Stany Zjednoczone i dekolonizacja Ameryki Łacińskiej PDF

Stany Zjednoczoneidekolonizacja AmerykiŁacińskiej Stany Zjednoczone - terytorium, spoleczeństwo, gospodarka Ksztaltowanie się niepodległych państw na obszarze Ameryki Łacińskiej Pólkula zach...

Stany Zjednoczoneidekolonizacja AmerykiŁacińskiej Stany Zjednoczone - terytorium, spoleczeństwo, gospodarka Ksztaltowanie się niepodległych państw na obszarze Ameryki Łacińskiej Pólkula zachodnia w polityce Stanów Zjednoczonych - doktryna Monroego POcZĄTEK WALK 0 WYZwOLENIE AMERYKI 0GŁ0SZENIE )) CINSKIEJ SPoD WŁADZY IELKI btL I L n LoA I M | IhADI |Sl BRAZYLII |VI 1817 1819-1831 1823 Stany Zjednoczone w pierwszej połowie XIX w. W pierwszych dekadach istnienia Stanów Zjednoczonych Ameryki nic nie wskazywało, że kraj ten stanie się kiedyś supermocarstwem. W latach 20. XIX w. było to państwo porównywalne odebranie 1819r - z sąsiednim Meksykiem (wyzwolil się spod władzy Hiszpanii w latach 1821–1822, patrz: S. 70).. Stopniowo jednak powiększało swe terytorium. W 1819 1. odebrało Hiszpanii Florydę. Ponad- Hiszpanii Florycly to osadnicy z północy i wschodu Stanów Zjednoczonych coraz chętniej osiedlali się na teryto 1836r rium meksykańskim, m.in. w słlabo zaludnionym Teksasie. Wkrótce stanowili tam większość mieszkańców iw 1836 1. ogłosili niezależność od Meksyku. Stany Zjednoczone uznały ten fakt, 1846 1848. Teksas - niezaleing choć dopiero w 1845 1. zdecydowały się na przyjęcie Teksasu do Unii. Między innymi na tle Meksyk sporów granicznych w latach 1846–1848 doszło do wojny amerykańsko-meksykańskiej.a o US 1845r Amerykanie odnieśli w niej spektakularny sukces. W rezultacie konfliktu terytorium Meksyku 1848r. pryjety prez niejszyło się o połowę, a powierzchnia Stanów Zjednoczonych – zwiększyła o (pan. USA do Univ mapa). Do USA przyłączano w kolejnych latach m.in. Arizonę, Nowy Meksyk, Utah (czytaj: juta), Kolorado, Wyoming (czytaj: lajoming) i Kalifornię. W 1848 r. w Kalifornii odkryte zioto zloto, co przyciagnęło w te strony nowych osadników. w Kaliforni Amerykański postęp, rycina z 1872 r. 7opisz, jak przedstawiono. na obrazie alegorię amerykańskie- go postępu (zwróć uwagę na atry. buty postaci kobiecej, na strefę cienia po lewej stronie oraz strefę jasności po prawej i to, jakie posta ci tam się znalazły). Rozważ sytuację i perspektywy ludzi pokazanych w dwóch strefach. Jaki jest stosunek autora obrazu do tych spoleczności? Oceń słuszność takiej alegorii z własnego punktu widzenia.  1. EUROPAI ŚwIAT W EPOCE RESTAURAC I REWOLUCJ 2 modele rozwojugospodarczego : Rozwój N W "9tn. terytorialny Stanów - matoobszarowe-volnictwo Zjednoczonych Dako wieloobszarowe gospodarstwa 0Oregon 1846 PóInocna XIX w, w volne prace carnych - - prac 1R e farm 7 wiskai are niewolnikow 890 1dni0 na mapie tereny, plantaje - , , wolnonajemna - cukru i d oWktórych sita robocza mowa rozdziale. (zyski) bawethy -1803 E 1848 7 Zwróć premystowe - uwagę na fakt, Ariz 0n UNla n0 W miastawkontakta iż daty przylą the czania różnych a budowadrogkaht 1912 Meksyk , - 1853 * n terytoriów róż. és ubezpieczeniowych nią się od dat Ibankow 1867 1819 - od 1830 r utworzer. Judowano M EK s YK Z atoka O z nich stanów. Koleje la podstawie Meks yka ska wiedzy z roz 1845 data przyłąc działu wyjaśnij - obszary zdobyte lub anektowane to zjawisko. 