Polish History - 19th Century PDF

8 Zaborcy Polski w pierwszej połowie XIX w. Reformy społeczno-gospodarcze w Prusach - pruska droga do kapitalizmu System samodzierżawia kwencje jego trwania w Rosji oraz społeczne, gospodarcze i polityczne konse- Wojna krymska i rozpad systemu Świętego Przymi...

8 Zaborcy Polski w pierwszej połowie XIX w. Reformy społeczno-gospodarcze w Prusach - pruska droga do kapitalizmu System samodzierżawia kwencje jego trwania w Rosji oraz społeczne, gospodarcze i polityczne konse- Wojna krymska i rozpad systemu Świętego Przymierza Problemy gospodarcze, społeczne inarodowe monarchii habsburskiej P0CZATEK PR0CESU p0WSTANIE SzCZENIA CHEOPUv KABRYsTów NIEMIECKIEGO zwIĄZKU AD(D 1eA PUWOŁANI WOINA W R05 KRES SYSTEMU CELNEG0 śwIETEG0 PRZYMIERZA 1811 1825 1834 1853–1856 Prusy Klęska Prus Fryderyka Wilhelma III (panował w latach 1797–1840) w wojnie z napoleoń- ską Francją w latach 1806–1807 silnie wstrząsnęła państwem. Okazało się, że do zachowania vowej pozycji Prus konieczne są gruntowne reformy. Zostały one przeprowadzo przez ministra Heinricha vom Steina (czytaj: fom sztajna) oraz kanclerza Karla von Harden- berga. Rządzący obawiali się, że jeśli tego nie zrobią, niezadowolone społeczeństwo może siłą wymusić zmiany. Jedną z najważniejszych decyzji tych dwóch reformatorów było zniesienie poddaństwa chlopów (1807) i rozpoczęcie procesu ich uwłaszczenia (181I). Ciagnął się on do 1850 r. – w tym czasie chłopi musieli w ramach odszkodowań przekazać dawnym wła-— ścicielom część uzyskanych gruntów. Zlikwidowano także wiele innych pozostałości feudali zmu, takich jak monopol szlachty na posiadanie ziemi czy przymus cechowy. Zniesienie różnic stanowych i wprowadzenie zasady równości wobec prawa legło u podstaw reform, nazwanych później mianem pruskiej drogi do kapitalizmu. Kwestia chłopska w Prusach, Austrii i Rosji ZNIESIENIE PAŃSTwo UWŁASzCZENIE PODDAŃSTWA PTu y 1807 r. 1811-1850 Austria 1848 r. 1848 T. Rosja (bez Królestwa 1861r, 1861 r. Polskiego) W kilku etapach przebiegaly tei zmiany w organizacji armii – umożliwiono osobom pochodze- nia nieszlacheckiego dostęp do stanowisk oficerskich oraz wprowadzono powszechny obowiązek slużby wojskowej. Militarną i ekonomiczną potęgę Prus wzmacnial fakt, e w należącej do nich od 1815 t. Nadrenii powstały najpotężniejsze na ziemiach niemieckich ośrodki przemystu wydo bywczego (wegiel kamienny) i hutniczego (w tym zbrojeniowego, jak np. zaklady Kruppa w Essen), 75  1. EUROPAI ŚwIAT W EPOCE RESTAURACJ REWOLUCJ Równocześnie po raz kolejny zrecorganizowano szko|l. zapocząkowany w XVIII w – dopo. nictwo. Proces ten - wadail do ostnteznej iovidacji analfberyzmu w paisnig prskim. Pod ym wagfędem Prusy zdecydowanie przewizh nad pozostalymi państwami zaborczymi. Dzięki reformom gospodarcz0spol ecznym iwojskowym pruski rząd rozpoczj odustrializację i zapobiegh wybuchowi rewolucji. Fryderyk Wilhelm II – mimo obietnicy z 1815 r= ani intensywną indu nie oglosil konstytucji ani nie zwolal ogólnopruskiego par lamentu. Swe rządy opieral na policji, wojsku, biurokracji i Kościele protestanckim. Jednym z nielicznych ustępsw króla rzecz spoleczeństwa było zwołanie w 1825 1 Landtagów (sejmów) prowincjonalnych – doradczych zgromadzeń sta Karl August baron u Hardenberg (1750-1822), nowych, wktórych dominowała szlachta. Za panowania tego portret z ok. 1822 r. Oprócz władoy