Zmiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich PDF

# Zmiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich ## Na co będę zwracać uwagę: - Jak rozwijał się przemysł na ziemiach polskich? - Do jakich przemian społecznych i gospodarczych doszło na ziemiach polskich w okresie zaborów? - Jakie postacie zasłużyły się dla rozwoju gospodarczego ziem polskich?...

# Zmiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich ## Na co będę zwracać uwagę: - Jak rozwijał się przemysł na ziemiach polskich? - Do jakich przemian społecznych i gospodarczych doszło na ziemiach polskich w okresie zaborów? - Jakie postacie zasłużyły się dla rozwoju gospodarczego ziem polskich? ## Rozwój gospodarczy ziem polskich Po stu latach od rozbiorów gospodarka w poszczególnych zaborach znajdowała się na różnych etapach rozwoju. Wpływ na to miała m.in. odmienna polityka władz, a także zaangażowanie lokalnych działaczy w sprawy gospodarcze i społeczne. ### W zaborze rosyjskim Panowały dobre warunki do działalności gospodarczej. Królestwo Polskie rozwijało się najszybciej spośród wszystkich ziem polskich. Dzięki zniesieniu w 1851 r. granicy celnej z Rosją doszło do ożywienia handlu i przemysłu. Ten ostatni koncentrował się głównie w okręgu warszawskim (produkcja maszynowa i metalowa), łódzkim (ogromne zakłady włókiennicze) oraz częstochowsko-sosnowieckim (nowoczesna stalownia, huty i kopalnie węgla kamiennego). Pojawianiu się zakładów przemysłowych towarzyszyło powstanie nowoczesnych banków i giełdy papierów wartościowych. Pozytywny wpływ na rozwój przemysłu w zaborze rosyjskim miało zapoczątkowane w 1864 r. uwłaszczenie chłopów. Decyzją cara chłopi otrzymali ziemię na własność, a dawnym właścicielom, głównie szlachcie i duchowieństwu, przyznano odszkodowania. Część ludności chłopskiej przeniosła się do miast i została tanią siłą roboczą w nowo otwieranych fabrykach. ### W zaborze pruskim Także doszło do unowocześnienia gospodarki. Rozwój rolnictwa i przemysłu przetwórczego sprzyjał powstawaniu fabryk produkujących narzędzia oraz maszyny rolnicze. Do najważniejszych należały zakłady Hipolita Cegielskiego w Poznaniu. Mimo utrudnień ze strony pruskich władz przemysł polski konkurował z przedsiębiorstwami należącymi do Niemców. Dzięki procesowi uwłaszczenia gospodarstwa chłopskie stały się najważniejszymi, obok majątków ziemian, producentami żywności. Wielkopolscy chłopi, którzy musieli walczyć z antypolską polityką władz, zakładali własne spółdzielnie i banki wspomagające ich działalność. Utworzono Centralne Towarzystwo Gospodarcze zrzeszające ziemiańskie i chłopskie kółka rolnicze, a także Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych skupiający spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe z Wielkopolski i Pomorza. ## Postać historyczna ### Hipolit Cegielski (1813-1868) Był przemysłowcem i wielkopolskim działaczem społecznym. Początkowo pracował jako nauczyciel, lecz usunięto go ze szkoły za działalność patriotyczną. Później prowadził warsztat, który przekształcił w dużą fabrykę maszyn rolniczych. Cegielski publikował również pierwsze książki o tematyce technicznej w języku polskim. ## W zaborze austriackim Gospodarka funkcjonowała najsłabiej. Chociaż Austro-Węgry intensywnie się rozwijały w drugiej połowie XIX w., przemiany te nie objęły Galicji, która stała się najbardziej zacofanym regionem dawnej Rzeczypospolitej. Złej sytuacji nie poprawiło uwłaszczenie chłopów zapoczątkowane w 1848 r. Niewielkie, w porównaniu do Wielkopolski, gospodarstwa