سیره تربیتی PDF

‫درس تعلیم و تربیت اسالمی‬ ‫منبع ‪ :‬سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت‬ ‫تالیف ‪ :‬دکتر داوودی و دکتر حسینی زاده‬...

‫درس تعلیم و تربیت اسالمی‬ ‫منبع ‪ :‬سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت‬ ‫تالیف ‪ :‬دکتر داوودی و دکتر حسینی زاده‬ ‫فصل اول ‪ :‬کلیات‬ ‫موضوع اول ‪ :‬مفهوم شناسی‬ ‫در طرح هر مسئله ای باید نخست منظور از واژها و کلمات استفاده شده را روشن کرد تا هیچ شبهه ای باقی‬ ‫نماند که تولید شک کند ‪.‬اکنون درباره مفاهیم سیره ‪.‬سنت ‪.‬تربیت ‪.‬اهل بیت و سیره تربیتی پیامبر(ص)‪.‬ص‪.‬و اهل‬ ‫بیت‪.‬ع‪.‬نکاتی ارائه میگردد‬ ‫الف (سیره ‪:‬سیره بر وزن) فعله( از ریشه) سیر (گرفته شده است ‪.‬سیره به معنی حالت و چگونگی حرکت است‪.‬‬ ‫نکته؛ ‪.‬برخی محققان معتدند سیره بر سبک و روش عمل هم داللت دارد‪.‬در این نظریه سیره به دو معنا بکار رفته‬ ‫است‪.‬اوال؛ چگونگی و نوع عمل و ثانیا؛ سبک و قاعده رفتار‪.‬‬ ‫بنابراین سیره عالوه بر رفتار تربیتی معصومان به چگونگی گفتارهای تربیتی انان نیز حمل می گردد‪.‬‬ ‫ب( سنت ‪:‬سنت در لغت به صورت و طریقه امده است‪.‬در اصطالح علمای علم اصول فقه‪ ،‬سنت عبارت از اقوال؛ افعال‬ ‫و تقریر مصعوم است‪.‬‬ ‫نکته؛ تفاوت سیره و سنت در این است که سنت فقط بر اقوال و افعال و تقریر اطالق می گردد در حالی که سیره‬ ‫تنها بر افعال اطالق میگردد‪.‬‬ ‫ج( تربیت ‪:‬تربیت از ریشه) ربو (به معنای افزودن و شد و نمو کردن است‬ ‫‪.‬تربیت عبارت است از هرگونه فعالیتی که معلمان ‪.‬والدین یا هر شخصی به منظور اثر گذاری بر شناخت ‪.‬نگرش ‪.‬‬ ‫اخالق و رفتار فردی دیگر بر اساس اهداف از پیش معین شده انجام می دهد‪.‬‬ ‫د( اهل بیت ‪:‬منظور از اهل بیت در اینجا علی ابن ابیطالب(ع) حضرت زهرا(س) و یازده فرزند ایشان است که مشهور‬ ‫به امامان معصوم اند‪.‬‬ ‫نکته ای درباره عصمت اینکه عصمت در لغت به معنای باز داشتن و محافظت کردن است ‪.‬در اصطالح دینی و کالمی‬ ‫مصونیت شخص از گناه و خطاست‪.‬‬ ‫ه( سیره تربیتی پیامبر(ص)(ص) و اهل بیت(ع)‪ :‬سیره تربیتی معصومان عبارت است از هر رفتاری که یکی از‬ ‫معصومان برای اثر گذاری بر شناخت‪.‬نگرش ‪.‬اخالق و رفتار دیگران اعم از مسلمان و غیر مسلمان‪.‬کودک و بزرگسال‬ ‫در هر جایی انجام داده اند‪.‬‬ ‫معانی مفاهیم کلیدی را روشن ساختیم و حال نکاتی دیگر را مطرح می کنیم‪.‬‬ ‫موضوع دوم ‪:‬ضرورت واهمیت سیره‬ ‫‪.‬در اینجا دو دسته بحث قابل اشاره است‬ ‫‪ -1‬حجیت و اعتبار داشتن)سندیت سیره‪).‬‬ ‫‪ -2‬ثانیا بحث داللت و کارکردهای سیره که این خود از دوجهت قابل بحث است‬ ‫‪ -2/1‬حیث فقهی‬ ‫‪ -2/2‬حیث تربیتی‬ ‫‪-1‬حجیت و اعتبار سیره ‪ :‬در اینجا ابتدا معنی حجیت را روشن کنیم و ان اینکه معنی لغوی در اینجا یعنی هر امر‬ ‫معتبری که سندیت دارد و پیروی از ان الزم است و منظور از سیره رفتار صادر شده از معصوم است‪..‬به استناد شواهد‬ ‫وقرائن کالم؛ قرآنی وحدیثی‪ ،‬سنت پیامبر(ص)(ص) و نیز اهل بیت (ع) به طور کلی و سیره عملی انان به طور خاص‬ ‫دارای حجیت و اعتبار است‪.‬‬ ‫‪-2‬داللت ها و کارکردهای سیره ‪:‬در اینجا به دو مطلب اشاره می کنیم‪.‬‬ ‫‪ -1/2‬داللت سیره از نظر فقهی؛ به اجمال می گوییم اینکه به دلیل اجمال و ابهام فعل از نظر معصوم باید‬ ‫جواز فهمید مگر اینکه قراین و شواهدی با او باشد‪.‬‬ ‫‪ -2/2‬نقش کار کردی سیره از منظر تربیتی ‪:‬اینجا دو گونه نقش مد نظر است اول نقش تربیتی عام و‬ ‫دوم نقش تربیتی خاص که توضیح هر کدام می پردازیم‪.‬‬ ‫‪-1‬نقش تربیتی عام ‪ :‬معصومان در بیشتر رفتارهای خود به گونه ای در صدد هدایت درس اموزی و الگو بخشی به‬ ‫دیگران هستند ‪.‬به برخی از انان اشاره می کنیم‪.‬‬ ‫الف (نقش الگویی یا انگیزشی سیره ‪:‬واضح است ارائه الگوی عملی و عینی منشا تاثیر و برانگیختگی روانی‬ ‫در سطح باالست‪.‬‬ ‫ب (اموزشهای عملی ‪ :‬نقش دیگر سیرهای تربیتی درآموزش عینی و عملی است‪.‬آموزش گاهی در تدریس‬ ‫و بیان تجلی می یابد و گاه در رفتار معلم و مربی جلوگر می شود‪.‬‬ ‫ج (نقش تقویتی‪ :‬تجسم عینی اخالق و شخصیت الهی و معنوی در سیره عملی معصوم موجب تقویت‬ ‫اعتماد و اطمینان به ان مالکها و ارزشها می شود‪.‬‬ ‫‪-2‬نقش تربیتی خاص ‪:‬سیره تربیتی خاص عالوه بر نقشهای گفته شده می تواند نقشهای دیگری نیز داشته باشد‬ ‫از جمله‪:‬‬ ‫الف( ارائه اصول و روشهای خاص و نوین تربیتی‬ ‫ب( امضاء و تاکید بر اصول و روشهای معین و متداول عقلی و عرفی‬ ‫ج( تاکید عملی بر اصول و روشهایی که در آیات و رو آیات امده‬ ‫د( بیان شیوه فنون آداب آموزشی و تربیتی و کمک در دستیابی به اصول ومبانی آموزشی تربیتی‬ ‫در پایان اینکه سیره تربیتی خاص گاه اصول روشها فنون شیوه ها و آداب تربیتی خاصی را ارائه می دهد وگاه تایید و‬ ‫تاکید بر اصول روشها وشیوه ها وآداب عرفی است که در آیات و رو آیات آمده است‬ ‫موضوع سوم‪ :‬منابع سیره و شیوه پژوهش درآن‬ ‫در مقدمه ذکرچند نکته الزم است ‪.‬برای به دست اوردن احکام اسالمی چهار منبع وجود دارد کتاب(قرآن)؛ سنت؛‬ ‫اجماع و عقل‪.‬‬ ‫نکته؛ از میان اینها تنها از کتاب و سنت می توان استفاده کرد‪.‬‬ ‫منابع سیره تربیتی‬ ‫‪-1‬قرآن کریم ‪:‬در قرآن مطالبی به پیامبر(ص) نسبت داده شده یا برخی از وِیژگیهای ان حضرت را یاد اور شده‬ ‫است که می توان از آنها به سیره ان حضرت پی برد‪.‬حجت و اعتبار قرآن نیز مسلم است زیرا اوال اعجاز قرآن اتکای آن‬ ‫را به وحی اثبات می کند ثانیا به تواتر به ما رسیده است و آیاتی که ویژگیهای پیامبر(ص) را بازگو میکند در بیشتر‬ ‫موارد از محکمات است‪.‬‬ ‫‪-2‬خبر ‪:‬یکی دیگر از منابع وراهها اخبار و احادیثی است که در کتابهای روایی امده است و این اخبار باید ویژگیهایی‬ ‫مثل خبر متواتر‪.‬خبر واحد ثقه یا خبر واحد دارای قرائن صدق باشد‪.‬‬ ‫‪-3‬تاریخ ‪:‬یکی دیگر از منابع کتابهای تاریخی هستند که سیره نویسان سیره معصومین را یادداشت و ضبط کرده‬ ‫اندکه می توان با شرایطی از آنها استفاده کرد‪.‬‬ ‫شیوه پژوهش در سیره تربیتی‬ ‫در ابتدا باید روشن کرد که برای پژوهش سه گام وجود دارد‪:‬‬ ‫الف (با جستجو در منابع باید سیره های تربیتی را گرد اوری کرد‪.‬‬ ‫ب (در مرحله بعد باید به تحلیل تربیتی آنها پرداخت‬ ‫ج (باید سیره تربیتی را نگارش و تدوین کرد‪.‬‬ ‫و اینکه باید یادآور شد که در مواجهه با سیره تربیتی سه مرحله پژوهشی متصور است‪:‬‬ ‫‪-1‬در نخستین گام از هر رفتاری با مالحضه قرائن گفتاری و رفتاری می توان شیوه فن ادب و وظیفه را استنباط کرد‬ ‫‪-2‬در گام بعد می توان در سیره بر اساس روش شناسی معتبر به صورت عمیق جستجو کرد و به اصول قواعد مبانی‬ ‫و اهداف ان رفتار دست یافت‪.