Prusy były także aktywnym uczestnikiem Świętego reform uwłaszczeniowych minister Przymierza. póżniej - szef ministrów) przeprowadził naprawę systemu W 1840 r tron pruski objął Fryderyk Wilhelm IV finansowego, dzięki cze (panował w latach 1840–1861). Jego pierwsze decyzje Prusy szybko splaciły reparacje pgły budzić nadzieje na bardziej liberalny kurs w polinyce narzucone w 1807 r. przez vcięską Francję Napoleona wewnętrznej. Jednak wbrew oczekiwaniom wielu podda- W późniejszych latach zajmowal nych nowy król nie chciał słyszeć o konstytucji. Jak stwier się sekularyzacją katolickich dóbr dzil, nie pozwoli, aby odgradzala go od ludu kartka papieru kościelnych, podejmował działania (podobnie jak jego ojciec holdowal on przekonaniu o boskin na rzecz emancypacji Żydów, uporządkował archiwa państwowe. pochodzeniu władzy monarszej). Na kongresie wiedeńskim W dziedzinie polityki zagranicznej Prusy – których tery prezentował Prusy iuzyskał dla prium znAcznie rozrosło się po kongresie wiedeńskim (patr monarchii nowe terytoria. mapa na s. 18) – rywalizowaly z Austrią o przewodnictwo w Związku Niemieckim. Ważnym etapem w tej rozgrywce bylo powolanie Niemieckiego Związku Celnego (1834), do którego – oprócz Prus – weszła siększość państw niemieckich. Nie zostala jego członkiem wielonarodowa Austria. Odeąd handel między członkami związku nie podlegał żadnym opłatom i ograniczeniom. Rosja - system samodzierżawia Państwo carów wyszlo zwycięsko z wojen napolcońskich – pochód jego armii na Zachód zakończyło triumfalne wkroczenie Rosjan do Paryża w marcu 1814. Car Aleksander I (pano wal w latach 1801-1825) stal się jednym z glównych decydentów kongresu wiedeńskiego, pomyslodzwcą oraz jednym z najważnicjszych gwarantów Swiętego Przymierza. Poliryka Aleke sandra sprawila, że w pierwszej polowie XIX w. Ro2osja zyskała miano „żandarma Eu ropy". W pierwszych latach panowania Aleksander I sprzyjal idcom liberalnym (efektem tego byta Lin. konaymcja nadana Królonwu Polskiemu, patrz: s. 123), jednak póżniej odstpil od prb reform. Ohcjalną doktryną rogjskiej wladzy pańswowej pozostawalo samodzieriawie. Cata wda dza koncentrowala się w rękach cara. Nie tolerowano jakichkolwick głosów sprzeciwu. Cana pelni pepierzala podporządkowana parstwu Cerkiew, a peawosdawie pouostawalo religia paie swową Nijhatziej uprzywilejwana grupa, ahchta, miła monopol na speawowanie wysokich urędów oraz posiadanie dóbr ziemkich wra z poddanymi chlopami. Byla również zwolniona  8. Zaborcy Polski w pierwszej polowie XIX w. Car Rosji Aleksander I, portret z lat 20. XIX w. Pomimo mtodzieńczego zainteresowania systemem angielskiej monarchii konstytucyjnej oraz liberalizmem car pozostawal sutokratą. Pogrążony w religijnym mistycyzmie, głosil odrodzenie chrześcijaństwa po spustoszeniach ideowych, dokonanych za sprawą oświeceniai rewolucji francuskiej. Podobną postawę reprezentował król pruski Fryderyk Wilhelm IlI, który realizował reformę uteranizmu niemieckiego jako niezbędną dla duchowego podniesienia się Prus po wojnach epoki napoleońskiej. 