13 stanów zalożycielskich obszary zakupione granice star Me obszary uzyskane od Wielkiej brylar obszary odstąpione przez Hiszpanię i Sale rosła liczba ludności. W 1810 1. StanyIn.ZjPrzyczyniałednoczone sięzamidoeszki tegowalnapływ n osóh, ło 7 mlludności w 1840 r. – 17 mln, a w 1860 r. – już 31,5 mln. z Europy. W latach 1815-1860 przybylo – głównie z krajów niemieckich i Wysp Brytyjskich (zwlaPodszczawzglz Irlandi) ę dem – efączni spol e 5 mln nowychkrajmierozwi czno-gospodarczym szkańców. j a ł si ę wedł u g dwóch model i. W stanach leżąych na północnym wschodzie przeważaly małoobszarowe gospodarstwa rolne. Podstawę ich funkcjonowania stanowiła praca farmera iczłonków jego najbliższej rodziny lub wolno jemnej sily roboczej. Na wschodnim wybrzeżu rozrastały się także przemysłowe miasta, utrzy- Niewdnictwo mujące kontaky handlowe z Europą. Budowano tam drogi, kanały, od 1830 r. koleje, zakładano frmy ubezpieczeniowe i banki. Z kolei w stanach południowych dominowało rolnictwo wielkoobszarowe, wykorzystujące Krytyka - głównie pracę czarmoskórych niewolników. Na ogromnych plantacjach uprawiano m.in. ryż, niehumanitarney jako instytugi kukurydzę, trzcinę cukrową, tytoń, a przede wszystkim bawelnę. Na Stany Zjednoczone przypa- anachronicang = , dało 85% produkcji tego – podstawowego dla europejskiego prze- blokujaca postep, , Abolicjonizm (łac. abolitio -— mysłu włókienniczego – surowca. Ze względu na wysokie ceny spreche z biblig zniesienie, umorzenie) bawelna przynosila plantatorom ogromne zyski. Były one inv Ruch ksztaltujący się od XVIII w. stowane właśnie w niewolników oraz w luksusową konsumpcję. abolicjonistycny ruch spoleczno-polityczny, Stosunek do niewolnictwa głęboko podzielił społeczeństw element który dążył do zniesienia nie. Stanów Zjednoczonych. Na Południu uważano je za elemen niezbedny da wolnictwa, W szerszym rozu- mieniu termin abolicja ozna- niezbędny dla funkcjonowania plantacji oraz ważny dla miejsco funkjonowania wego stylu życia. Na Pólnocy zaś krytykowano je jako instytucję plantacje, cza dziš zniesienie jakiegoś hichumanitarną, anachroniczną, blokującą postęp (mechani- wanygo style prawa lub umorzenie postę- powania karnego. zację rolnictwa) i sprzeczną z Biblią. Działał tam silny ruch zycia Me sbolicjonistyczny, domagający się zniesienia niewolnictw abe 68  1820 r. - Kompromis Missouri 7. Stany Zjednoczone i dekolonizacja Ameryki LacinSkiej Przyjety przez Kongres w 1820 r zw kompromis Missouri dzielil stany na te, w których niewolnictwo było dopuszczalne, ite, w których było zakazane. Nie wiadomo było jednak, jakie prawo ma panować na nowo przylączanych terenach. Kolonial he ~ Hispaniskie Imperium A Laceriska Dekolonizacja Ameryki Łacińskiej. Ameryka Łacińska- nazwa oznaczająca od granicy Na początku XIX w. większość obszarów Ameryki terytoria rozciągające się od dzisiejszej USA z Meksykiem Łacińskiej wchodzila w sklad hiszpańskiego imperium granicy Stanów Zjednoczonych z Meksy- (pin) po ziemie kolonialnego. Zwierzchność metropolii nad zamorski- kiem na północy po Ziemię Ognistą n Ognista (pic mi posiadlościami zostala jednak poważnie