‬‬ ‫‪-3‬و در نهایت باید با نگاه کالن و جامع به مجموعه ای از سیره ها یا همه آنها به نظام سازی و ارائه نظریه فراگیر‬ ‫دست زد‪.‬‬ ‫فصل دوم ‪:‬آداب و روشهای زمینه ساز در تربیت‬ ‫برای موجوداتی که در طریق تغییر تحول رشد و تکامل اند معموال مواقع مناسبی وجود دارد که بهترین و مناسب‬ ‫ترین رشد خود را دارند‪.‬از دیدگاه اسالم در تربیت فرزندان نه تنها از لحظه تولد بلکه به پیش از تولد یعنی زمینه های‬ ‫تربیت و شرایط آن نیز باید توجه داشت‪.‬در این فصل سه موضوع وجود دارد که به توضیح هر کدام می پردازیم‪.‬‬ ‫موضوع اول ‪:‬آداب و روشهای تربیتی زمینه ساز پیش از تولد‬ ‫سوال مهم همیشه این بوده که کودک را در چهزمانی باید تربیت کرد‪.‬در سیره معصومان تربیت کودک پیش از تولد‬ ‫آغاز می شود اینجا دومطلب مد نظر است که به هرکدام جداگانه می پردازیم‪.‬‬ ‫‪-1‬انتخاب همسر ‪:‬خانواده مهمترین نقش را در تربیت فرزندان دارند و تشکیل خانواده با انتخاب همسر آغاز می‬ ‫گردد‪.‬همسران باید از لحاظ روحی و جسمی سالم و صالح باشند تا فرزندانی چون خود پرورش دهند از شرایط همسر‬ ‫دینداری ‪.‬خوش اخالق ‪.‬امانت داری ‪.‬رفتار نیکو‪.‬ادب همسر مهمترین هستند‪.‬‬ ‫‪-2‬آداب معاشرت ‪:‬از دیگر مسائل زمینه ساز پیش از تولد آداب معاشرت و روابط صحیح پدر و مادر است‪.‬روابط‬ ‫سالم والدین هم بر معاشرت اینده فرزندان تاثیر می گذارد و هم باعث می شود فرزندان برای آنها احترام قائل شوند‪.‬تاثیر‬ ‫آداب امیزش بر تربیت فرند دو گونه است‪:‬‬ ‫‪ -2/1‬تاثیر در صحت و سالمت جسمی وحتی چهره فرزند ‪:‬برای مثال امام حسن می فرماید ))اگر مرد‬ ‫با ارامش قلب و اعصاب ارام و راحت و غیر مضطرب با همسر خود امیزش کند نطفه در رحم بدون اضطراب‬ ‫ساکن می شود((‪....‬‬ ‫‪ -2/2‬تاثیر معنوی یا تاثیر در روح و روان فرزند ‪:‬با توجه به تاثیر شرایط زمانی مکانی روحی و روانی بر‬ ‫تشکیل نطفه معصومان آداب خاصی را برای امیزش مثل با وضو بودن دعا کردن و ‪..‬پیشنهاد کرده اند در‬ ‫نهایت اینکه با توجه به آیات و رو آیات دو دسته عوامل در شخصیت و تربیت کودک اثر دارند‪:‬‬ ‫‪ -1/2/2‬عوامل پیشینی که خود شامل عوامل فطری یا ذاتی و ارثی و مادرزادی میشوند‬ ‫‪ -2/2/2‬عوامل پسینی که شامل محیط تربیت و اراده می شوند‬ ‫موضوع دوم ‪ :‬آداب و روشهای تربیتی زمینه ساز آغاز تولد‬ ‫تربیت انسان کار پیچیده و مشکلی است و جز با توکل بر خدا و توسل به معصومین و نیز استفاده از شیوههای ارائه‬ ‫شده ازسوی دین مبین اسالم به سختی ممکن است ‪.‬تربیت امری لحظه ای نیست که یکباره صورت پذیرد بلکه امری‬ ‫تدریجی است که با فراهم شدن زمینه های آن و از بین رفتن عوامل مزاحم و رعایت آداب و دستورات تربیتی و‬ ‫استفاده از شیوه های مناسب تحقق می یابد‪.‬برخی از این آداب چنین است‪:‬‬ ‫‪-1‬اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد ‪:‬اولین کاری که پیامبر(ص) پس از تولد فرزند انجام می دادند این بود که در‬ ‫گوش راست اذان و در گوش چپ اقامه می گفتند ‪.‬اذان و اقامه گفتن در گوش کودک می تواند از سه جهت مفید‬ ‫باشد‪:‬‬ ‫الف(تاثیرات جسمی مثل دورکردن بیماری از کودک‬ ‫ب (تاثیرات معنوی مثل آرامش جسمی و روحی‬ ‫ج (تاثیرات موزشی مثل اینکه کودک با مفاهیم اعتقادی آشنا می شود‬ ‫‪-2‬تحنیک یا کام بر داشتن؛ تحنیک این است که در آغاز تولد مقداری خرما یا شیرینی یا مواد دیگر را نرم کرده‬ ‫و در کام کودک می ریختند‪.‬مستحب است که این کار به دست بزرگان دین و افراد صالح و با تقوا انجام شود‪.‬‬ ‫‪-3‬پوشش نوزاد ‪:‬پیامبر(ص) و امامان تاکید به پوشش کودک داشتندهمچنین؛ ایشان تاکید فراوان بر لباس سفید‬ ‫داشتند‪.‬‬ ‫‪-4‬تبریک و دعا ‪:‬از دیگر آداب تبریک والدت کودک به پدر و مادر اوست‪.‬چنانکه در سیره آمده؛‬ ‫اوال؛ تبریک گفتن واظهار شادمانی کردن برای تولد از سنن اسالمی است‪.‬‬ ‫ثانیا؛ تعبیرهای تبریک امیخته با ارزشهای الهی مثل شکرگذاری و دعا برای پدرو مادر و فرزند باشد زیرا دعا برای‬ ‫کودک گذشته از تاثیرات معنوی تاثیرات روانی و تلقینی هم دارد‪.‬‬ ‫‪-5‬نام نیک ‪:‬نامگذاری برای همه اشیاءیکه ما با آنها سروکار داریم ضروری است اما مهم زمان نامگذاری و انتخاب‬ ‫نام است‪.‬نام تاثیرات فراوانی داردمثل‪:‬‬ ‫الف (نام هر انسانی نمادی از او بیانگر هویت وشخصیت او برای دیگران است‪.‬‬ ‫ب (نام برچسبی است که از آغاز تا پایان عمر و حتی قیامت همراه انسان است‪.‬‬ ‫ج (انسان ناخود اگاه می خواهد با بزرگانی که هم نام اویند مانند شود‬ ‫د ( نامهای بد و نامناسب تاثیر بدی بر انسان دارند‪.‬‬ ‫‪-6‬عقیقه ‪:‬از مهمترین آداب عقیقه برای فرزند است‪.‬هدف از عقیقه تنها آثار اجتماعی اطعام نیست‪.‬‬ ‫‪-7‬ختنه کردن ‪ :‬یکی دیگر از آداب ختنه کردن است که تاکید شده در روز هفتم صورت گیرد ‪.‬این آثاربهداشتی‬ ‫نیز دارد‪.‬‬ ‫‪-8‬تراشیدن موی سر نوزاد و صدقه دادن برای او ‪:‬یکی دیگر از آداب و سنن تراشیدن موی سر کودک صدقه‬ ‫دادن هم وزن آن است‪.‬‬ ‫نکته؛ در مجموع می توان گفت دو دسته آثار بر این آداب مترتب است‪.‬یکی آثار جسمی – بهداشتی و دیگری‬ ‫آثارروحی – روانی‬ ‫موضوع سوم ‪:‬روش های زمینه ساز پس از تولد‬ ‫در دایره هستی بی نیازی راه ندارد ‪.‬نیاز کودکان فقط مادی و جسمانی نیست‪.‬نیازهای دیگر مثل نیازهای‬ ‫روحی و معنوی نیز دارندو در این بخشمیخواهیم بعضی از آنها را با عنوان روشهای زمینه ساز پس از تولد در سیره‬ ‫معصومان بررسی کنیم‪.‬این روشها عالوه بر نقش زمینه سازی در تربیت تا حدی نقش مستقیم نیز دارند‪.‬‬ ‫‪-1‬روش محبت‪ :‬بی شک یکی از اساسی ترین نیازهای انسان پس از نیازهای زیستی نیاز به محبت است‪.‬‬ ‫پاسخگویی صحیح به این نیاز کودک اساس و پایه تربیت او را تشکیل می دهد زیرا ارضای این نیاز درکودک موجب‬ ‫آرامش روانی‪.‬امنیت خاطر‪.‬اعتماد به نفس ‪.‬اعتماد به والدین و حتی سالمتی جسمی میشود‪.‬پیامبر(ص) نیز توجه‬ ‫ویژه ای به این نیاز داشت و به کودکان بسیار محبت می کردند‪..‬فقدان محبت و حتی کمبود محبت عالوه بر اینکه‬ ‫مانع رشد می شود عوارض زیانبار روحی و روانی دارد‪.‬‬ ‫برخی آثاری که محبت کافی به کودکان دارد‪:‬‬ ‫الف (رفع و ارضای نیازهای طبیعی کودک ‪:‬محبت عالوه بر پاسخ به نیازهای طبیعی کودک باعث مصونیت‬ ‫او از بیماریهای روحی و روانی می گردد‪.‬‬ ‫ب (اعتماد به نفس ‪ :‬از دیگر آثار محبت اعتماد به نفس است که نقش تعیین کننده ای در موفقیت فرد در‬ ‫زندگی فردی و اجتماعی دارد زیرا با محبت کودک احساس ارزشمند بودن می کند‬ ‫ج (اعتماد به دیگران ‪:‬با محبت به کودک می توان عالقه او را به محبت کننده جلب کرد در نتیجه کودک‬ ‫به اعتماد می کند و از او حرف شنوی دارد‬ ‫د (یادگیری محبت کردن به دیگران ‪:‬کودک از این طریق شیوه محبت کردن به دیگران را یاد می گیرد‪.