlar kurulu, daireler, bölge idare mahkemesi adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluşur. Danıştay Danıştay’ın Görevleri 5 Bazı davalara ilk derece mahkemesi olarak bakar: Danıştayın ilk derece mahkemesi olarak bakacağı davalar şunlardan ibarettir: CB kararlarına, CB’nın kararnameleri dışındaki düzenleyici işlemlerine Bakanlıkların ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemleri ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere, Danıştay idari dairelerince veya İdari İşler Kurulunca verilen kararlar üzerine uygulanan eylem ve işlemlere, Birden çok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanına giren işlere, Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ile bu Kurulun görev alanı ile ilgili Danıştay Başkanlığı işlemlerine karşı açılacak iptal ve tam yargı davaları Tahkim yolu öngörülmeyen kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan idari davalar Danıştay, belediyelerle il özel idarelerinin seçimle gelen organlarının organlık sıfatını kaybetmeleri hakkındaki istemleri ilk derece mahkemesi olarak inceler. Danıştay’ın mahalli idarelerin organları ile verdiği bu türden kararlar yargısal niteliktedir. İdari yargı yerleri arasındaki görev ve yetki uyuşmazlıklarını çözmek İçtihatları birleştirme kararı almak Bazı idari görevleri yerine getirmek: Ayrıca Danıştay’ın Anayasa’da ve kanunlarda belirtilen bazı mercilere üye seçmek ve önermek yetkileri de vardır. 6 Nöbetçi Mahkeme Çalışmaya ara verme süresi içinde; bölge idare mah- kemesi başkanının önerisi üzerine, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca, birden fazla idari yargı mercii olan yerlerde idare veya vergi mahkemeleri başkan ve üyeleri arasından görevlendirilecek yeteri kadar hâkimin katıldığı bir nöbetçi mahkeme kurulur. Bölge idare mahkemeleri için ise bölge idare mahkemesi başkanının önerisi üzerine, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca, tüm daire başkan ve üyeleri arasından görevlendirilecek yeterli sayıda nöbetçi daire kurulur. Nöbetçi mahkeme çalışmaya ara verme süreci içinde aşağıda yazılı işleri görür. Yürütmenin durdurulmasına ve delillerin tespitine ait işler, Kanunen belli süre içinde karara bağlanması gereken işler. İdari Yargıda Dava İçin Dilekçelerin Verileceği Yerler Dilekçeler ve savunmalar ile davalara ilişkin her türlü evrak, Danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlıklarına veya bunlara gönderilmek üzere idare veya vergi mahkemesi başkanlıklarına, idare veya vergi mahkemesi bulunmayan yerlerde büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kalmadığına bakılmaksızın asliye hukuk hakimliklerine veya yabancı memleketlerde Türk konsolosluklarına verilebilir. İdari Yargıda Davanın Açılması Üzerine İlk İnceleme 7 İlk İnceleme Üzerine Verilecek Kararlar İlk incelemede görev ve yetki ilk tetkik edilecek konulardır. Adli ve askeri yargının görevli olduğu konularda açılan davaların reddine karar verilir. “davanın reddi” nihai bir karar olduğu için duruma göre temyiz ya da itiraza konu olabilir. İdari yargının görevli olduğu konularda ise görevli veya yetkili olmayan mahkemeye açılan davanın görev veya yetki yönünden reddedilerek dava dosyasının görevli veya yetkili mahkemeye gönderilmesine karar verilir. Bu karar karşı temyiz ya da itiraz mümkün değildir. Ehliyet, davanın süresinde açılmaması ve davanın kesin ve yürütülebilir bir idari işleme karşı açılmamış olması halinde davanın reddine karar verilir. Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek açılması halinde, dava dilekçesinin tespit edilecek gerçek hasma tebliğine karar verilir. Dava dilekçesinde bulunması gereken, imza, tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları veya unvanları ve adresleri, davanın konusu ve sebepleri ile dayandığı deliller, davaya konu olan idari işlemin yazılı bildirim tarihi (tebliğ tarihi), vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin davalarla tam yargı davalarında uyuşmazlık konusu miktar, vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin veya vergi cezasının nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap numarası konularında eksiklikler olması halinde dava dilekçesi reddedilir. Yine İYUK md. 5’te şartları sayılan birlikte dava açma ve bir dilekçe ile birden çok işleme karşı dava açılması şartları gerçekleşmemişse dilekçenin reddine karar verilir. Yine İYUK md. 15/1-d’ye göre ehliyetli olan şahsın avukat olmayan vekili tarafından dava açılmış ise dilekçenin reddine karar verilir. Bu durumlarda yani dava dilekçesinin reddi hallerinde, 30 gün içinde eksikliklerin tamamlanmasından sonra yeniden dava açılabilir. Eksikler tamamlandıktan sonra yeniden harç ödenmez. Dilekçenin reddedilmesi üzerine, yeniden verilen dilekçelerde aynı yanlışlıkların yapılması halinde dava reddedilecektir. İdari Yargıda Dava Açma Süresinin Başlaması Dava açma süresi, yazılı bildirimin yapıldığı tarihi izleyen günden başlar. İdari Yargıda Dava Açma Süresinin Durduğu Haller 8 İlân Yolu İle Bildirimde Süre Başlangıcı İYUK md. 7’de “adresleri belli olmayanlara” bildirimin ilân yoluyla yapılacağı düzenlenmiştir. İYUK md. 7/3’e göre özel yasalarda konuyla ilgili özel bir hüküm bulunmadığı hallerde dava açma süresi son ilan tarihini izleyen günden itibaren on beş gün sonra işlemeye başlar. Özel yasalardan biri olan Tebligat Kanunu’na göre ise, tebliğ son ilan tarihinden itibaren 7 gün sonra yapılmış sayılır. Düzenleyici İşlemlere Karşı Açılacak İptal Davalarında Süre İlânı gereken düzenleyici işlemlerde dava açma süresi yayım tarihini izleyen günden itibaren . Diğer bir durum da, düzenleyici işlemlerin ilgiliye uygulanması durumunda, uygulama işleminin yazılı olarak bildirilmesi üzerine, dava açma süresi yeniden başlar. İYUK md. 7/4’e göre, düzenleyici işlemlerin uygulanması üzerine ilgililer, düzenleyici işleme ya da uygulanan işleme, veyahut her ikisine karşı dava açabilirler. Düzenleyici işlemin iptal edilmemiş olması, bu düzenlemeye dayalı işlemin iptaline engel olmaz. 9 İptal Davaları İptal davaları, idari işlemler hakkında yetki, şekil, usul, konu, sebep ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaati ihlâl edilenler tarafından açılan davalardır. İptal davaları idari yargıya özgü bir dava türü olup, hukuk devleti ilkesinin gerçekleştirilmesini sağlayan en etkili araçların biridir. İptal Davasının Özellikleri İptal davasının daha çok yargı kararlarıyla gelişen belli başlı özellikleri şunlardır: İptal davasının konusunu idari işlemler teşkil ederler. İptal davaları, kesin ve yürütülmesi gereken idari işlemler hakkında açılabilir. İptal davaları hukuka aykırı olduğu iddia edilen işlemlerin iptal edilerek, doğurduğu sonuçların giderilmesi için açılır. İptal davaları objektif (nesnel) niteliği ağır basan davalardır. Objektif niteliğin sonuçları şunlardır: İptal davasında temel amaç hukuka aykırı bir idari işlemi ortadan kaldırmak olduğu için, iptal davası taraflar arasında bir uyuşmazlık olarak nitelendirilemez. Burada yargılanan hukuka aykırı olduğu iddia edilen “işlem”dir. Davanın konusu idari işlemdir. Diğer bir deyişle dava aslında idareye değil işleme karşı açılmıştır. Bu nedenle, iptal davasında davalının hiç gösterilmemiş olması veya yanlış gösterilmiş olması davanın reddi sebebi olarak görülmez. İptal davalarında yargıcın re’sen inceleme yetkisi vardır. Yargıç, davaya ilişkin her türlü konuyu taraflar ileri sürmese de göz önünde bulundurur. Objektif nitelik, iptal kararının sonuçları