Historia.pdf

Stany Zjednoczoneidekolonizacja Ameryki Łacińskiej Stany Zjednoczone - terytorium, społeczeństwo, gospodarka Ksztaltowanie się niepodległych państw na obszarze Ameryki Łacińskiej Półkula zachodnia w polityce Stanów Zjednoczonych - doktryna Monroe...

Stany Zjednoczoneidekolonizacja Ameryki Łacińskiej Stany Zjednoczone - terytorium, społeczeństwo, gospodarka Ksztaltowanie się niepodległych państw na obszarze Ameryki Łacińskiej Półkula zachodnia w polityce Stanów Zjednoczonych - doktryna Monroego P0CA o WYZwoLENIE AMERYKI ACINSKIE SPoD WŁADz REPUBLIKA WIELKIEJ n | U tU ZEII NIEPODLEGŁOśCI OKTRYI KoLUMB|| S7 1819–1831 1822 1823 Stany Zjednoczone w pierwszej połowie XIX w. W pierwszych dekadach istnienia Stanów Zjednoczonych Ameryki nic nie wskazywało, że kraj ten stanie się kiedyś supermocarstwem. W latach 20. XIX w. było to państwo porównywalne sąsiednim Meksykiem (wyzwolit się spod władzy Hiszpanii w latach 1821–1822, patrz: S. 70). Stopniowo jednak powiększało swe terytorium. W 1819 1. odebrało Hiszpanii Florydę. Ponad- to osadnicy z północy i wschodu Stanów Zjednoczonych coraz chętniej osiedlali się na teryt - rium meksykańskim, m.in. w słabo zaludnionym Teksasie. Wkrótce stanowili tam większość mieszkańców i w 1836 r. ogłosili niezależność od Meksyku. Stany Zjednoczone uznały ten fakt, choć dopiero w 1845 1 zdecydowaly się na przyjęcie Teksasu do Unii. Między innymi na tle sporów granicznych w latach 1846–1848 doszło do wojny amerykańsko-meksykańskiej. Amerykanie odnieśli w niej spektakularny sukces. W rezultacie konfiktu terytorium Meksyku mniejszyło się o połowę, a powierzchnia Stanów Zjednoczonych – zwiększyła o (patrz: mapa). Do USA przyłlączano w kolejnych latach m.in. Arizonę, Nowy Meksyk, Utah (czytaj: juta), Kolorado, Wyoming ((czytaj: lajoming) i Kalifornię. W fornii odkryto złoto, co przyciagnęło w te strony nowych osadników.r Amerykański postęp, rycima z 1872 r. Opisz, jak obrazie alegorię amerykańskie- go postępu (zwróć uwagę na atry- buty postaci kobiecej, na strefę cienia po lewej stronie oraz strefę jasności po prawej i to, jakie posta- ci tam się znalazły). Rozważ sytuację i perspektywy ludzi pokazanych dwóch strefach. Jaki jest ek autora obrazu do tych spoteczności? taki Oceń sluszność kiej alegorii z własnego punktu kie widze dzenia.  EUROPA I ŚwIAT W EPOCE RESTAURACJT REWOLUCJ Rozwój Waszyngton Dak( terytorialny Stanów M o n t a.| Pólno on 1846 " H1 Zjednoczonych w XIX w. Poludnlowa ? wskaż d N e b ra5 na mapie tereny, 1803-. o których mowa 1848 o l o r a d o K a s zdziale. ? zwróć uwagę na fakt, oklaho m a A |U Now y se o iż daty przyłą MekSyk 1912 1845 czania różnych terytoriów róż. nią się od dat ME K s YK 7 at o ka 1819 % utworzenia z nich stanów. M e kS v ka 500 km Na podstawie wiedzy z roz- obszary zdobyte lub anektowane1845 data przyłączer działu wyjaśnij obszary uzyskane od WieIkiej D 1) 7. I 345aata p W to zjawisko. g di O Szary O Stą One przez nIS2panę Stale rosła liczba ludności. W 1810 r. Stany Zjednoczone zamieszkiwało 7 mln osób, 1840 r 17 mln, a w 1860 r – już 31,5 mln. Przyczyniał się do tego napływ ludności z Europy. W latach 1815–1860 przybyło – głównie z krajów niemieckich i Wysp Brytyjskich (zwłaszcza z Irlandii) – łącznie 5 mln nowych mieszkańców. Pod względem spoleczno-gospodarczym kraj rozwijał się według dwóch modeli. W stanach leżących na północnym wschodzie przeważały małoobszarowe gospodarstwa rolne. Podstawę ich funkcjonowania stanowiła praca farmera i członków jego najbliższej rodziny lub wolnona jemnej sily roboczej. Na wschodnim wybrzeżu