7 Porównaj sposób przedstawienia cara z portretami jego poprzedników oraz innych władców ancien régime'u Zastanów się, jakie wartości propaguje prezentowany sposób portretowania władcy. z 0sobistych podatków. Mogła torzyć samorząd tery- torialny w postaci gubernialnych i powiatowych zebrań. Na rozwiązanie wciąż czekała kwestia chłopska – naj- bardziej palący problem spoleczny w Rosji. Chłopi, stano- viący ponad 80% spoleczeństwa, nie mieli ani wolności osobistej, ani prawa własności do uprawianej przez siebie ziemi. Ich położenie prawne i sytuacja bytowa przywo- dziły na myśl niewolnictwo (określano ich p.mianem „ochrzczonej wlasności”). Carat odkładał jednak konieczne zmiany i zniesienie tych coraz bar- dziej anachronicznych stosunków, gdyż godziłoby to w interesy szlachty, czyli grupy spolecznej wiącej podporę całego systemu. W miastach mieszkało jedynie 10% spoleczeństwa – nie istniała więc silna klasa średnia, która by reprezentowała wartości liberalne. W związku z przywiązaniem chłopów do ziemi nie mógł w Rosji powstać rynek wolnej pracy najemnej, a tym samym – rozwinąć się przemysł fabryczny. Do połowy XIX w. w wy wórczości dominowaly manufaktury, wykorzystujące przymusową pracę chlopów pańszczyźnianych. Pod zględem gospodarczym Rosja pozostawalła więc zacofana w stosunku do państw stanowiących europejską czolówkę. Industrializacja ibudowa linii kolejowych postępowały tam bardzo powoli. Gustave Doré, Rosyjscy szlachcice grający karty, karykatur epoki. w Rosji właściciel ziemski mógł sprzedać chłopa innemu właścicielowi, nógł zestać go na katorge, dowolnie wyznaczać mu miar prac w majątku Bez zgody dziedzica chłop nie mógł zawrzeć malżeństwa ani przejść do stanu mieszczańskiego czy kupieckiego. oOpisz scenę przedstawioną przez francuskiego artystę ioceń krytyczny przekaz rysunku. 77  1. EUROPA I ŚwIAT W EPOCE RESTAURACJ| REWOLUJ Powstanie dekabrystów, akwarela zepoki, 26 grudnia 1825 r. w Petersburgu miała się odbyć przysięga jednostek wojskowych na wierność nowemu carowi, Mikołajowi I. Część oddziałów, związanaz przywódcami Towarzystwa Północnego, zbuntowała się i zgromadziła na placu Senackim. Tam przez kilka godzin stały bezczynnie, nie mogąc się zdecydować na konkretne działania. Korzystającz bierności buntowników, car zgromadził wierne sobie oddziały i stłumił vystąpienie. zwróć uwagę na zachowanie ludzioglądających wydarzenie. Jaki mają stosunek do tego, dzieje się na placu?Z zegomoże wynikać taka postawa? Powstanie dekabrystówirządy Mikołajal Mimo niekorzystnych uwarunkowań także w Rosji w pierwszej polowie XIX w. podejmowano próby obalenia systemu władzy. Idea przewrotu narodziła się w środowisku młodych ofcerów. Podczas wojen napoleońskich na wlasne oczy zobaczyli oni kraje zachodniej Europy i uświa- domili sobie przepaść cywilizacyjną dzielącą Rosję od Zachodu. W 1821. spiskowcy powolali tajne organizacje - Towarzystwo Poludniowe oraz Towarzystwo Północne. Ich czlonkowie, wywodzący się z rodzin arystokratycznychi szlacheckich, utrzymywali ze sobą kontakry i pos lowali wprowadzenie w Rosji monarchii konstyucyjnej lub nawet ustroju republikańskiego, hiesienie poddańsowaiuwlaszczenie chlopów W grudniu 1825 1, po śmierci cara Aleksandra I, ofcerowie należący do tych organizacji podniesli bunt, nazwany później powstaniem dekabrystów (ros, diekabr – grudzier). Wystą- pienie było jednak źle przygotowane i ograniczyło się w zasadzie tylko do Petersburga. Zostalo sdumione w ciagu jednego dnia. Na jego uczestników posypały się surowe kary – pięciu przy- wódców stracono, inni trahli do więzień lub na zeslanie. Bunt przedstawicieli elit, do którego doszlo na początku jego panowania, spowodowal, że nowy car Mikolaj I(panowal w latach 