UD 4 Comunicacións en Educación para a Saúde (Galego) PDF

UD 4. COMUNICACIÓN EN EDUCACIÓN PARA A SAÚDE. 1. COMUNICACIÓN EN SAÚDE. A comunicación é o proceso mediante o cal a persoa que emite unha mensaxe desexa entrar en contacto con quen o recibe para conseguir un certo obxectivo. Elementos do proceso de comunicación:  EMISOR: persoa que emi...

UD 4. COMUNICACIÓN EN EDUCACIÓN PARA A SAÚDE. 1. COMUNICACIÓN EN SAÚDE. A comunicación é o proceso mediante o cal a persoa que emite unha mensaxe desexa entrar en contacto con quen o recibe para conseguir un certo obxectivo. Elementos do proceso de comunicación:  EMISOR: persoa que emite a mensaxe (verbal ou non verbal).  MENSAXE: é o obxecto da transmisión, a información do emisor transformada a través dun código.  RECEPTOR: persoa que recibe a mensaxe e a decodifica.  CANLE: medio a través do cal se transmite a mensaxe verbal ou non verbal.  CÓDIGO: sistema de signos e de regras identificables polo emisor e o receptor.  CONTEXTO: é unha situación real en que se dá a comunicación. Comunicación verbal e non verbal Verbal Non verbal Oral Linguaxe falada Paralingüística Non oral Linguaxe escrita Kinesia e proxemia A comunicación verbal é aquel tipo de comunicación que se serve da linguaxe. Hai que ter tamén en conta a paralinguaxe: ton, pausas, volume, pausas, emisións fónicas emotivas, etc. A non verbal é aquela que non usa as palabras como elemento de comunicación, senón que se realiza a través de multitude de signos de gran variedade: expresión facial, contacto ocular, postura, movementos, distancia e estética. En ambas: Para interpretar correctamente as mensaxes verbais é necesario coñecer o código, que ten que ser común para emisor e receptor.  Linguaxe corporal 55%  Voz 38%  Palabras 7% Dentro da comunicación non verbal atópase:  KINESIA: estuda os movementos corporais, expresións faciais, etc.  PARALINGÜÍSTICA: estuda a forma de expresarnos como ton, volume, pausa, ritmo, velocidade ao falar, etc.  PROXÉMICA: investiga a forma en que manexamos o noso espazo persoal e o significado que ten. As barreiras na comunicación poden ser de tres tipos:  Psicolóxicas ou sociais: personalidade incompatible, opinións, cultura e valores diferentes, falta de empatía, xerarquías, privacidade, estigmatización do tema tratado, etc.  Semánticas: lingua, terminoloxía usada descoñecida ou inapropiada, etc.  Físicas: atraso na transmisión da mensaxe, interferencias como ruídos, falta de iluminación, tamaño pequena de letra, etc. Factores que facilitan o proceso de comunicación:  Concordancia entre o verbal e non verbal.  Conduta asertiva e empática.  Escoita activa: uso de paráfrase como confirmación da comunicación.  Contorna adecuada.  Atención á diversidade.  Formulación adecuada de preguntas e respostas.  Axustar o volume e a velocidade á circunstancia, ou á importancia.  Realizar as pausas e reiteracións oportunas.  Cara e mans á fronte, contactando coa mirada.  Manter as distancias físicas e sociais. Como estratexia e estilo de comunicación, a asertividade diferénciase e sitúase nun punto intermedio entre outras dúas condutas polares: a agresividade e a pasividade. Defínese como un comportamento comunicacional no cal a persoa non agride (agresividade) nin se somete á vontade doutras persoas (pasividade), senón que manifesta as súas conviccións e defende os seus dereitos. Cabe mencionar que a asertividade é unha conduta das persoas, un comportamento.  Reduce a ansiedade  Mellora a autoestima e a comprensión  Axuda na relacións interpersoais A comunicación en saúde debe ser PERSUASIVA, non basta cunha transmisión simple da información ou coñecementos. O seu obxectivo primordial é axudar a cambiar aptitudes e actitudes que favorezan a saúde: empoderamento. Características:  VERAZ, ben documentada e de fontes fiables.  CLARA, ben presentada e utilizando medios adecuados para o tipo de programa.  