‬‬ ‫ه (محبت جلوگبری کننده از انحراف ‪:‬با محبت کردن به کودک می توان جلوی بسیاری از انحرافات‬ ‫راگرفت زیرا کمبود محبت یکی از عوامل قوی جوانان برای بزهکاری است‪.‬‬ ‫ی (نقش محبت در تربیت ‪:‬اصوال نقش محبت در تربیت نقشی کلیدی است‪.‬بهترین نوع تربیت ارتباط‬ ‫محبت امیز مربی و متربی است‪.‬‬ ‫نکاتی درباره محبت به کودک‬ ‫الف (ابراز محبت ‪:‬یکی از نکات مهم این است که فقط به محبت درونی اکتفا نکنیم زیرا محبت وقتی موثراست که‬ ‫انرا ابراز و کودک از اوآاگاه باشد‪.‬‬ ‫ب (اعتدال در محبت ‪:‬اصوال خروج از اعتدال در هر کاری نا پسند است‪.‬در اسالم افراط و تفریط در هرکاری ناپسند‬ ‫و از ویژگی های جاهل است‪.‬دوستی زیاد باعث چشم پوشی از حقایق می شود که ناپسنداست‪.‬‬ ‫ج (روشهای ابراز محبت ‪:‬معصومان روشهای متفاوتی به کار می بردند مثل بوسیدن ‪.‬بغل کردن ‪.‬سواری دادن ‪.‬‬ ‫روی زانو نشاندن و‪....‬‬ ‫‪ -2‬روش تامین امنیت‪:‬یکی دیگر از موضوعات مهم روش تامین امنیت است زیرا امنیت از نیازهای اساسی است و‬ ‫تامین نکردن آن باعث احساس ترس و از بین رفتن جرئت و جسارت و خالقیت می شود و موجب عوارض و نا بسامانی‬ ‫روانی نیز می گردد‪.‬‬ ‫برخی از نکات مهم درباره امنیت‪:‬‬  ‫الف (اصوال برای اینکه انسانها بتوانند با تعامل داشته باشند نیاز به احساس امنیت دارند‪.‬‬ ‫ب (کودکی که چنین احساسی داشته باشد به راحتی ابراز عقیده می کند‪.‬‬ ‫ج (این احساس به کودک و نوجوان اجازه ابتکار؛ خالقیت؛ نوآوری می دهد‪.‬‬ ‫د (ترس و ناامنی باعث فرو خوردن و واپس زدن اندیشه می شود و عقده روانی ایجاد می کند‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش تکریم و احترام؛ انسان گل سر سبد موجودات است‪.‬برتری انسان به عقل و بار امانتی است که به دوش‬ ‫دارد و آن خلیفه الهی است‪.‬و حال کودک که بر فطرت الهی آفریده شده دارای کرامت است‪.‬معصومان به کوکان و‬ ‫فرزندان خود شخصیت نیز می دادند که این مرتبه ای باالتر از احترام است‪.‬‬ ‫‪ -3/1‬آثار تربیتی تکریم و احترام‬ ‫برخی از نقشها و تاثیرات تربیتی تکریم و احترام‪:‬‬ ‫الف (انسان دارای حب ذات است هر انسانی خود را دوست دارد و در جهت حفظ حرمت خود می کوشد‪.‬‬ ‫بنابراین؛ اگر کودک از والدین و مربیان احساس بی احترامی کند دیگر سخنان و تعلیمات آنان نه تنها‬ ‫اثرتربیتی ندارد بلکه نتیجه معکوس نیز می شود‪.‬‬ ‫ب (احترام به کودک در خود پنداره(یعنی تصویر ذهنی فرد از خودش) او موثر است در نتیجه این خود پنداره‬ ‫در رفتار شخص او تاثیر میگذارد‪..‬اکثر انسانها و کودکان خود را چنان می شناسند که دیگران در رفتار با‬ ‫آنها می نمایانند‪.‬‬ ‫ج (اصوال برای تربیت انسانها باید به آنها احترام گذاشت زیرا با بی احترامی در تربیت نمی توان انسان محترم‬ ‫تربیت کرد‪.‬‬ ‫‪ -3/2‬آثار تحقیر کودک‬ ‫تحقیر کودک باعث ایجاد خود کم بینی در او می شود که این پیامدهای بسیاری دارد از جمله‪:‬‬ ‫الف (تکبر و زور گویی ‪:‬تکبر و زور گویی از پیامدهای خود کم بینی است‪.‬روشن است کسی که خود‬ ‫راکوچک می شمارد درصددجبران آن است و دیگران بزرگ نمی بییند‪.‬‬ ‫ب (نفاق ‪:‬انسانی که خود را عاجز از هر کار مثبتی می بیند ناچار دست به تظاهر می زند یعنی خود واقعیاش‬ ‫را نشان نمی دهد‪.‬این تظاهر هم درعمل و رفتار نمود پیدا میکند و هم در عقیده و گفتار‪.‬‬ ‫‪-4‬روش بازی؛ بازی برای کودک یک نیاز طبیعی است که بدون آن رشد سالمی ندارد‪.‬پیشوایان دینی ما به این‬ ‫توجه داشته و در رفع آن کوشیده اند و گاهی در بازی آنان شریک می شدند‪.‬بنابراین سیره معصومان حاکی از اهمیت‬ ‫بازی است‪.‬‬ ‫اهمیت و نقش بازی در تربیت کودک‬ ‫بازی از چند جهت نقش موثر در تربیت کودک دارد‪:‬‬ ‫الف (بازی نیاز طبیعی و یکی از نیازهای اساسی کودک است و بی توجهی به این نیاز خسارت روحی‪ -‬روانی‬ ‫بسیاری به بار خواهد آورد‪.‬انسان در کودکی باید روحیه ستیزه جوئی وجنگجوئی و ترسها و تردیدهای خود‬ ‫را در بازی ارضا کند‪.‬‬ ‫ب (بازی وسیله ای برای رشد همه جانبه و هماهنگ کودک است‪.‬در سنین اولیه کودکی بازی در تقویت‬ ‫حواس پنجگانه کنترل اعضا و هماهنگی آنها نقش اساسی ایفا می کند‪.‬‬ ‫ج (بازی وسیله ای برای شناخت کودک از خود و دگران است‪.‬‬ ‫د (ارزش بازی در ارزش آموزشی ان نهفته است‪.‬بازیها در دایره لغات و تسخیص رنگها و درک آداب وسنن‬ ‫اجتماعی موثرند‪.‬‬ ‫نکاتی درباره بازی کودکان‬ ‫نکته‪1‬؛ به بهانه های مختلف کودکان را از اسباب بازی های طبیعی و بطور کلی بازی با طبیعت محروم نسازیم‪.‬‬ ‫نکته‪2‬؛ نکته مهم دیگر اینکه والدین و مربیان یا به طور کلی سرپرستان کودک الزم است خود نیز در بازی کودکان‬ ‫شرکت کنند و با آنان هم بازی شوند‪.‬زیرا با این کار هم می تواند بازیهای جدید به آنها اموخت و هم بسیاری از‬ ‫ویژگیهای اخالقی را به آنها منتقل کرد‪.‬و دیگر اینکه این احترام به آنهاست‪.‬‬ ‫نکته‪3‬؛ والدین و مربیان در بازی باید بکوشند خود را تا حد کودکی پایین بیاورند با کودک کودکی کنند‪.‬‬ ‫نکته‪4‬؛ نباید کودکان را با زور و تحمیل از بازی مورد عالقه آنان باز داشت‪.‬‬ ‫فصل سوم ‪ :‬تربیت اعتقادی‬ ‫دراین فصل ما به بررسی راه و روش تربیت اصول اعتقادی نه همه آنها در سیره می پردازیم‪.‬این اصول شامل‬ ‫توحید ‪.‬نیوت ‪.‬معاد‪.‬امامت و عدل می شود‪.‬‬ ‫اهمیت تربیت اعتقادی‬ ‫اعتقادات بخشی از دین اسالم را تشکیل می دهد‪.‬اعتقاد به عقاید اسالمی شرط‪-‬الزم ونه شرط الزم وکافی برای پای‬ ‫بندی به دیگر دستورهای دین اسالم است‪.‬‬ ‫موضوع اول ‪ :‬روشهای پرورش شناخت و ایمان به خدا در سیره معصومان‬ ‫شناخت خدا و ایمان به خدا که در روایات از آن به "معرفت اهلل" تعبیر می شود سنگ بنای اسالم و از ارزش باالیی‬ ‫برخوردار است‪.‬مهمترین هدف تربیتی اسالم آن است که افراد را با خدا آشنا کرده و اعتقاد آنها به خداوند متعال را‬ ‫پرورش دهد ‪.‬این موضوع را ذیل چهار عنوان توضیح می دهیم‪:‬‬ ‫‪ -1/1‬روش اثبات خداوند؛ اثبات وجود خداوند اولین گام در پرورش شناخت و ایمان به خداوند متعال است که‬ ‫معصومان از روشهای مختلفی برای این موضوع استفاده میکردند‪:‬‬ ‫الف (مفروض گرفتن اصل وجود خداوند‪ :‬اعتقاد به وجود موجودی که برتر از انسان و آفریننده و مدبرجهان‬ ‫هستی است نزدیک به بدیهی می باشد از سوی دیگر پرداختن به بحث وجود خداوند و کوشش برای اثبات‬ ‫او برای کسی که تردیدی ندارد کاری بیهوده است(یعنی باید روش ارتباط با مدبر و آفریننده را تقویت و‬ ‫آموزش داد‪).‬‬ ‫ب (استفاده از دالیل روشن و قابل فهم ‪:‬معصومان هر کجا که نیاز بوده دالیلی برای اثبات وجودخداوند‬ ‫اقامه کرده اند‪.