1825–1855) stal się zdecydowanym przeciwnikiere liberalnych reform wewnętznych. Rozbudowal slużby policyjne, zaostrzył cenzurę oraz nadzór nad szkolami i uniwersytetami. Ograniczano podróże zagraniczne Rosjan, starano się zapobiec sprowadzaniu książek z zagranicy orz zminimalizować kontakty ze światem zewnętrznyn Szczególne zadania w (ym zaktesie przypadly żandarmerii. Podlegala ona bezpośrednio monarsze (z pominięciem ministesnw policji i spraw wewnętrznych). Do jej zadań należaly m.in. nadzór osobami nadopienie podejrzanymi polinycznie iobcokrajowcami przebywającymi na terenie Rosji ora tajnych organizacji i sekt réligijnych. Słowianofilstwoiokcydentalizm Wśtód elit państwa rosyjskiego toczyl się w ymczasie spór dotyczący wpływu kultu ry europejskiej na Rosjan. Jego uczestnicy dzielili się na dwa obozy: słowianofilów on okcydentalistów, inaczej –zapadników (lae. occidemalis – zachodni, ros, Zapad –zachód).  URUPASWIAT W EP0CE RESTAURACJI REWOLUJ Powstanie dekabrystów, akwarela zepoki. 26 grudnia 1825 1. w Petersburgu miała się odbyć przysięga jednostek wojskowych wierność nowemu carowi, Mikolajowi I. Część oddziałów, związana z przywódcami Towarzystwa Północnego, zbuntowała się izgromadziła na placu Senackim. Tam przez kilka godzin stały bezczynnie, nie mogąc się zdecydować na konkretne działania. Korzystając z bierności buntowników, car zgromadził wierne sobie oddziały i stłumił wystąpienie. zwróć uwage na zachowanie ludzi oglądających wydarzenie. Jaki mają stosunek do tego, co dzieje się na placu? z czego może wynikać taka postawa? Powstanie dekabrystówirządy Mikołaja l Mimo niekorzystnych uwarunkowań także w Rosji w pierwszej połowie XIX w. podejmowano próby obalenia systemu władzy. Idea przewrotu narodzila się w środowisku młodych ofcerów. Podczas wojen napoleońskich na własne oczy zobaczyli oni kraje zachodniej Europy i uświa- domili sobie przepaśćcwilizacyjną dzielącą Rosję od Zachodu. W 1821 spiskowcy powolali ajne organizacje – Towarzystwo Poludniowe oraz Towarzystwo Północne. Ich członkowie, wywodzący się z rodzin arystokratycznychi szlacheckich, utrzymywali ze sobą kontaktyi post lowali wprowadzenie w Rosji monarchii konstytucyjnej lub nawet ustroju republikańskiego, zniesienie poddaństwa i uwlaszczenie chlopów W grudniu 1825 r., po śmierci cara Aleksandra I, ofcerowie należący do tych organizacji podnieśli bunt, nazwany później powstaniem dekabrystów (ros, diekabr – grudzień). Wýstą pienie było jednak źle przygotowane i ograniczyło się w zasadzie tylko do Petersburga. Zostalo stlumione w ciagu jednego dnia. Na jego uczestników posypały się surowe kary – pięciu przy- vódców stracono, inni trafili do więzień lub na zeslanie. Bunt przedstawicieli elit, do którego doszło na początku jego panowania, spowodowal, że nowy car Mikolaj I (pa latach 1825–1855) stal się zdecydowanym przeciwnikiem liberalnych reform wewnęrznych. Rozbudowal slużby policyjne, zaostrzył cenzurę oraz nadzór nad szkolami iuniwersytetami. Ograniczano podróże zagraniczne Rosjan, starano się zapobied sprowadzaniu książek ı zagranicy oraz zminimalizować kontakty ze światem zewnçtrzny Szzególne zadania w tym zakresie przypadly żandarmerii. Podlegala ona bezpośrednio monarsze (z pominięciem ministerstw policji i spraw wewnętrtrznych). Do jej zadań należały m.in. nadzór nad osiobami podejrzanymi polinycznie i obcokrajowcami przebywającymi na terenie Rosji oraz ropienie tajnych organizacji i sekt religijnych. Słowianofilstwo iokcydentalizm Wsród elit państwa rosyjskiego toczył się w rym czasie spór dotyczący wpływu curopejskiej na Rosjan. Jego uczestnicy dzielili się na dwa obozy: slowianofilów okcydentalistów, inaczej – zapadników (lac. ocidentali–zachodni, ros, zapad –zachód).  