rozrastały się także przemysłowe miasta, utrzy-r ujące kontakty handlowe z Europą. Budowano tam drogi, kanały, od 1830. koleje, zakladano frmy ubezpieczeniowe i banki. Z kolei w stanach południowych dominowało rolnietwo wielkoobszarowe, wykorzystujące glównie pracę czarnoskórych niewolników. Na ogromnych plantacjach uprawiano m.in. ryż, kukurydzę, trzcinę cukrową, tytoń, a przede wszystkim bawelnę. Na Stany Zjednoczone przypa dało 85% produkcji tego – podstawowego dla europejskiego przo Abolicjonizm (łac. abolitio - mysłu włókienniczego – surowca. Ze względu na wysokie ceny bawelna przynosila plantatorom ogromne zyski. Były one inw zniesienie, umorzenie) ksztaltujący się od XVIII w. stowane właśnie v ruch społeczno-polityczny, w niewolników oraz w luksusową konsumpcję. który dążył do zniesienia nie- Stosunek do niewolnictwa glęboko podzielił spoleczeństwo wolnictwa. W szerszym rozu- Stanów Zjednoczonych. Na Poludniu uważano je za elemen mieniu termin abolicja ozna- hiezbędny dla funkcjonowania plantacji oraz ważny dla miejsco cza dziś zniesienie jakiegoś rego stylu życia. Na Pólnocy zaś kry ykowano je jako instytucje orawa lub umorzenie postę. powania karnego. nichumanitamą, anachroniczną, blokującą postep (mechani zację rolnictwa) i sprzeczną z Biblią. Dzialał tam silny ruch abolicjonistyczny, domagający się zniesienia niewolnictwa  7. Stany Zjednoczone i dekolonizacja Ameryki tacińskiej Przyjęty przez Kongres w 1820 r. tzw. kompromis Missouri dzielit stany na te, w których niewolnictwo było dopuszczalne, i te, w których było zakazane. Nie wiadomo było jednak, jakie prawo ma panować na nowo przylączanych terenach. Dekolonizacja Ameryki Łacińskiej Na początku XIX w. większość obszarów Ameryki Ameryka Łacińska - nazwa 0znatZająua terytoria rozciągające się od dzisiejszej Łacińskiej wchodziła w sklad hiszpańskiego imperiu granicy Stanów Zjednoczonychz Meksy. kolonialnego. Zwierzchność metropolii nad zamorski- kiem na pólnocy po Ziemię Ognistą n mi posiadlościami zostala jednak poważnie oslabiona południu. Na tych obszarach, podbija- w wyniku wojen. Elity w koloniach nie uznaly bowiem ych od XVI w. przez Hiszpanówi P wladzy Józefa Bonapartego, narzuconego Hiszpanii galczyków, dominują dziś wywodzące się w 1808 r. jako króla przez Napoleona I (patrz: S. 60). z laciny języki dawnych kolonizatorów Dodatkowo panowanie floty brytyjskiej na Atdanty- hiszpański i portugalski. ku na kilka lat uniemożliwiło wszelką komunikację pomiędzy Hiszpanią a jej koloniami. W konsekwencji w miastach Ameryki Łacińskiej władzę przejmowaly junty (czytaj: hunty, hiszp. junta – rada, komiter), czyli tymczasowe komitety rzą- dzące w imieniu króla. Kolonie w tych latach cieszyły się w praktyce dużą niezależnością. Sytuacja zmieniła się w 1814t– po powrocie na tron hiszpański Ferdynanda VIl zdynastii Burbonów. Ponownie wprowadził on w koloniach rządy centralistyczne. Wyższe stanowi- ska w administracji i Kościele zarezerwowane były dla ludzi świeżo przybyłych z metropolii. Rząd w Madrycie celowo hamował rozwój gospodarczy zamorskich posiadlłości, gdyż widział w nich wyłącznie rynek zbytu dla hiszpańskich produktów oraz źródło dochodów podatko- wych. Z tego powodu utrudniano rozwój przemysłu włókienniczego i produkcji wina, a wiele popularnych artykułów (np. tytoń, karty do gry) było objętych królewskim monopolem. Skutkowało to wzrostem cen tych produktów. Ten stan rzeczy coraz bardziej ciążył Kreolom (potomkom hiszpańskich, portugalskichi fran- cuskich imigrantów). Czuli się oni dyskryminowani pod względem politycznym i