‬این براهین بسته به سوال و علم سوال کننده متفاوت بوده است‪.‬‬ ‫ج (رفع شبهات‪ :‬برخی از شبهات دشمن اعتقادی است ‪.‬اگر شبهه ای در ذهن مومن راه یابد به تدریج پایه‬ ‫های ایمان و اعتقاد وی را سست میکند و سرانجام آن را از درون متالشی میسازد‪.‬‬ ‫‪ -1/2‬روش معرفی خداوند‪ :‬اثبات وجود خداوند و رفع شبهات نه پایان کار پرورش شناخت و ایمان به خدا بلکه‬ ‫آغاز راه است‪.‬معصومان برای عمق بخشیدن به شناخت و ایمان متربی وی را با صفات و افعال خداوند آشنا می کردهاند‪.‬‬ ‫معصومان سعی میکردند‪ ،‬صفات الهی را تصویر سازی کنند که این کار مزایایی داشت‪.‬ازجمله‪:‬‬ ‫الف(‪ -‬آنکه مفاهیم به کار گرفته شده درسیره اهل بیت(ع) واضح؛ روشن و برای اکثر مردم به‬ ‫آسانی قابل فهم است‪.‬‬ ‫ب(‪ -‬آنکه این روش عالقه متربیان به خداوند را زیاد می کند‪.‬‬ ‫ج)‪ -‬آشنایی متربی با صفات خدا موجب می شود وظیفه خود را در مقابل خدا تشخیص دهد‪.‬‬ ‫‪ -1/3‬روش های مانوس کردن متربی با خداوند؛ شناخت خداوندوایمانی که در ضمن روشهای قبل به‬ ‫دست آمده در صورتی رشد میکند و به بارمینشیند که متربی با خداوند انس گیرد‪.‬معصومین برای اینکار ازچند‬ ‫روش استفاده می کردند مثل‪:‬‬ ‫الف)‪ -‬مرتبط کردن متربی با خداوند ‪:‬مراداز ارتباط با خدا این است که اگر انسان در زندگیخود نیازی‬ ‫داشته باشد انرا از خدا بخواهد‪.‬ارتباط با خدا هم شناخت خدا و ایمان به او را رشدمی دهد و هم آن را راسخ‬ ‫میکند‬ ‫ب)‪ -‬یاد خداوند و تکرار آن‪ :‬ذکر و یاد خداوند به ویژه اگر تکرار شود موجب تثبیت و تعمیق هر چه‬ ‫بیشتررابطه انسان با خداوند متعال می گردد چنان که محبت خداوند را در دل انسان تقویت می کند‪.‬‬ ‫‪ -1/4‬نهی از معاشرت با منکران خداوند؛ در سیره معصومان از معاشرت با کسانی که اعتقاد به خداوند را به‬ ‫سخره می گیرند یا درباره خداوند اعتقادد نادرستی دارند نهی شده است‪.‬این کار برای این است که اعتقاد مومن بر‬ ‫اثر معاشرت با این افرادبه تدریج متزلزل و سست میگردد و در نهایت ممکن است از بین برود‪(.‬احساس میشود این‬ ‫کار درباره کسانی بوده که هنوز اعتقادشان درونی یا ملکه نشده است)‬ ‫موضوع دوم ‪:‬روش های پرورش شناخت و ایمان به پیامبر(ص)) ص(و ائمه) ع(‬ ‫ایمان به پیامبری حضرت محمد(ص) دومین اصل اعتقادی دین اسالم است و کسی که پیامبری آن حضرت‬ ‫را نپذیرد از جرگه مسلمان خارج است‪.‬‬ ‫‪ -2/1‬روشهای اثبات نبوت پیامبر(ص)؛ معصومان برای این کار از سه روش استفاده می کردند‪:‬‬ ‫الف)‪ -‬مفرض گرفتن نبوت؛ در سیره تربیتی معصومان دیده نشده که آنان در مواجهه با کسی که در نبوت‬ ‫پیامبر(ص) تردیدی نداشته به بحث اثبات بپردازند‪.‬‬ ‫ب(‪ -‬اقامه دلیل؛ معصومان در مواجهه با افرادی که از ادیان دیگر بودند یا به هر دلیلی در نبوت پیامبر(ص)‬ ‫تردید داشتند اقامه برهان می کردند‪.‬‬ ‫ج(‪ -‬رفع شبهات؛ معصومان با شبهات سعی می کردند برخورد منطقی داشته باشند و با منطق و دلیل آنها‬ ‫را پاسخ دهند‬ ‫‪ -2/2‬روشهای معرفی پیامبر(ص)؛ پذیرش نبوت اولین گام در مسیر اشنا کردن متربی با نبوت است‪.‬به منظور‬ ‫آشنا کردن متربی با پیامبر(ص) و معصومان (ع) چنین میکردند‪:‬‬ ‫الف(تبیین ضرورت و هدف نبوت؛ در سیره ائمه به ویژه امام علی(ع) درباره ضرورت و هدف بعثت انبیا‬ ‫بسیار سخن گفته شده است‪.‬‬ ‫ب (توصیف سیره پیامبر(ص)؛ آشنایی با سیره پیامبر(ص) هم باعث ایجاد بذر محبت می شود و هم باعث‬ ‫این میشود که متربی پیامبر(ص) را به عنوان الگو انتخاب کند‪.‬‬ ‫ج (تبیین آثار و برکات پیامبر(ص)؛ معصومان در معرفی پیامبر(ص) به بیان آثار و برکات مادی و معنوی‬ ‫ایشان میپردازد‪.‬انسان فطرتا حقجو است اما شناخت حق از باطل همیشه اسان نیست‪.‬پیامبر(ص)ان‬ ‫راهنمایی حق از باطل بودند‪.‬‬ ‫‪ -2/3‬روشهای مانوس کردن متربی با پیامبر(ص)؛ انس با پیامبر(ص) شناخت و ایمان به وی را تقویت‬ ‫وتثبیت می کند که اینکار از چند راه میسر است‪:‬‬ ‫الف(درود فرستادن بر پیامبر(ص)؛ معصومان از هر فرصتی برای تکریم پیامبر(ص) استفاده می کردند که‬ ‫از آن جمله فرستادن صلوات بر ایشان بود‪.‬‬ ‫ب (زیارت مرقد پیامبر(ص) ‪:‬معصومان به زیارت قبر ایشان اهتمام داشتند ودیگران را تشویق میکردند‪.‬‬ ‫ج (بزرگداشت روزهای متعلق به پیامبر(ص) ‪:‬ائمه روزهای متعلق به ایشان را مثل وفات و ‪...‬بزرگ می‬ ‫داشتند‪.‬‬ ‫‪ -2/4‬نهی از معاشرت با منکران و مدعیان نبوت ‪:‬نکته دیگر در پرورش متربی این است که آنها را از معاشرت‬ ‫با کسانی که درباره نبوت اعتقاد درستی ندارند باز داریم‬ ‫موضوع سوم ‪:‬روشهای پرورش شناخت و ایمان به امامت در سیره معصومان‬ ‫یکی از اهداف تربیت اسالمی فراهم اوردن زمینه شناخت و ایمان به امامان برای متربیان است‪.‬مطالب این مبحث ذیل‬ ‫عنوان های زیر ارائه می شود‪:‬‬ ‫الف (روش طرح مسئله امامت در سیره پیامبر(ص)‬ ‫ب (روشهای پرورش شناخت و ایمان به امامت در سیره اهل بیت(ع)‬ ‫‪ -3/1‬روش طرح مسئله در سیره پیامبر(ص(؛ پیامبر(ص) از همان ابتدای رسالت خود به مسئله امامت و‬ ‫خالفت پس ازخود توجه داشت و در فرصتهای مناسب به آن پرداخت‪.‬پیامبر(ص) این موضوع را در سه مرحله مطرح‬ ‫کرد‪:‬‬ ‫‪-3/1/1‬فراهم آوردن زمینه مناسب؛ در این مرحله پیامبر(ص) برخی از کارهای شخصی خانوادگی و‬ ‫سیاسی خود را به حضرت علی واگذار می کرد‪.‬‬ ‫‪ -3/1/2‬بیان اجمالی و صریح امامت حضرت علی(ع)؛ بعد از فراهم شدن زمینه مناسب پیامبر(ص) در‬ ‫مناسبتهای گوناگون به صورت اجمالی و صریح وصایت و امامت حضرت علی و فرزندان او را بیان کرده است‬ ‫‪ -3/1/3‬بیان رسمی و نصب حضرت علی (ع)به خالفت و امامت؛ مهمترین سیره در این زمینه غدیر‬ ‫خم است‪.‬‬ ‫‪ -3/2‬روشهای پرورش شناخت و ایمان به امامت در سیره اهل بیت(ع)؛ در بررسی این مطلب چنین‬ ‫موضوعات را دسته بندی می کنیم‪:‬‬ ‫‪ -3/2/1‬روش اثبات امامت‬ ‫‪ -3/2/2‬روش معرفی امامان‬ ‫‪ -3/2/3‬روش مانوس کردن با امامان‬ ‫‪ -3/2/4‬روش ترویج و شناخت و ایمان به امامت‬ ‫‪ -3/2/5‬نهی از معاشرت با مخالفان‬ ‫‪ -3/2/1‬روشهای اثبات امامت؛‬ ‫الف (مفروض گرفتن امامت ‪:‬درمواردی که مخاطب شک و تردیدی درباره امامت نداشت معصومان اصل امامت‬ ‫را مفروض می گرفتند‪.‬‬ ‫ب (اقامه دلیل ‪:‬هرگاه مخاطب درباره امامت شک داشت برای اثبات امامت دلیل روشن و قانع کننده ای‬ ‫ارائه می دادند‪.‬برای قانع شدن فرد و پذیرش موضوع دو راه وجود دارد‪:‬‬ ‫‪ -‬تحقیق و مطالعه ‪:‬گاه فردی با مطالعه و تحقیق و بررسی به این نتیجه می رسد که موضوع‬ ‫درست است و آن را می پذیرد‪.‬‬ ‫‪ -‬استناد به منابع معتبر ‪:‬در این روش شخص در پذیرش یا رد یک موضوع نه بر اساس دانش‬ ‫بلکه بر پایه نظر فرد یا گروهی که برای او اعتبار و سندیت دارند تصمیم می گیرد‪.