8. Zaborcy Polski w pierwszej polowie XIA W. Pierwsi dostrzegali we wzorcach płyn cych z Zachodu zagrożenie dla trady- cyjnych rosyjskich wartości – takich jak przywiązanie do monarchii, religijność, ęstwo czy wytrwalość. Cechy te cha- akteryzować mialy zwłaszcza prosty rosyjski lud. Reformy Piotra I uzna- vali za bląd, który przerwal natural- ną drogę rozwoju Rosji i wprowadzil do niej obce, nieprzystające do jej Carski autokratyzm, karykatura z XIX w. realiów rozwiązania. W rewolucjach zedstawiająca Mikołaja ljako niedźwiedzia. wybuchających na Zachodzie przeciw 7 Jaki aspekt rządów caratu przedstawia karykatura? monarchom absolutnym słowianofi- 7 oceń stosunek autora rysunku do cara. le dostrzegali dowód na degenerację W jaki sposób rysownik osiągnął zamierzony efekt? mtejszych społeczeństw i postępują- cy upadek, „gnicie Zachodu”. Chcieli tem odgrodzić społeczeństwo rosyj- skie od tych zgubnych wpływów, mogących zaszkodzić jego tożsamości i przyszłości. Poglądy slowianofilów były bardzo bliskie władzy, która chętnie głosiła, że pomyślność kraju i jego mieszkańców zasadza się na wierności prawoslawiu, posluszeństwie samowładnemu carowi oraz kultywowaniu enót prostego ludu. Z kolei zapadnicy uznawali wpływ idei płynących ı Zachodu za zbawienny i konieczny do unowocześnienia państwa. Chcieli naśladować zachodnie wzorce kulturowe i modernizacyjne. Polityka zewnętrzna Rosji i wojna krymska W pierwszej połowie XIX w. ekspansywna polityka Cesarstwa Rosyjskiego zwrAcałla się przede wszystkim w kierunku południowym. Carat przystapił do planowego podboju Kaukazu i Zakaukazia (zaanektował m.in. Gruzję oraz część Armenii i Azerbejdżanu, prowadził walki ze stawiającymi zacięty opór Czeczenami). Natomiast dażenie do opanowania cieśnin czarno- norskich wynikało ze względów strategicznych oraz ideologicznych. Państwo carów uznawało się bowiem za spadkobiercę cesarstwa bizantyjskiego. Ponadto coraz większą rolę odgrywała w Rosji ideologia pansłowiańska (panslawizm), ściśle łącząca się z nurtem słowianohlstwa. Glosila ona jedność wszystkich Słowian, którzy powinni zjednoczyć się pod panowaniem naj- silniejszego władcy słowiańskiego – cara Rosji. Stąd też uwaga rosyjskich elit politycznych kie- vala się w stronę Bałkanów, zamieszkanych w dużej części przez prawoslawne slowiańskie cody, żyjące pod władzą tureckiego sulta Panslawizm (gr. pan – wszystko, lac. Slavus - Slowianin) - termin użyty po raz pierwszy w Cze- chach w 1826 r. w odniesieniu do idei wspólnoty kulturowo-językowej narodów słowiańskich; z czasem nazywano nim ideologię głoszącą zjednoczenie Slowian w bliżej nieokreślonej jederacji. W Rosji podstawą panslawizmu było przeciwstawienie Slowiańszczyzny i Europy Zachodniej jako dwóch obszarówo odmiennej kulturze itradycjach, a także polityczne dążenie do podporządkowania Rosji ludów słowiańskich (m.in. Polaków, Czechów, Bulgarów, Serbów) oraz odizolowania ich od wpływów cywilizacji Zacho 79  L.EUROPAIŚwWIAT W EPOCE RESTAURACJII REWOLUCJ Współczesny smok, niemiecka rycina z 1855 r. Karykatura przedstawia wojnę jako krwiożerczą bestię (z napisem „Krym" na grzbiecie), pochlaniajace zastępy żołnierzy z państw walczących (od prawej: Rosjanie, Turcy, Anglicy i Francuzi; można te armie cozpoznać po mundurachi sztandarach oraz nazwach walut wypisanych na wozach). 