oslabiona południu. Na tych obszarach, podbija w wyniku wojen. Elity w koloniach nie uznały bowien nych od XVI w. przez Hiszpanówi Port Toparte [ wladzy1808 Józefa Bonapartego, narzuconego Hiszpanii r. jako króla przez Napoleona I (patrz: s, 60). galczyków, dominują dziś wywodzące się z łaciny języki dawnych kolonizatorów hiszpański i portugalski. w1808 r. Dodatkowo panowanie fory brytyjskiej na Atlanty- ku na kilka lat uniemożliwilo wszelką komunikację WHiszpanii pomiędzy Hiszpanią a jej koloniami. W konsekwencji w miastach Ameryki Łacińskiej wladzę Junty przejmowały junty (czytaj: hunty, hiszp. junta – rada, komitet), czyli tymczasowe komitety rzą- tymczasome unty dzące w imieniu króla. Kolonie w tych latach cieszyły się w praktyce dużą niezależnością. Sytuacja zmieniła się w 1814t– po powrocie na tron hiszpański Ferdynanda VIIz dynastiiKomitety readage wimienin Krola m Burbonów. Ponownie wprowadził on w koloniach rządy centralistyczne. Wyisze stanowi- ska w administracji i Kościele zarezerwowane były dla ludzi świeżo przybylych z metropolii. Rząd w Madrycie celowo hamowal rozwój gospodarczy zamorskich posiadłości, gdyż widzial w nich wyłącznie rynek zbytu dla hiszpańskich produktów oraz źródło dochodów podatko wych. Z tego powodu utrudniano rozwój przemysłu włókienniczego i produkcji wina, a wiele popularnych artykułów (np. t toń, karty do gry) było objętych królewskim monopolem. dowocky Skutkowalo to wzrostem cen tych produktów. wojsk Ten stan rzeczy coraz bardziej ciążył Kreolom (potomkom hiszpańskich, portugalskich i fran- cuskich imigrantów). Czuli się oni dyskryminowani pod względem politycznymigospodarczym. popstanych Powoli dojrzewała wśród nich myśl o niepodległości. Inspirację do podjęcia dzialań na rzecz uniezależnienia się od wladz w Madrycie czerpali z dorobku pisarzy politycznych doby oświecenia Simon oraz rewolucji amerykańskiej i francuskiej. 1817r. Wybuch antyhispaniskich vebelii - Bolivar W 1817 5. W różnych miejscach Ameryki Łacińskiej doszlo do wybuchu antyhiszpańskich rebelii. W ciagu kilkunastu lat wojska powstańcze, dowodzone między innymi przez Simóna Bolívara (czytaj: boliwara) i José de San Martína ( wolily niemal wszystkie kolonie hiszpańskie w Ameryce, z wyjątkiem Kuby ŚLADY PRZESzŁośCI i Puerto Rico. Sukcesowi temu sprzyjaly takie oko- liczności, jake: wybuch rewolucji w Hiszpanii (1820), Postać Simóna Bolívara do dziś cieszy wsparcie dyplomatyczne udzielone przez Stany Zjed- się w Ameryce Łacińskiej olbrzymią Jose de noczone i Wiel ielką Brytanię oranapływ do rebelianc- kich oddziałlów ochotników z wysp brytyjskich. popularnością. Upamiętniają go nazwy dwóch państw: Boliwii i Boliwariań- skiej Republiki Wenezueli. Waluta tego san Wbrew nadziejom i apelom Bolívara nie powio- ostatniego kraju nosi nazwę boliwar. Martin dły się próby przeksztalcenia dawnych kolonii hisz- Ku czci wyzwolicieli Ameryki Łaciń- pańskich w kilka dużych federacji na wzór Stanów skiej od 1960r, corocznie odbywają się Zjednoczonych. W 1823 powstaly Zjednoczone w Ameryce Południowej turnieje pil Prowincje Ameryki Środkowej (Federacja Ame- nożnej Copa Libertadores de America. ryki SSrodkowej), złożone z Gwatemali, Salwador 69 Y wyzwoliliprawienie Kolonie