chłopskie w wyniku dzielenia ich między dzieci ulegały dalszemu rozdrobnieniu. Wieś galicyjska była przeludniona, ponieważ nie istniały na tym terenie ośrodki przemysłowe, które mogłyby dać pracę chłopom szukającym zajęcia poza rolnictwem. Dla wielu osób jedynym rozwiązaniem stała się emigracja zarobkowa. Wyjeżdżano m.in. do Ameryki Północnej albo podejmowano pracę sezonową w Niemczech. Na przełomie XIX i XX w.  w Galicji zaczęły powstawać spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe oraz stowarzyszenia, które ułatwiały chłopom zakup towarów czy sprzedaż produktów rolnych. ## Ruch spółdzielczy W czasie zaborów Polacy zaczęli zakładać organizacje zapewniające im samopomoc. Najwięcej takich placówek powstało w Wielkopolsce i na Pomorzu, gdzie w działalność gospodarczą masowo zaangażowali się przedstawiciele szlachty oraz duchowieństwa. Także na terenie Galicji powstawały spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe. Ze składek uzyskiwanych od swoich członków udzielały one kredytów tym udziałowcom, którzy składali o nie wnioski. Takie przedsięwzięcia umożliwiały polskim rolnikom, rzemieślnikom i handlowcom skuteczną rywalizację z dużo zamożniejszymi i wspieranymi przez rząd oraz banki konkurentami. ## Łódź wielkoprzemysłowa Dynamiczny rozwój Łodzi przyciągał licznych przybyszów, którzy postrzegali ją jako ziemię obiecaną – miejsce dające szansę na poprawę warunków życia. W drugiej połowie XIX w. miasto zamieszkiwała wielokulturowa społeczność. Obok siebie żyli tam Polacy, Żydzi, Niemcy, Rosjanie i Czesi, wyznawcy judaizmu i różnych odłamów chrześcijaństwa. Pod wpływem uprzemysłowienia wyodrębniły się nowe grupy społeczne: ubodzy robotnicy i bogaci fabrykanci. - **Fabrykanci** wiedli życie na wysokim poziomie. Wielu z nich wyzyskiwało robotników, jednak niektórzy hojnie wspierali artystów i potrzebujących. - **Majstrzy** należeli do pracowników wykwalifikowanych. Nadzorowali pracę robotników i często nadużywali swojej władzy nad nimi. - **Robotnicy** rekrutowali się z chłopów, zubożałej szlachty i dawnych samodzielnych rzemieślników. Większość była niewykwalifikowana. ## Praca z infografiką 1. Opisz warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. 2. Porównaj warunki życia robotników z sytuacją fabrykantów w XIX stuleciu. 3. Przedstaw skutki uprzemysłowienia Łodzi. Wytłumacz, które z nich były Twoim zdaniem pozytywne, a które - negatywne. ## Gospodarka na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku ### Przemiany społeczne na ziemiach polskich Uwłaszczenie chłopów oraz rozwój przemysłu doprowadziły w drugiej połowie XIX w. do głębokich przemian społecznych na ziemiach polskich. Znacząco zmieniła się sytuacja szlachty. Po upadku powstań narodowych, inicjowanych przez tę grupę, szlachta utraciła dotychczasową pozycję w społeczeństwie. Represje i konfiskata majątków oraz uwłaszczenie chłopów pozbawiły szlachtę większości praw i dochodów. Jej najuboższa część, w poszukiwaniu pracy musiała przenieść się do miast. Ze szlachty średniej uformowało się zaś ziemiaństwo - właściciele majątków ziemskich. Wskutek uwłaszczenia powiększała się grupa chłopów posiadających gospodarstwa rolne. Ci, którzy nie mieli własnej ziemi, szukali pracy w szybko rozwijających się ośrodkach przemysłowych. Tworzyli tam wraz z biedniejszymi mieszkańcami miast nową warstwę społeczną, jaką byli robotnicy. Z dawnego stanu mieszczańskiego powstała burżuazja (właściciele fabryk, bankierzy, bogaci kupcy). Zaczęła kształtować się również nowa warstwa społeczna, nazywana inteligencją. Zaliczano do niej ludzi dobrze wykształconych, takich jak pisarze, artyści, dziennikarze, nauczyciele, lekarze, inżynierowie oraz prawnicy.  