1 boku bestii, wsparta o kosę, stoi śmieć i przygląda się zzadowoleniem tej ponurej paradzie. Wojna krymska pochtonęla blisko pól miliona ofiar. Około 23 żołnierzy umarło na skutek odniesionych ran albo szalejących w szeregach epidemii chorób zakaźnych. W ówczesnych armiach nie istniała rencebowiNigehtimngalskuteczna jFleszcze owspółorganizowała epierwsze eokarensmedyczna. (czytajopi: flszpitale tingejl;Jednąz najpolowe. jej prekursorek 1820-1910), była woj która podczas ka pielęgniarka brytyjny skrymskiej Korzystając ze asl) aibości Konstantynopol państwaa citurecki opanowani ego, Mikolaj Ich,podjcoąłdałoby eśnin czarnomorski próbę zdobyci a Stambulu Rosji bezpośredni dostprzeciçpw doTurMorza c j i , co emnego.ło doWwybuchu Śrdopródziowadzi 1853 r. siwojly rosyj ny skie rozpoczęł krymski e j y działania Pozbrojstro-ne (1853–1856). nie imperium osmańskiego stanęły Wielka Brytania i Francja. Przestraszone podbojami kiwmśrionadkowej dzipolrosyjeityiscznym i KaukzziAzjei,. obawi handl o wym na aly sia ęRosjrozSzer Ekspansj obszar z e i Tur zagr c zeniażałaawpłteżywów j i. Stanowi l a r ó rosyjmskiicbryth nayjsBlkiismkiminteWscho- francuski wni e ż nar u szeni e europej resomskiej ktróównowagi rego wladcasil. prDoagnąłantuzyskać noazenia Wloch. yrosyjskipopar ej koalcieicmocar ji przsyłtwączyłzachodni estwoachSardyni w swoi(Królch daążeni się Pichemont do zjed-i), enneądowaltoczyły wojy sięskagłsojówniusznie cnazenalwspieżącym konfsla wkrtDziikmu)oaczytla,nigdziaa dowojc wyłnaddunaj c r a j ą ce skich księsnw Moldawi i woloszczyzny (autonomicznych krajów Krymie (stcąarmi doTurRosjcję. iJednocześni d okrešl a eni-e rosyj 80 w ramuach eniimaperiwolvwów. To z kolei wywolalo niezadowolenie Austrii, obawiającej się um osmańiRosiiskienago)Balkanach.  8. Zaborcy Polski w pierwszej polowie XIX w. Upadek rosyjskiej twierdzy w Sewastopolu na Krymie (po prawie rocznym oblężeniu) oraz śmierć cara Mikolaja Eskloniły Rosjan do uznania się za pokonanych. Podpisany w 1856 , pokój paryski zabranial Rosji posiadania floty na Morzu Czanymitwierdz na jego wybrzeżu. Pańist rosyjskie musialo także zrzec się pretensji do zwierzchności nad Moldawią i Woloszczyzną ora roszCzeń do opieki nad prawostawnymi ludami żyjącymi pod włladzą sultana. Klęska w wojnie krymskiej poważnie nadszarpnçla prestiż Rosji jako wielkiego mocarstwa. Dobitnie ukazala jej zacofanie gospodarcze i technologiczne oraz niewydolność aparatu państwowego - poToWnaNIU z mocarstwami Zachodu. Nowy car Aleksander Il zmuszony był do przeprowadzenia reform spoleczno-gospodarczych (okres tzw. odwilży posewastopolskiej w dziejach Rosji, patrz: s. 221). Konflikt doprowadził także do załamania się systemu politycznego, ustanowionego na kongresie wiedeńskim. Przeciwko sobie wystąpiły bowiem państwa wspólnie gwa- rantujące do tej pory europejski porządek. Święte Przymierze i „koncert mocarstw” przeszly tym samym do historii. Austria W pierwszej połowie XIX w. Austria, w której ster rządów u boku cesarza Franciszka l (panowalł w latach 1804–1835) dzierżył kanclerz Klemens von Metternich, pozostawała