bakımından da gözlenir. İptal kararı genel etkilidir. Diğer bir deyişle duruma göre sadece davacı hakkında sonuçlar doğurmaz, herkes için geçerlidir. İptal davası, hukuk devleti ilkesi gereğince hukuka aykırılığın giderilmesini amaçladığı için idari işlemin ilgilisinin önceden dava açma hakkından vazgeçmesi geçerli olarak kabul edilmez. İptal davası idari işlem nedeniyle menfaati ihlal edilenler tarafından açılabilir. İptal davası belli süreler içinde açılabilir. İptal davaları, özel kanunlarda aksi öngörülmediği sürece, Danıştay ve idare mahkemelerinde , vergi mahkemelerinde ise . 10 İptal Davasında Davalıya İlişkin Koşullar İptal davasında davalı olarak daima idare gösterilir. Dava konusu işlemi yapmış olan kişiler, ya da kamu görevlileri hasım olarak gösterilemez. İptal Davasının Sonuçları İptal davasının reddedilmesi durumunda işlemin hukuksal durumunda bir değişiklik olmaz. Eğer daha önce işlem hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilmiş ise başka bir karara gerek kalmaksızın yürütmenin durdurulması kararı kendiliğinden kalkar. İdari yargı yeri işlemin iptaline karar vermiş ise işlem kesin olarak ortadan kalkar. İptal kararı geriye yürür. İdare, işlemin doğurduğu bütün sonuçları gidermek zorundadır. İdare iptal kararlarını yerine getirmek zorundadır. İYUK md. 28’e göre, Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin esasa ve yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararlarının icaplarına göre idare, gecikmeksizin işlem tesis etmeye veya eylemde bulunmaya mecburdur. Bu süre hiçbir şekilde kararın idareye tebliğinden başlayarak otuz günü geçemez. 11 Tam Yargı Davaları Genel Olarak Tam yargı davaları ile çözümlenen sorun, İdarenin, bir işlem, eylem ya da eylemsizliği şeklinde çıkan tutum ve davranışlarının neden olduğu zararın İdarenin sorumluluk esaslarına göre giderilmesine ilişkindir. Tam Yargı Davasının Ön Koşulları Tam Yargı Davalarında Görevli Yargı Yerleri Tam yargı davasında görevin hukuksal niteliğine ilişkin hususlar iptal davasında olduğu gibidir. Tam Yargı Davalarında Yetkili Yargı Yerleri Tam yargı davalarında yetkili mahkeme şu şekilde belirlenir: İdari sözleşmeler bakımından yetki: İdari sözleşmelerden doğan tam yargı davalarında yetkili idare mahkemesi, sözleşmeyi yapan idari kuruluşun bulunduğu yer idare mahkemesidir. 12 Yürütmenin Durdurulması Yürütmenin Durdurulması Kararının Hukuksal Niteliği Bilindiği üzere bir idari işleme karşı iptal davası açılmış olması o işlemin yürütülmesini durdurmaz; işlem hüküm ve sonuçlarını doğurmaya devam eder. İdari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir. Yürütmenin durdurulması, iptali istenen bir idari işlemin uygulanmasını, belli bir süre için ve de en geç dava sonuçlanıncaya kadar erteleyen ayrıksı (istisnai) ve geçici bir önlemdir. Yürütmeyi Durdurma Kararına İtiraz Yürütmenin durdurulması kararına karşı itiraz yerleri, yürütmeyi durdurma kararını veren yargı yerine göre değişmektedir: Danıştay dava dairelerince ilk derece mahkemesi olarak verilen yürütmeyi durdurma kararlarına karşı, konusuna göre, ya İdari ya da Vergi Dava Daireleri Kuruluna; Bölge idare mahkemelerince verilen yürütmeyi durdurma kararlarına karşı, en yakın bölge idare mahkemesine; İdare ve vergi mahkemelerince kurul ya da tek yargıçla verilen yürütmeyi durdurma kararlarına karşı, bölge idare mahkemesine; Yürütmenin durdurulması kararına itiraz süresi yedi gündür. Yürütmeyi Durdurma Kararının Uygulanması Yürütmenin durdurulması kararlarının uygulanması da tıpkı nihai yargı kararlarının uygulanması gibidir. Temyiz ve İstinaf Aşamasında Yargı Kararlarının Yürütmesinin Durdurulması Temyiz veya İSTİNAF yoluna başvurulmuş olması, hakim, mahkeme veya Danıştay kararlarının yürütülmesini durdurmaz. Ancak, bu kararların teminat karşılığında yürütülmesinin durdurulmasına temyiz istemini incelemeye yetkili Danıştay dava dairesi, kurulu veya itirazı incelemeye yetkili bölge idare mahkemesince karar verilebilir. 