his pariskie wAmeryce  1. EUROPAISWIAT W EPOCE RESTAURACJII REWOLUC BIOGRAM Simón Bolivar(u783-1830l byi snem plantatora zienezui Zwksetakenia prawnik a, atspedztwEuropi cuskegoi n aj e i g e gdzi oszy emin zapoznatsęzdti spbeywarl yani e edamiHonteski gopodady pisazypoiszaitygznychoświ Roussenu, cena lna ePopoo, do Wenezewzasgakowasęwnch Wydat riepodieglowe,scowyi wtey dwie odeowy sMowifestzRartogenyi wanii-ewzwwal ustzJomoj cl antyhiw latach które prowadził ascepańska ree mi1819-18n, eszkancoy ke audałlatiolBolytemuirvearnysiępenidzsizapobitejfsuezychnkcjc wojęWenezuel kiniwyzwol i, aKolWiumbielkie, jPanamyi Ekwadoru,aw1824-Per. Prn, kolonii do walki o niepodleglość. Kampanie wojisk prnieezydent domowejei rozpadowi Kol u mbi , atakże dyktat tego epiniearwszego o ra państwa. Per u. Jedna Nieinomi elnajycennigo teeżjsoskarzenaoci a goty dytatorski i chęć zytytutruwta ponoc nadany mu przydomek,„Wyzwolicie" (hiszp. ElUbertodor ustanowi monarchi Bolívar oddający i. Sam Bol vara honor sztandarowi pokonanych Hiszpanów po bitwie pod Carabobo (Wenezuela), obraz z 1883 r. W czerwcu 1821r. Bolivar, wspomagany przez oddziały ochotników angielskich i irlandzkich, odnióst zwycięstwo nad Hiszpanami w bitwie pod wsią Carabobo. Rocznica tej bitwy dzień 24 czerwca - jest obecnie święte narodowym Wenezueli, zaś nazwa Carabobo została nadana jednemu ze stanów tego kraju. 7 Opisz zachowanie zwycięskiego wodza powstańców. 7 Rozważ, jakie znaczenie dla przyszłości wyzwolonych kolonii hiszpańskich mały utrwalane w obrazach i pieśniach historie zwycięstw ich przywódców. Hondurasu, Nikaragui i Kostaryki. Rozpadły się jednak po kilkunastu latach istnienia. Podobnie krótko przetrwala Wielka Kolumbia (proklamowana w 1819 1.), w której skład wchodziły: Kolumbia, Wenezuela i Ekwador. W kolejnych dekadach kraje te toczyłly ze sobą wojny o sporne terytoria. 1923r. Spójność terytorialną utrzymał natomiast Meksyk, w którym w 1823 proklamowano Meksyk republikę federacyjną, wzorowaną na rozwiązaniach funkcjonujących w USA. W przypadku Brazylii – kolonii portugalskiej – proces usamodzielnienia się przebiegal republika pokojowo. Podczas wojen napoleońskich sam król Portugalii wrAzz rodziną schronił się wlaśnie federacyjng Brazyli. W 1821 t. Zgromadzenie Narodowe w Rio de Janeiro (czytaj: żaneiro) uchwaliło oderwanie się Brazyli od metropoli (choć utrzymano władzę portugalskiej dynastii). W 1822 r syn króla Potugali, pelniący w Brazyli funkcję namiestnika, oglosił jej calkowitą niepodległość. (0 1822r Niepolegiosi Brazyli ; + - cesarstwo do 1889 2..  7. Stany Zjednoczone i dekolonizacja Ameryki LacinSkej TANV ZJEDNOczONE 0 C E A N MEK Y K A T L A N T Y C K I 1821 aryka Gwadel upa e Martynika (fr) tORZE KARAIBsKng Bogota * 1811 koLL Ouilo Galapagos E Ar 0 C E A N PERU B R A z Y L 1821 Ameryka Łacińska ima 1821 Dalva S P 0 K 0J N Y pierwszej La Paz połowie XIX w. BOLIWIA 1825 wskaż na PARAGWA) państwa, które powstały na terenach imperium RG NI YNA kolonialnego Hiszpa (o | ) C E A N nii. 0dczytaj ich nazwy. p S d IOSCI ISzpanSKIeW T8U ▇ A T L A N T Y C K 1 7 Przedstaw zmia- siadłości Dortugalskle w 1800 ny terytorialne, jakie granice nowo powstalych państw zaszły w Ameryce Zdny g dnI uUp