‬‬ ‫ج (انجام دادن کارهای خارق العاده ‪:‬یکی از ویژگی های امام که مردم از آن آگاه هستند این است که‬ ‫توانایی انجام کارهایی را دارند که دیگران از انجام آن عاجزند و از اموری مطلع اند که دیگران بی خبرند‪.‬‬ ‫د (رفع شبهات در باره امامت ‪:‬همیشه شبهاتی در باره مذهب شیعه چون در اقلیت بوده اند وجود داشته‬ ‫و امامان با عقل و منطق به ان پاسخ می دادند چون اوال شبهه خطرناکترین دشمن اعتقاد است ثانیا باید با‬ ‫عقل و منطق به ان پاسخ داد‪.‬‬ ‫‪ -3/2/2‬روشهای معرفی امام؛‬ ‫الف (تبیین ضرورت و هدف امامت ‪:‬معصومان برای آشنایی عمیق تر متربی با امامت در موارد متعددی‬ ‫ضرورت و هدف امامت را برای مخاطبان خود بیان می کردند‪.‬‬ ‫ب (بیان شایستگی های الزم برای امامت‪ :‬آنان در زمینه آشنا کردن مردم با امامان ونیز ایجاد زمینه‬ ‫برای ایمان آوردن مردم به آنها به آگاهی و اراده مخاطبان توجه کامل داشتند و نمی خواستند ایمان به‬ ‫امامان را بر آنان تحمیل کنند‪.‬‬ ‫ج (بیان فضائل امامان ‪:‬بیان فضائل اهل بیت باعث می شود تا مخاطبان انان را دوست بدارند وهمین امر‬ ‫زمینه را برای پذیرش امامت آنان نیز فراهم میآورد‪.‬‬ ‫‪ -3/2/3‬روشهای مانوس کردن با اهل بیت(ع)؛‬ ‫الف(‪ -‬برگزاری آیین های عزاداری ‪:‬شرکت در این مجالس باعث ایجاد شور و عشق می شود و همچنین؛‬ ‫باعث آموزش سبک زندگی معصومین می گردد‪.‬‬ ‫ب)‪ -‬زیارت امامان ‪:‬زیارت مرقد معصومین بعد تربیتی دارد زیرا با اهل بیت ارتباط برقرار کرده و با آنها‬ ‫انس والفت میگیرند‪.‬اینکار باعث ترویج عشق و عالقه نیز می شود‪.‬‬ ‫‪ -4/2/3‬روشهای ترویج و تبلیغ امامت‬ ‫الف (تربیت متکلمان و متخصصان ‪:‬اهل بیت برای ترویج و تبلیغ تشیع و دفاع از معارف افرادی را تربیت‬ ‫می کردند‪.‬در واقع از این راه یکجریات فکری و فرهنگی ایجاد می کردند‪.‬‬ ‫ب (به خدمت گرفتن شعر ‪:‬معصومان از شعرا نیز برای مکتب تشیع استفاده می کردند و شاعران را به‬ ‫سرودن شعر در مدح امامان و دفاع از مکتب تشیع فرا می خواندند‪.‬‬ ‫‪ -3/2/5‬نهی از معاشرت با مخالفان؛‬ ‫امامان برای حفظ عقاید شیعیان انان را از معاشرت با کسانی که عقاید نادرستی داشتند و توهین میکردند‬ ‫نهی می فرمودند‪.‬زیرا در مصاحبت ودوستی با دیگران نه تنها اعمال و رفتار مصاحبان و دوستان بر یکدیگر تاثیر می‬ ‫گذارد بلکه عقاید و طرز تلقی هم به یکدیگر منتقل می شود‪.‬‬  ‫موضوع چهارم‪:‬روشهای پرورش شناخت و ایمان به معاد در سیره معصومان‬ ‫معاد جزء اصول اعتقادی اسالم است ‪.‬پس کسانی که به معاد اعتقاد ندارند از زمره مسلمانان خارجاند و به‬ ‫همین سبب یکی از اهداف تربیت اسالمی آشنا کردن متربیان با معاد و تقویت ایمان به آن است‪.‬موضوعاتی که در این‬ ‫زمینه مورد بحث قرار می گیرند از این قراراند‪:‬‬ ‫‪ -1/4‬تبیین مفهوم معاد‬ ‫‪ -4/2‬اثبات معاد‬ ‫‪ -4/3‬رفع شبهات‬ ‫‪ -4/4‬ضهور آثار ایمان به معاد در رفتار و حاالت معصومان‬ ‫‪ -4/5‬توصیف معاد‬ ‫‪ -4/6‬تبیین ارتباط اعمال فرد در دنیا با سرنوشت او در آخرت‬ ‫‪ -4/7‬یاد اوری معاد و تکرارآن‬ ‫‪ -4/1‬روش آموزش مفهوم معاد‪:‬اولین گام در پرورش شناخت و ایمان به معاد آشنا کردن متربی با مفهوم‬ ‫مرگ و معاد است‪.‬از دیدگاه اسالم انسان با مرگ نابود نمی شود بلکه بعد از مرگ هم زنده است اما زندگی‬ ‫خود را در جهان دیگری متفاوت با این جهان ادامه می دهد‪.‬‬ ‫‪ -4/2‬روش اثبات امکان معاد ‪:‬ایمان به معاد و زندگی پس از مرگ در واقع ایمان به غیب است‪.‬این موضوع‬ ‫یعنی غیبی بودن معاد موجب شده بسیاری در امکان معاد تردید کنندو به همین سبب یکی از چالش های‬ ‫مهم در پرورش ایمان به معاد اثبات امکان آن است‪.‬در سیره معصومین از دو روش استفاده شده است‬ ‫الف (بیان نمونه هایی محسوس از مرگ وزندگی مجدد پدیده های طبیعی ‪:‬به دست دادن نمونههایی‬ ‫ازمرگ در زندگی مجدد در میان پدیده های موجود در جهان طبیعت می تواند ذهن را آماده کند پس این‬ ‫امکان برای انسان هم ممکن است‪.‬‬ ‫ب (بیان نمونه هایی از زندگی مجدد برخی انسان ها ‪:‬در سیره معصومین عالوه بر نمونه هایی محسوس‬ ‫اززندگی مجدد پدیده ها از زندگی مجدد برخی انسانها هم نام برده شده است مثل عزیر یا ارمیا و‪....‬‬ ‫‪ -4/3‬روش اثبات ضرورت معاد؛ معصومین برای اثبات ضرورت معاد از سه روش استفاده می کردند یکی؛ مفروض‬ ‫گرفتن دومی؛ اقامه دلیل و سومی؛ رفع شبهات‪.‬‬ ‫الف (اقامه دلیل ‪:‬مانع عمده پذیرش و ایمان به حتمیت و ضرورت معاد تردید در امکان آن است‪.‬از این رو‬ ‫پس از اثبات ان دیگر تالش زیادی الزم نیست‪.‬‬ ‫ب (خبر دادن از وقوع حتمی معاد ‪:‬ایمان به معاد ایمان به عالم غیب است در چنین مواردی که حواس از‬ ‫شناخت ناتوانند بهترین راه اتکا به گفته فردی چون پیامبر(ص) است که هم مورد اعتماد می باشد و هم از‬ ‫عالم غیب مطلع است‪.‬‬ ‫ج (دعوت عملی به معاد ‪:‬دعوت عملی بسیار موثرتر از دعوت با زبان است هراه پیامبر(ص) از معاد سخن‬ ‫میگفت حاالتش تغییر می کرد که دیدن این صحنه برای مسلمانان ایمان عمیقتر و قوی تری به ارمغان‬ ‫میآورد‪.‬‬ ‫د (رفع شبهات ‪:‬منکران به سبب شبهات معاد برآن بودند که زنده کردن دوباره محال است‪.‬که در این باره‬ ‫می توان به این آیه استناد کرد ‪ :‬بگو آن استخوان پوسیده را همان کسی زنده می کند که بار اول خلق کرد‪.‬‬ ‫‪ -4/4‬روش معرفی معاد؛ تبیین مفهوم معاد و اثبات ضرورت آن از گامهای نخست است از این رو معصومین‬ ‫به معرفی زندی پس از مرگ و معاد و وقایع آن اهمیت بسیار می دادند‪.‬که ایشان از دو روش استفاده می‬ ‫کردند‪:‬‬ ‫الف (بیان ویژگی ها و خصوصیات معاد ‪:‬امکان شناخت جزئیات معاد جز از راه وحی برای انسان‬ ‫میسرنیست‪.‬که معصومین این مسائل را به دقت مورد بررسی قرار داده اند‪.‬‬ ‫ب (تبیین ارتباط اعمال دنیا با سرنوشت فرد در اخرت ‪:‬معصومان از روش توضیح رابطه اعمال دنیوی‬ ‫با سرنوشت انسان هم برای رو شن شدن موضوع استفاده می کردند‬ ‫‪-5‬یادآوری معاد و تکرار آن؛ یادآوری معاد به تدریج ایمان به معاد را تقویت و آن را در عمق وجود انسان رسوخ‬ ‫می دهدو به موازات آن آثار عملی آن نیز در فرد بیشتر بروز و ظهور می کند‪.‬‬  ‫فصل چهارم ‪:‬تربیت عبادی‬ ‫از آنجا که نیاز به پرستش و عبادت یکی از نیازهای اساسی و عمیق است در اینجا الزم است اشاره ای به‬ ‫تربیت عبادی هم بشود‪.‬مهمترین عبادات را نماز؛ روزه؛ خمس؛ زکات؛ حج؛ ذکر و دعا؛ صدقه و تالوت قرآن میدانند‪.‬‬ ‫نکته؛ اهمیت تربیت عبادی؛ در فصل قبل به تربیت اعتقادی پرداختیم و در اینجا الزم است به تربیت عبادی‬ ‫بپردازیم زیرا ایمان و اعتقاد تنها بخشی از دین است‪.‬بخش دیگر آن دستورهای خداوند است که ما در این فصل به‬ ‫عبادات که قسمت مهمی است می پردازیم‪.