gospodarczym. Powoli dojrzewala wśród nich myšl o niepodległości. Inspirację do podjęcia działań na rzecz hiezależnienia się od władz w Madrycie czerpali z dorobku pisarzy politycznych doby oświecenia oraz rewolucji amerykańskiej i francuskiej. W 1817 W różnych miejscach Ameryki Łacińskiej doszło do wybuchu antyhiszpańskich rebelii. W ciągu kilkunastu lat wojska powstańcze, dowodzone między innymi przez Simóna Bolívara (czytaj: boliwara) i José de San Marttína (czytaj: hose), aal wszystkie kolonie hiszpańskie w Ameryce, z wyjątkiem Kuby ŚLADY PRZESZŁoścI i Puerto Rico, Sukcesowi temu sprzyjały takie oko- liczności, jak: wybuch rewolucji w Hiszpanii (1820), Postać Simóna Bolívara do dziś cieszy 1sparcie dyplomatyczne udzielone przez Stany Zjed- się w Ameryce Łacińskiej olbrzymią noczone i Wielką Brytanię o napływ do rebelian po bularnością. 0opu hiętniają Upami go nazwy kich oddzialów ochotników z wysp brytyjskich. dwóch państw: Boliwii i Boliwariań- Wbrew nadziejom i apelom Bolívara nie powio- skiej Republiki Wenezueli. Waluta tego ostatniego kraju nosi nazwę boliwar. dły się próby przekształcenia dawnych kolonii hisa Ku czci wyzwolicieli Ameryki Łaciń- pańskich w kilka dużych federacji na wzór Stanów skiej od 1960r. corocznie odbywają się Zjednoczonych. W 1823 powstaly Zjednoczone w Ameryce Poludniowej turnieje piłki Prae Prowincje Ameryki Środkowej (Federacja Ame- nożnej Copa Libertadores de America yki 9Środkowej), ryk złożone z Gwatemali, Salwadoru, 69. EUROPAI ŚWIAT W EPOCE RESTAURACJI REWOLUCJ BIOGRAM Simón Bolivar (1783-1830) byl synem plantatoraz Wenezueli. Zwyksztalcenia prawnik,kika lat spędzit w Europie, gdziemin. zapoznat sięzdzielami pisarzy politycznychoświecenia fran suskiego (najwviększy wplywwywarly naniego poglądy Monteskiuszai Rousseau). Po powrocie do Wenezueli zaangazowal się w ruch niepodieglościowy i wzniecil antyhiszpańską rebelig Wydał wtedy dwie odezwy - Manifest z Kartageny i Listz Jamajki – wzywające mieszkańców kolonii do walki o niepodleglość. Kampanie wojskowe, które prowadzil w latach 1819-1822, wyzwolily tereny dzisiejszych Wenezueli, Kolumbii, Panamyi Ekwadoru, aw 1824r.-Peru. Prze kilka lat Bolivar pełnil funkcję prezydenta Wielkiej Kolumbii, a także dyktatora Peru. Jednak nie udało mu się zapobiec wojnie domowej i rozpadowi tego pierwszego państwa. Nie omi. ely go też oskarżenia o ciągoty dyktatorskie i chęć ustanowienia monarchii. Sam Bolivarza najcenniejszy tytut uważał ponoć nadany mu przydomek „Wyzwoliciel" (hiszp. El Libertador), vaI Uuudjcy honor sztandarowi pokonanych Hiszpanów po bitwie pod Carabobo (Wenezuela), obraz z 1883 r. W czerwcu 1821r. Bolívar, wspomagany przez oddziały ochotników angielskich i irlandzkich, odnióst zwycięstwo nad Hiszpanami w bitwie pod wsią Carabobo. Rocznica tej bitwy dzień 24 czerwca - jest obecnie świętem narodowym Wenezueli, zaś nazwa Carabobo została nadana jednemu ? Opisz zachowanie zwycięskiego wodza powstańców. ze stanów tego kraju. 7 Rozważ, jakie znaczenie dla przyszłości wyzwolonych kolonii hiszpańskich miały utrwalane w obrazachi pieśniach historie zwycięstw ich przywódców. Hondurasu, Nikaragui i Kostaryki. Rozpadły się jednak po kilkunastu latach istnienia. Podobnie krótko przetrwala Wielka Kolumbia (proklamowana w 1819 r.), w której skdad vchodziły: Kolumbia, Wenezuela i Ekwador. W kolejnych dekadach kraje te toczyłly ze sobą vojny o sporne terytoria. Spójność terytorialną utrzymał natomiast Meksyk, w którym w 1823 proklamowand republikę federacyjną, wzorowaną na rozwiązaniach funkcjonujących w USA. W przypadku Brazylii – kolonii