Łacińskiej 1Do daty powstania niepodleglych państw Malwin w XIX w. ina po iemia czątku XX w. Zjednoczone Prowincje Ameryki Ognista Srodkowej ( W rym samym roku zostal ogłoszony cesarzem Brazylii (cesarstwo przetrwalo tam do 1889 ). Oba państwa – Portugalię i Brazylię– ączył później bliskie i przyjacielsk stosunki. CAUDILLO Niestabilne model cyktatora, Sytuacja wewnętrzna w pańństwach Ameryki Łacińskiej Korego wiadza Mlode republiki latynoamerykańskie okazaly się państwami niestabilnymi wewnętrznie. opierata sig na Dochodzilo w nich do zamachów stanu, mordów politycznych i krwawych wojen domo- Sile zbrojnej wych. Dużą rolę wżyciu wewnętznym odgrywalo wojsko, które często mieszalo się w politykę i osobestym autoytecie i pełnilo funkcje policyjne, W konsekwencji zbrojnych przewrotów wladzę często przejmo + poparciu creci vali wyżsi ofcerowie. Zjawisko pokojowej zmiany rządów w wyniku wyborów parlamentar spoteczeristia , nych należało do rzadkości. W państwach Ameryki Łacińskiej uksztaltowal się specyhczny - ktore drigkitemu hunkcjonujący do dziś – model dyktatora zwanego caudillo (czytaj: kaudijo; hiszp, wódz). cerpata materialne Korysci ↳ brutalnos 71 2 tych readou  EUROPAI ŚwIAT W EPOCE RESTAURAC I REWOLUCJ Portret Dolores Tosta de Santa Anna, żony prezydenta Meksyku Antonio Lópeza de Santa Anna, obrazz 1855 , Weniepodieghych krajach Ameryki taciskiy wytworzyla się nowa arystokracja. Naleze do niej przede wszystkim Kreole. Porównaj strój kobiety oraz wktórym została sportretowana, ze stroja. mi i wnętrzami na obrazach ze s. 44. Jego wladza opierala się na sile zbrojnej, osobistym autorytecie (w tym wize silnego mężczyzny) i poparciu części spoleczeństwa, która w zamian runk za to czerpała korzyści materialne z dyktatorskich rządów (system klien- talny). Wladza dyktatorów charak- teryzowala się brutalnością, co często wywolywało gwaltowne bunty. Parla- menty odgrywaly w życiu politycznym tych państw bardzo ograniczoną rolę, a(majwłaądzaekowewykonawcza i wykszt a l czdecydowani eni a ) prawamie górował a wyborczymi nad ci ustzwodawczą, e szyl o si ę j e Ze dyni e wzgl 5–10%ę du na naj b cenzusy ogatszej cji. Post ę taketaj kżepopulze awzgl simęski ędu ananowislabość mieszczaństi częst enia konstytucj wa, czylo pozostawał jedyniewnaXIpapi i warstwy ybędącej X w.erze.nośniDzikieamło idei liberalnych. Gospodarka republik latynoamerykańskich opierała się na stosunkowo mało wydajnyn rolnicwie i hodowli bydła. Proces industrializacji posuwał się bardzo powoli. Dochody z handlu zagranicznego uzależnione były od eksportu jednego produktu (w przypadku Brazyli i Wene- LAFYFUNDYSCI zueli – kawy, a Argentyny – mięsa i skór). Dominującą rolę w spoleczeństwach latynoamerykańskich odgrywali wielcy właściciele ziem- scy – latyfundyści. Naśladowali oni styl życia europejskiej szlachty. Pozycja społeczna jednostki w dużej mierze zależała od koloru skóry. Najbardziej uprzywilejowaną grupę stanowili Kreole, na dole hierarchii spolecznej znajdowali się Indianie i ludność czarnoskóra. Stopniowo znoszono *Ameryce Łacińskiej niewolnictwo, Jako ostatnia uczyniła to w 1888 1. Brazylia. Doktryna Monroego Stany Zjednoczone od początku swego istnienia sprzeciwialy się kolonializmowi