państem abse lutystycznym. Nie obowiązywała w niej konstytucja ani nie było parlamentu. Wojny napoleoń- skie doprowadziły niemal do bankructwa państwa i w kolejnych dekadach monarchia znajdo— wala się w permanentnym kryzysie finansowym. Cesarz Franciszek I był zwolennikiem rządów centralistycznych. Udział arystokracji i szlachty poszczególnych prowincji państwa habsburskiego w sejmach krajowych (o ograniczonych kon petencjach) miał slużyć związaniu tych stanów z dworem cesarskim i biurokracją. Apan ędniczy, armia, policja i Kościół katolicki pozostawały filarem cesarskich rządów Monarcha na czas nieokreślony odsuwał reformy, twierdząc, że nie nadeszła na nie jes cze odpowiednia chwila. Zachowanie istnieją- rego systemu uznawał za warunek przetrwania państwa i dynastii. Swemu następ y zostawil krórki testament polityczny: „rządź i niczego nie zmieniaj.". Cesarz Franciszek I, portret z pierwszej połowy XIX w. Franciszek Habsburg był ostatnim władcą wybranym na Świętego Cesarstwa Rzymskiego prz zgromadzenie elektorskie we Frankfurcie (w 1792 1.). Po rozwiązaniu Rzeszy prze. Napoleona koronował się na cesarza Austrii w 1804 r, pozostając królem Węgier i Czech. Porównaj wizerunek cesarzaz Aleksandral (patrz: S. 71) oraz z portretami władców poprzednich epok. Wskaż na preze towanej tu ilustracji elementy otoczeniaiatry buty charakterystyczne dla poprzedniej epoki. 81 L.EUROPAI ŚwIAT W EPOCE RESTAURACJII REWoLUCJ Germanizacja (|lac. Germa- po W woj n wi e ach lonodowe p o l a i s d k i c h z ami e aki v monanchi al o 30 habbunkós, mi a hs hiy Germanin, Niemiec) - niemieckojenyeni Austriscy stanowili zalednie ola, przyswajanie niemieckiego 20lo poddanych cesaa. W posaczególaych knijgh ora ( jęwanizykaie ichza uzna mocniej dochodily do glou duenia nanodowei tbenia oraz proce- kulturywlasne; (purE S 101-102), Wlosi, Polacy, Wgnzvyi Czei domzg sy te następowaly w efek- mian, rozrastające się zaś miasta stawaly się oimda cie narzucanych przez mi myshii dzialań narodowych (zakladano w nich ma państwo oddzialywań lub wydawnictwa, teatry itp.). dobrowolnie. Klemens Metternich nie wykazywał najmniejszego zo anieia da luoti nodwej, Uwziżad wszelkie tgo ppu ruchy za dzistalnolć wwong ksqukeiy koncduetmie walkzać Nie cenil też poddunych astria:kich zewchodnich agió puihijaouaDluegoSwiniei popi i Wegów)- wyd niedić, te od wschodnich wogauek Wicdnia zcynu eral polinyke przymuowej germanizacji licznych ludów zamiezkuipgd obsar cosannwa. Nie może więe dzivić, że monarchia habsburska określana była w XIX w míanem „więzienia narodów Mimo braku swobód politycznych doszło w tym okresie do rrozwoju gospodarki państwa. (wsewaly nowe zaklady przemysłowe, kopalnie i koleje. Pod wzg|ędem wzrostu gospodu- argo, tempa industrializacjii budowy kolei w monarchüi habsburskiej występowały olbrzymie diusproporcje regionalne. Do najbardziej rozwinięrych prowincji należały Górna i Dolna Austria, Czechy, Morawy i Sląsk Cieszyński, a do najbardziej zacofanych – Dalmacja, Bukowina d Galicja (ziemie polskie pod zaborem austriackim). Podobnie jak w Rosji, w państwie austriackim wciaąż trwało poddaństvo chłopów, na których spoczywal obowiązek odrabiania pańszczyzny. Na dodatek w niektórych regionach podziały spoleczne nakladaly się na narodowe. Przykladowo: na Wegrzech stan szlachecki nworzyli Wegnzy, znaczną część chlopów zaś – Slowacy, Ruuni i