13 Kanun Yararına Temyiz İdare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerinin kesin olarak verdiği kararlar ile istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlardan niteliği bakımından yürürlükteki hukuka aykırı bir sonucu ifade edenler, ilgili bakanlıkların göstereceği lüzum üzerine veya kendiliğinden Başsavcı tarafından kanun yararına temyiz olunabilir. Temyiz isteği yerinde görüldüğü takdirde karar, kanun yararına bozulur. Yargılamanın Yenilenmesi Zorlayıcı sebepler dolayısıyla veya lehine karar verilen tarafın eyleminden doğan bir sebeple elde edilemeyen bir belgenin kararın verilmesinden sonra ele geçirilmiş olması, Karara esas olarak alınan belgenin, sahteliğine hükmedilmiş veya sahte olduğu mahkeme veya resmi bir makam huzurunda ikrar olunmuş veya sahtelik hakkındaki hüküm karardan evvel verilmiş olup da, yargılamanın yenilenmesini isteyen kimsenin karar zamanında bundan haberi bulunmamış olması, Karara esas olarak alınan bir ilam hükmünün, kesinleşen bir mahkeme kararıyla bozularak ortadan kalkması, Bilirkişinin kasıtla gerçeğe aykırı beyanda bulunduğunun mahkeme kararıyla belirlenmesi Lehine karar verilen tarafın, karara etkisi olan bir hile kullanmış olması Vekil veya kanuni temsilci olmayan kimseler ile davanın görülüp karara bağlanmış bulunması Çekinmeye mecbur olan başkan, üye veya hakimin katılmasıyla karar verilmiş olması, Tarafları, konusu ve sebebi aynı olan bir dava hakkında verilen karara aykırı yeni bir kararın verilmesine neden olabilecek kanuni bir dayanak yokken, aynı mahkeme yahut başka bir mahkeme tarafından önceki ilamın hükmüne aykırı bir karar verilmiş bulunması. Hükmün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması Yargılamanın Yenilenmesinde Süre Yargılamanın yenilenmesi süresi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl, diğer sebepler için . 14 İvedi Yargılama İvedi yargılama usulü aşağıda sayılan işlemlerden doğan uyuşmazlıklar hakkında uygulanır. Bu davalar dosyanın tekemmülünden itibaren en geç içinde karara bağlanır. Ara kararı verilmesi, keşif, bilirkişi incelemesi ya da duruşma yapılması gibi işlemler ivedilikle sonuçlandırılır. Verilen nihai kararlara karşı tebliğ tarihinden itibaren içinde temyiz yoluna başvurulabilir. Temyiz dilekçeleri içinde incelenir ve tebliğe çıkarılır. Bu Kanunun 48 inci maddesinin bu maddeye aykırı olmayan hükümleri kıyasen uygulanır. Temyiz dilekçelerine cevap verme süresi . Danıştay evrak üzerinde yaptığı inceleme sonunda, maddi vakıalar hakkında edinilen bilgiyi yeterli görürse veya temyiz sadece hukuki noktalara ilişkin ise yahut temyiz olunan karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise işin esası hakkında karar verir. Aksi hâlde gerekli inceleme ve tahkikatı kendisi yaparak esas hakkında yeniden karar verir. Ancak, ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan temyizi haklı bulduğu hâllerde kararı bozmakla birlikte dosyayı geri gönderir. Temyiz üzerine verilen kararlar kesindir. Temyiz istemi en geç içinde karara bağlanır. Karar en geç 15 içinde tebliğe çıkar. İDARE HUKUKUNDA SÜRELER 16 17 Yürütmenin Durdurulması Davasına Dair Süreler 1. Aşama 2. Aşama 3. Aşama 18 19 Seçimle Gelenlerin Organlık Sıfatını Kaybetmesi Durumunda Dava Süreleri 1. Aşama 2. Aşama 20 İvedi Yargılamada 1. Aşama 2. Aşama 3. Aşama 4. Aşama 5. Aşama 6. Aşama 7. Aşama 8. Aşama 21 Merkezi ve Ortak Sınavlara İlişkin Süreler 1. Aşama 2. Aşama 3. Aşama 4. Aşama 5. Aşama 6. Aşama 7. Aşama 8. Aşama 9. Aşama 22 23 24