i popierały dażenia narodowowyzwoleńcze w Ameryce Południowej. Także Wielka Brytania popierała niepodległość krajów Ameryki Łacińskiej, licząc, że znajdzie w nich nowe rynki zbytu dla swych towarów (i rzeczywiście– w kolejnych dekadach dominowala w handlu zagranicznym na tych obszarach). Zarówno Amerykanie, jak i Brytyjczycy obawiali się też interwencji mocarstw Świętego Przymierzaiopanowania obszarów amerykańskich – nie tyle przez słabą Hiszpanię, ile na przy- kład przez silną Francję. Aby temu zapobiec, w 1823 prezydent Stanów Zjednoczonych  Doktryna Poula zachodra wolha ad Kolonialiamu Kolonic Europejskich WUSA Monroego Aktwroge proby prywrcencia 7. Stany Zjednoczoneidekolonizacja Ameryki Łacińskiej + wprowadzenie tam Monarchie E +ASADA NIEINGEROWANIA James James Monroe (czytaj: dżejms monrol; 1758–1831) publicznie oglosil, że pólkula zachod- USA Monroe nia, czyli obie Ameryki, powinna być wolna od kolonializmu, dlatego za akt wrogi Sta - wsprawy Zjednoczonym będą uznawane próby przywrócenia władzy Europejczyków na kontynencie Europy amerykańskim lub wprowadzenia na jego obszarze ustroju monarchicznego. Koncepcję tę nazwano doktryną Monroego. Drugim istotnym jej zalożeniem byla zasada nieingerowania USA w sprawy europejskie. ENDARIUM 1817 początek walk o wyzwolenie Ameryki Łacińskiej spod wladzy Hiszpanii 1819–1831 istne i federacyjnej republiki Wielkiej Kolumbii 1822 ogłoszenieniepodległości Brazylii 1823 * proklamowanie republiki federacyjnej w Meksyku 1823 ogloszenie doktryny Monroego 1846–1848- vojna amerykańsko-meksykańska (zajęcie przez USA niemal połowy obszan Meksyku) POLECENIA 1. Wskaż polityczne, demograficzne, gospodarcze i ideowe podstawy rozwoju Stanów Zjednoczonych Ameryki w pierwszej połowie XIX w. 2. Scharakteryzuj sytuację kolonii hiszpańskichi portugalskich w Ameryce Łacińskiej w okresie napoleońskim. Wyjaśnij wpływ wydarzeń w Europie na obudzenie dążeń wyzwoleńczych w społeczeństwach latynoamerykańskich. 3. Wytlumacz, dlaczego państwa, powstałe po rozpadzie imperium kolonialnego Hiszpanii w Ameryce Łacińskiej, były politycznieispołecznie niestabilne. 4. Scharakteryzuj genezę i założenia doktryny Monroego. 5. Przeczytaj fragment dokumentuz 1823 1, znanego jako doktryna Monroego, i wykonaj polecenia. Do istniejących kolonii czy posiadłości jakiegokolwiek europejskiego mocarstwa nie mieszA- liśmy się i nie będziemy się mieszać. Ale w stosunku do państw, które proklamowaly i utrzy- mały swoją niepodległość i których niepodleglość dla ważnych powodów i słusznych zasad aliśmy, na wszelkie mieszanie się jakiegokolwiek europejskiego mocarstwa w celu uciska nia ich lub kontrolowania w jaki bądź inny sposób ich losów nie mogliśmy patrzeć inaczej, jak na przejaw nieprzyjaznych zamiarów względem Stanów Zjednoczonych [..J. Jest rze- czą niemożliwą, aby sprzymierzone mocarstwa mogły rozciągnąć na jakąkolwiek część tego kontynentu swój system polityczny, nie wystawiając na niebezpieczeństwo naszego spokoju i szczęścia (.J. Dlatego jest również rzeczą niemożliwą, abyśmy obojętnie przyjęli taką inter scję w jakiejkolwiek postaci. L. Gelberg (wyd.), Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyc Wybór tekstów. Tom 1, Warszawa 1954. 73