‬‬ ‫موضوع اول ‪ :‬آموزش قرآن کریم در سیره معصومان‬ ‫آموزش قرآن در سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) از جایگاه واالیی برخوردار است زیرا همه آنچه که برای‬ ‫هدایت انسان ضروری است در آن موجود می باشد‪.‬‬ ‫‪ -1/1‬آموزش قرآن به عموم مردم؛ قرآن مهمترین منبع معارف دین اسالم است و بهترین و مطمئن ترین راه برای‬ ‫اشنایی با توصیه ها موعظه ها دستورها و حالل و حرام الهی مطالعه قرآن و تامل و تدبر در ان است‪.‬به همین دلیل‬ ‫معصومان اهمیت بسیاری به آموزش قرآن می دادند‪.‬‬ ‫‪ -1/2‬قرآن اولین ماده درسی‪ :‬دوره کودکی و نوجوانی انسان اسانتر می اموزد و اموخته هایش نیز پایدارتر است‬ ‫‪.‬افزون بر این این دوره زمان شکل گیری شخصیت است به همین سبب آموزش قرآن در این سن بسیار تاکید شده‬ ‫است‪.‬غرض اصلی از آموزش قرآن این است که شخصیت متربی شخصیتی قرآنی گردد به گونه ای که تمام اعمال و‬ ‫رفتار وی با معیارهای قرآنی منطبق باشد‪.‬‬ ‫‪ -1/3‬مانوس کردن با قرآن؛ تسلط بر قرآن گوهری گرانبهاست که طالبش برای دست یافتن به آن باید با قرآن‬ ‫مانوس گردد‪.‬تسلط بر قرآن و دست یافتن به معارف زالل آن و پرورش یافتن شخصیت مطابق با آموزه های قرآنی‬ ‫مستلزم انس با قرآن و تالوت مکرر آن است‪.‬‬ ‫‪ -1/4‬تشویق به تفکر و تامل در قرآن؛ معصومان در آموزش قرآن تنها به درست تالوت کردن ‪.‬با اهنگ تالوت‬ ‫کردن و تالوت مستمر قرآن بسنده نمی کردند بلکه متربیان را به تامل و تدبر در قرآن فرا می خواندند‬ ‫موضوع دوم؛ آشنائی با روش آموزش ذکر و دعا براساس دیدگاه معصومین‬ ‫در متون اسالمی به ذکر و دعا بسیار اهمیت داده شده است‪.‬به خاطر همین به این موضوع هم می پردازیم‪.‬‬ ‫‪-1‬روشهای آموزش ذکر و دعا‪:‬‬ ‫الف (دعوت عملی به دعا و ذکر‪ :‬اهل بیت در روایات متعددی شیعیان و پیروان خود را به دعوت عملی و‬ ‫نه گفتاری فرا خوانده اند ‪.‬تجربه نیز نشان داده است که دعوت با عمل و رفتار بیش از زبان و گفتار موثر‬ ‫است‪.‬‬ ‫ب (توصیه به ذکر و دعا‪ :‬عموما انسان به دنبال جلب منفعت و دفع ضرر است ‪.‬معصومان از همین روش در‬ ‫ترغیب مردم به دعا استفاده کردهاند‪.‬‬ ‫ج (تشویق اهل ذکر و دعا‪ :‬تشویق همواره روشی است که خاصیتی معجزه وار دارد‪.‬معصومین نیز در مقام‬ ‫ترغیب مردم به ذکر و دعا و تثبیت این عمل گاه از روش تشویق استفاده می کردند‪.‬‬ ‫د (ایجاد انس با دعا و ذکر؛ معصومین به آموزش نظری ذکر و دعا بسنده نمی کردند بلکه متربیان را به‬ ‫تمرین و تکرار ان دستور می دادند تا عادت دعا کردن و ذکر گفتن در آنها راسخ شود‪.‬در بسیاری موارد عادت‬ ‫یاور انسان در مسیر بندگی و عملی کردن دستورات خداوند است‪.‬‬  ‫‪-2‬نکته ها‪:‬‬ ‫الف (آموزش متن دعا ها و ذکر ها؛ یکی از اهداف افرینش بندگی است به گفته پیامبر(ص) مغز عبادت دعا است‬ ‫‪.‬دعا و مناجات با خدا بیش از همه شامل حمد و ثنا و ستایش او و استمداد از خداوند است‪.‬‬ ‫ب (آموزش آداب دعا؛ اگر از مقامی بلند پایه خواسته ای داشته باشیم سعی می کنیم از کلمات زیبا و قالبهای‬ ‫درستی استفاده کنیم‪.‬دعا نیز چنین است‪.‬ما در مقابل بلند پایه ترین قرار گرفتهایم‪.‬معصومین به آموزش آداب دعا‬ ‫اهمیت بسیار می دادند‪.‬مهمترین آداب دعا به شرح ذیل است‪:‬‬ ‫‪-1‬حمد و ثنای خداوند؛ در بسیاری از رو آیات حمد و ثنای خداوند اولین ادب از آداب دعا کردن‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪-2‬درود بر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)؛ یکی دیگر از آداب دعا فرستادن درود بر پیامبر(ص) و‬ ‫اهل بیت(ع) است‪.‬‬ ‫‪-3‬یاد اوری گناهان و اقرار به آنها و استغفار؛ یکی دیگر این است که انسان گناهان خود را به‬ ‫یاد میآورد و به آنها اقرار میکند و از خدا طلب بخشش میکند‪.‬‬ ‫‪-4‬بیان خواستهها؛ یکی دیگر از آداب بیان حاجت است یعنی اینکه بعد از آداب فوق انسان باید‬ ‫خواسته خود را بیان کند‪.‬‬ ‫برخی از شروط دعا‪:‬‬ ‫‪-1‬همراه بودن با عمل؛کسی که از خدا خواسته ای داشته باشد ولی برای به دست آوردن آن تالشی نکند دعایش‬ ‫مستجاب نمی شود‪.‬‬ ‫‪-2‬مخالف نبودن دعا با سنن الهی؛ علم و اگاهی انسان اندک و کاسه صبرش نیز بسیار کم گنجایش است پس‬ ‫ممکن است چیزی از خداوند بخواهد که هم مخالف سنت الهی و به زیانش باشد‪.‬‬ ‫‪-3‬توبه و دوری از گناه؛ انسان باید برای اجابت دعا توبه کند و دیگر به گناه آلوده نشود ولی اگر به هر دلیلی‬ ‫خواسته دعا کننده برآورده نشود خداوند به اندازه دعایش گناهانش را میآمرزد‪.‬‬ ‫موضوع سوم ‪:‬آموزش نماز در سیره معصومان‬ ‫نماز یکی از ارکان اسالم است و بر آن بسیار تاکید شده تا جایی که ستون دین به شمار آمده است‪.‬‬ ‫‪-1‬سن شروع آموزش نماز؛ نماز عملی عبادی است که هم با شناخت و آگاهی سر و کار دارد و هم با احساسات و‬ ‫رفتار انسان مربوط است‪.‬بنابراین هنگامی باید به آموزش نماز به کودکان پرداخت که به مرحله ای از رشد رسیده‬ ‫باشند که بدانند نماز چیست و کودکان در سن پنج تا هفت سالی به این توانایی می رسند‪.‬‬ ‫‪-2‬اصول آموزش نماز‪ :‬نماز یایه دین است و آموزش آن بسیار مهم و مورد تاکید است که به برخی اشاره می کنیم‪.‬‬ ‫الف (سهل گیری؛ معصومان در آموزش نماز به کودکان توانایی و ظرفیت آنها را در نظر می گرفتند و‬ ‫درآموزش نماز بر آنان سخت نمیگرفتند و آنان را از رعایت بسیاری از آداب نماز معاف میکردند هرچند‬ ‫پایبندی به همان اعمال و آداب را از بزرگساالن میخواستند‪.‬‬ ‫ب (جلوگیری از افراط؛ اسالم دین اعتدال بوده ودر تمام موارد از افراط و تفریط به دور است‪.‬افراط درعبادت‬ ‫به ویژه ار افراط کار در ابتدای مسیر عبادت باشد موجب دل زدگی و رویگردانی از عبادت می شود‪.‬‬ ‫ج (مراقبت والدین‪ :‬نماز تکلیفی است که هر مسلما در شبانه روز پنج بار موظف به اجرای آن است‪.‬آموزش‬ ‫نماز و پای بندی به آن‪ ،‬آموزشی زمان بر است مثال پیامبر(ص) نه ماه هنگام نماز بر درب منزل حضرت‬ ‫فاطمه(س) و علی(ع) می آمدند و آنان را به نماز فرا میخواند‪.‬‬ ‫‪-3‬روشهای آموزش نماز‬ ‫الف (اشنا کردن متربی با نماز‪ :‬انجام صحیح نماز و بهره مندی از آثار و برکات آن متوقف بر رعایت آداب‬ ‫و شروط آن و رعایت این آداب و شروط نیز مستلزم اگاهی از آنهاست‪.‬آموزش معصومان درباره نماز به دو‬ ‫صورت ارائه شده است ‪ :‬یکی آموزش شفاهی و دیگری آموزش عملی‬ ‫ب (تذکر و تصحیح خطاها؛ معصومان در مواردی که مشاهده می کردند فردی در ادای نماز دچار اشتباه‬ ‫شده است به او تذکر می دادند و نحوه انجام صحیح آن را بیان میکردند‪.‬‬ ‫ج (ارائه الگو؛ انسانها در انجام هر کاری نیاز به سنجهای دارند تا میزان کامیابی و ناکامی خویش را اندازه‬ ‫بگیرند‪.