W XIX w. zmieniła się też sytuacja Żydów. Część ludności żydowskiej, głównie z Królestwa Polskiego, ulegała asymilacji, czyli dostosowywała się do otaczającego środowiska społecznego. Żydzi przyjmowali polską kulturę i język. Wielu z nich silniej zintegrowało się ze społeczeństwem. W dużych miastach Żydzi zazwyczaj prowadzili sklepy, choć często byli także właścicielami wielkich zakładów przemysłowych. Przeciwko asymilacji opowiadała się część Żydów należąca do ruchu syjonistycznego. Twierdzili oni, że Żydzi – jako odrębny naród - powinni dbać o zachowanie własnej kultury, języka oraz religii, a także dążyć do utworzenia swojego państwa w Palestynie. ### Przemiany cywilizacyjne na ziemiach polskich Wiek XIX to okres szybkich zmian cywilizacyjnych, które dotarły także na ziemie polskie. Symbolem tych przemian stała się kolej żelazna. Najwięcej linii kolejowych powstawało w zaborze pruskim. Z Poznania podróżowano koleją do Szczecina, Berlina i Wrocławia. Dobrze skomunikowana została także Warszawa. Już w 1848 r. zakończono budowę kolei warszawsko-wiedeńskiej. W latach 60. XIX w. Warszawa uzyskała połączenie z Berlinem i Petersburgiem, a Kraków z Lwowem. Dzięki kolei nastąpił rozwój handlu.  Na przełomie XIX i XX w.  upowszechniał się tramwaj, najpierw konny, a następnie elektryczny. Pierwszym miastem, w którym wprowadzono tramwaje, był Lwów. W 1910 r.  w Krakowie odbył się pierwszy na ziemiach polskich lot samolotem. Postęp cywilizacyjny usprawniał życie w mieście i na wsi. Lampa naftowa wynaleziona przez Ignacego Łukasiewicza pozwoliła na oświetlenie domów. Na ulicach miast wykorzystywano natomiast oświetlenie gazowe. Najwcześniej pojawiło się ono w latach 50. XIX w. w Krakowie, Warszawie oraz Toruniu. ## Podsumowanie tematu **To już wiem:** - Rozwój gospodarczy ziem polskich przebiegał  w różnym tempie w poszczególnych zaborach. Różnice wynikały głównie z polityki państw zaborczych i sposobu rozwiązania kwestii chłopskiej. Najbardziej ożywioną gospodarkę miało Królestwo Polskie. - W zaborze pruskim władze państwowe sprzyjały modernizacji przemysłu i rolnictwa. Polacy zakładali fabryki oraz różne instytucje wspierające rozwój gospodarczy. - Galicja była zacofana pod względem gospodarczym. Wielu mieszkańców w poszukiwaniu lepszego życia emigrowało. Przemysł zaczął się tam rozwijać pod koniec XIX w. - Zmiany społeczne i cywilizacyjne na ziemiach polskich doprowadziły do powstania nowych grup społecznych: robotników, inteligencji i ziemian. Wprowadzono też nowe środki transportu (kolej i tramwaje) oraz elektryczność. **Sprawdź się:** - Opisz przyczyny szybkiego rozwoju Królestwa Polskiego w drugiej połowie XIX w. - Wymień skutki uwłaszczenia chłopów w poszczególnych zaborach. - Porównaj gospodarkę ziem polskich trzech zaborów. Przedstaw, gdzie najlepiej rozwijał się przemysł, a gdzie - rolnictwo. - Scharakteryzuj przemiany społeczne, do których doszło na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX w. - Odszukaj informacje na temat przemian gospodarczych i społecznych, jakie zaszły w Twojej okolicy w czasie rewolucji przemysłowej. - **Miniprojekt:** Wyobraźcie sobie, że przenieśliście się do Łodzi z drugiej połowy XIX w. W kilkuosobowych zespołach napiszcie relację z przechadzki po tym mieście. Opiszcie mijane po drodze domy i fabryki, a także mieszkańców oraz panującą wokół atmosferę.