portugalskiej – proces usamodzielnienia się przebiegal pokojowo. Podczas wojen napolcońskich sam król Portugali wraz rodziną schronil się wdanic w Brzyli. W 1821 1. Zgromadzenie Narodowe w Rio de Janeiro (czytaj: żaneiro) uchnvalilo oderwanic się Brzylii od metopoli (choć utzymano władzę portugalskiej dynasti). W 1822: syn kaóla Porugali, pelniący w Bezyli funkcję namiestmika, oglosil jej cilkowią niepodleglolié 70  7. Stany Zjednoczone i dekolonizacja Ameryki Łacinskiej TANY DAVO 0N 0 AY 1821 A T L A N T Y C K prtoryką Gwadelupa (lr) 1ORZE KARAIBSKI, Mariynikali) wENEZuEŁA Bogota 181v OLUMBIA Ouo. 1619 EKWADoR Galapagos 0 C E A N PERU( 1821 B R A z Y LI A Ameryka Łacińska Lima S P 0 K 0 J N 0 | pierwszej La połowie X X w. BOLIWIA 7 wskaż na mapie 82 PARAGWA) de J państwa, które 1811 powstały na terenach Auncon imperium R CII TTA 1816 kolonialnego Hiszpa nii. Odczytaj (0 C E A N ich nazwy. poSiau OSCI nIS panSKie w 160U T, 7 Prz IZeaStaW Z l - A T L A N T Y C K 1 posiadłości portugalskie w 1800 r. ny terytorialne, jakie granice nowo powstałych państi zaszły w Ameryce ny granic do poł YIY Łacińskiej 18s8 daty powstania niepodległych państi Malwi y w X X w.i na po- 1831) NalKia (od 1833b ay ) zątku XX w. Zjednoczone Prowincje Ameryki Ognis Środkowej (1823–1838/40) W tym samym roku został ogłoszony cesarzem Brazylii (cesarstwo przetrwalo tam do 1889.) Oba państwa – Portugalię i Brazylię – lączyły później bliskie i przyjacielskie stosunki. Sytuacja wewnętrzna w ppaństwach Ameryki Łacińskiej Mlode republiki latynoamerykańskie okazałly się państwami niestabilnymi wewnętrznie, Dochodziło w nich do zamachów stanu, mordów politycznych i krwawych wojen domo- wych. Dużą rolę wżyciu wewnętrznym odgrywało wojsko, które często mieszało się w politykę i pelnilo funkcje policyjne. W konsekwencji zbrojnych przewrotów władzę często przejma wali wyżsi ohcerowie. Zjawisko pokojowej zmiany rządów w wyniku wyborów parlamentar- nych należalo do rzadkości. W państwach Ameryki Łacińskiej uksztaltowal się specyficzny - hunkcjonujący do dziś – model dyktatora zwanego caudillo (czytaj: kaudijo; hiszp, wódz). 71  EUROPAIŚWIAT w EPOCE RESTAURACJII REWOLUCJ Portret Dolores Tosta de Santa Anna, żony prezydenta Meksyku Antonio Lópeza de Santa Anna, obrazz 1855 r Wniepodleglych krajach Ameryki taciéd wytworzyła się nowa arystokracja. Nalete do niej przede wszystkim Kreole. 7 Porównaj strój kobiety oraz wnętrze, w którym została sportretowana, ze stroja. mi i wnętrzami na obrazach ze s. 44. Jego wladza opierała się na sile zbrojncj, osobistym autorytecie (w tym wize. runku silnego mężczyzny) i poparciu części spoleczeństwa, która w zamian za to czerpała korzyści materialne z dyktatorskich rządów (system klien- talny). Władza dyktatorów ceryzowała się brutalnością, co często wywoływało gwaltowne bunty. Parla- enty odgrywały w życiu politycznym tych państw bardzo ograniczoną rolę, a władza wykonawcza zdecydorowanie górowała nad ustawodawczą. Ze względu na cenzusy (majątkowe i wyksztalcenia) prawami wyborczymi cieszyło się jedynie 5–10% najbogatszej ęskiej populacji. Postanowienia konstytucji często pozostawały jedynie na papierze. Dzialo się tak także ze względu na slabość mieszczaństwa, czyli warstwy będącej w XIX w. nośnikiem idei liberalnych. Gospodarka republik latynoamerykańskich opierała się na stosunkowo mało wydajnym rolnictwie i hodowli bydła. Proces industrializacji posuwał się bardzo powoli. Dochody z handlu zagranicznego uzależnione były od eksportu jednego produktu (w przypadku Brazyli i Wene- zueli – kawy, a Argentyny – mięsa i skór). Dominującą rolę w społeczeństwach latynoamerykańskich odgrywali wielcy właściciele ziem- scy – latyfundyści. Nasladowali oni styl życia europejskiej szlachty. Pozycja spoleczna jednosıki w dużej mierze zależałla od koloru skóry. Najbandziej uprzywilejowaną grupę stanowili Kreole, na dole hierarchii spolecznej znajdowali się Indianie i ludność czarnoskóra. Stopniowo znoszono Ameryce Łacińskiej niewolnictwo, Jako ostatnia uczynila to w 1888 r. Brazylia. Doktryna Monroego Stany Zjednoczone od począıku swego istnienia sprzeciwialy się kolonializmowi i popieraly dążenia narodowowyzwoleńcze w Ameryce Poludniowej. Także Wielka Brytania popierala niepodleglość krajów Ameryki Łacińskiej, licząc, że znajdzie w nich nowe rynki zbytu dla wych towarów (i rzeczywiście – w kolejnych dekadach dominowala w handlu zagranicznym na tych obszarach). Zarówno Amerykanie, jak i Brytyjczycy obawiali się też interwencji mocarstw Świętego Przymierza iopanowania obszatów amerykańskich – nie tyle przez słabą Hiszpanię, ile na przy kład przez silną Francję. Aby temu zapobiec, w 1823. prezydent Stanów Zjednoczonych  7. Stany Zjednoczone idekolonizacja Ameryki Łacińskiej James Monroe (czytaj: dżejms monrol; 1758–1831) publicznie ogłosit, że pólkula zachod- nia, czyli obie Ameryki, powinna być wolna od kolonializmu, dlatego za akt wrogi Stanom Zjednoczonym będą uznawane próby przywrócenia władzy Europejczyków na kontyn amerykańskim lub wprowadzenia na jego obszarze ustroju monarchicznego. Koncepcję ę nazwano doktryną Monroego. Drugim istotnym jej założeniem byla zasada nieingerowania USA w sprawy europejskie. KALENDARIUM 1817 początek walk o wyzwolenie Ameryki Łacińskiej spod władzy Hiszpanii 1819–1831 * istnienie federacyjnej republiki Wielkiej Kolumbii 1822 ogłoszeni niepodleglości Brazylii 1823 proklamowanie republiki federacyjnej w Meksyku 1823 ogłoszenie doktryny Monroego 1846–1848 rojna amerykańsko-meksykańska (zajęcie przez USA niemal połowy obsz Meksyku) POLECENIA 1. Wskaż polityczne, demograficzne, gospodarcze i ideowe podstawy rozwoju Stanów Zjednoczonych Ameryki w pierwszej połowie XIX w. 2. Scharakteryzuj sytuację kolonii hiszpańskichi portugalskich w Ameryce Łacińskiej wokresie napoleońskim. Wyjaśnij wpływ wydarzeń w Europie na obudzenie dążeń wyzwoleńczych w społeczeństwach latynoamerykańskich. 3. Wyttumacz, dlaczego państwa, powstale po rozpadzie imperium kolonialnego Hiszpanii w AmeryceŁacińskiej, były politycznie i społecznie niestabilne. 4. Scharakteryzuj genezę i założenia doktryny Monroego. 5, Przeczytaj fragment dokumentu z 1823 1, znanego jako doktryna Monroego, i wykonaj polecenia. Do istniejących kolonii czy posiadłości jakiegokolwiek europejskiego mocarstwa nie miesza- liśmy się i nie będziemy się mieszać. Ale w stosunku do państw, które proklamowały i utrzy- maly swoją niepodległość i których niepodległość dla ważnych powodów i stusznych zasad maliśmy, na wszelkie mieszanie się jakiegokolwiek europejskiego mocarstwa w celu uciska nia ich lub kontrolowania w jaki bądź inny sposób ich losów nie mogliśmy patrzeć inaczej, jak na przejaw nieprzyjaznych zamiarów względem Stanów Zjednoczonych (. czą niemożliwą, aby sprzymierzone mocarstwa mogły rozciągnąć na jakąkolwiek część tego kontynentu swój system polityczny, nie wystawiając na niebezpieczeństwo naszego spokoju i szczęścia (.J. Dlatego jest również rzeczą niemożliwą, abyśmy obojęenie przyjęli taką inter wencję w jakiejkolwiek postaci. Gelberg (wyd.), Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyc Wybór tekstów. Tom 1, Warszawa 1954. 73