‬آشنایی با نماز اسوه های اسالمی انگیزه متربی در پیمودن مسیر تربیت اسالمی و رسیدن به قله های‬ ‫کمال را در او تقویت می کند‪.‬‬ ‫د (ترغیب و تشویق؛ اقدام به یک رفتار و تثبیت ان نیازمند انگیزه ای استوار ومداوم است‪.‬تشویق و ترغیب‬ ‫هم انگیزه برای انجام کار در انسان و هم انگیزه برای تداوم و تکرار ان ایجاد می کند‪.‬‬ ‫ه (مواخذه و تنبیه؛ تربیت برای به پرواز در امدن و دستیابی به قله های رفیع تکامل به دو بال تشویق و‬ ‫ترغیب و همچنین مواخذه و تنبیه نیازمند است و نبودن هر یک از این دو بال موجب می شود تربیت از‬ ‫حرکت و پرواز و طی مسیر تکامل بازمانده به مقصود خود نرسد‪.‬‬ ‫و) ارزشیابی؛ در فرایند آموزش نماز نیز ارزشیابی ضروری است تا مربی در یابد آیا متربیان وی آموزه های‬ ‫نماز را به درستی آموختهاند و آیا به این رفتار پای بند شدهاند‪.‬‬ ‫ی) موانع تاثیر نماز‪:‬در سیره معصومان به آسیبها و آفت های نماز توجه جدی شده و مسلمانان را از آنها‬ ‫بر حذر داشته اند‪.‬مثل اینکه گمان کنیم که نماز برای رسیدن به کمال کافی است‪.‬‬ ‫موضوع چهارم‪ :‬آشنایی با روشهای آموزش روزه داری بر اساس سیره تربیتی معصومین‬ ‫روزه هم یکی از اعمال عبادی مهم در اسالم است‪.‬باتوجه به اهمیت روزه معصومان بر آموزش روزه داری تاکید داشتند‪.‬‬ ‫الف (سن آموزش روزه داری؛ بررسی سیره معصومان نشان می دهد که آنان آموزش روزه داری کودکان را پیش از‬ ‫سن تکلیف آغاز می کردند‪..‬معیار اصلی شروع آموزش روزه داری این است که کودک توانایی نسبی روزه داری را به‬ ‫دست آورده باشد‪.‬‬ ‫ب (اصول آموزش روزه داری‬ ‫‪-1‬تسهیل و تدریج؛ امامان روزه به فرزندان خود را از پنج سالگی شروع می کردند و به تدریج تا سن بلوغ‬ ‫ادامه می دادند‪.‬‬ ‫‪-2‬جلوگیری از افراط؛ روزه عبادتی بسیار مهم و تاثیر گذار است ولی افراط در آن آثار زیانباری دارد ‪.‬پس‬ ‫باید مواظب بود‬ ‫‪-3‬مراقبت والدین؛ معصومان وظیفه مراقبت بر آموزش روزه را به عهده والدین قرار داده اند‪.‬‬ ‫ج(روشهای آموزش روزه داری‬ ‫‪-1‬آشنا کردن با روزه داری در ماه رمضان؛ از آنجا که انسان موجودی با اراده و آگاه است اولین قدم آشنا کردن‬ ‫وی با رفتار مورد نظر است‪.‬معصومان متربیان را با ابعاد گوناگون روزه آشنا می کردند‪.‬‬ ‫‪-2‬ترغیب به روزه داری؛ معصومان برای ترغیب مردم به روزه داری فوائد و برکات مادی و معنوی روزه را بیان می‬ ‫کردند‪.‬‬ ‫‪-3‬معرفی الگوهای روزه داری؛ امامان حاالت و رفتار امامان پیش از خود و نیز چگونگی روزه داری آنان را برای‬ ‫متربیان بیان می کردند‪.‬‬ ‫‪-4‬تمرین و تکرار؛ معصومان برای آموزش روزه داری به فرزندان خود از روش تمرین و تکرار استفاده کرده و آن را‬ ‫به شیعیان نیز توصیه می کردند‪.‬‬ ‫‪-5‬مؤاخذه و تنبیه؛ در سیره معصومان مواردی از تنبیه و مواخذه در مورد روزه به دست نیامد گرچه تنبیه در‬ ‫مواردی جایز است‪.‬‬ ‫‪-6‬تبیین آفات روزه داری؛ روزهداری تنها خودداری از خودن وآشامیدن نیست‪.‬این موارد مقدمهای است برای اینکه‬ ‫دیگر اعضا و جوارح نیز از گناهان خود داری کنند‪.‬معصومان در آموزش روزه به آموزش ظواهر روزه اکتفا نمیکردند و‬ ‫آفات روزه داری را نیز برای متربیان خود تبیین میکردند‪.‬‬ ‫روش های کاربردی در تربیت اعتقادی‪ -‬عبادی‬ ‫‪ -1‬ترغیب و ترهیب‬ ‫‪ _1/1‬ترغیب و ترهیب؛ "ترغیب" به معنای ایجاد شوق و رغبت به چیزی مترادف با کلمه"تحریض" و‬ ‫"ترهیب" یعنی ایجاد ترس نسبت به چیزی در یک یا چند نفر با شیوههای ‪...‬‬ ‫الف)_ "انذار"(یعنی اعالم خطر کردن مترادف با "تحذیر") و "تبشیر"(یعنی مژده دادن)‬ ‫ب)_ "وعد"و "وعید"(یعنی قول دادن و تهدیدکردن) مثال‪1‬؛ وعد اهلل الذین آمنوا وعملوالصالحات‬ ‫لهم مغفره و اجر کریم مثال‪2‬؛ وعد اهلل المنافقین والمنافقات والکفار نار جهنم مثال‪3‬؛ امام کاظم‬ ‫به علی بن یقطین فرمود‪:‬اگر تعهد کنی که هر گاه یکی از شیعیان با دستگاه حکومتی کاری داشت‪،‬‬ ‫و او را گرامی داشته و کارش را انجام بدهی‪ ،‬من تعهد میکنم کشته نشوی؛ فقیر نشوی؛ زندانی‬ ‫نشوی‪.‬‬ ‫ج)_ ارائه تصویری زیبا و مناسب از عمل‬ ‫‪/1‬ج‪ -‬بیان فواید و مضرات) مثال‪1‬؛ الصاله تنزل الرحمه مثال‪2‬؛ الصاله حصن من سطوات‬ ‫الشیطان‬ ‫‪/2‬ج|_ تبیین جایگاه عمل؛ لکل شئ وجهٌ و وجهُ دینکم الصاله‬ ‫‪/3‬ج_ تبین حقیقت و ماهیت امور؛ انما مثل الدنیا کمثل الحیه‪ ،‬مسها لین و فی جوفها السم‬ ‫القاتل‪.‬‬ ‫نکته‪1‬؛ ترغیب و ترهیب در مربوط به عملی هستند که هنوز تحقق نیافته است این واژه با‬ ‫"تنبیه"(که مرتبط با بعد از انجام عمل ناشایست است) و "تشویق" (که مرتبط با قبل و یا بعد از‬ ‫عمل شایسته است) فرق دارد‪.‬‬ ‫نکته‪2‬؛ به نظر میرسد‪ ،‬ترغیب و ترهیب در نتیجه با امر به معروف و نهی از منکر یکی است‪.‬اما‬ ‫تفاوتهایی هم در ساز وکار هر یک باشد زیرا ترغیب و ترهیب به صورت غیر مستقیم است برخالف‬ ‫امرو نهی‪.‬‬ ‫مثال‪ 1‬برای ترغیب‪...‬پیامبر در پاسخ به فردی که از اوصیای پیامبر(ص) سوال کرد فرمود؛ طُوبَی لِمَن احَبَهم و طُوبی‬ ‫لِمَن تمسک بِهِم و الوَیل لمُبغِضیهِم‪.‬یعنی؛ خوش به حال آنان که ایشان را دوست دارندو خوشا به حال آنان که به‬ ‫ایشان تمسک کنند؛ و وای بر دشمنان آنها‪.‬‬ ‫مثال‪ 2‬برای ترغیب‪...‬حضرت عیسى علیه السالم ‪ :‬طُوبى لِلَّذینَ یَتهَجَّدونَ مِن اللَّیلِ ‪ ،‬اُولئکَ الّذینَ یَرِثونَ النُّورَ الدّائِمَ‬ ‫؛ خوشا آنان که پاسى از شب را به عبادت مى گذرانند ؛ آنان کسانى اند که نورى ماندگار به ارث مى برند‪.‬‬ ‫مثالِ ترهیب‪...‬عنه صلى اهلل علیه و آله ‪ :‬الصَّالةُ عِمادُ الدِّینِ‪ ،‬فَمَن تَرَکَ صالتَهُ مُتَعَمِّدا فَقَد هَدَمَ دِینَهُ‪ ،‬و مَن تَرَکَ أوقاتَها‬ ‫یَدخُلُ الوَیلَ‪ ،‬و الوَیلُ وادٍ فی جَهَنَّمَ کما قالَ اللّه ُ تعالى« ‪:‬فَوَیلٌ لِلمُصَلِّینَ * الذینَ هُمْ عَن صَالتِهِم ساهُونَ‪ :.‬نماز ستون‬ ‫دین است ؛ پس هر که نماز خود را عمدا نخواند‪ ،‬دین خود را تباه کرده است و هر که آن را در وقتش نخواند‪ ،‬به ویل‬ ‫درآید و ویل‪ ،‬درّه اى است در دوزخ‪ ،‬چنان که خداوند متعال فرموده است ‪« :‬ویل براى نماز گزاران است ؛ آنان که از‬ ‫نماز خود غافلند»‬ ‫‪ _1/2‬نکاتی درباره استفاده از این روش ها‬ ‫‪ ‬ضروری نبودن استفاده از تمام روش های ترغیب و ترهیب‬ ‫‪ ‬برخورداری مخاطب از قدرت تفکر و آینده نگری (که میتواند عواقب آن را در نظر بگیرد)‬ ‫‪ ‬واضح؛ روشن؛ جذاب و زیبا و قابل فهم بودن ترغیب و ترهیب مثال؛ نماز ستون دین است‬ ‫‪ ‬بیان انواع آثار و پیامدها (دنیوی و اخروی) مثال روزه بگیرید تا سالم بمانید‪.‬‬ ‫‪ ‬تکرار ترغیب و ترهیب (تا به تدریج در متربی نفوذ کند)‬ ‫‪ ‬رعایت اعتدال (ضروری است)‪.