COMPRENSIBLE, estudando previamente o público a quen vai dirixida a acción educativa para poder adaptar o programa ao seu nivel.  DE INTERESE PARA O RECEPTOR, dificilmente pódese chamar a atención de algo se non interesa.  MÚLTIPLE E REITERADA, por varias canles para que non esqueza rapidamente. A comunicación alternativa Utilízanse de forma sustitutoria ou complementaria en persoas con problemas auditivos, afasias, autismo, tetraplexías, discapacidade intelectual, etc.  Lingua de signos: consta de xestos corporais, expresións faciais, lectura de beizos e alfabeto dactílico.  Pictogramas: debuxos que se combinan en táboas temáticas. 2. ASPECTOS XERAIS DA APRENDIZAXE. A finalidade da EpS é conseguir cambios de conduta que sexan saudables, autorresponsabilizando ao individuo da promoción ou recuperación da súa saúde. Estes cambios débense á posibilidade de aprender cales son os determinantes do comportamento no ámbito cognitivo/coñecementos, afectivo/valores e actitudes, e desenvolvemento de habilidades. Existe gran número de teorías para explicar os mecanismos a través dos cales se pode cambiar un comportamento. Dentro destas teorías, que podemos denominar cognitivo-condutuais (o comportamento estaría determinado por elementos persoais e ambientais), atoparíanse os modelos derivados da comunicación persuasiva, utilizados a miúdo como marco de referencia en proxectos de educación sanitaria. 3. O MODELO PERSUASIVO consta de seis etapas (fases da persuasión), sendo as tres primeiras propias da “comunicación simple” e as restantes da “comunicación persuasiva”: 1. Exposición da información (correcta e completa). 2. Atención á información (atractiva). 3. Comprensión da información (clara e asequible). 4. Aceptación/rexeito da mensaxe: nesta fase prodúcese o cambio de actitude (predisposición mental para comportarse dunha forma determinada). As actitudes de saúde pódense adquirir por tres vías fundamentais, a propia experiencia (vía máis importante), a observación de terceiras persoas e a comunicación. Non se ensina nin se aprende se non existe un grao de comunicación e motivación aceptable nas persoas que participan na EpS. A motivación, sentimento individual e profundo que se traduce en desexo para lograr algo, é unha das bases fundamentais da comunicación persuasiva e un requisito de todo proceso educativo que se debe ter en conta á hora de priorizar actividades educativas. 5. Persistencia do cambio de actitude: para iso é necesario repetir a motivación periodicamente. 6. Cambios de conduta: unha vez conseguido o cambio de actitude, as mensaxes sanitarias deben acompañarse de instrucións sobre a modificación de condutas. 4. MÉTODO PRAGMÁTICO. A maioría dos autores asumen na actualidade que un cambio de actitude é importante, pero insuficiente para conseguir modificar a conduta. É preciso que o medio ambiente externo sexa favorable (ou polo menos non contrario) a este cambio, e neste sentido, proponse un MÉTODO PRAGMÁTICO de educación sanitaria, onde se fai necesario un enfoque multifactorial, cara ao individuo e cara ao ambiente físico, socioeconómico e cultural, tendo en conta as circunstancias ambientais para que a comunicación persuasiva sexa eficaz (a ausencia dun medio ambiente favorable é o principal motivo de fracaso educativo). Tamén expresa a dificultade de modificar os comportamentos humanos de forma duradeira, en ocasións hábitos moi arraigados, sendo preciso acompañar a comunicación persuasiva de instrucións e medios (recursos) suficientes para o cambio, e mesmo poden ser necesarios servizos especializados (centros de desintoxicación, etc.). O modelo pragmático desenvolveuse a partir do modelo de comunicación persuasiva e do baseado na política económica. MODELO PRAGMÁTICO DE EDUCACIÓN SANITARIA Comunicación persuasiva e información Compoñente afectivo: sentimentos e emocións eficaz: veraz, clara, comprensible, completa, asociadas aos coñecementos. interesante, acreditada, repetida e breve. Instrucións nas mensaxes sobre como cambiar a Modelo baseado na política económica: conduta. presionar ás autoridades políticas para mellorar o medio ambiente da poboación. 