Chorwaci. Whadze centralne w Wiedniu – st0 sując się do rzymskiej maksymy „dzieli rządź" – usilowaly na swoją korzyść rozgrywać napięci na tle spoloczno-narodowościowym i zaskarbić sobie lojalność chłopów. Często przedstawialy się jako obrońca nych ostatnich przed szlachecką samowolą. Nie wiedzialy jednak, jak skutecznie apobiegać wyzwaniom spoleczno-ekonomicznym i protestom w postaci strajków, rozruchów głodowych azy buntów chlopskich. Most tańcuchowy na Dunaju łączący prawobrzeżną Budę z lewobrzeżnym Pesztem, rycina z 1847 r. Inicjatywom w dziedzinie kultury towarzyszyły przedsięwzięcia zmierzające do wzmocnienia gospodarczego. Na przyklad patriotyczni arystokraci węgierscy powołali do życia Bank Handlowy, zorganizowali żegluge parową na Dunajui zainicjowali budowę slynnego mostu lańcuchowego, lączącego Budę 2 Pesztem.  8. Zaborcy Polski w pierwszej połowie XIX w. W polityce zagranicznej Austria konsekwentnie stala na straży porządku wypracowanego na kongresie wiedeńskim. Jej wojska – za zgodą państw Swiętego Przymierza – w latach 20. i 30. XIX w. kilkakrotnie tumily powstania we Wloszech (patrz: S. 58). Dyplomaci austriaccy kierowali Związkiem Niemieckim i sprzeciwiali się jakimkolwiek reformom wduchu liberalnyn Do późniejszego oslabienia pozycji Austrii na trenie Niemiec przyczynil się natomiast fakt, że nie dolączyła do Związku Celnego, utworzonego w 1834 t. KALENDARIUM 180 hiesienie poddaństwa chlopów w Prusach 1811 * początek procesu uwlaszczenia chlopów w Prusach 1825 powstanie dekabrystów 1834 powolanie Niemieckiego Związku Celnego 853–1856 *wojna krymska – kres systemu Świętego Przymierza P0LECENIA 1. wymień reformy przeprowadzone w Prusach w epoce Fryderyka Wilhelma Illi oceń ich znaczenie dla wzmocnienia pozycji tego państwa w Niemczech. 2. Wskaż te elementy ustroju politycznego i spolecznego Rosji, które odróżniały ją od innych państw Świętego P 3. Przedstaw okoliczności wybuchu wojny krymskiej oraz wyjaśnij, w jaki sposób zaważyła on i losach porządku powiedeńskiego. 4. Scharakteryzuj problemy polityczne, gospodarcze i społeczne, które osłabiały monarchię habsburską w pierwszej połowie X X w. 5. Przeczytaj fragment manifestu dekabrystów z 1825 ri wykonaj polecenia. Zbaw, Panie, lud Twój i poblogosław imieniu Twu W manifeście Senatu" ogłasza się: 1. Obalenie dotychczasowego rządu 2. Zorganizowanie tymczasowego rządu, aż do chwili powolania stalego na podstawie wyborówa 3. Swobodę prasy, w związku z tym likwidację cenzury. 4.Zniesienie prawa własności rozciągające się na ludzi. (..) 6. Równość wszystkich stanów wobec prawa (..). 7. Każdy obywatel ma prawo zajmować się, Czym chce, i dlatego szlachcic, kupiec, mieszczanin, chlop może wstapić zarówno do slużby wojskowej i cywilnej, jak i do stanu duchownego, zajmować się handlem hurtowym i detalicznym, placąc ustalone dla handlu podatki, naby ać wszelkiego rodzaju własność, jak ziemię, dom w mieście lub na wsi, zawierać wszelkiego odzaju umowy, procesować się przed sądem (.J. 10. Zniesienie poboru rekruta i osadnictwa wojskowego (...J. 14. Jawność sądów 15. Wprowadzenie przysięglych do sądów karnych. Wiek XIX w tródlach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998. * Powstańcy zamierzali zmusić członków jednej z trzech najwyższych instytucji Rosji, jakimi byly Senat, Rada Państwa i Synod, do ogłoszenia Manifestu, stąd brzmienie naglówka. 83