‬‬ ‫‪ ‬مزایای ترغیب و ترهیب (تحمیلی نبودن؛ توجه به عواطف و احساسات؛ تقویت ایمان)‬ ‫‪ -2‬موعظه (به معنای نصیحت کردن و یادآوری عواقب‪.‬یا اینکه؛ ارشاد و راهنمایی خالصانه)‬ ‫‪ ‬کارآمدی موعظه به عنوان یک روش تربیتی (امام بعد بیان خطبه متقین و بیهوش شدن همام‬ ‫و از دنیا رفتن او فرمود؛ هکذا تصنع المواعظ البالغه بأهلها)‬ ‫‪ ‬کارکرد تربیتی موعظه و ساز وکارآن (چون انسان همیشه در معرض جهل و غفلت است ‪+‬‬ ‫جهل و غفلت منشأ گمراهی و فساد در انسانها یند‪ +‬موعظه جهل زدا و غفلت زدا درکالم معصومان‬ ‫است)‬ ‫‪ ‬شرایط موعظه باید حسنه باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬شرایط واعظ(موعظه کننده) (ایمان و عمل‪ +‬آگاهی از دین‪ +‬معتبر بودن سخن)‬ ‫‪ ‬شرایط متعظ(موعظه شونده) ( معتقد‪ +‬موعظه پذیر بودن)‬ ‫‪ ‬شرایط وعظ (رعایت حساسیتهای فکری و شخصیتی مخاطب‪ +‬ارتباط با مسائل زندگی مخاطب‪+‬‬ ‫ایجاد زمینه مناسب‪ +‬استفاده از موقعیت و فرصتهای مناسب‪ +‬سرزنش نکردن به سبب گناه و خطا‬ ‫و حتی االمکان مخفی بودن‪ +‬تداوم و تکرار‪ +‬کوتاه بودن موعظه‪ +‬رسا و شیوا بودن موعظه)‬ ‫‪ -3‬ارشاد؛ تذکر؛ امرونهی‬ ‫هدایتگری و تذکر باعث میشود تا ‪...‬‬ ‫الف)_ نظام ارزشی به وجود بیاید‪.‬‬ ‫ب)_ یکپارچگی فرهنگی را موجب میشود‬ ‫نکته‪1‬؛ باید بدانی عمل مشاهده شده از فرد مقابل نادرست است( بعد اقدام مناسب انجام گیرد)‬ ‫نکته‪2‬؛ در امر ونهی باید به مراحل آن توجه نمود‪.‬‬ ‫‪ -4‬مباحث تکمیلی در تربیت اعتقادی_ عبادی؛‬ ‫‪ _4/1‬رفق و مدارا محدوده رفق و مدارای تربیتی عبارتند از‪...‬‬ ‫‪ ‬جهل وعلم‬ ‫‪ ‬توان جسمی‬ ‫‪ ‬درجه ایمان‬ ‫‪ ‬واجب یا غیر واجب بودن عمل‬ ‫آثار تربیتی رفق و مدارا‬ ‫‪ _4/2‬آداب ورسوم جامعه و تربیت دینی‬ ‫چگونگی برخورد معصومان با آداب و رسوم اجتماعی‬ ‫‪ ‬تغییر نام افراد‬ ‫‪ ‬شروع کارها با نام خدا‬ ‫‪ ‬تبریک ازدواج‬ ‫‪ ‬تبریک والدت فرزند‬ ‫آثارتربیتی تعامل با آداب ورسوم اجتماعی‬ ‫‪ _4/3‬والدین و تربیت دینی فرزندان‬ ‫‪ ‬مسئوولیت پدر و مادر در سیره؛‬ ‫رسول اللّه صلی اهلل علیه و آله ‪ :‬أال کُلُّکُم راعٍ و کُلُّکُم مَسؤولٌ عَن رَعِیَّتِه ؛ فَاألَمیرُ الَّذی عَلَى‬ ‫النّاسِ راعٍ و هُوَ مَسؤولٌ عَن رَعِیَّتِهِ ‪ ،‬وَالرَّجُلُ راعٍ عَلى أَهلِ بَیتِهِ و هُوَ مَسؤولٌ عَنهُم ‪ ،‬وَ المرأةُ راعِیةٌ‬ ‫عَلى بَیتِ بَعلِها و وُلدِهِ و هِیَ مَسؤولَةٌ عَنهُم ‪ ،‬وَ العَبدُ راعٍ عَلى مالِ سَیِّدِهِ و هُو مَسؤولٌ عَنهُ ‪ ،‬أال فَکُلُّکُم‬ ‫راعٍ و کُلُّکُم مَسؤولٌ عَن رَعِیَّتِهِ ‪.‬‬ ‫پیامبر خدا صلی اهلل علیه و آله ‪ :‬بدانید که همه شما مسئولید و همه شما نسبت به زیردستانش‬ ‫بازخواست مى شوید ‪.‬فرمان رواى مردم ‪ ،‬مسئول مردم است و نسبت به زیردستانش بازخواست مى‬ ‫شود ‪.‬مرد ‪ ،‬سرپرست خانواده است و نسبت به آنان‪ ،‬بازخواست مى شود ‪.‬زن ‪ ،‬مسئول خانه شوهر‬ ‫و فرزندان اوست و در برابر آنان ‪ ،‬بازخواست مى شود ‪.‬برده ‪ ،‬مسئول مال مالک خود است و در برابر‬ ‫آن ‪ ،‬مسئول است ‪.‬پس بدانید که همه شما مسئولید و همه تان در برابر زیردستان خود ‪ ،‬بازخواست‬ ‫مى شوید‪.‬‬ ‫‪ ‬گستره تربیت والدین در تربیت دینی؛‬ ‫‪ ‬الزامی یا رجحانی و بودن تربیت دینی؛ فقها درباره واردار کردن کودکان به نماز و روزه و‬ ‫عباداتی از این قبیل فتوا به استحباب داده اند؛ اما در وجوب نهی از محرمات فتوا به وجوب نهی از‬ ‫آن داده اند‪.‬بنا براین؛ مسئولیت والدین در این زمینه نه امری الزامی بلکه استحبابی و رجحانی است‪.‬‬ ‫موارد مسئولیت والدین در تربیت دینی؛ در مورد آموزش اموری مانند نماز؛ قرائت قرآن؛‬ ‫مواظبت با رفت وآمد با دیگران‪ ،‬چنانچه قبال نیز بحث شد‪ ،‬این موارد همراه با رفق و مدارای تربیتی‬ ‫در مسئو لیت تربیتی والدین است‪.‬اما با کاربرد و"ادب" در روایاتی چون ‪" :‬فال رسول اهلل (ص)؛‬ ‫اَکرِمُوا أَوْالدَکمْ وَ أَحْسِنُوا آدابَهُمْ؛ فرزندان خود را عزیز بدارید‪ ،‬و آنها را خوب تربیت کنید"‪.‬میتوان‬ ‫گفت؛ مسئولیت والدین در سایر موا رد عبادی‪ ،‬مخصوصا در آموزش امور اخالقی مانند طرز رفتار با‬ ‫دیگران؛ آداب غذا خوردن؛ راه رفتن؛ خوابیدن و‪...‬اجتناب ناپذیر است‪.‬ضمن آنکه در رساله الحقوق‬ ‫امام سجاد(ع) راهنمایی کودک به سوی خدا از جمله حقوق کودک به شمار میرود‪.‬‬ ‫عن ابی عبداهلل علیه السالم‪ :‬لَمّا نَزَلَت هذِهِ اآلیَةُ ‪ « :‬قُوا أنفُسَکُم و أهلیکُم نارا» جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ‬ ‫المُسلِمینَ یَبکی ‪ ،‬فقالَ ‪ :‬أنا عَجَزتُ عَن نَفسی ‪ ،‬کُلِّفتُ أهلی ! فقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلى اهلل علیه و‬ ‫آله ‪ :‬حَسبُکَ أن تَأمُرَهُم بِما تَأمُرُ بِهِ نَفسَکَ ‪ ،‬و تَنهاهُم عَمّا تَنهى عَنهُ نَفسَکَ‬ ‫امام صادق(علیه السالم) نقل کرده است که فرمود‪ :‬هنگامیکه این آیه نازل شد‪ :‬یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا‬ ‫قُوا أَنفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَارًا‪ ،‬مردی از مسلمین درحالیکه گریه میکرد‪ ،‬نشست و گفت‪« :‬من از خودم‬ ‫عاجز هستم‪ ،‬حال آنکه خانواده من نیز به من سپرده شده است»‪.‬رسول خدا (صلی اهلل علیه و آله)‬ ‫فرمود‪« :‬امرکردن آنها به آنچه به نفس خویش امر میکنی‪ ،‬و نهیکردن آنها از آنچه نفس خویش‬ ‫را از آن نهی میکنی‪ ،‬برای تو کافی است» (یعنی وظیفه ات را انجام داده ای)‬ ‫‪ ‬محدود زمانی مسئولیت والدین؛‬ ‫مفاد سیر ه دال بر این است که مسئولیت والدین نسبت به فرزندانی است که زندگی مستقلی را‬ ‫شروع نکرده اند اما سیره نسبت به دوره استقالل فرزندان ساکت است‪.‬مضمون روایات نیز دال بر‬ ‫همین است‪.‬‬ ‫اإلمامُ الصّادقُ علیه السالم‪ :‬دَع ابنَکَ یَلعبْ سَبْعَ سِنینَ ‪ ،‬و یُؤدَّبْ سَبعا ‪ ،‬و ألزِمْهُ نفسَکَ سبعَ سنینَ ‪ ،‬فإنْ أفلَحَ ‪ ،‬و إالّ‬ ‫فإنّهُ مَن ال خَیْرَ فیهِ‪.‬‬ ‫امام صادق علیه السالم‪ :‬فرزندت را تا هفت سالگى بگذار بازى کند‪ ،‬بعد از آن‪ ،‬هفت سال او را ادب [و دانش ]آموز و‬ ‫هفت سال او را همراه خود کن؛ اگر درست شد که شده ‪ ،‬و گر نه خیرى در او نیست‪.‬‬ ‫‪ ‬کارایی تربیتی مسئولیت والدین در تربیت دینی در مواجهه با موسسات تربیتی با کادر‬ ‫مجرب و قوی ؛ در این بخش یادآور میشویم مسوولیت والدین در تربیت دینی به معنای نفی‬ ‫نهادهای دیگرِ تربیتی نیست‪.‬بلکه وجود ایشان به عنوان مکمل نقشهای تربیتی والدین مورد تاکید‬ ‫است‪.‬اما اهمیت دخالت تربیتی به عنوان وظیفهی والدین به خاطر این است که؛‬ ‫‪ ‬اوال؛ انگیزه قوی تری نسبت به دیگران در تربیت فرزند خود دارند‪.‬‬ ‫‪ ‬ثانیا؛ فررزندان نیز بیشترین دوران حساس زندگی خود را در کنار والدین می‪-‬‬ ‫گذرانند‪.‬‬