5. A APRENDIZAXE SIGNIFICATIVA. Os modelos de proceso de aprendizaxe en EpS con adultos, provenientes de enfoques cognitivos e distintas teorías de educación de adultos, buscan lograr unha aprendizaxe significativa, condicionado tanto o nivel de desenvolvemento operativo (capacidades previas), como polos coñecementos previos (o individuo que inicia unha nova aprendizaxe faino a partir dos coñecementos que construíu na súa experiencia previa). O factor máis importante que inflúe sobre a aprendizaxe é a cantidade, claridade e organización dos coñecementos que xa ten o individuo. A persoa aprenderá desde a súa experiencia, vivencias, preconceptos e modelos cognitivos, reorganizándoos e modificándoos ante as novas informacións ou experiencias que se dan no proceso educativo. Este feito é de especial importancia nos procesos educativos en adultos, xa que parten dunha ampla bagaxe de experiencias. A aprendizaxe significativa, en contraposición coa aprendizaxe memorística ou por vaso baleiro, relaciona de forma substantiva e non arbitraria o novo material de aprendizaxe co que o suxeito xa sabe. Non se limita á mera memorización sen o establecemento de relacións cos seus coñecementos previos. Segundo este modelo, o proceso de ensino-aprendizaxe pasará polas seguintes fases: Expresión e/ou investigación da súa realidade: consiste en que cada persoa se autoexplore, investigue sobre si, sexa máis consciente da súa propia realidade, parta da súa situación, da súa experiencia persoal. Para iso téntase posibilitar a expresión, a reflexión e unha certa elaboración da súa realidade. Afondamento no tema: preténdese que cada persoa amplíe a visión da súa realidade, coñeza posibles factores causais, cambie o sentido que atribúe aos acontecementos, modifique o seu marco conceptual ou emocional, en definitiva, reelabore a súa situación. Para iso é conveniente posibilitar a reorganización e/ou o incremento de coñecementos, e analizar a súa situación nun sentido xeral ou específico dalgúns temas (cambio de actitudes, cambio emocionais, etc.). Afrontamento da súa situación: nesta fase preténdese que cada persoa valore e decida a acción sobre a súa realidade, e desenvolva recursos e habilidades necesarias para introducir na súa vida os cambios que previamente considerase necesarios. É conveniente posibilitar a identificación e análise de posibles cambios, tomar decisións respecto a eles, analizar problemas e dificultades, así como buscar solucións, desenvolver os recursos e habilidades necesarias para este cambio. 6. O ROL DO EDUCADOR. Función O educador ten a función de preparar, antes da sesión educativa, e xestionar na propia sesión educativa: A tarefa (inclúe as técnicas e actividades educativas aplicadas a cada contido e adaptadas ao grupo: linguaxe clara, exemplos cotiáns, etc.) O tempo. O espazo (condicións físicas en que se desenvolve o proceso educativo). O clima no grupo (como produto das relacións entre educador/a e educandos entre si). Os recursos. Actitudes Congruencia (adecuación entre o que sentimos, pensamos e expresamos) Aceptación (non manipular ás outras persoas, senón aceptar ao outro tal como é). Empatía (colocarnos no lugar doutras persoas e manifestar desexo de axuda). Habilidades Xenerais: Escoita activa. Comprensión empática. Asertividade. Autocontrol emocional. Manexo de conflitos. Negociación. Relacionadas co manexo de grupos: Axudar a pensar. Reforzar positivamente. Manexo de discusións. Canalizar e impulsar a tarefa. Dar resposta ás necesidades expostas polos grupos. Resumir e devolver. Relacionadas coa tarefa: Manexo da técnicas educativas e de recursos.